Çokkültürlülük Tutumu Ölçeği

Farklı yerleşim yerlerinde ve farklı kültürel özelliklere sahip katılımcılar arasında çokkültürlülük tutumları farkı olup olmadığını öğrenmek içim Özgen ve Köşker (2015) tarafından geliştirilen Çokkültürlülük Tutumu Ölçeği kullanılmıştır (Ek 1.6).

Çokkültürlülük Tutumu Ölçeği, “tamamen katılıyorum” ve “hiç katılmıyorum” arasında değişen 5’li likert tipi değerlendirmeye tabi tutulan bir ölçektir. Ölçek, 21 maddeden oluşmaktadır ve lise öğrencileri üzerinden geliştirilmiştir. Ölçeğin Cronbach's Alpha güvenirlik düzeyi .73 ve toplam varyansı açıklama oranı %50.6 değerindedir.

Aynı ölçek Özgen ve Köşker (2019) ve Köşker ve Özgen’in (2018) çalışmalarında ölçme aracı olarak kullanılmıştır. Niğde’de bireyler, faklı kültür ve kimliklerine rağmen ortak bir aidiyet duygusu ile birlikte yaşadıkları için bu ölçeğin uygulanması uygun

99

görülmüştür. Bu amaçla, kullanılan ölçek ile katılımcıların “çokkültürlülüğe ilişkin tutumları” ölçülmüştür. Ancak ölçeğin orijinal kaynağında olduğu gibi lise öğrencilerine değil, yetişkin grubuna uygulandığı için bir örneklem farklılığı meydana gelmiştir. Bu sebeple ölçeğin geçerlik ve güvenirlik analizleri yeniden yapılmıştır. Maddelerin dağılımı ve faktör sayısı ölçeğin orijinal hali ile aynı olduğu için, bu çalışma ölçeğinin alt boyut isimleri de orjinali ile aynıdır. Ölçekte, negatif anlam içeren maddeler belirlenerek tüm analizler öncesinde ters puanlama yapılmıştır.

3.3.5.1. Geçerlilik

Yer kimliği ölçeğinde uygulanan aşamalar, bu ölçekte de gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada kullanılan ölçeğin KMO değeri %83,1 çok iyi, Bartlett küresellik testi sonuçları analiz için anlamlıdır (P= .000).

Şekil 9: Çokkültürlülük Tutumu Ölçeği (Özgen ve Köşker, 2015) Faktör Analizi Çizgi Grafiği (Scree Plot)

Yapılan faktör analizinde ölçeğin orijinalinde olduğu gibi beş faktörlü olduğu gözlenmiştir. Faktör yükleri, varimax döndürme işlemiyle incelenmiştir. Ancak sırası ile 18, 6, 8 ve 2. maddelerin en az iki faktörde yükleri olduğu görülmüştür. Bir maddenin hangi faktörde olduğunu anlamak için farkın 0.10’dan daha yüksek olması gerekir. Bu sebeple belirtilen 4 madde ölçekten çıkarılarak faktör analizi yinelenmiştir. Orijinal kaynaktaki madde dağılımı ile aynı şekilde bir dağılım gösteren beş faktörlü bir yapı elde

100

edilmiştir. Kalan 17 madde toplam varyansın %65.7’sini açıklamaktadır. Ayrıca Cronbach's Alpha katsayısı “α=.782” olarak bulunmuştur. Bu ölçeğe ait açımlayıcı faktör analizinin özdeğerlerini gösteren çizgi/yamaç yığıntı grafiği (scree plot) Şekil 9’da sunulmuştur.

Faktör yüklerindeki sonuçlara göre faktör yüklerinin .902 ve .540 arasında değiştiği gözlenmiştir. Açıklanan toplam varyans incelendiğinde 17 maddelik ölçekle çokkültürlülük tutumunun %65.7’sinin ölçüldüğü gözlenmiştir (Tablo 7).

