Çanakkale Cephesi‟nin açılmasının nedenleri farklı birçok stratejik etken dâhilinde açıklanabilir. 1914 Kasımından sonra Fransa‟da askerî harekâtın kilitlendiğini düĢünen Ġngiltere, Ġttifak güçlerinin zayıf bölgelerinde yeni cepheler açarak düĢmanı çökertmeyi uygun görüyordu. Bu tanıma en uygun yer Ģüphesiz Çanakkale Boğazı ve dolayısıyla Ġstanbul idi. 19 Ağustos 1914 tarihinde Yunanistan‟ın Balkan Harbi‟nde ele geçirdiği adaların güvenliğini sağlamak ve Ege Denizi‟nde Osmanlı varlığına son vermek için
bölgede bir cephe açılması talebi itilaf güçlerince uygun bulunmamıĢ ve erken bir giriĢim olarak nitelendirilmiĢtir. Yunanlılar, ilgili tekliflerinde Gelibolu‟yu1 90.000 askerle iĢgal
etmeyi önermiĢtir. Ancak Yunanistan, hem Ġtilaf devletlerinin yanaĢmaması hem de Bulgaristan‟ın Almanya yanında harbe girme ihtimali üzerine bu önerisinden vazgeçmiĢtir.2
Zamanla harp sırasında meydana gelen geliĢmeler Çanakkale‟de yeni bir cephe açılması fikrinin yeniden gündeme gelmesine yol açacaktır. Osmanlı Devleti‟nin harbe girmesi ile birlikte Rusya‟nın müttefikleri ile irtibatı kesilmiĢtir. Harbin baĢında Batı Cephesi‟nde Fransa Cephesi‟nde Alman taarruzları durdurulmuĢtur. Bu geliĢmeler üzerine Ġngiltere Bahriye Bakanı Winston S.Churchill3
Çanakkale‟nin denizden geçilerek Ġstanbul‟un kontrol altına alınmasını istemiĢtir.4
Churchill, bu teklifini 28 Ocak 1915 tarihli Harp Meclisi‟nde uzun uğraĢlar sonucunda kabul ettirmiĢtir.5
Stratejik hedefler doğrultusunda Çanakkale bölgesinde yapılacak bir harekât ile Ġtilaf devletleri;6
Boğazlar ve Ġstanbul, müttefiklerin eline geçerse Osmanlı Devleti için barıĢı kabullenmekten baĢka çare kalmaz ve bu suretle Osmanlı Devleti‟nin açmıĢ olduğu bütün cepheler tasfiye edilmiĢ olurdu. Boğazlar ele geçirilirse Rusya ile yakın temas kurulmuĢ olur, böylece Rusya‟ya silah ve malzeme sevki sağlanmıĢ olurdu. Ayrıca Rusya ile bağlantı kurulursa daha sonra Almanya‟ya karĢı Rusya ile birlikte Doğu Avrupa‟da bir harekâta giriĢilebilirdi. Ayrıca
1
Gelibolu: Çanakkale‟nin ilçesidir.
2 Mehmet Tanju Akad, 20. Yüzyıl SavaĢları ve 21. Yüzyılın BaĢında Yakın Tarihin SavaĢlarına BakıĢ,
Stratejik, Taktik, Teknolojik ve Jeopolitik Yönleriyle Çağımızın SavaĢları, KastaĢ Yayınları, Ġstanbul, 2011, s.189.
