Osmanlı Devleti‟nin bir oldubitti ile Almanya‟nın yanında harbe girmesi üzerine genel seferberlik ilan edilmiĢtir. Bu kapsamda Osmanlı ordusunda birtakım düzenlemeler yapılarak yeni bir teĢkilatlanmaya gidilmiĢtir. Neticede Erkân-ı Harbiye Reisliği BaĢkumandanlık Vekâleti kurulmuĢ, Enver PaĢa da BaĢkumandan Vekili olarak atanmıĢtır.13
Böylece yapılan düzenlemelerle aynı zamanda Harbiye Nazırı olan Enver PaĢa, ordunun kontrolünü tamamen eline almıĢtır. Donanma unsurları Bahriye Nezareti‟ne bağlı olduğu için idari bakımdan BaĢkumandanlık Vekâletine bağlı hale getirilmiĢtir. BaĢkumandanlık Vekâleti kurulduktan sonra Ordu MüfettiĢlikleri unvanı Ordu
12 http://www.visitcanakkale.com/TR/gelibolu/S/1919, (ET.:28.10.2018). 13
Kumandanlığına dönüĢtürülmüĢtür. Harbin baĢında yeni bir teĢkilatlanmaya gidilirken, Osmanlı birlikleri üç ordu Ģeklinde dizayn edilmiĢtir.14
Çanakkale Boğazının savunma görevi I. Ordu MüfettiĢliğine bağlı 3‟üncü Kolordu Kumandanlığına verilmiĢtir. 3‟üncü Kolordu; Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı, 7‟nci, 8‟inci ve 9‟uncu Piyade tümenleri ile 3‟üncü Süvari Tugayı ve bağlı birliklerinden oluĢmuĢtur.15
Bu kapsamda boğaz bölgesinin savunma sorumluluğu 27 batarya, 104 top ve mayın grubu ile Müstahkem Mevki Kumandanlığına verilmiĢtir.16
Boğaz‟ın savunmasından kolordu seviyesinde bulunan Çanakkale Müstahkem Mevki Kumandanlığı sorumlu tutulmuĢtur. Çanakkale Müstahkem Mevki Kumandanlığı: 3‟üncü, 4‟üncü ve 5‟inci Ağır Topçu Alayları ile 2‟nci Ağır Topçu Tugayı, Kale Ġstihkâm Bölüğü, Ġstihkâm ĠnĢaat Bölüğü, Muhabere Birlikleri, Mayın Müfrezesi, IĢıldak Müfrezesi, Cephane Depo Müfrezesi, Bolayır Cephane Müfrezesi ve Deniz TaĢıtlarından oluĢmuĢtur.17 Bu teĢkilatın
baĢına kumandan olarak Tuğgeneral Cevat (Çobanlı)18
getirilmiĢtir.19 Bölgede savunma
amaçlı çeĢitli çap ve ebatta 235 adet top, Gelibolu Yarımadası ve Anadolu yakasına yerleĢtirilmiĢtir. Bunun yanında Boğaza 403 mayın ile 11 mayın hattı tesis edilmiĢtir.
14
Osman Yalçın, Türk Hava Gücü KuruluĢu, Ġlk Seferleri ve YükseliĢi (1911-1950), ĠĢ Bankası Kültür Yayınları, Ġstanbul, 2017, s.109.
15 Saral vd., a.g.e., s.18.
16 Ġsmet Görgülü, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922 Balkan-Birinci Dünya ve Ġstiklal Harbi, Türk
Tarih Kurumu, Ankara, 1993, s.55.
17
ATASE ArĢivi, Kol.: BDH, Kls.: 4624, Dos.: 70, Fih.: 1; ATASE ArĢivi, Kol.: BDH, Kls.: 4624, Dos.: 70, Fih.: 1-1; ATASE ArĢivi, Kol.: BDH, Kls.: 64, Dos.: 322, Fih.: 1-38.