Tablo 7: Çokkültürlülük Tutum Ölçeği Döndürülmüş Faktör Matrisi (Kaynak:Özgen ve Köşker, 2015)

Maddeler

Faktör Yükleri

Ayrımcılık Tahammül Zenginlik Kaygı Tehdit

Zihinsel engelli insanların eğitim almaları yararsızdır. ,902 Bedensel engelliler çalışma hayatında verimli olamazlar. ,890

Ailede öncelikle okuması gereken erkek çocuktur. ,862

Cinsel yönelimi(eşcinsellik gibi)farklı olan insanları normal bulurum. ,879 Cinsel yönelimi farklı olan biriyle arkadaş olabilirim. ,824 İnsanlar cinsel yönelimlerini (eşcinsellik gibi) özgürce ifade edebilmelidir. ,807

Farklı etnik grupların varlığı Türkiye için zenginliktir. ,714

Farklı etnik grupları araştırmayı severim. ,697

Farklı etnik kimliğe sahip bireylerle arkadaş olmak isterim. ,684

Benimle aynı mezhepten olmayan birisi ile arkadaş olabilirim. ,540

Farklı siyasi görüşlere sahip insanları tehlikeli bulurum. ,759

Farklı kültürlere ait değerleri (gelenekler, giyim-kuşam, dini törenler gibi) tuhaf karşılarım.

,623

İdeal bir toplum için tek bir din (inanç) egemen olmalıdır. ,614

Kadınlar erkeğin izni olmadan çalışmamalıdır. ,559

İdeal bir devlet için tek bir dil konuşulmalıdır. ,744

Türkiye’de insanların kendi anadiliyle konuşmak istemesine bir anlam veremiyorum.

,730

Çevremde farklı etnik dillerin konuşulması beni huzursuz eder. ,674

101

Ölçeğin beş faktörlü olması sebebiyle, her bir faktöre maddeler ile ilgili genel yargıyı belirten bir alt boyut ismi verilmiştir. Bu isimler ölçeği geliştirenler (Özgen ve Köşker, 2015) tarafından belirlenmiştir.

3.3.5.2. Güvenirlik

Çokkültürlülük tutumlarını ölçmek için güvenirlik çalışması yapılan ölçeğin Cronbach's Alpha değeri .78 olarak bulunmuştur. Ölçeğin tüm maddelerinin güvenirlik çalışmasından sonra alt boyutlar ayrı ayrı değerlendirilmiştir.

Cronbach's Alpha değeri .918 ve 3 maddeden oluşan ayrımcılık alt boyutu

“Zihinsel engelli insanların eğitim almaları yararsızdır. Bedensel engelliler çalışma hayatında verimli olamazlar. Ailede öncelikle okuması gereken erkek çocuktur.”

maddelerini kapsamaktadır. Bu boyutta engellilere yönelik tutumlar sorgulanmış ve madde puanlamaları yapılmıştır.

Cronbach's Alpha değeri .856 ve 3 maddeden oluşan tahammül alt boyutu “Cinsel yönelimi(eşcinsellik gibi)farklı olan insanları normal bulurum. Cinsel yönelimi farklı olan biriyle arkadaş olabilirim. İnsanlar cinsel yönelimlerini (eşcinsellik gibi) özgürce ifade edebilmelidir.” maddelerinden oluşmaktadır. Bu boyutta cinsel yönelim ile ilgili sorular sorulmuş ve kişilerin farklı yönelimlere olan tahammül durumları puanlanmıştır.

Cronbach's Alpha değeri ,708 ve 4 maddeyi içeren zenginlik alt boyutu “Farklı etnik grupların varlığı Türkiye için zenginliktir. Farklı etnik grupları araştırmayı severim. Farklı etnik kimliğe sahip bireylerle arkadaş olmak isterim. Benimle aynı mezhepten olmayan birisi ile arkadaş olabilirim.” maddelerinden oluşmaktadır. Bu faktörde özellikle etnik gruplar ile olan farklılıkların nasıl değerlendirildiği sorulmuş ve farklı mezhepten biri ile arkadaş olunup olunamayacağı hakkındaki tutum anlaşılmaya çalışılmıştır.

