• Sonuç bulunamadı

2001 Yılı Hazine lemleri Raporu

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "2001 Yılı Hazine lemleri Raporu"

Copied!
202
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

T.C.

SAYI ùTAY BAùKANLIöI

2001 Yılı

Hazine øúlemleri

Raporu

(2)

“2001 Yılı Hazine øúlemleri Raporu,

Sayıútay Genel Kurulunun 07.10.2002 tarih ve 5042 sayılı kararı ile kabul edilmiú ve Türkiye Büyük Millet Meclisine gönderilmesi uygun bulunmuútur.”

T.C. SAYIùTAY BAùKANLIöI, ANKARA, Ekim 2002.

http://www.sayistay.gov.tr

(3)

Sunu ú

Türkiye Büyük Millet Meclisi adına yürütülen Sayıútay denetimi iki úekilde sonuçlandırılır;

Mevzuata aykırı oldu÷u tespit edilen hususlarda Sayıútay, yargı yetkisini kullanmak suretiyle hüküm verir. Sayıútay, denetimini bu úekilde sonuçlandırırken, Anayasadan aldı÷ı yetkiyle ba÷ımsız bir yüksek mahkeme olarak hareket eder.

Sayıútay denetiminin di÷er çıktısı, Sayıútay raporlarıdır. Sayıútay, bir kısmı kanunla verilmiú görevler sebebiyle, bir kısmı da kurumun kendi takdiriyle belirledi÷i konularda, de÷iúik denetim metotları kullanmak suretiyle raporlar hazırlar ve Meclise sunar. Bu raporların temel amacı Meclisi bilgilendirmektir.

1995 yılından itibaren her yıl hazırlanmakta olan Hazine øúlemleri Raporları ile, Meclisin mali sistemimizin temel kurumu konumunda olan Hazine Müsteúarlı÷ının faaliyetleri hakkında bilgilendirilmesi amaçlanmaktadır.

Hazine øúlemleri Raporları, Hazine Müsteúarlı÷ı bünyesinde yer alan iki saymanlı÷ın yıl içinde gerçekleútirdi÷i iúlemlerle ilgili bilgi vermek için hazırlanmaktadır. Devlet Borçları Saymanlı÷ı ve Hazine øç Ödemeler Saymanlı÷ı adı verilen bu iki saymanlık, Türkiye’de bulunan en büyük saymanlıklardır. Bütçe iúlemlerinin önemli bir kısmı ve borçlanma iúlemleri, bu saymanlıkların hesapları vasıtasıyla izlenmektedir. Bu iki saymanlık tarafından 2001 yılı içinde gerçekleútirilen ödeme ve giderler, Türkiye’nin bir yıllık Gayri Safi Milli

Hasılasının üstündedir. Bu sebeple Hazine Müsteúarlı÷ının karar ve iúlemleri bütün mali sistemi etkileme ve yönlendirme gücüne sahiptir.

ølki 1995 yılında hazırlanan Hazine øúlemleri Raporları ile, Hazine hesaplarında yer alan önemli zaaflar tespit edilmiú ve TBMM’ye bildirilmiútir. 2000 yılına kadar hazırlanan raporların odak noktasını Hazinenin borç ve alacakları ile ilgili muhasebe sistemleri oluúturmuútur.

Hazine Müsteúarlı÷ının denetimi, mali sistemimizde yer alan aksaklıkların ve temel sorunların tespiti açısından büyük önem arzetmektedir. Özellikle bütçe sisteminin en önemli sorunu olan bütçe dıúı iúlemlerin büyük bir kısmı Hazine tarafından gerçekleútirilmektedir. Mali mevzuat ile Anayasa arasındaki bir çeliúkiden kaynaklanan bütçe dıúı iúlemler, bütçe ve mali sistemle ilgili olarak yayınlanan temel verilerin hatalı olmasına yol açmaktadır.

Bütçe dıúında kalan ve kayıt dıúı bütçe olarak adlandırılan bu iúlemler, 1997 ve 2000 yılı Hazine øúlemleri Raporlarında, ayrıca 2000 Yılı Mali Raporunda incelenmiú ve Meclise bildirilmiútir.

2001 Yılı Hazine øúlemleri Raporunun temel konusunu da kayıt dıúı bütçe iúlemleri oluúturmaktadır. 2001 yılında toplam giderlerin %49,6’sı, gelirlerin de %11,3’ü bütçe ile iliúkilendirilmemiú, yani kayıt dıúı kalmıútır.

Raporda ayrıca 2001 yılı görev zararları, YøD uygulamaları ve bütçeden yapılan transfer iúlemleri hakkında bilgi verilmektedir.

(4)
(5)

Özet

2001 Yılı Hazine øúlemleri Raporu, 2001 yılında merkezi hükümet tarafından gerçekleútirilen iúlemleri bir bütün olarak ele almaktadır. Bu incelemede özellikle bütçe dıúında ne tür giderler yapıldı÷ı ve bu giderlerin hangi kaynaklarla finanse edildi÷i ortaya konmaktadır.

Bütçe finansman tabloları olarak adlandırılan tablolar, bir yıl içinde gerçekleútirilen tüm giderleri ve bu giderlerin hangi kaynaklardan karúılandı÷ını göstermek amacıyla hazırlanırlar.

Ancak, Türkiye’de çok sayıda iúlemin bütçe dıúında bırakılması, yayınlanan bütçe finansman tablolarının bir yıl içinde gerçekleútirilen iúlemlerin sadece bir kısmını göstermesi sonucunu do÷urmaktadır. Yani, Meclisin, bu tabloları kullanmak suretiyle bir yıl içinde gerçekleútirilen iúlemleri görmesi mümkün de÷ildir.

Bu sebeple bu raporda, bütçeye gider olarak kaydedilmeyen iúlemlerin de dahil edildi÷i yeni bütçe finansman tabloları hazırlanmıútır. ønceleme sonucunda 2001 yılında toplam giderlerin %49,6’sının, gelirlerin de %11,3’ünün kayıt dıúı kaldı÷ı tespit edilmiútir. Raporda bu iúlemlerin tamamı detaylı bir úekilde gösterilmektedir.

Kayıt dıúı giderlerin hangi kaynaklarla finanse edildi÷inin bütün detayıyla raporda gösterilmesi, raporun kaçınılmaz olarak uzun ve teknik olmasına sebep olmuútur.

Bu sebeple, özet bölümü, raporun tamamını temsil etmeye yetecek úekilde hazırlanmıútır.

Temel bütçe ilkeleri

Türk mali sisteminin temel ilkesi, Anayasanın 161. maddesidir:

“Devletin ve kamu iktisadî teúebbüsleri dıúındaki kamu tüzel kiúilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır.”

Bütçe, mali sistemin temelini oluúturan ve Meclisin mali yapıyı kontrol etmesine imkan tanıyan bir belgedir.

Bütçe sistemi ile harcamaların kontrol edilmesi, Meclise kamu borçlanmasını da yönlendirme ve kontrol etme imkanını verir.

Zira, bütün harcamaların bütçe ile yapılması gerekti÷inden, Meclis bütçe yasası ile bütçe açı÷ı oluúmasını kabul etti÷inde, bu açı÷ın ne kadar borçlanma ile kapanaca÷ını da öngörme imkanına sahiptir.

Anayasada öngörülen, devlet harcamalarının bütçe ile yapılması hükmünün tabii sonucu, borçlanma yoluyla elde edilen kaynakların bütçe giderlerini karúılamak için kullanılmasıdır.

Kayıt Dıúı Bütçe (Yarı-Mali øúlemler)

Ülkemizde bütçe uygulaması, anayasada yer alan “devletin harcamaları bütçelerle yapılır” hükmüne uygun úekilde yürütülmemektedir. Kamu harcamalarının önemli bir kısmı bütçeye kaydedilmemektedir. Bu rapor, önceki Sayıútay raporlarında kayıt dıúı bütçe olarak adlandırılan bu uygulamaları ele almaktadır.

(6)

“Kayıt dıúı bütçe” nedir?

Kayıt dıúı bütçe, Anayasanın 161. maddesi gere÷ince esasen bütçede yer alması gereken, ancak bütçe gideri olarak kaydedilmeyen tüm harcamaları ifade etmek için ilk olarak 2000 Yılı Mali Raporunda kullanılan bir terimdir.

Bu terim, bütçe dıúında harcanan kaynakların israf edildi÷ini, nereye harcandı÷ının belli olmadı÷ını veya yolsuzluk yapıldı÷ını ifade etmemektedir.

Kayıt dıúı terimi, bu iúlemlerin TBMM tarafından hiç bir úekilde izlenemedi÷ini vurgulamak amacıyla kullanılmaktadır.

Meclis, kamu kaynaklarının kullanımını bütçe aracılı÷ıyla kontrol eden bir kurumdur. Yıl sonlarında Meclise Kesin Hesap ve Uygunluk Bildirimi adı altında verilen belgeler, kamu kaynaklarının nasıl kullanıldı÷ını gösterir. Ancak, kayıt dıúı olarak adlandırılan iúlemlerin hiç biri, Meclise verilen bu belgelerde gider olarak gösterilmemektedir.

Yine kayıt dıúı ifadesi, bu iúlemlerin hiç bir kaydı olmadı÷ını göstermez. Bütçe dıúına kaydırılan bir çok iúlem için çeúitli muhasebe kayıtları yapılmaktadır. Ancak, bu kayıtlar, yılı iúlemlerinin sonucunu hatalı olarak yansıtmaktadırlar. Gider olarak kaydedilmesi gerekti÷i halde, çeúitli muhasebe metotlarıyla farklı úekilde kaydedilen iúlemlerin, Meclis tarafından görülmesi ve sorgulanması mümkün olmamaktadır. Bu sebeple iúlemlerin gider niteli÷ini gizleyecek úekilde yapılan kayıtlar da bütçe açısından kayıt dıúı olarak adlandırılmaktadır.

