ÇATOM (Amacı, Hedefi, İşleyişi)

ÇATOM’lar daha çok kentlerin kırdan kente göç etmiş yoksul ailelerin yoğun olarak yaşadığı mahallelerde, ilçe merkezlerinde kurulmuştur. Topluma dayalı ve katılımcılığı esas alan bu merkezlerin kuruldukları yerlerdeki aileler daha çok düşük

32

ücretle, kayıt dışı ya da marjinal işlerde çalışan, geçici ya da mevsimlik işçi statüsünde çalışmaktadırlar (TKV Faaliyet Raporu 2011: 8). Hem yoksulluk hem de çevreye uygum noktasında sıkıntı yaşayan kadın, genç kız ve çocukların sosyalizasyon sürecine katkıda bulunmak amacıyla kurulmuş merkezlerdir.

ÇATOM’lar kadın ve genç kızların dolayısıyla hane halkının bilinçlendirilmesinde ve refah düzeyinin yükseltilerek toplumsal kalkınmaya katkıda sağlanması açısından önemlidir. Kadınlar merkezlerdeki programlardan eğitim alarak üretime katkıda bulunmasına yardımcı olmakta, ürettiği ürünleri fuar, sergi ya da yakın çevresine satarak iş yapma/para kazama deneyiminde bulunmaktadır. Kadın tüketen durumdan üreten duruma geçmektedir. Kadınlar hem eğitimlerle (pazarlama, stant açma, ürün satma, dernek kurma, kooperatifçilik) satış tekniklerini geliştirmekte ve merkez, ürettiği ürünün Pazar bulmasına yardımcı olmaktadır. Ayrıca GAP İdaresi üretilen ürünlerin geniş kitlelere ulaştırılması, ürün satışının devamlılığını sağlama konusunda merkezleri desteklemektedir. Kadınların aile ve toplum içinde sosyal ve ekonomik statüsünün geliştirilmesine ve kalkınma süreçlerine entegrasyonuna katkı sağlamaktır. Bu amaçla GAP İdaresi yetkilileri yerel topluluklar, yerel liderler, diğer ÇATOM’lar, sivil toplum kuruluşları, belediyeler, ilgili kamu kuruluşları ile işbirliğine gidilerek bu süreç tamamlanmaya çalışılmaktadır.

GAP İdaresi ile TKV (Türkiye Kalkınma Vakfı) işbirliği içerisinde ÇATOM personellerinin hizmet içi eğitimlerini vermektedirler. Ayrıca TKV tarafından merkezlerde yürütülen programların planlaması, uygulaması, izlenmesi yapılmakla birlikte vakıf üzerinden merkez çalışanlarının istihdamı gerçekleştirilmektedir (TKV Faaliyet Raporu 2011: 7-8). Bu merkezlerin genel amacı kadın ve genç kızlara “okuma-yazma, genel sağlık, anne-çocuk sağlığı, hijyen, beslenme, ev ekonomisi, gelir elde etmeye yönelik beceri kazandırma vb. konular kurs vererek kadınların bilinçlendirilmesi, var olan kaynakların etkinliğini arttırmak ve yeni kaynaklar oluşturmak ve toplumsal katılımı sağlamaktır (Fazlıoğlu ve Tuğrul, 1999: 582). Ayrıca GAP İdaresi ve TKV tarafında ÇATOM’da yürütülen programların etkinliğini, yaklaşım ve yöntemlerini incelemek, merkezlerden yararlanan, merkez ile herhangi bir ilişki, iletişim halinde olan taraflar üzerindeki olumlu/olumsuz etkisini araştırmak için SED (Sosyal Etki Değerlendirme) çalışması yapılmaktadır (Fazlıoğlu,

33

2003: 45). Böylece ÇATOM’ların toplumdaki sosyal ve ekonomik konumunu iyileştirici programların etkisini inceleyerek ve merkezin eksiklerinin görülmesini sağlamak ve SED çıktıları neticesinde problemlerin ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmaların yapılması planlanmaktadır.

2014 yılı itibariyle GAP Bölgesine hizmet eden 44 ÇATOM bulunmaktadır. Bu merkezlerin illere göre dağılımı şu şekildedir;

ÇATOM’ların İl Bazında Dağılımı (2014) İller

Kuruluş Yeri Adet

Adıyaman Fatih Mahallesi, Gerger İlçesi 2 Batman Petrolkent, Yavuzselim ve Yeşiltepe

Mahalleleri

3

Diyarbakır Huzurevleri, 5 Nisan, Ziya Gökalp ve Fatihpaşa Mahalleleri ile Silvan, Çermik ve Ergani İlçeleri

7

Gaziantep Şahinbey İlçesi (Merkez) ve Nurdağı İlçesi 2 Kilis İslambey ve Ekrem Çetin Mahalleleri 2 Mardin Meydanbaşı, Medrese-Gül, İstasyon

mahalleleri; Dargeçit, Kızıltepe, Midyat, Nusaybin, Mazıdağı ve Ömerli İlçeleri

9

Siirt Merkez, Şirvan ve Kurtalan İlçeleri, Kurtalan-Kayabağlar Beldesi

4

Şanlıurfa Bağlarbaşı Mahallesi, Parmaksızlar Konutu, Bozova, Siverek, Suruç, Birecik, Hilvan, Ceylanpınar ve Viranşehir İlçeleri

9

Şırnak Merkez, Cizre, Beytüşşebap, İdil, Silopi ve Uludere İlçeleri

6

Toplam 44

*2014 yılı itibariyle GAP illerinde toplam 44 ÇATOM faaliyet göstermektedir (2014 Yılı Faaliyet Raporu, 2015: 1).

