Sınıf Öğretmenlerinin Mesleki Sosyalleşme Dönemlerinin Etkililiğine Yönelik Algı Düzeylerine İlişkin Bulgular

Sınıf öğretmenlerinin mesleki sosyalleşme dönemlerinin etkililiğine yönelik algılarına ait bulgular Tablo 7’de verilmiştir.

Tablo 7. Sınıf Öğretmenlerinin Mesleki Sosyalleşme Dönemlerinin Etkililiğine Yönelik Algı

Düzeyleri İle İlgili Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri

Boyut n S Eğitim öncesi 608 3,47 0,91 Hizmet öncesi 608 3,58 0,87 Alan deneyimleri 607 3,32 0,99 İşe başlama 608 3,18 0,80 Genel 608 3,35 0,68

Tablo 7’de araştırmaya katılan öğretmenlerin mesleki sosyalleşme dönemlerinin etkililiğine yönelik algıları, eğitim öncesi dönemde sosyalleşme ve hizmet öncesi dönemde sosyalleşme boyutlarında “çoğu zaman” düzeyinde (X=3,47-3,58) etkili bulunurken, alan deneyimleri ve işe başlama dönemlerinde sosyalleşme boyutlarında “ara sıra” (X=3,32- 3,18) düzeyinde etkili bulunmuştur. Sınıf öğretmenlerinin mesleki sosyalleşme

57

dönemlerinin etkililiğine yönelik algılarının en yüksek olduğu düzey hizmet öncesi sosyalleşme dönemine aittir (X=3,58, S=,87).

Hoy ve Wolfolk (1990), öğretmen adaylarının, mesleki sosyalleşmenin önemli bir parçası olan mesleğe yönelik duygu, tutum ve ideal fikirlerin gelişimini daha çok fakültelerindeki eğitim sürecine bağlamaktadır. Ayrıca Memduhoğlu (2008, s.148) ‘Örgütsel sosyalleşme ve Türk eğitim sisteminde örgütsel sosyalleşme süreci’ adlı çalışmasında, öğretmenlerin mesleki sosyalleşme sürecinin çoğunlukla hizmet öncesi (üniversite) dönemde gerçekleştiğini belirtmektedir. Elde edilen bulgular bu araştırmaları destekler niteliktedir.

- Öğretmenlere ayrıca ‘Mesleki açıdan gerekli bilgi, beceri, değer ve tutumları edinmenizde mesleki sosyalleşme sürecindeki dönemlerden en çok hangisinin sizde etkili olduğunu düşünüyorsunuz?’ sorusu sorulmuştur. Öğretmenlerin bu soruya verdikleri cevaba ilişkin bulgular Tablo 8’de verilmiştir.

Tablo 8. Sınıf Öğretmenlerinin Mesleki Sosyalleşme Sürecindeki Dönemlerin Etkililiğine

Yönelik Algı Düzeylerinin Frekans ve Yüzde Değerleri

Aşamalar Frekans %

Eğitim Öncesi Dönemde Sosyalleşme 36 5,9 Hizmet Öncesi Dönemde Sosyalleşme 49 8,1 Alan Deneyimleri Döneminde Sosyalleşme 62 10,2 İşe Başlama Döneminde Sosyalleşme 461 75,9

Toplam 608 100,0

Tablo 8 incelendiğinde sınıf öğretmenlerinin mesleki sosyalleşmelerinde işe başlama sürecindeki sosyalleşme dönemi en etkili dönem olarak belirtildi (% 75,9). Öğretmenler işe başladıktan sonraki uygulama esnasında, öğretmenliğin ne demek olduğu ve işin incelikleri konusunda daha somut bir bilgilenme süreci yaşamaktadırlar. Sınıfa girdikleri ilk günden itibaren yalnız olan öğretmenler; öğretim görevi, sınıf yönetimi, mesleki kültüre uyum ve mesleğinin gerekli kıldığı daha birçok görevle karşı karşıya kalmaktadır. Dolayısıyla öğretmenler mesleği ile ilgili bilgi, beceri, değer ve tutumları edinmede iş başında yaparak yaşayarak öğrenme olanağına kavuşmakta ve mesleki açıdan sosyalleşmenin önemli bir bölümünü bu aşamada yaşamaktadır.