18 Cevat Çobanlı: Çanakkale müdafaasındaki yararlığı ile meĢhur bir asker olan Orgeneral Cevat Ġstanbul‟da
doğdu. Babası Maiyeti Seniye Erkanı-ı Harbiye Reisi MüĢir ġakir PaĢa‟dır. Orta öğrenimini Galatasaray Lisesinde okuduktan sonra 1888‟de Harp Okulu‟na girmiĢ, 1891‟de Harp Okulu‟nu bitirmiĢtir. Derecesi itibarıyla Harp Akademisi‟ne devam hakkını kazanmıĢ ve 20 Mart 1894‟de Harp Akademisi‟ni birincilikle bitirerek Kurmay YüzbaĢı olarak mezun olmuĢtur. Saray maiyetinde ve muhtelif memuriyetlerle Avrupa‟da görev yapmıĢtır. Hassa Ordusu‟nda Fırka Komutanı ve Ferik (Korgeneral) olmuĢtur. 1908 inkılabından sonra çabuk ilerleyenlerin rütbeleri 7 Ağustos 1909‟da Tasfiye-i Rüteb Kanunu gereğince tasfiye edildiği zaman, onu rütbesi de yarbaylığa indirilmiĢ ve 28 Ağustos 1909‟da Harp Akademisi Komutanlığına atanmıĢtır. Balkan Harbinde ġark Ordusu Erkan-ı Harbiye Reisi, Birinci Dünya Harbinde Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı yapmıĢtır. 5-18 Mart zaferinin kazanılmasında büyük etkisi olmuĢtur. Bundan dolayı kendisine 18 Mart Kahramanı unvanı verilmiĢtir. Daha sonra Galiçya ve Filistin cephelerinde görev yaptı. VII. Ordu Komutanı oldu. Mütarekede Malta‟ya gönderildi, oradan dönüĢte Adana ve Diyarbakır mıntıkasında Komutanlık yaptı. Sonra Yüksek Askeri ġura Azalığına tayin edildi. Bu görevi sırasına Ġstanbul‟da öldü ve Erenköy‟e gömülmüĢtür. http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-20/orgeneral-cevat-cobanli, (ET:11.08.2018).
19
Mustafa Budak, "Çanakkale Muharebeleri‟ni Ġstanbul‟dan Ġdare Edenler", Çanakkale Muharebeleri'nin
Ġdaresi Komutanlar ve Stratejiler, Editörler: Lokman Erdemir & KürĢat Solak, Çanakkale Valiliği
Yayınları, Çanakkale, 2015, ss.1-2; Mithat Atabay, "Çanakkale SavaĢları Sırasında Mustafa Kemal Atatürk",
Çanakkale Muharebeleri'nin Ġdaresi Komutanlar ve Stratejiler, Editörler: Lokman Erdemir & KürĢat
Ayrıca 8 Mart 1915 Pazartesi günü Nusret mayın gemisi tarafından Ġngiliz ve Fransız donanmalarının manevra alanı olarak kullandıkları Erenköy civarındaki Karanlık Liman‟a Poyraz-Lodos yönünde 26 mayın dökülmüĢtür.20 Çanakkale Cephesi‟ndeki deniz ve kara muharebelerine Osmanlı Devleti 310 bin, Ġngilizler 460 bin, Fransızlar ise 79 bin kiĢilik bir kuvvet ile katılım göstermiĢtir.21 Cephe kuvvetinin genel durumu böyle iken hava kadrolarındaki personel ve tayyare miktarına çalıĢma içerisinde değinilecektir.
Tablo 1: Birinci Dünya Harbi BaĢında Osmanlı Ordusu ve KonuĢ Durumu Ordu Adı Yeri Kumandanı Bağlı Kuvvetler
I.Ordu Ġstanbul MareĢal Liman von Sanders
1‟inci, 2‟nci, 3‟üncü, 4‟üncü ve 6‟ncı Kolordular ile Edirne Kale ve Müstahkem Mevki.