2001 yılında bütçe iúlemlerinin bütçe dıúında bırakılan iúlemlerle mukayese edilmesi, sorunun daha net görülmesini sa÷layacaktır.

Meclis tarafından kabul edilen 2001 bütçesi uyarınca gerçekleútirilen iúlemler ve yıl sonunda oluúan bütçe açı÷ı ùekil A’da gösterilmiútir.

ùekil A: 2001 Yılı Bütçe Açı÷ı (Katrilyon TL)

Bu verilere göre 2001 yılında 80,6 katrilyon liralık bütçe gideri yapılmıú, 51,5 katrilyon liralık bütçe geliri elde edilmiútir. Bütçe açı÷ı 29,1 katrilyon lira olarak görünmektedir.

Bütçe açı÷ı borçlanma yoluyla finanse edilmektedir. Bütçe açı÷ının 29,1 katrilyon lira olmasının tabii sonucu, yıl içinde bu miktarda borçlanma yapılmasıdır. Ancak, 2001 yılı kamu borçlarının kaydedildi÷i hesaplar üzerinde yapılan inceleme, yıl içinde borçlanma yoluyla elde edilen kayna÷ın 99,2 katrilyon lira oldu÷unu göstermiútir.

Yukarıda de÷inilen Anayasa hükmü uyarınca, devlet giderlerinin bütçe ile gerçekleútirilmesi gerekti÷inden, borçlanma yoluyla elde edilen kaynaklarla yapılan giderlerin tamamının bütçede yer alması gerekirdi. Ancak, Bütçe Kanunlarında yer alan bir çok hüküm, belirli giderlerin bütçeye gider olarak kaydedilmemesine imkan tanımaktadır. Bütçe dıúında kalan bu giderler, borçlanma yoluyla finanse

Bütçe Geliri 51,5

Bütçe Açı÷ı 29,1

Bütçe Giderleri 80,6

(7)

edilmektedir. Sonuçta, borçlanma yoluyla elde edilen kaynakların bütçe dıúında kullanılmasına zemin oluúmaktadır.

Bütçe dıúında bırakılan giderler üzerinde yapılan detaylı çalıúma, bazı gelirlerin de

bütçe dıúında kaldı÷ını göstermiútir. ùekil B’de bütçe dıúı iúlemlerin de dikkate alınması durumunda bütçe açı÷ının nasıl olaca÷ı gösterilmektedir.

ùekil B: 2001 Yılı Bütçe Açı÷ı ve Kayıt Dıúı øúlemler (Katrilyon TL)

77,4 katrilyon liralık kayıt dıúı giderle birlikte toplam bütçe gideri 158 katrilyon liradır. 5,2 katrilyon liralık kayıt dıúı gelir dikkate alındı÷ında bütçe gelirleri toplamı da 56,7 katrilyon lira olmaktadır. Bu durumda gerçek bütçe açı÷ının 101,3 katrilyon lira oldu÷u görülmektedir.

Kayıt dıúı olarak adlandırılan bu iúlemler, hiçbir kamu kurumunun bütçesinde veya bilançosunda gider olarak kaydedilmemiútir. Bu iúlemlerle ilgili olarak yapılan çeúitli muhasebe kayıtları da iúlemlerin gider niteliklerinin gizlenmesine sebep olmaktadır. øúlemlerin bir kısmının ise hiçbir muhasebe kaydı bulunmamaktadır.

Bütçe giderleri niçin gizlenmektedir?

Bütçenin niçin eksik bir úekilde tanzim edildi÷i, 2000 Yılı Mali Raporunda úu úekilde ortaya konmuútur;

“Bütçeleútirilmeyen iúlemler temel olarak kamu açıklarını az gösterme ve sorumluluktan kaçınma kaygısından kaynaklanmaktadır. Bu iúlemler, bir yandan devletin borç stokunu artırırken, di÷er yandan yapılan gider bütçeleútirilmedi÷inden, bütçe açı÷ı oldu÷undan daha az gösterilmektedir.”

Kayıt dıúı bütçe iúlemlerinin sonuçları nelerdir?

Kayıt dıúı iúlemler sebebiyle Meclis, bütçe dıúında harcanan kaynaklarla hangi iúlerin finanse edildi÷ini izleyememektedir. Ancak, Bütçe Geliri

51,5

Gerçek Bütçe Açı÷ı 101,3

Bütçe Giderleri

80,6 Kayıt Dıúı Giderler

77,4 Kayıt Dıúı Bütçe Geliri

5,2

(8)

daha da önemlisi, kayıt dıúı iúlemlerin izlenmesindeki güçlük nedeniyle, uygulayıcılar da gerçek verileri elde etme olana÷ından yoksun kalmaktadırlar. Bu durumda bütçe, borçlanma ve kamu sektörü ile ilgili temel göstergeler eksik ve yanıltıcı olmaktadır.

2000 Yılı Mali Raporunda kayıt dıúı bütçe iúlemlerinin sonuçları úu úekilde açıklanmıútır;

Bütçe açısından ortaya çıkan sonuçlar;

“Bütçe açı÷ı oldu÷undan az gösterilmektedir. Bütçe açı÷ı ile net borçlanma hasılatı arasında bulunması gereken denklik kaybolmaktadır. Bütçe, merkezi hükümet faaliyetleri hakkında eksik bilgi vermektedir. Bütçenin önemi ve etkisi azalmaktadır.”

Borçlanma açısından ortaya çıkan sonuçlar;

“Bütçe açı÷ının hangi kaynaklarla karúılandı÷ını gösteren bütçe finansman tablolarında borçlanma iúlemlerinin bir kısmı gösterilmemektedir… Sonuç olarak, borçlanma ile ilgili veriler eksik ve yetersiz úekilde yayınlanmakta, borç stoku öngörülenden daha hızlı úekilde artmaktadır.”

Meclisin denetimi ve kontrolü açısından;

“Bütçe dıúında kalan konularda Meclisin denetimi ve kontrolü sınırlıdır. Bu iúlemlerin bir kısmı ödeneklere ba÷lı olmadan gerçekleútirilmekte, Meclis adına denetimden azade kalmakta ve iúlem tamamlandıktan sonra da Meclise hesabı verilmemektedir. Bu iúlemler üzerinde Meclisin do÷rudan denetim mekanizmaları – bütçe ve kesin hesap süreci- etkisiz kaldı÷ı gibi dolaylı denetim mekanizmaları – Sayıútay denetimi- de yetersiz kalmaktadır.

Dolayısıyla Meclisin iradesi ve denetimi

dıúında Hazine aracılı÷ıyla kamu giderleri yapılmaktadır.

Borçlanma, bir bütün olarak Meclisin iradesi ve yönlendirmesi do÷rultusunda geliúmemektedir.

Bütçe ve kesin hesap süreci etkinli÷ini yitirmekte, bütçenin önemi ve etkisi azalmakta, sonuç olarak Meclis denetimi devre dıúı kalmaktadır.”

KKBG

Kamu Kesimi Borçlanma Gere÷i (KKBG), kamu kesiminin bütün gelirleri ile giderleri arasındaki farkı ortaya koyan, en önemli ekonomik göstergelerden biridir. KKBG, kamu kesiminin hangi sebeplerle borçlandı÷ını gösterir.

Ancak, kayıt dıúı bütçe iúlemleri sebebiyle KKBG hatalı úekilde hesaplanmaktadır.

KKBG hesaplanırken, yukarıda ùekil A’da yer verilen ve yayınlanan bütçe verileri esas alınmaktadır. Bütçe dıúında gerçekleútirilen iúlemler resmi kayıtlarda gider olarak görünmedi÷inden, hesaplamada bu iúlemler dikkate alınmamaktadır. Sonuçta, ùekil B’de gösterildi÷i üzere 101 katrilyon liralık açık verilen ve bu açık kadar borçlanılan bir yılda KKBG rakamı bütçe açı÷ını 29 katrilyon lira olarak göstermektedir.

KKBG ile ilgili hata miktarı, yayınlanan borçlanma gere÷i verileri ile, yıl içinde borçlanma yoluyla elde edilen kaynak miktarının (net borçlanma hasılatı) mukayese edilmesi sureti ile tespit edilebilir. Bu iki verinin eúit olması, ya da aralarında büçük bir fark olması beklenir.

ùekil C’de 1976 ve 2001 yılları arasında gerçekleúen KKBG ve net borçlanma hasılatı rakamları verilmektedir. Söz konusu veriler

(9)

arasında uzunca bir dönemdir büyük fark bulundu÷u, ancak 2001 yılında aradaki farkın istisnai bir úekilde açıldı÷ı görülmektedir. 2001 yılında net borçlanma hasılatı, milli gelirin %55,9'u oranında olmuútur. Oysa yayınlanan verilerde 2001 yılında kamu kesimi açı÷ının milli gelirin

%15,4’ü oranında görünmektedir. Sonuç olarak, yayınlanmakta olan KKBG rakamları kamu kesiminin gerçek açı÷ını göstermemektedir.

ùekil C: 1976-2001 Yıllarında KKBG ve Kamu Kesimi Net Borçlanma Hasılatı

KKBG rakamları ile net borçlanma hasılatı arasındaki fark, kayıt dıúı bütçe iúlemlerinden kaynaklanmaktadır.

2001 Yılı Hedefleri ve Gerçekleúme

øç hukukumuzda bütçe açıkları ile ilgili her hangi bir sınır belirlenmemiútir. Ancak;

Maastricht kriterleri uyarınca bütçe açıkları milli gelirin %3'ünü aúmamalıdır.

2001 yılında bütçe açı÷ının milli gelirin

%3,4’ü oranında olması hedeflenmiútir. Yıl içinde ortaya çıkan kriz sonucunda bu hedefe ulaúılması mümkün olmamıútır.

