Çevre Farkındalığı

Araştırmanın ikinci alt problemi, uygulanan çevre eğitim programlarının, çevre farkındalığını arttırma üzerine etkisi olup olmadığını sorgulamaktadır. Friedman analizine göre, her üç grupta da çevre farkındalığının gelişimi konusunda, anlamlı fark belirlenmiştir (Tablo 4.7, p< 0.05).

Tablo 4.7 Çevre farkındalık ölçeğinin Friedman analizi grup içi karşılaştırma sonucu

Ön test Son test 6. ay takip Sıra

ortalaması

Sıra

ortalaması Sıra ortalaması

X2 p

Deney grubu 1.58 2.21 2.21 6.742 .034

Kontrol grubu I 1.52 2.28 2.20 12.033 .002

Kontrol grubu II 1.56 2.34 2.09 6.269 .044

Her üç grupta da sontest ve takip sıra ortalaması, öntest sıra ortalamasından yüksektir. Üç grupta da uygulanan çevre eğitim programının, çevresel farkındalığı arttırdığı görülmektedir. Fakat deney grubunun takip ve sontest değerlerinin, eşit olduğu göze çarpmaktadır (X2

: 6.742, p< .05). Kontrol I (X2: 12.033, p< .05) ve kontrol II (X2: 6.269, p< .05) gruplarının takip değeri, sontest değerinden daha düşüktür ve bu düşüş, kontrol II grubunda daha fazladır (Şekil 4.6).

Şekil 4.6‘da da görüldüğü üzere grupların öntest sıra ortalamaları birbirine çok yakındır ve Ek 20 görüldüğü üzere, gruplar arasında öntest açısından anlamlı bir fark ortaya çıkmamıştır. Sontest sıra ortalamaları açısından en çok artışın, Kontrol II grubunda olduğu görülmektedir. Yapılan ikili karşılaştırmalarda da sontest açısından gruplar arasında anlamlı fark olduğu görülmektedir (X2

Şekil 4.6 Çevresel farkındalık ölçeği Friedman sıra ortalamaları grafiği

Gruplar arası karşılaştırmalarda sontest açısından Kontrol I grubunun farkındalık seviyesinin diğer iki gruptan daha yüksek olduğu görülmektedir (Tablo 4.8, Ek 20). İkili karşılaştırmalarda kontrol I ve deney grubu (U: 176.5, p: 0.030, r: 0.22) ile kontrol II ve deney grubu (U: 140, p: 0.029, r: 0.23) arasında anlamlı fark ortaya çıkmıştır. Ayrıca kontrol II grubunun sıra ortalamasının, deney grubundan daha yüksek bulunmuştur.

Tablo 4.8 Çevre farkındalık ölçeğinin tümünden elde edilen öntest- sontest- 6. ay takip toplam puanları açısından gruplar arası karşılaştırma, Kruskal Wallis sonucu

Grup n Sıra Ortalaması sd X2 p Anlamlı Fark

S

on

te

st Deney 24 25.69 2 6.606 .037 Kontrol I- Deney

Kontrol I 23 38.41 Kontrol II-Deney

Kontrol II 19 37.42

Kruskal Wallis analizi sonucunda ortaya çıkan bir diğer sonuç, deney ve kontrol II grubunun son test değerleri, öntest değerlerinden daha düşüktür. Eğitim sonrası, sadece kontrol I grubunun farkındalık seviyesinde yükselme belirlenmiştir. Sınıfiçi çevre eğitim

1.58 2.21 2.21 1.52 2.28 _2.2 1.56 2.34 2.09 0 0.5 1 1.5 2 2.5

Ön test Son test 6. ay takip Deney

Kontrol I Çevre farkındalığı

programı, diğer iki çevre eğitimine nazaran çevre farkındalığının gelişimi üzerine, orta düzeye yakın etki büyüklüğüne sahiptir (Tablo 4.8). Tablo 7 ve Tablo 8 birlikte değerlendirildiğinde deney ve kontrol I grubunun çevre farkındalığı gelişiminin, kontrol II grubuna nazaran daha fazla olduğu görülmektedir. Bu noktada nitel veriler de nicel verileri desteklemektedir (Tablo 4.9).