II.Ordu Ġstanbul Bahriye Nazırı
Cemal PaĢa 5‟inci, 8‟inci, 9‟uncu, 11‟inci (33‟üncüTümen hariç), 12‟nci Kolordu ile 29‟uncu Tümen. III.Ordu Erzurum Hasan Ġzzet PaĢa 29‟uncu Tümen hariç 9 ve 13‟üncü Kolordular,
33‟üncü Tümen, 2‟nci Nizamiye Süvari Tümeni, 1‟inci, 2‟nci, 3‟üncü ve 4‟üncü AĢiret Süvari Tümenleri, Van AĢiret Süvari Tugayı ve Erzurum Müstahkem Mevki.
Diğer Birlikler
BaĢkumandanlık Vekâletine bağlı olan Sana‟da bağımsız 7‟nci Kolordu Kumandanlığı, 21‟inci AĢir, 22‟nci Hicaz Tümenleri, Çanakkale Müstahkem Mevki, Çatalca Müstahkem Mevki ile yeniden kurulan Irak ve Havalisi Kumandanlığı ve Ġzmir Müstahkem Mevki Kumandanlığı
IV.Ordu Suriye Cemal PaĢa 8‟inci ve 12‟nci Kolorduların Suriye‟de konuĢlandırılması ile 4 Eylül 1914 tarihinde kurulmuĢtur.
Balkan Harbi‟nden sonrasında Osmanlı ordusunda görev yapan az sayıda havacıyla, ordu içinde bağımsız bir hava birliği kurma imkânı olmaması nedeniyle eldeki tüm tayyare ve havacılar YeĢilköy Tayyare Mektebi‟nde toplanmıĢ, öncelikli olarak havacı yetiĢtirilmesi ile bir hava birliği kurulmasına karar verilmiĢtir. Bu amaçla YeĢilköy kara tayyare mektebine ek olarak, donanma için Bahriye Nezareti‟ne bağlı bir deniz tayyare mektebi açılmıĢtır. Ancak yeni kurulan deniz uçuĢ okulunun yeterli donanım ve personelinin olmaması nedeniyle bu okula gönderilen deniz subaylarının kara tayyare
20 ATASE ArĢivi, Kol.: BDH, Kls.: 4624, Dos.: 69, Fih.: 1-11; ATASE ArĢivi, Kol.: BDH, Kls.: 4624, Dos.:
H-12, Fih.: 1-46.
21 http://www.ataturkdevrimleri.com/yazi-1378-canakkale-savasinin-askeri-sonuclari.html,
mektebinde eğitilerek deniz havacılığının çekirdeğini oluĢturmak amacıyla daha sonra deniz tayyare mektebine gönderilmesi kararı alınmıĢtır.22
Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Harbi‟ne girdiğinde askerî havacılıkta zayıftı. Bünyesinde taktik hava birlikleri yoktu. Harbe girilince, Fransa‟ya ısmarlanan kara ve deniz tayyarelerine Fransa hükümetince el konulmuĢtur. Bu arada elde mevcut, Deperdussin,23 REP24 ve üç adet Bleriot25 tayyare mevcuttu. Bu tayyareler, uçuĢ için tehlikeli bulunduğundan Alman danıĢmanlar, Almanya‟ya eğitim tayyareleri sipariĢ etmiĢtir. Tayyare Mektebi‟nde 2 adet Nieuport26
(Hydro) deniz tayyaresi bulunmasına karĢın, donanmada resmi havacılık birimi kurulmamıĢtır.
Almanya, Osmanlı askerî havacılığının yeniden teĢkilatlandırılması için Mülazım-ı evvel Erich Serno‟yu27
görevlendirmiĢtir. Mülazım-ı evvel Serno öncelikli olarak dönemin kanunları gereği yüzbaĢılığa yükseltilmiĢ, sonrasında YeĢilköy Tayyare Mektebi Müdürlüğü ve Osmanlı yüksek komuta kademesinde havacılık danıĢmanlığının yanı sıra
22
Ġhsan Göymen, Birinci Dünya Harbi Türk Hava Harekâtı, c.9, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1969, s.17.