Yayınlanan bütçe verilerine göre bütçe açı÷ı milli gelirin %16,2’si seviyesinde

görünmektedir. Ancak, kayıt dıúı bütçe iúlemlerinin dikkate alınması sonucunda 2001 yılında bütçe açı÷ının gerçekte milli gelirin %55,9’u oranında oldu÷u tespit edilmiútir.

Tablo A: 2001 Yılı Bütçe Rakamlarının Milli Gelire Oranı

Hedef Yayınlanan Veriler

Gerçekleúme

Bütçe Açı÷ı %3,4 %16,2 %55,9

Konsolide Bütçe

Giderleri %31,5 %44,9 %88,0

Konsolide Bütçe

Gelirleri %28,1 %28,7 %31,6

Bkz. rapor metni, Tablo 2

Söz konusu farklılı÷ın nedeni, bütçe gelir ve giderleri ile iliúkili verilerde görülmektedir.

Yıl içinde gerçekleútirilen giderlerin toplamı milli gelirin %88’i oranındadır. Yani milli gelirin %43,1’i oranında olan ve gider kaydedilmesi gereken iúlemler, bütçede yer almamıútır. Gelirler yönünden ise, milli gelirin %2,9’u oranındaki iúlemlerin kayıt dıúı kaldı÷ı görülmektedir.

Bütçe finansmanı ile ilgili olarak yayınlanan veriler, gerçekleúen iúlemlerden çok farklıdır. Bu farklılı÷ın temel sebebi olan kayıt dıúı bütçe yapısı, raporun 2.

bölümünde detaylı úekilde gösterilmektedir.

Bütçe Finansmanı - Ana Kalemler

1 Bütçenin, merkezi hükümetin bütün gelir ve giderlerini göstermesi gerekir. Bu sa÷landı÷ında merkezi hükümetin bütün kaynakları ve bütün harcamaları birbirine denk olacaktır. Ancak, kayıt dıúında kalan gelir ve giderler sebebiyle 2001 yılı bütçe finansman tabloları yıl içinde gerçekleúen

1

%15,4

%55,9

%0

%15

%30

%45

%60

1976 1981 1986 1991 1996 2001 KKBG/GSMH

Net Borçlanma/GSMH

(10)

iúlemlerin önemli bir kısmını göstermemektedir.

Kayıt dıúı iúlemler sebebiyle, bütçe finansman tabloları yeniden hazırlanmıú ve merkezi hükümet faaliyetlerinin tamamı tablolarda gösterilmiútir.

Tablo B’de 2001 yılında yapılan bütün ödemeler / giderler yer almaktadır. Bu giderlerin karúılı÷ında yıl içinde elde edilen bütün gelirler / kaynaklar da tabloda gösterilmektedir.

Tablo B: 2001 Yılı Bütçe Finansmanı Dengesi – Borçlanma øúlemleri Dahil Ana Kalemler

Trilyon TL

Giderler 291.355

Bütçe Giderler i* 79.154

Bütçe Dıúı Giderler / Ödemeler 212.201

Borç Ödemeleri 132.893

Borçlanmayla Karúılanan (Mahsup) Giderler 57.476 Transfer Edilen Kaynaklar (Do÷an Alacaklar) 15.871 Bütçeden Mahsup Edilecek Ödemeler (BME) 4.039 Di÷er Finansman Kullanımları 1.922 Vergi øndirimleri, østisna ve Muafiyetler Bilinmiyor

Gelirler 291.356

Bütçe Gelirleri 51.543

Bütçe Dıúı Gelirler / Kaynaklar 239.812

Borçlanma Hasılatı 232.077

Borçlara Mahsup Edilen Gelirler 3.094

Tahsil Edilen Alacaklar 2.112

Di÷er Finansman Kaynakları 1.339

Kayna÷ı Tespit Edilemeyen Gelirler 1.190 Vergi øndirimleri, østisna ve Muafiyetler Bilinmiyor

*Bütçe Emanetleri ve Avanslar dahil. Tablo D’deki Bütçe gideri rakamı ile bu tablodaki Bütçe gideri rakamları arasındaki fark, bundan kaynaklanmaktadır (bkz. Tablo 6,7 sf. 53-57)

Tabloda, 2001 yılında 291 katrilyon liralık ödeme yapıldı÷ı görülmektedir. Bu ödemenin 79,2 katrilyon lirası bütçe gideridir. (Bütçe gideri, bütçe emanetleri ve avanslar dikkate alınarak hesaplanmıútır.) 2001 yılı ödemelerinin 133 katrilyon lirası borç geri ödemelerine aittir. Giderlerin 61,5

katrilyon lirası ise, bütçeye gider olarak kaydedilmemiútir (Mahsup giderler + BME).

Yıl içinde çeúitli kamu kuruluúlarına 15,9 katrilyon lira tutarında kaynak aktarılmıú, ancak bu tutarlar da transfer gideri olarak kaydedilmemiútir. Söz konusu transferler sonucunda kurumlar adına alacak kayıtları ihdas edilmekle yetinilmiútir. Bu iúlemlerin toplamı olan 77,4 katrilyon lira, 2001 yılı kayıt dıúı bütçe giderlerini göstermektedir.

Söz konusu harcamaları karúılamak amacıyla borçlanma ve di÷er bütçe dıúı iúlemler aracılı÷ıyla 239 katrilyon liralık kaynak elde edilmiútir. Bütçe gelirleri 51,5 katrilyon liradır.

Yıl içinde 3,1 katrilyon liralık gelir, borçların mahsuben geri ödenmesi için kullanılmıú, ancak kayıt dıúı kalmıútır. Hazine alacaklarından yapılan tahsilat yoluyla da 2,1 katrilyon liralık kaynak elde edilmiútir.

Bu tahsilat da gelir olarak kaydedilmemiútir. Bu iki verinin toplamı olan 5,2 katrilyon lira, kayıt dıúı gelirlerin toplamını göstermektedir.

Vergi indirimleri, istisna ve muafiyetler:

Vergi harcamaları olarak adlandırılan ve Tablo B’de yer verilen bu kalemle ilgili olarak, mali sistemimizde bilgi üretilmemektedir. Bu tutarların tam olarak tespit edilip Meclisin bilgisine sunulması oldukça önemlidir. Bu úekilde, söz konusu indirim ve istisnaların harcama niteli÷i vurgulanmıú olacak, Meclis, bu imkânlardan kimin ne derecede faydalanması gerekti÷ini bizzat belirleme imkânına kavuúacaktır.

Tablo B’de bütçe finansmanı iúlemleri, borçlanma iúlemleri dahil edilerek bir bütün halinde gösterilmiútir. Ancak, bütçe iúlemleri ile kayıt dıúı iúlemlerin

(11)

karúılaútırılabilmesi için, aynı veriler Tablo C’de borçlanma iúlemleri ayıklanmıú surette verilmiútir.

Tabloda yer verilen toplam rakamlar, kayıt dıúı iúlemlerin bütçe kapsamına alınması durumunda bütçenin alaca÷ı büyüklü÷ü yansıtmaktadır.

Tablo C’de, ùekil B’deki bütçe açı÷ı rakamına nasıl ulaúıldı÷ı daha açık úekilde gösterilmektedir. Bütçe dıúında bırakılan iúlemlerin de dikkate alınması sonucunda yıl içinde gerçekleúen açık 100,3 katrilyon lira olarak tespit edilmiútir.

Tablo C: 2001 Yılı Bütçe Verileri ve Kayıt Dıúı øúlemler - Borçlanma øúlemleri Hariç

Trilyon TL

Giderler 158.462

Bütçe Giderleri 79.154

Bütçe Dıúı Giderler 79.308

Görev Zararı Ödemesi 22.980

Bütçe Dıúı Kur Farkı Ödemesi 23.507 Bütçe Dıúı øskonto Ödemesi 1.695 Bütçeden Mahsup Edilecek Ödemeler 4.039 Di÷er Kayıt Dıúı Giderler 9.294 TMSF'ye Devredilen Kaynak 13.427 Di÷er Kurumlara Kullandırılan Kaynak 2.444 Di÷er Finansman Kullanımları 1.922

Gelirler 58.088

Bütçe Gelirleri 51.543

Bütçe Dıúı Gelirler 6.545

Borçlara Mahsup Edilen Gelirler 3.094

Tahsil Edilen Alacaklar 2.112

Di÷er Finansman Kaynakları 1.339

Açık 100.374

Tabloda bütçe gideri bütçe emanetleri ve avanslar dikkate alınmak suretiyle verilmiútir. ùekil B’deki açık rakamı ile bu tablodaki açık arasındaki fark, bundan kaynaklanmaktadır.

2001 yılında merkezi hükümetin kayıt dıúında kalan harcamaları, bütçe harcamalarının büyüklü÷üne ulaúmıú, toplam giderlerin %49,6’sı kayıt dıúı kalmıútır. Toplam gelirlerin ise %11,3’ü kayıt dıúı kalmıútır.

Bu iúlemlerin bütçede gösterilmemesi, devlet gelirlerinin bütçe ile yapılmasını öngören ilkeye aykırıdır. Anayasada konsolide bütçe dıúında harcama yapma imkanı sadece KøT’lere sa÷lanmıútır. Oysa, kayıt dıúı harcama olarak adlandırılan iúlemler, bu kuruluúlar tarafından de÷il, bizzat genel ve katma bütçeli kuruluúlar tarafından gerçekleútirilen harcamalar veya transferler sonucunda ortaya çıkmaktadır.

Ve bu harcamalar, ne genel ve katma bütçeli kuruluúlar tarafından, ne de döner sermaye, fon, vb. adlı baúka bir kuruluú tarafından gider kaydedilmemektedir.