3
Winston S.Churchill (1874-1965): 1911‟de Ġngiltere Bahriye Nazırı olmuĢtur. BaĢarılı siyasi kariyeri 1916 Gelibolu yenilgisinden sonra düĢüĢe geçmiĢtir. Sadece donanmayla Çanakkale Boğazının geçilebileceği, ardından rahatça Ġstanbul‟a ulaĢılabileceği konusundaki ısrarcı tavrı, Türklerin umulandan çok daha baĢarılı bir savunma yapması; müttefik ordusunun tarihi yenilgisine yol açmıĢtır. Bu baĢarısızlığın mimarı olarak nitelendirilen Churchill, Ġngiliz halkı karĢında çok zor bir durumda kaldı ve muhaliflerinin de zorlamasıyla görevinden ayrılmıĢtır. Ancak 1917‟de Cephane Bakanlığına ve Harbiye Bakanlığına getirilmiĢtir. 1924‟te tekrar Muhafazakâr Partiye girmiĢtir. Maliye Bakanı olmuĢ 1939‟da bir kez daha Bahriye Nazırlığına ve 1940‟ta Neville Chamberlain‟ın yerine baĢbakanlığa getirilmiĢtir. II. Dünya SavaĢı‟nda izlediği savaĢ politikası ve Roosevelt ile kurduğu iyi iliĢkiler onu Britanya tarihinin en önemli devlet adamları arasına sokmuĢtur. SavaĢ sonrasında NATO ve Avrupa Konseyi gibi kurumların oluĢmasında önemli gayretleri olmuĢtur. 1965 yılında 90 yaĢında ölmüĢtür.
4 Figen Atabey, “Ġngiliz SavaĢ Konseyi‟nin Çanakkale Stratejisi”, Çanakkale Muharebeleri’nin Ġdaresi
Komutanlar ve Stratejiler, Editörler: Lokman Erdemir & KürĢat Solak, Çanakkale Valiliği Yayınları,
Çanakkale, 2015, ss.34-68.
5 Sermet Atacanlı, “Çanakkale Cephesi-Çanakkale Muharebeleri ve Atatürk”, 100’üncü Yılında Birinci
Dünya SavaĢı Sempozyumu, Genelkurmay ATASE Daire BaĢkanlığı, Ġstanbul, 2014, s.1.
6
harekât baĢarılı olursa Balkanlardaki tarafsız devletler Ġtilaf devletleri yanında harbe girebilirdi.
Bu sebeplerin yanında, 1915 kıĢında Rusya‟ya karĢı baĢlatılan ortak Alman- Avusturya harekâtı sonucunda Galiçya, Ruslardan geri alınmıĢ, Rus orduları bu harekâttan geri çekilerek zorlukla kurtulabilmiĢtir. VarĢova, Kovno ve Vilna Almanların eline geçmiĢtir. Zor durumda kalan Rusya müttefiklerinden yardım istemek zorunda kalmıĢtır.7 Eğer yardım yapılamadığı takdirde kendilerinin harbi uzun süre devam ettiremeyeceklerini ellerindeki harp malzemeleri, cephane ve gıda maddeleri gibi lüzumlu emtianın tükenmek üzere olduğunu bildirmiĢlerdir. Rusya‟nın harpten çekilmesi Almanların, tüm güçlerini batıda toplamaları anlamına geleceğinden o sırada Ġngiltere ve Fransa için Ģartların daha da ağırlaĢması anlamına gelebilirdi. Boğazlar geçilirse bu aynı zamanda Güney Rusya ile Romanya‟nın buğday mahsullerine de kavuĢarak daha güçlü bir ordu kurmalarına yol açacaktı. Diğer bir neden de Kafkaslardaki Osmanlı baskısını yok etmek düĢüncesiyle Çanakkale Boğazı‟na denizden bir saldırı yapılması fikri idi. Bu düĢüncenin de ana fikri Osmanlı Devleti‟ni meĢgul ederek, Rusya‟nın Kafkas Cephesi‟nde baĢarılı olmasını temin etmekti.8 Ġngiltere‟nin telkinleri ile Fransa harekâta iĢtirak etmeyi kabul etmiĢtir.9