23 Deperdussin Tayyaresi: KeĢif ve eğitim uçağıdır. Envantere biri tek kiĢilik, ikisi iki kiĢilik olmak üzere
toplam üç adet Deperdussin uçağı girmiĢtir. Ġki kiĢilik uçaklardan birine “Osmanlı” diğerine “Prens Celâlettin” adı verilmiĢtir. Prens Celâlettin uçağı Birinci Dünya Harbi öncesinde Ġstanbul-Kahire Seferi sırasında düĢerek envanterden çıkmıĢtır. Osmanlı isimli uçak ise 3 Mayıs 1915 tarihinde Ġstanbul Boğazı‟na yaklaĢan Rus donanmasının keĢif görevi sırasında yerden açılan dost ateĢi sonucu düĢmüĢtür.
24 REP Tayyaresi: keĢif ve eğitim uçağıdır. Osmanlı Hava Kuvvetlerinin kuruluĢ döneminde toplam yedi adet
sipariĢ edilen REP uçakları, Birinci Dünya Harbi‟nin ilk yılına kadar envanterde kalmıĢtır. Elde bulunan son REP uçağı, Birinci Dünya Harbi‟nin ilk yılı olan 1914 sonunda tamir edilemeyerek servis dıĢı bırakılmıĢtır.
25 Bleriot Uçağı: keĢif ve eğitim uçağıdır. BeĢ adet iki kiĢilik keĢif, üç adet tek kiĢilik Bleriot eğitim uçağı
envantere girmiĢtir. Ġki kiĢilik uçaklara “Vatan”, “Muavenet-i Milliye”, Tarık Bin Ziyad”, “Ertuğrul” ve “Edremit” isimleri verilmiĢtir. Ġki uçak harp öncesinde elden çıkmıĢtır. Tarık Bin Ziyad ve Edremit Bleriot‟ları Kafkas Cephesi‟nde bulunan III. Orduya gönderilirken Ruslar tarafından içinde bulundukları gemi ile birlikte batırılmıĢtır. Ertuğrul isimli Bleriot ise Çanakkale Cephesi‟nden Ġstanbul‟a gelirken denize düĢmüĢtür.
26
Nieuport Tayyaresi: Osmanlı havacılığının baĢında bulunan Fransız BinbaĢı De Goys‟un önerisi üzerine Fransız bir havacı tarafından iki Nieuport deniz uçağı Haziran 1914‟te Ġstanbul‟a getirilerek gösteri uçuĢu yapmıĢtır. Seferberlik ilan edilince Fransız havacı ülkesine dönmüĢ, Hükûmet de uçaklara el koymuĢtur. 1915 yılında uçaklar hizmet dıĢı bırakılmıĢtır. Envantere giren diğer iki Nieuport uçağı 1914 ve 1915‟te Filistin Cephesi‟nde ganimet olarak ele geçirilmiĢtir. 1916 yılında ikisi de hizmet dıĢı kalmıĢtır.
27
Erich Serno (1886-1963): Alman Üsteğmen Erich Serno Ekim 1914‟te Batı Cephesinde, 2‟nci Uçak bölüğünden, Türkiye‟deki Alman Askerî Kurulu‟na gönderilmiĢtir. Osmanlı tayyarecilerini eğitmesi için program hazırlaması görevi verilmiĢ ve danıĢmanlık görevine getirilmiĢ, 3 ġubat 1915‟te YeĢilköy UçuĢ Okulu‟nda görevine baĢlamıĢtır. Hans Joachim Buddecke, Çanakkale Üzerinde Bir ġahin, Çev. ve Haz.: Bülent Erdemoğlu, ĠĢ Bankası Kültür Yayınları, 2009, s.59.