102

Cronbach's Alpha değeri .620 ve 4 maddeden oluşan kaygı alt boyutu “Farklı siyasi görüşlere sahip insanları tehlikeli bulurum. Farklı kültürlere ait değerleri (gelenekler, giyim-kuşam, dini törenler gibi) tuhaf karşılarım. İdeal bir toplum için tek bir din (inanç) egemen olmalıdır. Kadınlar erkeğin izni olmadan çalışmamalıdırlar.”

maddelerini kapsamaktadır. Burada dini ve siyasi tutumlar ile birlikte kültürel yapıyı da içeren maddeler bir arada bulunmaktadır.

Cronbach's Alpha değeri .588 ve 3 madde içeren tehdit alt boyutu “İdeal bir devlet için tek bir dil konuşulmalıdır. Türkiye’de insanların kendi anadiliyle konuşmak istemesine bir anlam veremiyorum. Çevremde farklı etnik dillerin konuşulması beni huzursuz eder.” maddelerinden oluşmaktadır. Bu alt boyutta dil ile ilgili maddeler bulunmaktadır.

3.3.5.3. Korelasyon

Çokkültürlülük tutumu ölçeği, katılımcıların etnik köken, dil, din (inanç), siyasi görüş, cinsel yönelim, toplumsal cinsiyet rolleri ve engellilik gibi farklı özelliklere sahip gruplara yönelik tutumları anlamaya çalışmaktadır. Bu özelliklerine göre alt boyutlara ayrılmış ve korelasyon matrisi çıkarılmıştır. Toplam puan ve alt boyutlara göre aralarındaki ilişkinin anlamlılık düzeyine bakılmıştır. Elde edilen verilere göre bütün ölçek alt boyutlarının kendi aralarında ve toplam ölçek puanı ile ilişkisini gösteren korelasyon sonuçları .01 düzeyinde anlamlıdır (Tablo 8).

Toplam puan ve çokkültürlülük tutumu alt boyutları arasında pozitif ilişki olduğu görülmektedir. Toplam puan ile kaygı ve zenginlik alt boyutları arasında yüksek düzeyde, tahammül, tehdit ve ayrımcılık boyutları arasında orta düzeyde pozitif ilişki vardır (Tablo 8).

Alt boyutlara göre korelasyon düzeyine bakıldığında, tüm alt boyutların düşük veya orta düzeyde birbirleri ile ilişkisi olduğu görülmektedir (Tablo 8). Kaygı alt

103

boyutunun tahammül ve ayrımcılık alt boyutları ile düşük düzeyde, zenginlik ve tehdit alt boyutları ile orta düzeyde ilişki gözlenmektedir. Zenginlik alt boyutunun tahammül ve tehdit alt boyutları ile düşük düzeyde, ayrımcılık alt boyutu ile orta düzeyde ilişkili olduğu görülmektedir. Tahammül ile tehdit alt boyutu ve tehdit ile ayrımcılık alt boyutu arasında düşük düzeyde korelasyon görülmektedir. Diğerlerinden farklı olarak tahammül ve ayrımcılık alt boyutları arasında negatif yönlü bir korelasyon vardır. Bu durum ters yönlü bir ilişki olduğunu göstermektedir. Bir diğer deyişle tahammül düzeyinin artması ayrımcılık düzeyinin düşmesine sebep olmaktadır.

Tablo 8: Çokkültürlülük Tutumu Ölçeği Alt Boyutlar Arasındaki İlişki Düzeyi

Toplam Puan Kaygı Zenginlik Tahammül Tehdit Ayrımcılık

Toplam Puan 1

Kaygı ,764^** 1

Zenginlik ,744^** ,426^** 1

Tahammül ,451^** ,251^** ,176^** 1

Tehdit ,628^** ,386^** ,292^** ,193^** 1

Ayrımcılık ,430^** ,207^** ,347^** -,329^** ,112^** 1

**. Korelasyon 0.01 düzeyine göre anlamlıdır.