Öğrenci Davranışını Etkileyen Etmenler

Eğitim sürecinde temel amaç, bireyde istenilen yönde davranış değişikliğini oluşturmaktır. Ancak, öğrenci davranışına etki eden ve bunu belirleyen sınıf dışı ve sınıf içi birçok faktör vardır. Bu faktörler: aile sosyal çevre, okul, sınıfın yapısı ve ortamı, eğitim programı ve öğretim yöntemleri, bireysel öğrenci farklılıkları, öğretmen davranışı ve özellikleri olarak sayabiliriz.

Sınıf dışı etmenler: Öğrenci davranışlarını etkileyen sınıf dışı etmenleri üç grupta inceleyebiliriz. Bunlar; aile, sosyal çevre ve okuldur (Akar, 2013).

Aile: Birey ilk toplumsal davranışlarını aile bireyleri ile etkileşime girerek ve onları taklit ederek öğrenir. Başka bir deyişle bireyin toplumsallaşması ilk önce ailede başlar (Erden, 2008). Ailedeki ilişkilerin temelini, anne ve babanın birbirlerine karşı olan tutum ve davranışları oluşturur. Anne ve babanın geçimsizlikleri, aile içi kavgalar, çocukları derinden yaralar. Ayrıca, çalışan annelerin çocukları da birtakım sorunlarla karşı karşıya kalabilir. Annenin bütün gün çalışması, eve yorgun gelip çocuklarıyla yeterince ilgilenememesi, sevgi bağlarının zayıflamasına, iletişimin kopmasına yol açmaktadır. Bu durum özellikle okuyan çocukların silik ve çekingen davranışlar sergilemesine neden olmaktadır. Ergenlik döneminde genç birey bir taraftan içinden gelen dürtüleri dizginlemeye uğraşırken öte yandan ailesinden yeterince yakınlık alamadığı için dış dünya ile çatışmaya girer. İç dünyası ile dış dünyası arasında dengeler kurmaya çalışır. Bu dönemde genç birey, kendi görüş, inanç ve davranışlarına hâkim olmak ister. Anne baba ve büyüklerin egemenliğinden kurtulmaya çalışır. Genç kendisini kanıtlama çabası içine girer. Ancak, yeterli deneyimden yoksun olduğu için hatalar yapar ama denemekten vazgeçmez. Kimi zaman yoldan çıkar, uyarılara da pek kulak asmaz. Bağımsız görünmek uğruna yanlış davranışında inatla direnir. Anne-babasına karşı çıkmış olmak için karşı gelir. Anne- babadan gelen baskılar arttıkça gençteki karşı koyma eğilimi de artar (Akar, 2013).

Bütün bu gelişmeler, öğrenci okul ilişkisini olumsuz yönde etkiler. Okula devamsızlıklar artabilir, okul ve sınıf içinde istenmeyen davranışlar gelişir ve sonuçta başarı düşer.

Sosyal çevre: Her toplumunu sosyal ve kültürel özelliklerinden oluşan bir yapısı vardır. Bireyin sosyal çevresini oluşturan bu yapı, bireyin davranışlarını etkilemekle kalmaz, aynı zamanda şekillendirir (Akar, 2013).

Öğrenci için son derece önemli olan okul, belli bir sosyal çevre içinde yer alır. Okulda değişik davranış kalıplarına sahip olan öğrenciler, farklı toplumsal kesimlere ait değer ve beklentilerini yansıtmaktadırlar. Davranış, içinde yer aldığı çevrenin sosyal ve kültürel değişkenleri tarafından kontrol edilir. Bu nedenle, eğitimin amacı olan öğrencide davranış değişikliği oluşturmayı, aynı zamanda sosyal çevrede egemen olan ilişki biçimlerinin de niteliğini bilmek gerekir. Kitle iletişim araçları ve günümüzde gençler arasında son derece popüler olan internet ağları, gencin davranışının oluşumunda büyük bir payı vardır. Genç birey çoğu zaman sorunlarını bu ağlarda arkadaşları ile paylaşır ve onlara sığınır. Bu bakımdan okul yönetimleri ve öğretmenlerin bu çevresel etmenlere karşı uyanık olması gerekir (Akar, 2013).

Okul: Bilginin üretimi ve uzmanlaşmanın önem kazandığı çağdaş toplumlarda bireylerin belli amaçlar doğrultusunda planlı ve programlı bir şekilde yetiştirilmesi gerekmektedir. Bu da ancak okullarda gerçekleştirilebilir.

Okullar da diğer örgütler gibi kendi kültürünü yaratma eğilimindedir. Okulda birbirinden çok farklı davranış ve özelliklere sahip bireyler olsa bile, sosyal ilişki ağı ve okuldaki tüm bireylerin davranışlarını etkileyen farklı birey ve grup etkileşimleri birbiri üzerine etkili olmaktadır. Öğretmenin öğrenciler yönelik davranışları, okulun yapısından ve politikasından etkilenebilir(Akar,2013).

Sınıf içi etmenler: Öğrenci davranışlarını etkileyen sınıf içi etmenler şu şekilde sıralanabilir.