TeĢkilatı Havaiye‟nin de baĢına getirilmiĢtir.28
Serno, 3 ġubat 1915 tarihinde YeĢilköy Tayyare Mektebi‟nde görevine baĢlamıĢtır.29
2 Ağustos 1914 günü seferberlik ilan edilmiĢ ve buna paralel olarak YeĢilköy‟de bulunan deniz tayyarelerinden ikisi Ġzmir, birisi de Çanakkale Müstahkem Mevki Kumandanlığı emrine verilmiĢtir. Harp baĢladığında Osmanlı ordusunun yalnız altı tayyaresi mevcuttu. Birinci Dünya Harbi‟nde Osmanlı havacılığı önce kara ve deniz olmak üzere iki taktik kısımda faaliyetlerde bulunmuĢtur. Bunlardan kara havacılığı Harbiye Nezareti emrinde bulunan hava birlikleri; ordular için keĢif, gözetleme, bombardıman önleme, himaye ve destek görevini yürütürken; deniz havacılığı Bahriye Nezareti emrinde bulunan hava birlikleri; orduların harekâtlarını, keĢif, gözetleme ve harekât görevlerinde destek vazifeleri için görevlendirilmiĢtir.30
Harp süreci içerisinde Çanakkale bölgesinde; Birinci ve Altıncı Tayyare Bölükleri kurularak V. Ordu emrinde görevlendirilmiĢtir. Bunun yanında beĢ tayyareli bir Deniz Tayyare Bölüğü de Çanakkale‟de Boğazlar Genel Kumandanlığı emrinde görev yapmıĢtır.31
Ġtilaf devletleri deniz yoluyla rahat bir Ģekilde Ġstanbul‟a ulaĢabileceklerini değerlendirdikleri için dönemin en güçlü donanmalarından birini bölgeye göndermiĢlerdir. Bu kapsamda; Queen Elizabeth, Agamemnon, Irresistible, Lord Nelson, Albion, Triumph, Conopas, Ocean, Swiftsure, Majestic, Prince George ile Fransız donanmasından Suffren, Bouvet, Gaulois, Charlmagne harp gemileri ile 14 mayın arama tarama, 6 muhrip ve Foudre tayyare gemisini Çanakkale‟ye göndermiĢtir. Yine Ġngiliz donanmasından; Dublin, Dartmouth, Amethyest, Saphir hafif kruvazörleri, 16 muhrip, 5 denizaltı ve 6 deniz tayyaresini taĢıyan Ark Royal tayyare gemisi bölgede görevlendirilmiĢtir.32 Böylece Ġtilaf devletleri boğaz önünde; 14‟ü Ġngiliz ve 4‟ü Fransız olmak üzere 18 muharebe gemisi müteaddit kruvazörler, muhripler, torpidobotlar, denizaltılar ve iki tayyare gemisinden
28 Necmettin Alkan, “Alman Kaynaklarına göre Çanakkale SavaĢı”, Belleten, c.LXXX, S.289, Türk Tarih
Kurumu, Ankara, 2016, s.915; Kurter, s.239.
29 Richard Whistler, “Over the Wine Dark Sea: Aerial Aspects of the Dardanelles, Gallipoli Campaign, Part
III, Turco-German Aviation”, Over the Front, Vol.: 9, No: 3, USA, 1994, s.231-233.
30 Fikret Alasya, “Türklerde Havacılık”, Türk Kültürü, S.34, 1965, s.728; Anadol, a.g.e., s.97.
31 Erdal Korkmaz, “Çanakkale Muharebeleri Ekseninde Tarafların Hava Güçlerinin Analizi”, 15.Askerî
Tarih Sempozyumu, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2017, s.141, Göymen, a.g.e., s.69.