58

Ergün (1994, s.119) de öğretmenlerin özellikle işe başlama sürecinde ilk zamanlardaki tecrübelerinin mesleki sosyalleşmenin en önemli dayanaklarından olduğunu belirtmektedir. Mesleki sosyalleşmenin yanı sıra bilim dalı ile de iyice kaynaşıldığından bahsetmekte, pek çok öğretmenin kendi dallarıyla ilgili "bilinçli bilgileri" sistematik olarak ancak öğretirken öğrendiğini savunmaktadır. Kartal (2009, s.64) öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimlerinin teoriye dayalı olması nedeniyle hizmete başladıktan sonra teorik bilgi sık sık ikinci planda kaldığı, gerçeklik öne çıkıp, çoğu genç öğretmenin çelişkiler yaşadığından bahsetmektedir. Göreve başlamadan önceki mesleki sosyalleşme deneyimlerinin örgütün tam olarak istediği nitelikte olmadığı, bundan dolayı da öğretmenlerin okul eğitim örgütünün beklentileri doğrultusunda yoğunlaştıklarını belirtmektedir. Cornelissen ve Wyk (2007, s.829) işe başlama döneminde bireylerin mesleği dışarıdan biri olarak görmekten çıkıp içeriden görmeye başladıklarından bahsetmektedir. Mesleğe başlayan kişi olarak rolünü deneyimleme durumundadır ve bu süreç de mesleki sosyalleşmeyi şekillendirmektedir. Bu araştırma sonucu bu görüşleri destekler nitelikte bulunmuştur.

Araştırmanın bu alt problemi ile ilişkili diğer bulgular ise şöyledir:

- Ankette sınıf öğretmenlerine “Öğretmen olmaya ilk ne zaman karar verdiniz?” sorusu sorulmuştur. Öğretmenlerin bu soruya verdikleri cevaba ilişkin bulgular Tablo 9’da verilmiştir.

Tablo 9. Sınıf Öğretmenlerinin Öğretmen Olmaya Karar Verme Zamanı

Seçenekler Frekans % İlkokul 135 22,2 Ortaokul 54 8,9 Lise 270 44,4 Diğer 149 24,5 Toplam 608 100,0

Tablo 9 incelendiğinde sınıf öğretmenlerinin çoğunluğu tarafından (%44,4) öğretmen olmaya ilk lisede karar verdikleri belirtilmiştir. Örneklemin %24,5’lik kısmı tarafından ise diğer seçeneği işaretlenmiştir. Seçeneğin yanındaki boşluğa öğretmen olmaya ne zaman karar verdiklerinin yazılması istenmiştir. Yazılan yorumların büyük çoğunluğunda üniversite puanına göre tercih yapmak zorunda kaldıkları belirtilmiştir. Diğer yorumlarda

59

ise; istemeyerek seçtikleri bir bölüm olduğunu ve işsiz kalma korkusuyla tercih etmek zorunda kaldıklarını belirtilmişlerdir.

- Ankette sınıf öğretmenlerine “Öğretmen olma konusunda kararınızı etkileyen herhangi bir deneyiminiz oldu mu?” sorusu sorulmuştur. Öğretmenlerin bu soruya verdikleri cevaba ilişkin bulgular Tablo 10’da verilmiştir.

Tablo 10. Sınıf Öğretmenlerinin Öğretmen Olma Konusunda Kararlarını Etkileyen

Deneyimlerin Olup Olmadığına Yönelik Algıların Frekans ve Yüzde Değerleri

Seçenekler Frekans %

Evet 116 19,1

Hayır 492 80,9

Toplam 608 100,0

Tablo 10 incelendiğinde sınıf öğretmenlerinin %80,9 gibi büyük bir çoğunluğu tarafından öğretmen olma konusunda kararlarını etkileyen herhangi bir deneyimlerinin olmadığı belirtildi. Sınıf öğretmenlerinin %19,1 gibi küçük bir kısmı ise evet seçeneğini işaretlemiştir ve öğretmen olma konusunda kararlarını etkileyen deneyimlerini seçeneğin yanındaki boşluğa yazarak belirtmiştir. Yapılan yorumların çoğunda ilkokul öğretmenlerinin tavrının mesleği seçmelerinde etkili olduğundan bahsedilmiştir. Diğer yorumlarda ise; aileden birinin öğretmen olması sebebiyle o ortamda yetişmelerinin, lisedeki öğretmenlerinin tutum ve davranışlarını beğenmelerinin, arkadaşlarına ve kardeşlerine ders anlatmaktan zevk almalarının mesleği seçmelerinde etkili olduğu belirtilmiştir.