Tablo C’de kayıt dıúı giderler ana kalemler itibarıyla tasnif edilmiútir. Yıl içinde gerçekleútirilen 23 katrilyon liralık görev zararı ödemesi bütçeye gider olarak kaydedilmedi÷inden kayıt dıúı giderler arasında gösterilmiútir. Kur farklarından kaynaklanan 23,5 katrilyon liralık borç artıúı karúılı÷ında tabloda aynı miktarda gider ihdas edilmektedir. Kayıt dıúı harcamaların 1,7 katrilyonu iskonto ödemelerinden kaynaklanmaktadır. Muhtelif kalemlerden oluúan 9,3 katrilyon liralık gider tabloda di÷er giderler adı altında topluca gösterilmiútir.

Bütçe dıúında kalan iúlemlerin önemli bir kısmı bütçe dıúındaki kurumlara transfer edilen kaynaklardan do÷maktadır. 2001 yılında Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna 13,4 katrilyon liralık tahvil verilmiútir. Di÷er kuruluúlara aktarılan kaynak 2,4 katrilyon liradır. Bu tutar, kuruluúlara devredilen kredilerden ve kuruluúlara ait kredilerden Hazinenin garantör sıfatıyla yaptı÷ı geri ödemelerden kaynaklanmaktadır. Tabloda yer verilen bu iki iúlem Hazine alaca÷ı olarak kaydedilmiútir.

Yıl içinde kayıt dıúında kalan gelirlerin 3,1 katrilyon lirasının borçlara mahsup edilerek kullanılan gelirler oldu÷u, 2,1 katrilyon

(12)

lirasının da Hazine alacaklarından tahsil edilen tutarlardan oluútu÷u görülmektedir.

Tabloda di÷er finansman kullanımları ve kaynakları adı altında verilen tutarlar ise, emanet, bütçe dıúı avans ve banka iúlemleri yoluyla kullanılan ve elde edilen kaynak tutarlarını göstermektedir.

Bütçe Finansmanı Dengesi

Bu bölümde, bütçe finansman dengesinin nasıl kuruldu÷u kademeli olarak ele alınmakta, her bir kalemin gelir (kaynak) veya gider (ödeme) niteli÷i ortaya konmaktadır. Tablo D’de yer alan kalemlerle ilgili detaylı açıklama raporda Bölüm 1.7’de yapılmaktadır.

Tablo D: 2001 Yılı Konsolide Bütçe Finansman Dengesi

Trilyon TL 1. BÜTÇE

2. Konsolide Bütçe Gelirleri 51.543 3. Konsolide Bütçe Giderleri -80.579

4. Bütçe Açıøı -29.036

5. Bütçe Emanetleri 1.775

6. Avanslar -350

7. Nakit Bütçe Açıøı -27.611

8. FùNANSMAN

9. Borçlanma Hasılatı 232.077

10. Borç Geri Ödemeleri -132.893

11. Net Borçlanma Hasılatı 99.184 12. Borçlanmayla Karúılanan (Mahsup) Gelirler 3.094 13. Borçlanmayla Karúılanan (Mahsup) Giderler -57.476 14. Bütçeden Mahsup Edilecek Ödemeler -4.039 15. Nakit Borçlanma Hasılatı 40.763

16. Tahsil Edilen Alacaklar 2.112

17. Transfer Edilen Kaynaklar (Do÷an Alacaklar) -15.871 18. Nakit Borçlanma ve Alacak Hasılatı 27.004

19. Bütçe Dıúı Emanetler 1.339

20. Bankalar -1.420

21. Kasalar -13

22. Bütçe Dıúı Avans ve Krediler -489

23. Di÷er Gelirler 1.190

24. Nakit Finansman 27.611

Bütçe finansman dengesi tablosu, bütçe iúlemlerinden baúlayarak, önce di÷er nakit iúlemleri, ardından sırayla mahsuben yapılan iúlemleri ele almaktadır. Bu úekilde yıl içinde borçlanma yoluyla ve di÷er yollardan elde edilen kaynakların nasıl kullanıldı÷ının gösterilmesi mümkün olmaktadır. Tabloda gider ve harcama mahiyetinde olan bütün iúlemler eksi (-) iúaretle gösterilmiúlerdir. Bu úekilde gelirlerle giderlerin ayrı ayrı de÷erlendirilmesi ve ara bölümlerin sonundaki toplam rakamlarına nasıl ulaúıldı÷ının izlenebilmesi amaçlanmıútır.

2001 yılında bütçe dıúında bırakılan harcamaların bütçeye denk bir büyüklü÷e ulaúmıú olması, yılı iúlemlerinin tamamının bir tek tabloda toplanmasını daha da önemli kılmaktadır. Zira önceki tablolarda gösterildi÷i üzere, bütçe ile ilgili olarak yayınlanan veriler, kamu maliyesi hakkında anlamlı sonuçlara varılmasına imkan tanımamaktadır.

Tablo D’nin 1-7. maddelerinde yer alan veriler, yıl içinde nakit bütçe açı÷ının 27,6 katrilyon lira oldu÷unu göstermektedir. Bu rakama, bütçe gelir ve gideri yanında emanet ve avans iúlemleri dikkate alınarak ulaúılmaktadır. Yıl içinde verilen avansların 350 trilyon lirası, iúlemler tamamlanmadı÷ı için, yıl sonuna kadar gider olarak kaydedilememiútir. Bu tutar, nakit olarak ödenmiú oldu÷undan, yıl içinde nakit olarak gerçekleútirilen harcamaların tespit edilebilmesi için finansman tablosunda gider olarak de÷erlendirilmiú ve bütçe giderine eklenmiútir. Bütçe gideri olarak kaydedildi÷i halde bütçe emanetlerine alınan ve nakden ödenmeyen 1,7 katrilyon lira ise bütçe giderlerinden düúülmektedir.

Borçlanma iúlemleri sonucunda elde edilen hasılat 99,2 katrilyon liradır. Bütçe açı÷ı ile

(13)

net borçlanma hasılatının eúit olmasının gerekti÷i önceki bölümlerde izah edilmiúti.

Tablo D’de bütçe açı÷ı ile net borçlanma hasılatı arasında ortaya çıkan fark, borçlanma yoluyla elde edilen kaynakların üçte ikisinin bütçe dıúında kullanıldı÷ını göstermektedir. Buna ek olarak, kayıt dıúında kalan gelirler de bütçe dıúında kullanılmaktadır.

Borçlanma hasılatının hangi iúlemleri finanse etmekte kullanıldı÷ının belirlenebilmesi için, ilk olarak mahsuben gerçekleútirilen ve kayıt dıúında kalan gelirler ve giderler dikkate alınmaktadır.

2001 yılında Bütçeden Mahsup Edilecek Ödemeler Hesabına kaydedilen tutarlar da, gider yönünden kayıt dıúı kaldı÷ı için mahsup iúlemlerle aynı kategoride gösterilmiútir.

Tabloda, borçlanma hasılatının 58,4 katrilyon lirasının mahsup iúlemlerden ve bütçeden mahsup edilecek ödemelerden kaynaklanan açık için harcandı÷ı ve geriye nakit borçlanma hasılatı olarak 40,8 katrilyon lira kaldı÷ı görülmektedir.

Yıl içinde borçlanma hasılatının 15,9 katrilyonu kurumlara transfer edilmiútir. Bu transferler sonucunda Hazinenin kurumlardan alaca÷ı do÷maktadır. Hazine alacaklarından yapılan tahsilat ise 2,1 katrilyon liradır. Yani nakit borçlanma hasılatının 13,8 katrilyonu alacak iúlemlerinde kullanılmıútır. Geriye nakit borçlanma ve alacak hasılatı olarak 27 katrilyon lira kalmıútır.

Nakdi etkileyen di÷er emanet, banka, kasa ve bütçe dıúı avans unsurlarının dikkate alınması sonucunda, nakit bütçe açı÷ının finansmanında kullanılan 27,6 katrilyon liralık nakit finansman tutarına ulaúılmaktadır. Di÷er gelirler kaleminde

gösterilen 1,2 katrilyon lira, kayna÷ı tespit edilemeyen gelir miktarını göstermektedir.

2001 Yılında Faiz Dıúı Denge

Faiz dıúı dengenin anlamı nedir?

Faiz dıúı denge, kamu kesiminin borç yükünün ne yönde geliúti÷ini gösteren önemli bir göstergedir. Bu dengenin iki úekilde kurulması mümkündür; faiz dıúı fazla veya faiz dıúı açık verilmesi.

Faiz dıúı fazla verilmesi, faiz ödemeleri dıúarıda tutuldu÷unda bütçenin fazla vermesi anlamına gelir. Yani bütçe gelirleri faiz dıúındaki bütçe giderlerini karúılamaya yetmekte ve bir miktar da fazla verilmektedir. Bu gelir fazlası ile faiz ödemelerinin bir kısmı gerçekleútirilir. Faiz ödemelerinin kalan kısmı borçlanmayla karúılanır. Bunun sonucunda, borç stokundaki artıú (net borçlanma), faiz ödemelerinden daha az olur.

Reel faizler, büyüme hızı ile aynı düzeyde ise, bu durumda faiz dıúı fazla verilmesi ülkenin borç yükünde azalma sa÷lar. Bu sebeple faiz dıúı fazla verilmesi olumlu bir gösterge olarak de÷erlendirilmektedir.

2001 Yılında Faiz Dıúı Denge

Kayıt dıúı bütçe iúlemleri sebebiyle, 2001 yılı faiz dıúı denge hesaplamalarının yeniden yapılması gerekmiútir. Tablo C ve D’deki veriler kullanılmak suretiyle hesaplanan faiz dıúı denge, Tablo E’de gösterilmektedir.