32
mürekkep bir güç toplamıĢ, kumandanlığına da Ġngiliz Amirali Sir Sackville Hamilton Carden33 tayin olunmuĢtur.34 Ġtilaf devletleri, Çanakkale bölgesine çıkarma harekâtına karar
verdikten sonra, dönemin koĢulları içerisinde yeni harp aracı olarak nitelendirilen 48 tayyare getirmiĢtir. Bu tayyarelerin amacına yönelik olarak kullanılmaması, müttefiklerin bölgeye yönelik harekâtını baĢarısız kılacaktır.35
Ġtilaf devletleri, Çanakkale Harbi‟nin baĢlangıcında 12 tayyareye sahipken Fransa‟nın da kendi saflarında harbe katılmasıyla birlikte hava gücü Osmanlı kuvvetlerinin sayısal anlamda çok üstüne çıkmıĢtır. Ġngilizlerin harp boyunca havacılık anlamında en büyük eksikliği eğitilmiĢ rasıtlara sahip olunmaması olmuĢtur. 16 ġubat 1915‟te Çanakkale‟ye gelen Ark Royal tayyare gemisi;36
bir Short, iki Wight, üç Sopwith tayyaresi getirmiĢ; Mart‟ta ise BinbaĢı Samson‟un kumandasında 18 tayyarelik yeni bir birlik daha bölgeye ulaĢmıĢtır. Ark Royal tayyare gemisi 7.000 ton hacminde ve 2 kara Sopwith tayyaresi ile 5 deniz tayyaresine sahip bulunmaktaydı. Bu tayyare gemisi, Osmanlı topçu mevzilerini keĢif ile görevlendirilmiĢtir. Ancak hava Ģartlarının kötüleĢmesi nedeniyle bu tayyareler etkili olamamıĢtır.37 Bunların dıĢında Fransızların 2 Nieuport deniz tayyaresi getirmesiyle, Ark Royal, güneyde Ġzmir‟e kadar keĢif serbestisi elde etmiĢtir. Böylece düĢman hava gücü ana gemilerdeki 12 tayyareyle beraber daha etkin bir konuma ulaĢmıĢtır.38
Ġngiltere‟nin Akdeniz Kuvvetleri BaĢkumandanı olan Ian Hamilton39
33 Sir Sackville Hamilton Carden: Ġngiliz Amirali Carden, 1857 yılında doğdu. 1882 Mısır harbine katılmıĢtır.
1894‟te Doğu Sudan‟da görev yapmıĢtır. 1908‟de amirallik rütbesine yükselmiĢtir. 1914‟te Malta deniz kumandanlığına atanan Carden, Ġngiltere Akdeniz Filosu BaĢkumandanlığına getirilmiĢtir. Kasım 1914 tarihinde Osmanlı Ġmparatorluğu‟nun safında I. Dünya SavaĢı‟na katılması üzerine Ġngiliz Donanma Komutanlığı bünyesinde Çanakkale Boğazı‟nı geçmek için planlar üzerinde çalıĢmaya baĢladı. Bölgedeki mayınlı bölgelerin temizlenmesinde de görev aldı. Carden, boğazdaki tahkimatın sistematik olarak yok edilmesi düĢünüyordu ve buna göre bir plan hazırlamıĢtır. Bkz.: Cemalettin TaĢkıran, “Çanakkale SavaĢları‟ndaki TanınmıĢ Yabancı Komutanlar”, Çanakkale Muharebeleri’nin Ġdaresi Komutanlar ve
Stratejiler, Editörler: Lokman Erdemir & KürĢat Solak, Çanakkale Valiliği Yayınları, Çanakkale, 2015,
ss.20-33.
34
Fahri Belen, Çanakkale SavaĢı, Harp Akademisi Matbaası, Ġstanbul, 1935, s.15.
35 Karl Stirling Schneide, “Aviation In The Dardanelles Campaing”, Çanakkale SavaĢları Sebep ve
Sonuçları Uluslararası Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1993, s.91.
36
HMS Ark Royal: Dünyada yapılan ilk uçak gemisidir. Aslen bir ticaret gemisi olan bu gemi, çeĢitli değiĢikliklere uğratılarak üzerine uçakların iniĢ ve kalkıĢlarını yapabileceği bir pist eklenmiĢtir. 1914‟de denize inen HMS Ark Royal, Birinci Dünya SavaĢı‟nda Çanakkale Cephesi‟nde de bulunmuĢtur. 16 ġubat 1915 tarihinde savaĢ bölgesine gelerek konuĢlanmıĢtır. 17 ġubat 1915‟te Ark Royal, keĢif için ilk uçağını denize indirmiĢtir. Ayrıntılı Bilgi Ġçin Bkz.: Avcı, a.g.e., ss.18-19.
37
Ġsmail Kayabalı ve Cemender Arslanoğlu, Çanakkale Zaferi 1915, Ankara, 1975, s.84.
