Anadolu’ya yirmi dört Oğuz boyundan yirmi üçünün geldiği kesin olarak bilinmektedir. Sadece Alka-Evli boyu ile ilgili kesin bilgi mevcut değildir47.
Ağızların etnik yapı ile ilişkisini ortaya koymakta ise bir takım güçlükler yaşanmaktadır. Bunun en temel sebebi, Anadolu’da yaşayan Oğuz boylarının mensup oldukları boy adlarını bırakmaları ve XV. yüzyıldan itibaren Yörük veya Türkmen şeklinde genel bir adlandırılmayla anılmalarıdır48. Bu sebeple Oğuz boylarının
47
Faruk Sümer, Oğuzlar, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1992, s. 173. 48
Zeynep Korkmaz, “Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı ile İlişkisi Sorunu”, TDAY-Belleten, Ankara, 1971, s. 23.
Anadoludaki varlığını tespit etmek için daha çok Tahrir Defterlerinde yer alan yerleşim yeri adları esas alınmaktadır49.
Çankırı ili ve yöresinde Oğuz boy adlarının verildiği çok sayıda yerleşim yeri bulunmaktadır. Bu durum, yörenin Oğuz yurdu olduğunu kanıtlayan önemli bir göstergedir.
Tapu Tahrir Defterlerine dayanarak hazırladığımız bu bölüme, XVI. yüzyılda Kengırı Livâsına bağlı olan ancak günümüzde farklı illerin sınırları içerisinde kalan yerleşim yerleri alınmamıştır.
Çankırı ili ve yöresinde Oğuz Türkleriyle ilgili yerleşim yerleri ile ilgili bulgularımız şu şekildedir:
2.1. Kayı:
XVI. yüzyılda yazılmış defterlerde Anadolu’da Kayılara ait 94 yerleşim adı bulunduğu görülmektedir ve bu Kayı oymakları, daha çok Anadolu'nun orta ve batı taraflarında bulunmaktadırlar50.
1530 yılına ait Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Kayı adını taşıyan 6 yerleşim yeri görülmektedir. Bu köyler şunlardır: Yaka-Kayı Köyü (Koç- Hisar, günümüzdeki Ilgaz ilçesi), Bazar-Kayısı Köyü (Koç-Hisar, günümüzdeki Ilgaz ilçesi), Hatun-Kayısı Köyü (Kurşunlu ilçesi), Yukarı-Kayı Köyü (Karı-bazarı, günümüzdeki Orta ilçesi), Aşağı-Kayı Köyü (Karı-bazarı, günümüzdeki Orta ilçesi) ve Kayı Köyü (Kengırı, günümüzdeki Çankırı merkez ilçesi)'dür51.
Günümüzde Ilgaz ilçesinde Kayı Köyü ve Orta ilçesinde de Kayılar Köyü ile birlikte Kayıören Köyü bulunmaktadır. Bunların dışında Eldivan ilçesinde Hisarcıkkayı, Gölezkayı köyleri; Korgun ilçesinde Kayıçivi Köyü; Şabanözü ilçesinde de Çaparkayı Köyü bulunmaktadır.
2.2. İğdir (İgdir)
XVI. yüzyılda Anadolu’da İğdirlerle ilgili 43 köy ve ekinlik görülmektedir52.
49
bk. Tuncer Gülensoy, “24 Oğuz Boyunun Anadoludaki İzleri”, Türk Halkbilim Arştırmaları Yıllığı
1977, Ankara 1979, s. 73-98.
50
Sümer, age., s. 176. 51
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
Koca-İli Livâları), Başbakanlık Yay., Ankara 1997, s. 124-131.
52
1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede İğdir adını taşıyan iki yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köyler şunlardır: İğdir Köyü (Kurşunlu ilçesi) ve İğdircik Köyü (Kurşunlu ilçesi)'dür53.
Bugün de Çankırı ili Kurşunlu ilçesinde ve ayrıca Yapraklı ilçesinde İğdir isminde birer köy bulunmaktadır.
2.3. Bayındır (Bayındur)
XVI. yüzyılda Anadolu’da Bayındırlarla ilgili 52 köy ve ekinlik tespit edilmiştir54. 1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Bayındır adını taşıyan 2 yerleşim yeri görülmektedir. Bunlar: Baş-Bayındır Mezrası (Kengırı, günümüzdeki Çankırı merkez ilçesi) ve Bayındır Köyü (Kengırı, günümüzdeki Çankırı merkez ilçesi)'dür55.
Günümüzde de aynı köy Çankırı merkezde varlığını devam ettirmektedir. Ayrıca Çerkeş ilçesinde Bayındır Köyü; Orta ilçesinde de Tutmaçbayındır, Ortabayındır ve Derebayındır köyleri bulunmaktadır.
2.4. Avşar (Afşar)
Bu boya ait XVI. yüzyılda 86 yer adı tespit edilmiştir ve bu yönüyle sayı olarak Kayılardan sonra ikinci sırada yer almaktadır56.
1530 yılına ait Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Avşar (Afşar) adını taşıyan bir yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köy, Afşar Köyü (Kengırı, günümüzdeki Çankırı merkez ilçesi)'dür57.
Günümüzde Çerkeş ilçesinde Afşar ismini taşıyan bir köy bulunmaktadır.