Bütçe dıúında kalan gelir ve giderler dikkate alındı÷ında, 2001 yılında konsolide bütçenin 55,5 katrilyon lira faiz dıúı açık verdi÷i görülmektedir. Bu açı÷ın milli gelire oranı %30,9’dur.

(14)

Oysa faiz dıúı denge, kayıt dıúı iúlemler dikkate alınmadan hesaplandı÷ında 11,9 katrilyon lira fazla verilmiú görünmektedir.

Bu rakamın milli gelire oranı %6,6’dır. Yıl içinde gerçekleúen bütün iúlemlerin dikkate alınmaması sonucunda, bu önemli göstergede milli gelirin %37,5’i oranında, 67,4 katrilyon liralık bir sapma ortaya çıkmaktadır.

Tablo E: 2001 Yılında Faiz Dıúı Denge (Kayıt Dıúı øúlemler Dahil)

Trilyon TL

Toplam gelirler 56.745

Toplam giderler -157.966

Faiz dıúı giderler -112.236

Faiz giderleri -45.730

Faiz dıûı açık -55.491

Faiz dıûı açıøın GSMH’ya oranı %30,9 Not: Giderler eksi (-) iúaretle gösterilmiútir. Faiz iúlemlerinin detayı için bkz. Tablo 39, sf.111

2001 yılında kamu kesiminin borç yükü önemli ölçüde artmıútır. Tablo E ile hesaplanan faiz dıúı açık, borç yükündeki bu artıúa iúaret etmektedir.

Faiz dıúı dengenin, borç yüküyle ilgili bilgi veren bir gösterge olma iúlevini yerine getirebilmesi için, Tablo E’de gösterildi÷i úekilde, yıl içinde borçlanmayla ilgili olarak gerçekleútirilen tüm iúlemlerin hesaplamaya dahil edilmesi gereklidir. Kayıt dıúı kalan iúlemler dikkate alınmadan hesaplanan faiz dıúı denge, borç yükünde azalma beklentisi do÷uracaktır.

“Yukarıdaki hususlar göz önünde bulundurulmadan hesaplanan faiz dıúı fazla, kamuoyunun yanlıú bilgilenmesine yol açmaktadır. Bu bilginin oluúturdu÷u müspet beklentilerin gerçekleúmemesi, ekonomi ile ilgili verilere olan güvenin sarsılmasına sebep olmaktadır. (2000 Yılı Mali Raporu)”

2001 Yılında Reddedilen Hazine Hesapları

1995 yılından itibaren Hazine Müsteúarlı÷ının çeúitli hesapları, tam, do÷ru ve uygun olmadıkları gerekçesiyle Sayıútay Genel Kurulu tarafından reddedilmiúlerdir.

Söz konusu sorunlu hesaplarla ilgili olarak 2001 yılında úu sonuçlara varılmıútır:

2001 Yılı Dıú Borçlar Hesabı

Hazine Müsteúarlı÷ı 2002 yılının Haziran ayında 1995-2001 yıllarına ait dıú borç hesaplarının yeniden tanzimi iúlemini tamamlamıú ve söz konusu hesapları denetlenmesi için Sayıútay Baúkanlı÷ına teslim etmiútir.

Ancak, denetim ekibi tarafından yapılmakta olan çalıúma henüz sonuçlandırılamamıú oldu÷u için, 2001 yılı Kesin Hesap Kanun Tasarısında kayıtlı dıú borç rakamları ile ilgili olarak uygunluk derecesinin tespiti yapılamamıútır.

Denetimin tamamlanması sonucunda Dıú Borçlar Hesabı ile ilgili olarak hazırlanacak rapor Anayasanın 164 üncü ve 832 sayılı Sayıútay Kanununun 81 inci maddeleri uyarınca, 2002 yılı Genel Uygunluk Bildirimi ile birlikte, ek uygunluk bildirimi úeklinde TBMM’ye sunulacaktır.

Kullanılacak Dıú Krediler Hesabı ve Kredi Anlaúmaları Hesabı

Bu iki hesabın kayıtlarının, saymanlık dıú borçlar hesabında yıl içinde ihdas edilen kayıtlarla tutarlı olması gerekmektedir.

Ancak bu tespitin yapılabilmesi için Dıú Borçlar Hesabının denetiminin tamamlanması gerekmektedir.

Bu nedenle, denetimin tamamlanmasını müteakip, 2001 yılı sonu itibarıyla Kullanılacak Dıú Krediler Hesabı ve Kredi

(15)

Anlaúmaları Hesabı hakkında 2002 yılı Genel Uygunluk Bildirimi ile birlikte, TBMM’ye ek uygunluk bildirimi sunulacaktır.

Genel ve Katma Bütçe Dıúı Daire ve Kurum Borçları Hesabı

1997 yılı hesabının reddedilmesinden sonra Hazine alacaklarının tespit edilmesi ve Hazine hesaplarına eksiksiz úekilde intikal ettirilmesi için baúlatılmıú olan çalıúmalar 2001 yılında henüz tamamlanmamıútır.

2001 yılında Sayıútaya verilen hesapta úu eksiklikler tespit edilmiútir;

x Hesapta alacak stoku yer almamaktadır.

x Yıl içi iúlemlerinin denetlenebilmesi için yeterli bilgi sa÷lanamamıútır.

x Kur farkları sebebiyle alacaklarda meydana gelen de÷iúme hesaplanamamaktadır.

2001 Yılı GKBDDKB Hesabına Sayıútay Genel Kurulu Kararı ile uygunluk verilmemiútir.

Genel Bütçe Dıúındaki Dairelere Yatırılan Sermayeler Hesabı

2001 yılı GBDDYS Hesabı, úu sorunlar sebebiyle KøT sermayelerinin takibi iúlevini yerine getirememektedir;

x KøT bilançolarının takibinde kullanılan mevzuat ile iúletmelerin sermayelerini takibeden Hazine saymanlı÷ının tabii oldu÷u mevzuat arasında uyumsuzluk bulunmaktadır. Bu uyumsuzluk, KøT bilançolarıyla ilgili iúlemlerin devlet muhasebesine uygun zamanda aktarılmasına engel olmaktadır.

x KøT Genel Müdürlü÷ünde sermaye artıúı iúlemlerinde uygulanan kayıt düzeni, giderlerin, hem belge düzeni, hem de sorumluluk hukuku bakımından hatalı

úekilde gerçekleútirilmesine sebep olmaktadır.

x 2001 yılında geçmiúe dönük ve mükerrer düzeltme kayıtları yapılmıútır.

2001 Yılı Genel Bütçe Dıúındaki Dairelere Yatırılan Sermayeler Hesabına, KøT sermayeleriyle ilgili iúlemleri tam, do÷ru ve uygun bir úekilde göstermemesi sebebiyle, Sayıútay Genel Kurulu Kararıyla uygunluk verilmemiútir.

Toplam Kamu Borçları

Kamu kesiminin toplam borcu 2000 yılındaki 98,1 katrilyon liralık seviyeden 2001 yılında 215,5 katrilyon liraya çıkmıútır.

2001 yılında toplam kamu borcunda 117,4 katrilyon liralık artıú meydana gelmiútir. Bu artıúın 72,6 katrilyon lirası iç borçlardan kaynaklanmaktadır.

Toplam borç yükünü gösteren en önemli gösterge, borcun milli gelire oranıdır. ùekil D’de 1981-2001 yılları arasında kamu borcunun milli gelire oranının geliúimi gösterilmektedir.

ùekil D: 1981-2001 Yıllarında Toplam Kamu Borcunun Milli Gelire Oranı

%77,9

%120,1

%25

%75

%125

1981 1986 1991 1996 2001

(16)

Kamu kesiminin toplam borcunun milli gelire oranı 2000 yılında %77,9 olmuútur.

Bu oran 2001 yılında %120,1 seviyesine çıkmıútır.

Kamu Borçlarının Faizleri

Faiz ödemeleri, bütçenin en büyük harcama kalemini oluúturmaktadır. Bir yıl içinde ödenen faiz miktarı, hem borcun maliyetini gösteren, hem de faiz dıúı dengenin ölçülmesinde kullanılan önemli bir göstergedir.

2001 yılında toplam olarak 45,7 katrilyon liralık faiz ödemesi yapılmıútır. Ancak bu giderlerin 4,8 katrilyon lirası bütçeye gider olarak kaydedilmemiútir. Gider kaydedilmeyen faizler, bütçeden ödenen toplam faizlerin %11,8’i oranındadır.

2001 yılında bütçe dıúından ödenenler dahil toplam faiz ödemelerinin bütçe gelirlerine oranı %85,7 olmuútur. ùekil E’de faizlerin bütçe gelir ve giderlerine oranı gösterilmektedir.

ùekil E: 1981-2001 Yıllarında Borç Faizlerinin Bütçe Gelir ve Giderlerine Oranı*

%85,7

%54,8

%0

%30

%60

%90

1981 1986 1991 1996 2001

Faiz/Bütçe Geliri Faiz/Bütçe Gideri

*Bütçe dıúından ödenen faizler dahil

Faiz ödemeleri ve kur farkları hariç olmak üzere yıl içinde gerçekleúen 88,7 katrilyon liralık giderin ise 6,5 katrilyon lirası kalan

bütçe gelirleriyle, 82,2 katrilyon lirası borçlanma yoluyla karúılanmaktadır.

Toplam dıú borçlar

Dıú borçların milli gelire oranı, dıú borç yükünün izlenmesinde kullanılan temel rasyolardandır. Bu rasyoda a÷ır dıú borç yükü sınırı, milli gelirin %50’si olarak kabul edilmektedir.

ùekil F’de 1981-2001 yılları arasında dıú borçların milli gelire oranı gösterilmektedir.

Grafikte a÷ır dıú borç yükü sınırının ilk olarak 1987 yılında geçildi÷i, ancak 1989 yılında tekrar sınırın altına düúüldü÷ü görülmektedir. Bu düúüú, milli gelirdeki artıútan kaynaklanmaktadır. 1994 yılında ise a÷ır borç yükü sınırı tekrar geçilmiútir.