34 ÇATOM’ların Amacı:

 Kadınların sorunlarının farkına varmaların sağlayarak çözüm yolları geliştirmelerine yardımcı olmak,

 Toplumsal katılım konusunda kadınlar daha geri planda kalmaktadırlar. Bu nedenle kadının toplumsal alana katılımını sağlayarak, kamusal hizmetlerden yararlanmasını sağlamak,

 Daha çok aile işçisi, düşük ücretli işçi, mevsimlik işçi, statüsü düşük işlerde çalışmak zorunda bırakılan kadınların, girişimciliğini arttırarak, istihdam edilmelerini sağlamak,

 Fırsat eşitliği ilkesi çerçevesinde kadınların güçlendirilerek haklarını elde etmelerine yardımcı olmak,

 Kalkınmada yapılan en büyük yanlışlardan biri olarak kadın ve erkeklerin kalkınma sürecine dahil edilmesinde kadınların daha geri planda bırakılmasıdır. Bu nedenle kalkınmada cinsiyet temelli bir yaklaşım planı geliştirmesine katkıda bulunmak,

 Yerel koşullara uygun kalkınma planları geliştirerek ve merkezlerde temel kursların dışında bölgenin, yörenin ihtiyacına göre programlar geliştirmek.

ÇATOM’ların temel amaçlarından en önemlisi kadınlara ne yapacaklarını değil de, hangi koşullarda neler yapabilecekleri öğretmektir/göstermektir. Kendi hak ve özgürlüklerinin bilincinde, toplumsal katılımda yeri olan, güçlü, bilinçli kadınlar olmalarına yardımcı olmaktır (TKV Faaliyet Raporu 2011: 8-9). Entegre ve esnek yaklaşım biçimi benimseyen ÇATOM’da katılımcıların tüm programlara katılması özendirilmektedir. Programa katılan kadınların merkeze daha rahat gelmelerini sağlamak için okul öncesi eğitim programı ve okuma odaları açılmıştır. Ayrıca bazı programlarda erkeklerde kısmen dahil edilmekle birlikte merkezin kullanımı kadınlara yöneliktir (www.gapcatom.org, 07.05.2015). Fakat genel itibariyle kadın ve kız çocuklarına hizmet vermektedir. Ayrıca 2013 yılından itibaren ÇATOM’larda birkaç merkezin bir araya gelmesiyle dernekler kurulmuştur. Bu konuda çeşitli eğitimlerden geçen dernek yöneticileri ve üyeleri, çeşitli projeler yaparak hem kadınların üretmelerini ve pazar bulmalarında yardımcı olmakta hem de ÇATOM’un tanıtılmasında öncülük etmektedir.

35 ÇATOM’un Hedefleri;

 Kadının yaşam kalitesini arttırmak,  Kadının mesleki becerilerini arttırmak,  Kadınların eğitim seviyelerini yükseltmek,

 Kadınların kamusal hizmetlerden yararlanmasını sağlamak,  Kadınlara yurttaş olarak var olan haklarını sağlamak,

 Kendi sorunları hakkındaki farkındalık düzeylerini arttırmak,  Karar alma süreçlerine katılmalarını sağlamak,

 Yaşam kalitelerini arttırmak (eğitim, sağlık, sosyal faaliyetler, alt yapı çalışmaları…)

 Toplumda kadın sorunları ve kadın hakları konusunda farkındalık oluşturmak,

En önemlisi de hedefler genel amaçlara uygun olarak yapılmasıdır. Ayrıca merkez sorumluları/saha sorumluları toplumu yakından tanıyan kişilerden seçilmektedir.

ÇATOM’larda hedeflerin gerçekleştirilmesi için;  Eğitim programları,

 Gelir getirici faaliyetler,  Sosyal ve kültürel faaliyetler,  Kampanya ve faaliyetler,  Sağlık programları,

 Sosyal destek programları,

 Hizmetlere erişimde arabuluculuk ve yönlendirme programları yer almaktadır.