Ġngiltere Bahriye Bakanı Winston S. Churchill, Çanakkale Cephesi‟nden beklentilerini Ģöyle açıklamıĢtır: “Eğer bu operasyon Boğaz‟dan geçiĢi sağlayabilirse, stratejik, diplomatik ve hatta ekonomik bakımdan Ģu faydalar elde edilecektir. Ġstanbul, müttefiklerin kontrolü altına girecek, Asya Türkiye‟sindeki kuvvetlerin Avrupa cephesinde faaliyet gösteren kuvvetlerle bağlantısı kesilecek ve böylece Kafkas Cephesi‟nde bulunan Rus kuvvetlerinin yükü hafifletilerek, Osmanlı Devleti barıĢ yapmaya mecbur bırakılacaktı. Boğazları deniz trafiğine açmak sureti ile Ġngiltere ve Fransa‟nın Rus ordusunun top ve mühimmat bakımından desteklenmesine, Rusya‟nın hububatının ihraç edilmesine ve dolayısı ile Rusya‟nın, dıĢ ticaretini dengeleyerek Rublenin değerinin korunmasına imkân verecek ve nihayet Balkan Devletleri üzerinde olumlu bir etki yapılması sağlanacaktır”. Churchill‟in sözünü ettiği, Rusya‟ya askerî yardım yapılması meselesi, 18 Mart teĢebbüsünün baĢta gelen sebeplerinden birini teĢkil etmektedir. Çünkü
7
YaĢar Yücel, “YaĢar Yücel‟in AçılıĢ KonuĢması”, Çanakkale SavaĢları Sebep ve Sonuçları Uluslararası
Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1993, s.1.
8 Ahmet AltıntaĢ, “Belgelerle Çanakkale SavaĢları”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Atatürk ve
Çanakkale SavaĢlarını AraĢtırma Merkezi Yayınları, Çanakkale, 1997, s.17.
9
Rusya‟nın silah ve cephane durumu daha harbin ilk günlerinden itibaren kritik seviyelere inmeye baĢlamıĢtır. Üstelik Ġngiltere ve Fransa‟nın, Rusya‟ya yardım yapabileceği kara ve suyolları kapalı idi. Askerî, siyasî, ekonomik ve jeopolitik avantajları da göz önüne alındığında boğazların açılması müttefikler için, bilhassa Rusya‟nın askerî durumu bakımından kaçınılmaz bir alternatif oluĢturmaktaydı.10
Roma askerî ataĢeliğinden gelen belgede Çanakkale kara harekâtının sebeplerine dair elde edilen bilgiler Ģöyle aktarılmıĢtır: “Ġngiltere, Rusya ve Fransa arasında Paris‟te yapılan toplantıda Rusya tarafından müttefiklerden Rus buğdayına karĢılık harp malzemesi ve askerî teçhizat talebinde bulunulmuĢtur. Amerika, Ġngiltere ve Fransa‟dan temin edilecek malzemenin Ġngiltere ve Fransa tarafından Rusya‟ya taĢınması kararlaĢtırılmıĢtır. Ġngiltere ve Fransa mevcut kuvvetleri ile harbi sona erdiremeyeceklerini fark etmiĢ; Ġtalya, Yunanistan, Bulgaristan ve Romanya‟yı boğazlar bölgesinde açılacak bir cephe ile kendi yanlarına çekmeyi öngörmüĢlerdir. Ġngiltere, bu devletleri Osmanlı topraklarını paylaĢmaya davet ederek kendi yanına çekmeyi hesaplamıĢtır. Ġngilizler bu minvalde, Çanakkale‟yi zapt ve Ġstanbul‟u iĢgal ederek Osmanlı‟yı barıĢa mecbur etmeyi veya bu olmaz ise uzun müddet harbe devam edemeyecek bir hale getirmeyi ümit etmektedir. Ayrıca Ġngilizler, Boğaz harekâtı ile Osmanlı Devleti‟nin, Mısır taarruzunu sonuçsuz bırakabileceklerini zannetmektedirler. Rusya‟nın millî emelleri olan boğazlar bölgesini ele geçirme düĢüncesini gündeme getirerek onlar için harbi daha popüler hale getirebileceklerini düĢünmektedirler.” denilmektedir.11
Dolayısıyla farklı sebeplerin etkisiyle açılan Çanakkale Cephesi, her devletin kendine göre bir amaç ve hesap içerisinde bulunduğunu göstermektedir.