53
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
Koca-İli Livâları), Başbakanlık Yay., Ankara 1997, s. 127.
54
Sümer, age., s. 236. 55
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
Koca-İli Livâları), Başbakanlık Yay., Ankara 1997, s. 125.
56
Sümer, age., s. 175, 204. 57
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
2.5. Eymür (Eymir)
XVI. yüzyılda Anadolu’da Eymürlerle ilgili 71 yer ismi tespit edilmiştir58. 1530 yılına ait Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Eymür (Eymir) adını taşıyan iki yerleşim yeri görülmektedir. Bunlar: Eymür Köyü (Çerkeş) ve Eymircik Mezrası (Kengırı, günümüzdeki Çankırı merkez ilçesi)'dır59.
Eğmür Köyü, günümüzde de Çerkeş ilçesinde adını korumaktadır.
2.6. Kınık
Bu boya ait XVI. yüzyılda 81 yer adı tespit edilmiştir ve bu yönüyle sayı olarak Kayılardan ve Avşarlardan sonra üçüncü sırada yer almaktadır60.
1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Kınık adını taşıyan iki yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köyler şunlardır: Kara- Kınık Köyü (Çerkeş ilçesi) ve Kınık Köyü (Koç-Hisar, günümüzdeki Ilgaz ilçesi)'dür61.
Bugün de Çerkeş ilçesinde Kınık Köyü bulunmaktadır.
2.7. Yuva (Yıva, İva)
Bu boya ait XVI. yüzyılda Anadolu'da 21 yer adı tespit edilmiştir62. 1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Yuva adını taşıyan 2 adet yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köyler şunlardır: Yuva Köyü (Karı-bazarı, günümüzdeki Orta ilçesi) ve Yuva Köyü (Koç-Hisar, günümüzdeki Ilgaz ilçesi)'dür63.
Günümüzde de Orta ilçesinde Yuva ve Ilgaz ilçesinde de Yuvademirciler Köyü bulunmaktadır.
58
Sümer, age., s. 254. 59
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
Koca-İli Livâları), Başbakanlık Yay., Ankara 1997, s. 126.
60
Sümer, age., s. 267. 61
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
Koca-İli Livâları), Başbakanlık Yay., Ankara 1997, s. 128.
62
Sümer, age., s. 266. 63
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
2.8. Büğdüz
XVI. yüzyılda Anadolu’da Eymürlerle ilgili 22 yer ismi tespit edilmiştir64. 1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Büğdüz adını taşıyan bir yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köyler şunlardır: Büğdüz Köyü (Karı-bazarı, günümüzdeki Orta ilçesi)'dür65.
Büğdüz Köyü, bugün de Orta ilçesinde ismini korumaktadır.
2.9. Yazır
XVI. yüzyılda Anadolu’da Yazırlarla ilgili 24 yer ismi tespit edilmiştir66. 1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Yazır adını taşıyan bir yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köy, Yazır Köyü (Kurşunlu)'dür67.
Günümüzde Çankırı ilinde Yazır ismini taşıyan köye rastlanılmamıştır.
2.10. Çavundur (Çavuldur)
XVI. yüzyılda Anadolu’da Çavundurlarla ilgili 21 yer ismi tespit edilmiştir68. 1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Çavundur adını taşıyan bir yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köy, Çavundur Köyü (Kurşunlu)'dür69.
Büğdüz Köyü, bugün de Kurşunlu ilçesinde bir belde olarak ismini korumaktadır.
2.11. Ala-Yuntlu (Ala-Yundlu)
Bu boya ait XVI. yüzyılda Anadolu'da 44 yer adı tespit edilmiştir70. 1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Ala-Yundlu adını
64
Sümer, age., s. 261. 65
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
Koca-İli Livâları), Başbakanlık Yay., Ankara 1997, s. 125.
66
Sümer, age., s. 191. 67
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
Koca-İli Livâları), Başbakanlık Yay., Ankara 1997, s. 131.
68
Sümer, age., s. 240. 69
438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II (Bolu, Kastamonu, Kengırı ve
Koca-İli Livâları), Başbakanlık Yay., Ankara 1997, s. 125.
70
taşıyan bir yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köy, Ala-Yundlu Köyü (Çerkeş)'dür71.
Günümüzde Çankırı ilinde bu isimle bir yerleşim yeri bulunmamaktadır.
2.12. Salur
Bu boya ait XVI. yüzyılda Anadolu'da 51 yer adı tespit edilmiştir72. 1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Salur adını taşıyan bir yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köy, Salur Köyü (Karı-bazarı, günümüzdeki Orta ilçesi)'dür73.
Günümüzde de Orta ilçesinde Salur Köyü, ismini korumaktadır.
2.13. Dodurga (Todurga)
Bu boya ait XVI. yüzyılda Anadolu'da 24 yer adı tespit edilmiştir74. 1530 yılında kaleme alınan Kengırı Livâsı Tapu Tahrir Defterlerinde, yörede Todurga adını taşıyan bir yerleşim yeri görülmektedir. Söz konusu köy, Todurga Köyü (Milan kazası)'dür75.
Günümüzde Çerkeş ilçesinin sınırları içerisinde kalan köy, ismini korumaktadır. Ayrıca Orta ilçesinde de Dodurga isimli bir belde bulunmaktadır.