2001 yılında dıú borç yükü sınırın iki katına yaklaúmıútır.

ùekil F: 1981-2001 Yıllarında Toplam Dıú Borcun Milli Gelire Oranı

%92,8

20%

40%

60%

80%

100%

1981 1986 1991 1996 2001

A÷ır dıú borç

øç Borçlar

øç borçların milli gelire oranı, 2001 yılında bir önceki yıla kıyasla iki katından fazla artmıútır. ùekil G’de gösterildi÷i üzere, 2000 yılında milli gelirin %29’u seviyesinde olan iç borç stoku 2001 yılında %68 seviyesine çıkmıútır.

(17)

ùekil G: 1971-2001 Yıllarında øç Borcun Milli Gelire Oranı

%28,9

%68,1

%10

%30

%50

%70

1981 1986 1991 1996 2001

2001 yılında iç borçlanma yoluyla elde edilen kaynak, büyük ölçüde bütçe dıúında kalan iúlemleri finanse etmek için kullanılmıútır.

øç borç stokunun toplamı 2001 yılında 36,4 katrilyon lira olmuútur. 2001 yılı sonunda ise bu borç 122,2 katrilyon liraya ulaúmıútır. øç borçlar 2001 yılında nominal olarak üç katından fazla artıú göstermiútir.

Yıl içinde gerçekleútirilen borçlanma iúlemleri dikkate alındı÷ında, iç borçlanma yoluyla elde edilen net kaynak tutarının 87,7 katrilyon lira oldu÷u görülmektedir.

øç borç stokunun %52’si, nakit dıúı iç borçlanma senetlerinden oluúmaktadır.

Kamu Bankalarının Görev Zararları

Görev zararından kaynaklanan borçlar, devlet muhasebesinde gösterilmemektedir.

Bu borçlar, Hazine tarafından KøT’lere ve kamu bankalarına verilen görevlerden do÷maktadır. Bu borçlar, muhasebe kayıtları olmaması sebebiyle raporda görünmeyen borçlar adı altında incelenmektedir.

Toplam 23 katrilyon lira tutarındaki görev zararı borcu, 2001 yılının Nisan ayında

sonucunda aynı miktarda iç borç oluútu÷undan, görev zararından kaynaklanan birikmiú borçlar muhasebe kayıtlarına intikal etmiútir.

Hazinenin görev zararından kaynaklanan borçları karúılı÷ında ödeme yapıldı÷ında, bu iúlem gider olarak kaydedilmektedir.

Bütçelere ödenek konulması yerine, görev zararı ödemelerinin önemli bir kısmı bütçe dıúına kaydırılarak yapılmaktadır.

2001 yılında görev zararı borçları karúılı÷ında Hazine tarafından 23 katrilyon liralık tahvil verilmiútir. Ancak söz konusu iúlem gider olarak kaydedilmemiútir. Bu iúlemle ilgili olarak, TBMM tarafından önceden ödenek tutarı belirlenmemiútir.

Söz konusu ödemelerin gider kaydının da bulunmaması, Meclisin gerçekleúen ödemeleri denetlemesine imkan tanımamaktadır.

2001 yılında toplam görev zararı borcu Kamu bankalarının görev zararı alacakları 1994 yılından itibaren büyük bir hızla artmıútır. Bu alacaklar 2001 yılı Nisan ayında 23 katrilyon liraya ulaúmıútır. Nisan ayında bankalara 23 katrilyon liralık tahvil verilmiútir. 2001 yılı sonunda Hazinenin kamu bankalarına 8 trilyon liralık görev zararı borcu kalmıútır.

2001 yılında kamu bankalarının görev zararı alacaklarına %104 ile %628 arasında de÷iúen oranlarda faiz yürütülmüútür.

Uygulanan yüksek faizler sebebiyle, Hazinenin görev zararı borçları 2001 yılının ilk dört ayında %22,4 oranında artmıútır.

Kütlü pamuk destekleme uygulaması

Ziraat Bankasının görev zararlarının önemli bir kısmı kütlü pamuk ve çay destekleme primlerinden kaynaklanmıútır. Toplam

(18)

görev zararı ödemelerinin yaklaúık yarısı bu desteklemelerden kaynaklanmıútır. Kütlü pamuk uygulaması, görev zararı borçlarının hangi gerekçe ile arttı÷ını gösteren önemli bir örnektir.

Kütlü pamuk desteklemeleri için Ziraat Bankası tarafından çiftçiye 1993-1996 tarihleri arasında 4,7 trilyon lira prim ödemesinde bulunmuútur. Söz konusu ödemeden kaynaklanan borç karúılı÷ında Hazine bankaya toplam olarak 12,3 katrilyon liralık ödeme yapmıútır.

ABD doları cinsinden gösterilecek olursa, Ziraat Bankası, 1993 ve 1994 yıllarında üreticilere yaklaúık 315 milyon dolara karúılık gelen tutarda kütlü pamuk destekleme primi ödemiútir. Bunun karúılı÷ında 2001 yılı Nisan ayı sonuna kadar bankaya yaklaúık olarak 12 milyar dolarlık ödeme yapılmıútır. Yani, 1993 yılında üreticiye ödenen 1 dolarlık destekleme primi karúılı÷ında 2001 yılında bankaya 38 dolar ödenmiútir.

øúletmeci KøT’lerin Görev Zararları

2001 yılında iúletmeci KøT’lerin görev zararı talepleri 2,8 katrilyon lira olmuútur. ølgili kurumların talepleri üzerinde yapılan incelemeler sonucunda, 2001 yılı itibarıyla 2,6 katrilyon liralık görev zararı kesinleúmiútir.

Kesinleúen görev zararları karúılı÷ında yıl içinde 95 trilyon lira nakden, 1,1 katrilyon lira da kuruluúların sermayelerine mahsuben ödenmiútir. Kalan 1,3 katrilyon liralık görev zararı 2002 yılına devretmiútir.

KøT’lerin 2001 yılı sonu itibarıyla hazineden talep etti÷i, henüz kesinleúmemiú görev zararı toplamı 2,6 katrilyon liradır. 2001 yıl sonu itibarıyla kesinleúmiú 1,3 katrilyon liralık görev zararı ile birlikte hazinenin

ödemesi gereken görev zararı tutarı 3,9 katrilyon liraya ulaúmıútır.

YøD Uygulamaları

Yap-øúlet-Devret (YøD) modeli, ileri teknoloji ve yüksek maddi kaynak gerektiren projelerin gerçekleútirilmesinde kullanılmak üzere geliútirilen özel bir finansman úeklidir. Bu modelde yatırım için gerekli olan finansman özel sektör tarafından sa÷lanmakta, kamu kesimi de iúletme süresi boyunca tesiste üretilen mal veya hizmeti satın alma garantisi vermektedir.

Bugüne kadar YøD modeli çerçevesinde Hazine garantili 11 adet proje yapılmıútır.

Bu projelerden bir tanesi içme suyu teminine yönelik olup di÷erlerinin tamamı enerji projeleridir.

øzmit-Su Projesi

øzmit Su Projesi çerçevesinde inúa edilen Yuvacık Barajı YøD modeliyle yapılmıútır.

Tesislerin iúletmeye alındı÷ı 1999 yılından 2001 yılı sonuna kadar Hazine tarafından verilen garanti sebebiyle, projeyi gerçekleútirmekle görevlendirilen øSAù úirketine yaklaúık 595 milyon ABD doları ödenmiútir. ùirkete verilen garanti sebebiyle Hazinenin ödeme yükümlülü÷ü 12 yıl daha devam edecektir.

Projenin Hazineye getirdi÷i yük nedeniyle tesislerin geri alınması amacıyla Hazine Müsteúarlı÷ı bünyesinde bir komisyon oluúturulmuú ve bedel tespiti yapılmıútır.

Ancak, bugüne kadar geri alma iúlemleri sonuçlandırılmamıútır.

YøD modeliyle gerçekleútirilen enerji projeleri

3096 sayılı yasa kapsamında yapılan enerji projelerinin 10 adedi Hazine garantili olup,

(19)

12 adet projede de kamu kesiminin alım taahhüdü bulunmaktadır.

2001 yılının ilk 9 ayında TEAù’ın zararı 1,8 katrilyon lira, yılın son üç ayında TETAù’ın zararı ise 13,9 trilyon lira olarak gerçekleúmiútir. Söz konusu zararın baúlıca nedeni, YøD ve øúletme Hakkı Devri (øHD) yoluyla gerçekleútirilen enerji santrallerinden yüksek fiyatla elektrik enerjisi satın alınmasıdır.

2001 yılında YøD santrallerinden toplam 13.278,9 Gwh enerji alınmıú olup bunun karúılı÷ında úirketlere yaklaúık 1,6 milyar ABD doları tutarında ödeme yapılmıútır.

Satın alınan enerji için yapılan 1,3 milyar dolarlık ödeme ile ilgili veriler ortalama birim fiyatının 12,04 cent oldu÷unu göstermiútir.

1998 yılına kadar bu YøD modeli kapsamında Enerji Bakanlı÷ı tarafından inúa ettirilen elektrik santralleri için ihale açılmadı÷ından rekabet ortamı oluúmamıú, seçilen firmaların teklif ettikleri maliyetler ve satın alınacak elektri÷in birim fiyatları aynen kabul edilmiútir. Ayrıca, baúlangıçta firmalar tarafından teklif edilen elektrik birim fiyatları eskalasyonlar ve kuraklık zamları nedeniyle sürekli olarak artmıútır.