38 Kansu vd., c.1, ss.190-191.
39 Ian Hamilton (1853 – 1947): 16 Ocak 1853‟te doğmuĢtur. Hindistan, Mısır ve Güney Afrika‟daki Ġngiliz
birliklerinde çeĢitli görevler almıĢtır. Ġngiliz General Sir Ian Hamilton 1915‟de Çanakkale‟de Fransız ve Ġngiliz Kara kuvvetlerine BaĢkomutanlık yapmıĢtır. Emrine 17.000‟i Fransız 75.056 asker, 132‟si Fransızlara
anılarında, Nisan 1915‟te Samson kumandasındaki hava gücüne yaptığı ziyarette, elde bulunan mevcut on iki tayyareden sadece beĢinin kullanılabilir durumda olduğunu belirtmiĢtir. Böylece nominal gücü on iki tayyare olan Albay Samson‟un müfrezesinin 11 tayyareci ve 120 yer personelinden oluĢtuğunu beyan etmiĢtir. Oysa harbin baĢında Çanakkale Harbi‟ne katılım için en azından otuz adet, iki kiĢilik tayyare, yirmi dört ana tayyare, kırk tayyareci ve dört yüz de personel istenmiĢtir. Bölgede üslenmiĢ birkaç deniz tayyaresinin ise donanmanın hizmetinde kullanıldığını ifade etmiĢtir.40
Amiral Carden; Çanakkale‟ye karĢı bir harekâtta ihtiyaç duyacağı deniz gücünün ne olacağı sorulduğunda 11 Ocak 1915 tarihli cevabında Fransız deniz tayyaresi ana gemisi Foudre‟yi de dâhil etmiĢtir. O devirde Foudre tüm Akdeniz‟de tayyarelerin bakım ve onarımını yapma imkânına sahip tek gemiydi. Ark Royal‟in bölgeye ulaĢmasına kadar da Mısır‟da Port Said‟de bulunan Fransız Nieuport deniz tayyareleri de bölgedeki temel müttefik hava gücü olmuĢtur. Bir baĢka Fransız deniz tayyaresi ana gemisi Anne de, Ġzmir Körfezi civarında üç adet Fransız Nieuport deniz uçağıyla görev yapmaya baĢlamıĢtır.41
Ġngiliz ve Fransız tayyareleri, Çanakkale Muharebeleri sırasında, birliklerin taarruzlarını desteklemeye çalıĢmıĢ ve özellikle keĢif hizmetlerinde büyük faaliyet göstermiĢtir. Ayrıca Nara‟daki denizaltı ağlarıyla, mayınlarına taarruz etmiĢ, bunları tahrip ederek Marmara Denizi‟ne geçiĢi kolaylaĢtırmaya çalıĢmıĢtır. Ayrıca tayyareler ile Ġtilaf devletleri, Marmara Denizi‟ndeki ulaĢımı önlemek görevlerini de yerine getirmeye çalıĢmıĢtır.42
1915‟in Nisan ayı içerisinde Ġngilizlerin kullandıkları tayyare tipleri büyük bir çeĢitlilik gösteriyordu. Gerek Ark Royal tayyare ana gemisinden ve gerekse Bozcaada‟da üstlenmiĢ bulunan 3‟üncü Filo‟nun tayyarelerinin bakımı bu nedenle büyük sorun yaratmıĢtır. Ayrıca bu tayyare tiplerinin kullanıldıkları bölge için elveriĢli olmaması
ait 140 top ve 8 uçak verilmiĢtir. Ian Hamilton‟ın emriyle, Boğaz‟ı geçmek isteyen Müttefik donanma
Çanakkale‟de baĢarısızlığa uğrayınca Gelibolu‟ya asker çıkarma kararı alınır. Ancak çıkarma 25 Nisan‟da bu karardan bir ay sonra gerçekleĢtirilebilmiĢtir. Ne var ki bu giriĢim de baĢarısızlıkla sonuçlanınca ağır eleĢtirilere hedef olan Hamilton, görevden alınarak Ġngiltere‟ye çağrıldı (Ekim 1915). Bundan sonraki askerlik yaĢamında geri hizmetlerde görev yapan Ian Hamilton 1947 yılında Londra‟da ölmüĢtür. TaĢkıran,
a.g.m., ss.20-33.