- Ankette sınıf öğretmenlerine “Üniversite hayatınız boyunca mesleğinize yönelik gelişiminizle ilgili herhangi bir etkinliğe (kongre, konferans, panel, sempozyum, seminer, söyleşi vb) katıldınız mı?” sorusu sorulmuştur. Öğretmenlerin bu soruya verdikleri cevaba ilişkin bulgular Tablo 11’de verilmiştir.

Tablo 11. Sınıf Öğretmenlerinin Üniversite Eğitimi Boyunca Mesleki Gelişimle İlgili Bir

Etkinliğe Katılım Durumlarının Frekans ve Yüzde Değerleri

Seçenekler Frekans %

Evet 372 61,2

Hayır 236 38,8

60

Tablo 11 incelendiğinde sınıf öğretmenlerinin çoğunluğunun (%61,2), üniversite eğitimi süresince mesleki gelişimleri ile ilgili etkinliklere (kongre, konferans, panel, sempozyum, seminer, söyleşi vb) katıldıkları görülmektedir. “Evet” seçeneğini işaretleyenlere ardından “Katıldığınız etkinliğin/etkinliklerin mesleki gelişimize ne kadar faydası olduğunu düşünmektesiniz?” sorusu yöneltilmiştir. Katıldıkları etkinliklerin mesleki gelişimlerine faydası olup olmaması ile ilgili bulgular ise Tablo 12’de verilmiştir.

Tablo 12. Sınıf Öğretmenlerinin Üniversite Eğitimi Boyunca Mesleki Gelişimle İlgili

Katıldıkları Etkinliklerin Faydasına Yönelik Algı Düzeyleri İle İlgili Frekans ve Yüzde Değerleri Seçenekler Frekans % Tamamen faydalı 40 6,6 Oldukça faydalı 205 33,7 Biraz faydalı 121 19,9 Faydalı değil 6 1,0 Yanıt vermeyen Toplam 236 608 38,8 100,0

Tablo 12 incelendiğinde ‘Evet’ seçeneğini işaretleyen sınıf öğretmenlerinin %33,7 gibi bir çoğunluğu üniversite eğitimi boyunca mesleki gelişimleri ile ilgili katıldıkları etkinliklerin oldukça faydalı olduğunu düşünmektedir. Faydalı olmadığını düşünenlerin sayısı (%1) azdır. Genel olarak sınıf öğretmenleri üniversitede katıldıkları mesleki gelişim etkinliklerinin mesleki yönden gelişimlerine katkısı olduğunu düşünmektedir.

- Ankette sınıf öğretmenlerine “İşe başladıktan sonra, okula yeni gelen bir öğretmen olarak sizin için uyum programı (okuldaki diğer çalışanların yeni gelen öğretmenlerin uyumu için okul hakkında bilgi vermesi) düzenlendi mi?” sorusu sorulmuştur. Öğretmenlerin bu soruya verdikleri cevaba ilişkin bulgular Tablo 13’te verilmiştir.

61

Tablo 13. İşe Başladıktan Sonra Öğretmenler İçin Okula Uyum Programlarının

Düzenlenmesi İle İlgili Algı Düzeylerinin Frekans ve Yüzde Değerleri

Seçenekler Frekans %

Evet 131 21,5

Hayır 477 78,5

Toplam 608 100,0

Sınıf öğretmenlerinin %78,5 gibi büyük bir çoğunluğu işe başladıktan sonra okula yeni gelen bir öğretmen olarak kendilerine okula uyum programının düzenlenmediğini belirtmişlerdir. Ayrıca öğretmenlerle yüz yüze yapılan görüşmelerde, özellikle birleştirilmiş sınıfların olduğu bir okulda tek öğretmen olarak çalışan öğretmenler böyle bir uyum programı alamadıklarından ve süreçte yaşadıkları zorluklardan bahsetmişlerdir. Duran, Sezgin ve Çoban (2011), “Aday sınıf öğretmenlerinin uyum ve sosyalleşme sürecinin incelenmesi” adlı çalışmasında aday sınıf öğretmenlerinin sınıf içi süreçlerin yönetimi ve kurum kültürüne uyum ile ilgili önemli sorunlar yaşadığından bahsetmektedir. Aday öğretmenlik sürecinde deneyimli-deneyimsiz öğretmen ilişkisinin usta çırak ilişkisine dönüştürülmesi gerektiği ve çağdaş uygulamada örnekleri olan mentörlük şeklinde gerçekleşmesi gerektiği belirtilmektedir. Bu tespit bu araştırmanın sonuçlarıyla örtüşmektedir.

4.2. Sınıf Öğretmenlerinin Mesleki Sosyalleşme Dönemlerinin Etkililiğine Yönelik