Bugün Türkiye Avrupa’da elektri÷i en pahalı kullanan ülke konumuna gelmiútir. Elektrik fiyatları sanayinin geliúmesini olumsuz yönde etkilemekte, girdi fiyatlarının üretim maliyetlerini artırması sonucunda, ihraç ürünlerinde dıú piyasalarda rekabet imkanı ortadan kalkmaktadır.

Transferler

2001 yılında bütçeden yapılan di÷er transfer harcamaları ile ilgili úu bilgiler verilebilir:

x Ziraat Bankasına 520 trilyon liralık destekleme ödemesi yapılmıútır.

x Do÷rudan gelir deste÷i çerçevesinde 83 trilyon lira ödenmiútir.

x Vakıf üniversitelerine 22 trilyon liralık ödeme yapılmıútır.

x Siyasi partilere 22 trilyon liralık devlet yardımı yapılmıútır.

x Mahalli idarelere, 34 trilyon liralık devlet yardımı, 515 milyar liralık da afet yardımı yapılmıútır.

x øúsizlik fonuna 320 trilyon liralık devlet katkısı yapılmıútır.

(20)
(21)

øçindekiler

Sunuú ______________________________________________________________3 Özet _______________________________________________________________5 Giriú ______________________________________________________________27 1 Bütçe Finansmanı _______________________________________________29 1.1 Temel Bütçe ølkeleri_________________________________________________ 29 1.2 Kayıt Dıúı Bütçe (Yarı-Mali øúlemler) __________________________________ 32 1.3 Kamu Kesimi Borçlanma Gere÷i ______________________________________ 38 1.4 2001 Yılı Hedefleri ve Gerçekleúme ____________________________________ 41 1.5 Bütçe Finansmanı ve Kur Farkları_____________________________________ 46 1.6 Bütçe Finansmanı - Ana Kalemler _____________________________________ 48 1.7 Bütçe Finansmanı Dengesi ___________________________________________ 53

1.7.1 Bütçe øúlemleri ________________________________________________________ 56 1.7.2 Finansman øúlemleri ____________________________________________________ 59

2 Borçlanma øúlemleri ve Bütçe Finansmanı ___________________________71 2.1 2001 Yılı Dıú Borç øúlemleri___________________________________________ 73

2.1.1 Dıú Borç Kullanımı ve Bütçe Finansmanı ___________________________________ 77 2.1.2 Dıú Borç Ödemeleri ve Bütçe Finansmanı ___________________________________ 89

2.2 2001 Yılı Devlet Tahvili øúlemleri ______________________________________ 92

2.2.1 Tahvil Borçlanması ve Bütçe Finansmanı ___________________________________ 93 2.2.2 Tahvil Geri Ödemeleri ve Bütçe Finansmanı _________________________________ 99

2.3 2001 Yılı Hazine Bonosu øúlemleri ____________________________________ 102

2.3.1 Hazine Bonosu Borçlanması ve Bütçe Finansmanı ___________________________ 103 2.3.2 Bono Geri Ödemeleri ve Bütçe Finansmanı _________________________________ 105

2.4 Di÷er Finansman øúlemleri __________________________________________ 106 2.5 2001 Yılında Faiz Dıúı Denge ________________________________________ 110 2.6 Bütçe Kanunu ve Bütçe Finansmanı __________________________________ 113 3 Toplam Kamu Borçları __________________________________________119

3.1 Borçlanma Limiti __________________________________________________ 123

3.2 Kamu Borçlarının Faizleri __________________________________________ 127

4 Kamu Dıú Borçları______________________________________________129

(22)

4.1 Son Yirmi Yılda Dıú Borçlanma ______________________________________ 129 4.2 Dıú Borçlar Hesabı _________________________________________________ 131 4.3 Kullanılacak Dıú Krediler Hesabı ve Kredi Anlaúmaları Hesabı ___________ 132 5 Hazine Alacakları ______________________________________________133

5.1 Hazine Alacaklarının Bütçeyle øliúkisi _________________________________ 135 5.2 2001 Yılında Hazine Alacakları ______________________________________ 137 6 øç Borçlar _____________________________________________________139 7 Görünmeyen Kamu Borçları ______________________________________141 7.1 Kamu Bankalarının Görev Zararları__________________________________ 141

7.1.1 Ziraat Bankasının Görev Zararları ________________________________________ 145 7.1.2 Halk Bankasının Görev Zararları _________________________________________ 149 7.1.3 Emlak Bankasının Görev Zararları ________________________________________ 151

7.2 øúletmeci KøT’lerin Görev Zararları __________________________________ 152

7.2.1 Tarımøúletmeleri Genel Müdürlü÷ü (TøGEM) _______________________________ 154 7.2.2 Devlet Demir Yolları (TCDD) ___________________________________________ 155 7.2.3 Devlet Hava Meydanlarıøúletmesi Genel Müdürlü÷ü (DHMø) __________________ 156 7.2.4 Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlü÷ü (TMO) ___________________________ 157 7.2.5 Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol øúletmeleri Genel Müdürlü÷ü (TEKEL)_____ 158 7.2.6 Türkiye Elektrik Da÷ıtım A.ù. ( TEDAù) __________________________________ 159 7.2.7 Boru Hatları ile Taúıma A.ù. (BOTAù) ____________________________________ 162 7.2.8 Çay øúletmeleri Genel Müdürlü÷ü (ÇAYKUR) ______________________________ 163

7.3 Emanetler ________________________________________________________ 164 8 KøT Sermayeleri________________________________________________167

8.1 GBDDYS Hesabı __________________________________________________ 168

8.1.1 Mevzuattan Kaynaklanan Sorunlar________________________________________ 170 8.1.2 Kayıt Düzeninden Kaynaklanan Sorunlar___________________________________ 172

8.2 2001 Yılı øúlemleri _________________________________________________ 175

9 YøD Uygulamaları ______________________________________________181

10 Transfer Harcamaları ___________________________________________185

10.1 Ziraat Bankasına Yapılan Destekleme Ödemeleri _______________________ 185

10.2 Üniversitelere Yapılan Yardımlar ____________________________________ 188

10.3 Siyasi Partilere Yapılan Devlet Yardımı _______________________________ 189

10.4 Mahalli ødarelere Yapılan Yardımlar _________________________________ 190

10.5 øúsizlik Fonuna Yapılan Ödemeler ____________________________________ 192

Ekler ____________________________________________________________197

(23)

A. Bütçe Finansmanı Denge Tablosu ______________________________________ 197 B. Mahsup Borçlanma øúlemlerinden Do÷an Gelir ve Giderler _________________ 199 C. Alacak øúlemleri – Detay ______________________________________________ 200 Kaynaklar ________________________________________________________201

Tablolar

Tablo 1: KKBG ve Net Borçlanmanın Milli Gelire Oranı (Seçilmiú Yıllar)______________________38

Tablo 2: 2001 Yılı Bütçe Rakamlarının Milli Gelire Oranı

__________________________________42

Tablo 3: 2001 Yılı Konsolide Bütçe Borçlanma Gere÷i ve Finansmanı

_________________________43

Tablo 4: 2001 Yılı Bütçe Finansmanı Dengesi – Borçlanma øúlemleri Dahil Ana Kalemler

_________49

Tablo 5: 2001 Yılı Bütçe Verileri ve Kayıt Dıúı øúlemler - Borçlanma øúlemleri Hariç

_____________51

Tablo 6: 2001 Yılı Konsolide Bütçe Finansman Dengesi

____________________________________53

Tablo 7: 2001 Yılı Nakit Bütçe øúlemleri_________________________________________________56

Tablo 8: 2001 Yılı Bütçe Emanetleri____________________________________________________57

Tablo 9: 2001 Yılında Bütçeden Ödenen Avanslar

_________________________________________58

Tablo 10: 2001 Yılı Borçlanma Hasılatı ve Borç Geri Ödemeleri

_____________________________60

Tablo 11: 2001 Yılında Mahsup Gelir ve Giderler (Yarı-Mali øúlemler)

________________________61

Tablo 12: 2001 Yılında Gerçekleúen Di÷er Kayıt Dıúı Giderler_______________________________63

Tablo 13: 2001 Yılında Bütçeden Mahsup Edilen Ödemeler

_________________________________65

Tablo 14: 2001 Yılında Transfer Edilen Kaynaklar ve Tahsil Edilen Alacaklar

__________________66

Tablo 15: 2001 Yılı Banka Hesapları

___________________________________________________68

Tablo 16: 2001 Yılında Kasa Hesapları

_________________________________________________69

Tablo 17: 2001 Yılında Bütçe Dıúı Avans ve Krediler

______________________________________69

Tablo 18: 2001 Yılı Dıú Borçlar Hesabı øúlemlerinin Mahiyeti

_______________________________73

Tablo 19: 2001 Yılı Dıú Borçlanma øúlemlerinin Tasnifi – Ana Kalemler

_______________________75

Tablo 20: 2001 Yılı Dıú Borçlanma øúlemlerinin Detayı (Nakit)

______________________________77

Tablo 21: 2001 Yılı Dıú Borçlanma øúlemlerinin Detayı (Ayni - Mahsup)

_______________________78

Tablo 22: 2001 Yılında Dıú Borçlanma ile øliúkili Kayıt Dıúı Giderler

_________________________85

Tablo 23: 2001 Yılında Transfer Edilen Di÷er Kaynaklar

___________________________________87

Tablo 24: 2001 Yılı Dıú Borç Geri Ödemelerinin Detayı (Nakit)

______________________________89

Tablo 25: 2001 Yılı Dıú Borç Geri Ödemelerinin Detayı (Mahsup)

____________________________90

Tablo 26: 2001 Yılı Devlet Tahvilleri Hesabı øúlemlerinin Mahiyeti

___________________________92

Tablo 27: 2001 Yılı Tahvil Borçlanma øúlemlerinin Detayı (Nakit)