ÇATOM’ların kurulmasında ve yürütülmesinde şu ilkeler benimsenmiştir;  Katılımcılık (hedef kitlenin karar alma sürecine ve planlamasına katılması)

 Şeffaflık ve hesap verebilirlik,  Toplumsal değerlere saygı,  Mevcuttan hareket,

36  Hedef odaklı çalışma,

Merkezlerde süreçlerin ve sonuçların hedef gruplar ve paydaşlarla paylaşılması, şeffaflık ve hesap verebilirliğin önemli göstergelerinden biri olmaktadır. Merkezlerde genel olarak hedef ve grupların ve bulundukları seviyeden başlanarak aşama aşama hareket edilmekte, var olan kaynak ve potansiyeller doğrultusuna çalışmalar yapılmaktadır. Merkez sorumluları tarafından aylık, altı aylık ve yılsonu faaliyet raporları hazırlanmaktadır. TKV ve GAP İdaresi tarafından değerlendirilen (http://www.gap.gov.tr, 09.05.2015) raporlarda merkezin genel durumu, yapılan faaliyetler, ulaşılan katılımcı sayısı, yapılacak işlerle ilgili notlar, ürünlerden elde edilen gelir miktarı, proje, sergi, fuar katılımları ile ilgili bilgiler yer almaktadır.

ÇATOM Kurulları

ÇATOM Kurulları, ÇATOM’a katılımcı olarak gelen kadınların kendini ifade etmesi, yönetim becerilerinin gelişmesi, ÇATOM’daki etkinlik ve programların düzenlenmesine katkı sağlanması, katılımcıların istek ve dileklerini duyurabilmeleri ve toplumsal katılıma teşvik etmesi açısından önem arz etmektedir. ÇATOM kurulları, kadınların merkezin yönetiminde yer almasına fırsat vererek yönetim becerisi kazandırmak amacıyla kurulmuştur. Her yıl seçimler tekrarlanarak kurul yeniden oluşturulmaktadır (www.gapcatom.org, 28.07.2015). ÇATOM’lar katılımcılarının kendi aralarında seçtikleri kurul tarafından yönetilmektedir. Kurullarda 5-7 kişiden oluşan ve merkez sorumlusu ve katılımcılar tarafından seçilen bir eğiticinin de yer alır (www.gapcatom.org, 07.05.2015). Bu kurullar karar verme sürecine katılım sağlaması açısından önem arz etmektedir. Kadının aktif olarak seçme seçilme sürecine katılımı, kendini ifade etmesi, oy kullanım sürecin katılması kamusal alanda kendini göstermesi açısından önemlidir. ÇATOM’da alınacak kararlarda söz sahibi olunması açısından önemlidir. Kurulda saha sorumlusu, eğitmen ve katılımcı yer almaktadır. Kadınlar alınacak kararlarda –kısmen de olsa- söz sahibidir.

ÇATOM Kurullarında Amaç:

 Katılımcıların ÇATOM’un yönetimine katılımını sağlayarak yönetim becerilerinin gelişmesine katkıda bulunmak,

37

 Katılımcıların merkezde düzenlenen etkinlik ve programların düzenlenmesinde aktif görev almalarını sağlamak,

 Katılımcıların kamusal alanda kendi istek ve şikâyetlerini dile getirmelerinde bir basamak görevi yapmak (www.gapcatom.org, 07.05.2015).

 Toplumdaki sosyal ve ekonomik konumunu iyileştirici faaliyetler yapmaktır.

ÇATOM Kurullarının Temel İlkeleri:

 Kurul 15 günde bir toplanır, fakat ihtiyaç görüldüğü zamanlarda daha sık toplanabilir.

 Kararlar oy çokluğu ile alınır.

 Alınan kararlar karar defterine yazılır ve bir sonraki toplantıda değerlendirilir.

 Alınan kararlar ÇATOM’da panoya asılarak katılımcılara duyurulur.  Yapılan tüm harcamalar kurulun bilgisine sunulur.

ÇATOM Kurullarının Görevleri:

 ÇATOM’un çalışmalarına işleyişi ve parasal durum ile ilgili kararlar almak.

 Katılımcıların ve mahalle halkının istek ve ihtiyaçlarını ÇATOM sorumlusuna ve eğiticilere iletmek,

 ÇATOM’un günlük temizliğini yapmak ve misafirleri ağırlamak,  ÇATOM çalışmalarının düzenlenmesinde görev almak, katılımcıların ve mahalle halkının ihtiyaçlarına uygun projeler üretilmesine katkıda bulunmak,

 Hane ziyaretleri ile hane halkının ÇATOM hakkında bilgilendirerek, katılımcı olarak katılmalarını sağlanmak.

 Kamu kurum ve kuruluşları ile yapılan görüşmelere katılmak (Tuğrul, 2013).

Katılımcılığın araçları olarak ÇATOM Kurulu, hane ziyaretleri ve paydaşlarla danışma süreçleridir. Elde bulunan potansiyeli bilmeyi sağlar. Kurum ve kuruluşlarla proje paylaşmaktır. Merkezlerde yapılan çalışmaların temelinde hedefe

38

odaklılık önem arz etmektedir. Proje ve faaliyet geliştirirken hedeflerle bağlantısını kurma, hedeflere uygun projeler üretmek ve faaliyetler geliştirmek temel amaç olup, toplumun ihtiyaçlarını bilip, ihtiyaçlar doğrultusunda hedefler belirlenerek, elde edilen çıktılar sonucunda projeler üretilmesi amaçlanmaktadır. Bu çalışmalar yapılırken yerele ve toplumsal değerlere saygı önemlidir.