 Sınıfın yapısı ve ortamı: Sınıf eğitim öğretim etkinliklerinin gerçekleştiği bir ortamdır. Sınıfın yoğunluğu, öğrencilerin sınıfta yerleşim şekilleri, sınıftaki öğretim materyallerinin dağılımı, dış ortamdan kaynaklan gürültü, ışık, temizlik, duvarların rengi öğrencinin davranışlarını etkiler. Bu ortamda öğretmen-öğrenci ilişkileri etkilenir. Sınıfın sosyal ortamı da öğrenci davranışlarını etkiler, çünkü değişik sosyalleşme ortamlarından gelen ve aynı eğitim sürecine dâhil olan öğrenci davranışları farklılıklar gösterecektir (Akar, 2013). Öğrenci sınıfın içine dışardan getirdikleri ile girmektedir. Bu yüzden öğretmen sınıftaki öğrencilerin farklı değer, alışkanlıklar ve davranışlara sahip olduğunu göz önünde bulundurması gerekmektedir (Başar, 2004). Öğrenme ortamının öğretmen merkezli ya da öğrenci merkezli olması da öğrenci öğretmen davranışlarını etkilemektedir (Akar, 2013).

 Eğitim programı ve öğretim yöntemleri: Davranış sorunlarının önemli bir nedeni de, öğrenci için belirlenen hedeflere öğrencinin ulaşamaması veya beklentilerin gerisinde kalmasıdır. Öğretmenin yaptığı plan, öğrenci gereksinimlerini karşılamadığı zaman davranış sorunlarının görülmesi kaçınılmazdır. Öğretmenlerin öğretim plan ve programlarını hazırlarken öğrencilerin özelliklerini ve düzeylerini dikkate almaları, kazandırılması öngörülen davranışları bireyin içinde bulunduğu sosyal çevresini de göz önüne alarak hazırlamaları gerekir. Öğretmenin, öğrencilerin dersten kopmalarını engellemek, sınıf ortamını olumsuz etkilemelerini ortadan kaldırmak için farklı yöntemler uygulaması gerekmektedir. Öğrenciler, hep aynı yöntemle ders anlatımından, sürekli izleyici veya dinleyici konumunda bulunmaktan sıkılır ve alternatif olarak arayışlara girebilirler. Öğrenciyi derse çekebilmek, tekdüzelikten kurtulmak için öğretmen yöntemini sınıfın öğrenme ortamına göre değiştirebilme kapasitesinde olmalıdır.

 Öğrenci özellikleri: Sınıfta bulunan öğrenciler homojen değildir. Farklı sosyal çevrelerden, ilgi ve ihtiyaçları, yetenekleri, kişilik yapıları değişik olan öğrencilerden oluşur. Öğrencilerin derslerde gösterdikleri ilgi ve alaka da bireyin o derse ve öğretmene duyduğu yakınlık hissi ile bağıntılıdır. Sınıf içindeki istenmeyen öğrenci davranışları çoğunlukla oluştuğu şartlara ve koşullara da bağlı olarak çeşitlilik göstermektedir. Öğrencilerin bazı kişisel özellikleri de istenmeyen öğrenci davranışlarına sebep olabilir.

 Evsiz, beslenme yetersizliği olan, anne-baba ayrı olan, bulunduğu sosyal çevrede suç oranı yüksek olan, okuldan ve evden kaçma alışkanlığı bulunan, dini ve kültürel olarak farklı olan öğrencilerin farklı davranışlar sergilemeleri her zaman beklenebilecek durumlardır.

 Öğretmenin bu durumdaki öğrencileri tanıyıp farklılıklarını görüp önlemler almaları ve öğrencileri kazanmak için sabırlı, sevgi dolu, empatik, adil ve tutarlı davranışlar kurması öğrencileri olumlu olarak etkileyip sınıfta istenmeyen davranışların doğmasını engeller.

 Öğretmen davranışı ve özellikleri: Sınıf içinde öğrencilerin dış dünyası, öğretmenleri ve arkadaşlarıdır. Öğretmenler, öğrencilerin dünyasında son derece önemli bir yere sahiptir. Davranışlarıyla öğrencilere rol model konumundadırlar. Öğretmenlerin, görünüşü ve davranışlarının yanında kişisel nitelikleri, beklentileri, tutumları ve değerleriyle bireyin okula ve eğitime yönelik tutumlarını etkilediğini göstermektedir (Duman, Gelişli ve Çetin, 2006; Aksüt, Kaya ve Kuzu 2009). Öğretmenlerin öğrencilere yönelik beklentileri hele daha önce istenmeyen davranış göstermiş öğrenciye yönelik olumsuz beklenti içinde olma, öğretmen-öğrenci ilişkilerini düşmanca tavırlar içinde kalmasına neden olmaktadır. Bazı öğrenciler başarılı olamayacakları veya öğretmenin kendisi hakkında adaletsiz olduğu gibi düşünceler geliştirirse, isyan etmeye, derse ilgisiz kalmaya, devamsızlık yapmaya ya da tamamen vazgeçmelerine neden olabilmektedir (Burden, 1995).

 Hoşgörü göstermeyen, sert, sınıfta öğrencilerini hor gören, hakaret eden öğretmenler öğrencinin doğru davranışlar göstermesini çok az etkiler (Çalışkan, 2003). Öğrenciye kendisini kötü hissetmesine neden olmak, okulun ona göre bir yer olmadığını düşünmesine ve öğretmeni zor durumda bırakacak davranışlara sebebiyet vermektedir. Genellikle bu öğrenciler, okula sürekli devamsız, sınıfta yalnız zaman dolduran, derslerde başka şeylerle meşgul olan, arkadaşlarının dikkatlerini dağıtan problemli öğrenci olarak nitelenen bireyler olarak karşımıza çıkmaktadırlar.