40 Ian Hamilton, Çanakkale Günlüğü, (Çev.: Osman ÖndeĢ), Hürriyet Yayınları, Ġstanbul, 1972, ss.79-80. 41 Bülent Yılmazer, Çanakkale Hava SavaĢları, Mönch Türkiye Yayıncılık, Ankara, 2005, s.71.
42 Ġrfan TekĢüt ve Necati Ökse, Birinci Dünya SavaĢı’nda Çanakkale Cephesi (04 Haziran 1915-09 Ocak
nedeniyle istenilen randıman tam olarak sağlanamamıĢtı. Örneğin 3‟üncü Filo‟nun tek Breguet tayyaresinden tam verim alınamamıĢ, Henri Farman H.F.22‟ler çabuk yıpranmıĢ ve keĢif uçuĢlarında değerlendirilememiĢtir. Bozcaada‟da bulunan iki Sopwith tayyaresinin de dikey görüĢü yeterli olmadığından keĢiflerde faydalı olamayacağı anlaĢılmıĢtır. 8 Nisan‟da da bu iki tayyare gönderilmiĢ ve yerine iki adet Sopwith Schneider deniz tayyaresi getirtilmiĢtir.43
Ġtilaf devletlerine ait tayyareler için Bozcaada‟da on altı tayyarelik bir hava alanı yapılmıĢ; Seddülbahir‟de de dört tayyarelik hava alanı kurulmuĢtur.44
Seddülbahir‟deki Ġngiliz hava alanı, Osmanlı topçuları tarafından ateĢ altına alınmıĢ ve yerde yakalanan bir Ġngiliz tayyaresi tahrip edilmiĢtir. Bu nedenle, daha çok Bozcaada‟daki hava alanından faydalanılmıĢtır. Ġngiliz Akdeniz Seferî Kuvvetler Kumandanlığı emrindeki tayyareler, gittikçe takviye edilmiĢ ve mevcutları, elli beĢe kadar çıkmıĢtır. Ġngiliz deniz tayyareleri, yarımadada keĢif görevinde bulunmuĢ, tespit ettiği Osmanlı birliklerini, muharebe gemilerine bildirmiĢtir. Ayrıca bu tayyareler, Kumkale‟ye yapılan çıkarma sırasında, kendi birliklerinin taarruzunu desteklemiĢ; Arıburnu bölgesine yapılan çıkarma sırasında Ark Royal tayyare ana gemisinden kalkan 6 tayyare de görev almıĢtır.
1915 Haziran ayı içerisinde müttefik devletler tarafından Çanakkale bölgesindeki tayyare birlikleri takviye edilmiĢtir. Ġtilaflar tarafından Çanakkale bölgesine bu kapsamda 3 Farman ve 3 Parasol tayyaresi getirilmiĢtir. Ayrıca 12 Haziran 1915 tarihinde Ark Royal tayyare gemisine 5 Short tayyaresi ve 2 Sopwith deniz tayyaresi iltihak etmiĢtir. Bu arada alınan kararla Çanakkale bölgesindeki müttefik hava müfrezeleri tek bir kumanda altında toplanmıĢ, Albay Sykes‟da birliğin baĢına getirilmiĢtir. Bu duruma ek olarak Çanakkale civarındaki bütün tayyare bölükleri Ġmroz‟da bulunan Kefaloz Limanı civarında toplanmıĢtır. Bu sıralarda birlik yeniden 22 tayyare ile takviye edilmiĢ ve bölgedeki itilaf devletleri tayyare miktarı 72 tayyareye kadar çıkmıĢtır. Haziran 1915‟te Bozcaada bölgesinde sadece Fransız tayyareleri vardır. 24 Kasım 1915‟te bölgeye 6 Fransız tayyaresi
43 Kurter, c.II, s.280.
44 ġerafettin Zeyrek, “Çanakkale SavaĢlarında Hava Gücü ve Hava SavaĢları”, Çanakkale AraĢtırmaları