Tablo 4.9 Katılımcıların çevre farkındalığı konusundaki ifadelerinin sıklık ve yüzde değerleri

Deney grubu/24 Kontrol I grubu/23 Kontrol II grubu/19

f % f % f %

Çevre farkındalığı 12 50 7 30.4 4 21.1

Deney grubu katılımcılarının yarısında, çevre farkındalığı konusunda ifadeler belirlenmiştir.

A.20 kodlu 32 yaşındaki Fizik öğretmeni olan kadın katılımcı, 17 Temmuz etkinlikleri sonrası görüşünü şöyle aktarmıştır:

―Doğada bitkilerin isimleri tek tek söylendikçe aslında isimlerini ve bazı özelliklerini bildiğim bitkilerin, kendilerini bilmemenin nasıl garip olduğunu bir kere daha fark ettim.‖

Aynı katılımcı, 18 Temmuz etkinlikleri sonrasında ise görüşünü şu şekilde açıklamıştır:

―Enerji konusunda farkındalığım arttı. Daha önceden düşündüğüm gibi her hangi bir yöntemle enerji üretimine karşı değilim ama kullanılmaya karar verilen yöntemlerin düzgün uygulanmamasına karşıyım. Maliyeti düşük tutup biraz daha kar etmek için çevreden ödün verilmemesi taraftarıyım.‖

24 yaşındaki Fen Bilgisi öğretmeni A.12 kodlu kadın katılımcı, 17 Temmuz etkinlikleri sonrası görüşünü şöyle belirtmektedir:

―Mesleki anlamda bitkisel olarak doğaya dokunmayı öğrendim. Yetişmesi gerek bitkilerin yetiştiği yerde anlamlı olduklarını aktarmam gerektiğini fark ettim.‖

A.3 kodlu 40 yaşındaki Sınıf öğretmeni erkek katılımcı, 17 Temmuz etkinlikleri sonrası görüşünü şöyle aktarmıştır:

―Aslında görmediğimiz o kadar çok şey olduğunun farkına vardım.‖

23 yaşındaki Fen Bilgisi öğretmeni A.15 kodlu kadın katılımcı, 20 Temmuz etkinlikleri sonrası görüşünü şöyle açıklamıştır:

―Doğanın zaten var olan bir düzenini bozduğumuzu fark ettim.‖

18 Temmuz tarihinde gözlemci, termik santral gezisi sonrası A.11 kodlu 43 yaşındaki kadın Müzik öğretmeni ile ilgili şu notu almıştır:

―Katılımcının, termik santralleri gezdikten sonraki düşüncesi: Bu program ile kendi adıma çok şey öğrendim, farkındalığımın arttığını düşünüyorum.‖

Deney grubunun farkındalık ifadeleri dikkatle incelendiğinde, bu ifadelerin daha çok tür ve tür toplulukları ekolojisi ve ekosistem ekolojisi boyutuna ait olduğu göze çarpmaktadır. Katılımcılar, kendi ifadeleri ile çevre konusunda farkındalıklarının arttığını belirtmişlerdir.

B.6 kodlu, 28 yaşındaki kadın Fen Bilgisi öğretmeni katılımcı 23 Haziran dersi ve etkinlikleri sonrası düşüncelerini şu şekilde aktarmıştır:

―…çocuklara anlatırken sözel anlatımdan çok görsel olarak anlatmam gerektiğinin daha etkili olacağını düşünüyorum. Sanırım bu omurgalı canlılara dokunduklarında onları sevmeleri ve korumaları daha da artacaktır. Ayrıca termik santralleri neden yanlış kullandığımız ve bu konularla ilgili uyarıları arttırmam gerektiğini düşündüm.

―Su ürünlerini incelerken keyif aldığım bir ders oldu. Öğrencilerime su ürünleri hakkında nelerin eksik olduğunu, yosunların, balıkların öneminin nasıl olduğunu, canlıların yaşamı için doğayla nasıl bütünlük kurduğunu daha iyi fark ettim. Dengeyi bozduğumuzda bu canlıların da hayatının sona ereceğini ve neslinin tükeneceğini bir kez daha anladım. ―Bildiğim ama düşünmediğim şeyleri düşünmeye başladım ve sanırım düşündürmeye de başlıyacam.‖

B.20 kodlu 47 yaşındaki Sınıf öğretmeni kadın katılımcı, 24 Haziran dersi sonrası düşüncelerini şu şekilde ifade etmiştir:

―Bu tarz seminerlerin yerel yöneticilere, il yöneticilerine, başbakan ve bakanlarına verilmesi gerektiğini düşünüyorum. Zira burada aldıklarımızı öğrencilerimize aktarırız aktarmasına da geri dönüşümü çok uzun vadede olacak. Bu sürede kaybedilenlerin çok olmaması için de diğerlerinin acilen eğitilmesi ya da bilinçlendirilmesi gerekir diye düşünüyorum.

Elektro manyetik alanın insanın ve diğer canlıları nasıl etkilediğinin, ciddiyetinin farkına vardım.‖

B.17 kodlu 30 yaşındaki erkek Fen Bilgisi öğretmeni katılımcı, 22 Haziran etkinliği sonrası düşüncelerini şekilsel olarak ifade etmiştir. Katılımcı, 22 Haziran eğitimi sonrası düşüncesini çizim ile ifade etmiştir (Şekil 4.7). İnsanı, çevresel olayların hem sebebi hem de çözümü olarak görmektedir ve çözüme ulaşabilmek için bilinç ve farkındalığa ihtiyaç olduğunu; bunun da eğitimle sağlanabileceğini belirtmektedir.

Şekil 4.7 B.17 kodlu katılımcının 22 Haziran tarihli eğitim sonrası düşüncesi

Kontrol I grubu katılımcılarının farkındalık ifadelerinde tür ve tür toplulukları ekolojisi ile insan ekolojisinden bahsettikleri görülmektedir. Diğer katılımcılardan farklı olarak B.20 kodlu katılımcı, bu tarz eğitimlerin yönetici konumda olanlara da verilmesi gerektiğini belirtmiştir. B.17 kodlu katılımcı ise çizdiği şekilde, insanın çevresel sorunların çözümünün bir parçası olduğunu ve çözüm için farkındalık gelişime ihtiyaç olduğunu belirtmiştir (Şekil 4.7).

Kontrol II grubu katılımcılarından 4 kişide, farkındalık ifadesi belirlenmiştir. Katılımcılar, etkinliklerden ziyade kendilerine dönük özeleştrilerde bulunmuşlardır.

C.1 kodlu 27 yaşındaki Fen Bilgisi öğretmeni kadın katılımcıya aittir. Katılımcı, 28 Haziran Çanakkale ve yakın çevresinin jeolojik yapısı ile ilgili ders sonrası, şu düşüncesini dile getirmiştir:

―O kadar bilinçsiz çevreciymişiz ki‖

C.12 kodlu 36 yaşındaki Fen Bilgisi öğretmeni erkek katılımcı, çevre eğitimi konusunda şu özeleştiriyi getirmiştir:

―Derslerimizde uygulama kısmı eksik, Ayrı bir ‗Çevre‘ dersi uygulamalı olarak verilmeli.‖

C.18 kodlu 55 yaşındaki Sınıf öğretmeni erkek katılımcının görüşü şu şekildedir:

‗Bilgi‘den ‗Uygulama‘ya geçişte sıkıntı var. Çocuğa çevre ile ilgili soru sorsanız cevap verir fakat aynı çocuk kantinden aldığı gıdanın ambalajını yere atıyor.

C.5 kodlu 28 yaşındaki Sınıf öğretmeni ise çevre eğitimi konusundaki eksikliği şu şekilde ifade etmiştir:

―Çevre Öğretmenliği‘ diye ayrı bir bölüm olsa daha iyi olur. Bu çok önemli bir konu fakat bizde üniversitede çevre dersi başka alanlardan hocalar girdi. Çok eksiğiz bu konuda.‖

Yukarıda belirtilmiş olan kontrol II grubu katılımcılarının ifadelerinden anlaşıldığı üzere katılımcılar, çevre eğitimi konusunda bir sıkıntı olduğunu fark etmekte fakat bu sıkınıtıyı nasıl aşacaklarını bilememektedirler. Uygulamaya dönük bir eğitim ya da ayrı bir ‗çevre öğretmenliği‘ alanının olması istenmektedir.

Her üç grubun nicel (Tablo 4.7, Tablo 4.8, Şekil 4.6) ve nitel (Tablo 4.9) verileri bir arada değerlendirildiğinde, deney grubunun çevresel farkındalık gelişiminin diğer iki gruba göre daha fazla olduğu görülmektedir. Deney grubunu sırasıyla kontrol I ve kontrol II grubu takip etmektedir.