____________________________93

Tablo 28: 2001 Yılı Tahvil Borçlanma øúlemlerinin Detayı (Mahsup)

__________________________94

Tablo 29: 2001 Yılında Tahvil Borçlanması ile øliúkili Kayıt Dıúı Giderler______________________97

Tablo 30: 2001 Yılı Tahvil Geri Ödemelerinin Detayı (Mahsup)

______________________________99

Tablo 31: 2001 Yılı Tahvil Geri Ödemeleriyle ølgili Kayıt Dıúı Gelirler

_______________________101

Tablo 32: 2001 Yılı Hazine Bonoları Hesabı øúlemlerinin Mahiyeti

__________________________102

Tablo 33: 2001 Yılı Hazine Bonosu Borçlanma øúlemlerinin Detayı (Mahsup)

__________________103

Tablo 34: 2001 Yılı Hazine Bonosu Geri Ödemelerinin Detayı (Mahsup)

______________________105

Tablo 35: 2001 Yılında Hazine Alacaklarından Tahsil Edilen Tutarlar________________________106

(24)

Tablo 36: 2001 Yılında Kayıt Dıúı Kalan Di÷er Gelirler

___________________________________107

Tablo 37: 2001 Yılında Gerçekleúen Di÷er Kayıt Dıúı Giderler ve Transferler

__________________108

Tablo 38: 2001 Yılında Faiz Dıúı Denge (Kayıt Dıúı øúlemler Dahil)

_________________________111

Tablo 39: 2001 Yılında Faiz Dıúı Denge Hesaplamasının-Detayı

____________________________111

Tablo 40: 1996-2001 Yıllarında Toplam Kamu Borçları

___________________________________121

Tablo 41: 2001 Yılı Borçlanma Limiti ve Net Borçlanma Miktarı

____________________________124

Tablo 42: 2001 Yılı Faiz Giderleri (Kayıt Dıúı Dahil)

_____________________________________127

Tablo 43: 1996-2001 Yıllarında Bütçeleútirilmeyen (Kayıt Dıúı) Faiz Ödemeleri

________________128

Tablo 44: 1980-2001 Yıllarında Toplam Dıú Borç Stoku (Borçluya Göre)

_____________________129

Tablo 45: 1980-2001 Yıllarında Toplam Dıú Borçların Milli Gelire Oranı_____________________130

Tablo 46: 2001 Yılında Vadesi Geçmiú Hazine Alacakları (Stok)

____________________________137

Tablo 47: 1992-2001 Yıllarında Garantili Kredilerden Hazinece Üstlenilenler

_________________137

Tablo 48: 2001 Yılı øtibarıyla Kuruluúların Elindeki økraz Tahvilleri

_________________________138

Tablo 49: 2001 Yılı øç Borç øúlemleri ve øç Borç Stoku

____________________________________140

Tablo 50: 2001 Yılında Nakit Dıúı øç Borç Stoku

_________________________________________140

Tablo 51: 1991-2001 Yıllarında Kamu Bankalarının Toplam Görev Zararı Alacakları

___________142

Tablo 52: 2001 Yılında Görev Zararı Borcuna Karúılık Verilen Tahviller

_____________________143

Tablo 53: Kamu Bankaları Görev Zararlarına Uygulanan Faiz Oranları______________________144

Tablo 54: 2001 Yılında Ziraat Bankasının Görev Zararları_________________________________145

Tablo 55: Kütlü Pamuk Destekleme Uygulaması ve 2001 Yılında Yapılan Ödemeler

_____________147

Tablo 56: 2001 Yılında Halk Bankasının Görev Zararları

__________________________________149

Tablo 57: 2001 Yılında Emlak Bankasının Görev Zararları

________________________________151

Tablo 58: 2001 Yılında øúletmeci KøT’lerin Görev Zararı Talepleri

__________________________152

Tablo 59: 2001 Yılında øúletmeci KøT’lere Yapılan Görev Zararı Ödemeleri

___________________153

Tablo 60: TøGEM'in Görev Zararı Alacakları ve 2001 Yılında Yapılan Ödemeler

_______________154

Tablo 61: TCDD'nin Görev Zararı Alacakları ve 2001 Yılında Yapılan Ödemeler

_______________155

Tablo 62: DHMø'nin Görev Zararı Alacakları ve 2001 Yılında Yapılan Ödemeler

_______________156

Tablo 63: TMO'nun Görev Zararı Alacakları ve 2001 Yılında Yapılan Ödemeler

_______________157

Tablo 64: TEKEL'in Görev Zararı Alacakları ve 2001 Yılında Yapılan Ödemeler

_______________158

Tablo 65: TEDAù'ın Görev Zararı Alacakları ve 2001 Yılında Yapılan Ödemeler

_______________160

Tablo 66: BOTAù'ın Görev Zararı Alacakları ve 2001 Yılında Yapılan Ödemeler

_______________162

Tablo 67: ÇAYKUR'un Görev Zararı Alacakları ve 2001 Yılında Yapılan Ödemeler

_____________163

Tablo 68: 2001 Yılı Emanet Hesapları (Bütçe Dıúı)

_______________________________________164

Tablo 69: 1996-2001 Yıllarında Bütçe Dıúı Emanet Hesaplarının Toplam Tutarı

_______________164

Tablo 70: 2001 Yılı GBDDYS Hesabı øúlemleri

__________________________________________175

Tablo 71: 2001 Yılında KøT’lerin Sermaye Durumu_______________________________________176

Tablo 72: 2001 Yılında KøT’lere Nakden Yatırılan Sermaye

________________________________177

Tablo 73: 1987-2001 Yıllarında KøT Zararları

__________________________________________178

Tablo 74: 2001 Yılında KøT’lerin Borç ve Alacak Mahsubu øúlemleri

_________________________179

Tablo 75: 2001 Yılında YøD Modeliyle Gerçekleútirilen Enerji Projeleri øçin Yapılan Ödemeler____182

Tablo 76: 2001 Yılında Ziraat Bankasına Yapılan Destekleme Ödemeleri

_____________________185

Tablo 77: 2001 Yılında Do÷rudan Gelir Deste÷i Ödemeleri (øllere Göre)

_____________________186

Tablo 78: 1997-2001 Yıllarında Vakıf Üniversitelerine Yapılan Yardımlar_____________________188

Tablo 79: 2001 Yılında Siyasi Partilere Yapılan Devlet Yardımı

_____________________________189

Tablo 80: 2001 Yılında Bütçeden Mahalli ødarelere Yapılan Yardımlar

_______________________191

Tablo 81: 2001 Yılında Afet Gören Belediyelere Yapılan Yardımlar

__________________________191

Tablo 82: 2001 Yılında øúsizlik Fonuna Yapılan Ödemeler

_________________________________194

(25)

Tablo 83: øúsizlik Sigortası Fonunun Gelir ve Giderleri

___________________________________195

Tablo 84: 2001 Yılı Bütçe Finansmanı Dengesi - Detay____________________________________197 Tablo 85: 2001 Yılında Mahsup Borçlanma øúlemlerinden Do÷an Bütçe Dıúı Gelir ve Giderler

____199

Tablo 86: 2001 Yılında Transferlerden Do÷an Alacaklar ve Tahsil Edilen Alacaklar

____________200

ùekiller

ùekil 1: 2001 Yılı Bütçe Açı÷ı (Katrilyon TL)

...33

ùekil 2: 2001 Yılı Bütçe Açı÷ı ve Kayıt Dıúı øúlemler (Katrilyon TL)

...34

ùekil 3: 1976-2001 Yıllarında KKBG ve Kamu Kesimi Net Borçlanma Hasılatı

...39

ùekil 4: 1981-2001 Yıllarında Toplam Kamu Borcunun Milli Gelire Oranı

...122

ùekil 5: 1981-2001 Yıllarında Borç Faizlerinin Bütçe Gelir ve Giderlerine Oranı*

...128

ùekil 6: 1981-2001 Yıllarında Toplam Dıú Borcun Milli Gelire Oranı

...130

ùekil 7: 1971-2001 Yıllarında øç Borcun Milli Gelire Oranı

...139

(26)
(27)

Giri ú

Raporun çerçevesi

Mali disiplinin sa÷lanması için atılması gereken en önemli adım, mali yapıyı bozan düzenlemelerin ve uygulamaların açıkça tanımlanmasıdır. Bu çerçevede Sayıútay Raporları, 1997 yılından bu yana, Türkiye’de mali disiplini bozan unsurlar üzerinde yo÷unlaúmakta, TBMM’yi bu hususlarda bilgilendirmeyi amaçlamaktadır.

2001 Yılı Hazine øúlemleri Raporunda, kayıt dıúı bütçe iúlemleri üzerinde durulmaktadır. Raporda, 2001 yılı borçlanma iúlemleri incelenmekte ve borçlanmayla finanse edilen kayıt dıúı harcamalar detaylı úekilde ortaya konmaktadır.

Raporun ikinci temel konusunu görev zararı uygulamaları oluúturmaktadır. 2001 yılında görev zararı borçlarının geldi÷i seviyeye ve yıl içinde yapılan ödemelere raporda geniú yer ayrılmıútır.

Sorunlu Hazine hesapları, raporun di÷er bir konusunu oluúturmaktadır. Her bir hesap incelenirken, hesapla ilgisi olan iúlemler ayrıca ele alınmıútır.

YøD modeli ile gerçekleútirilen ve bütçeden yapılan transferler raporda incelenen di÷er konuları oluúturmaktadır.

Hazine Müsteúarlı÷ının görüúü

Rapor çalıúmaları, Hazine Müsteúarlı÷ı ile yakın bir iúbirli÷i kurularak yürütülmüútür. Rapor taslakları hakkında Müsteúarlık personeli ile uzun süre çalıúılmıú ve Meclise gönderilmek üzere hazırlanan nihai rapor tasla÷ı üzerine kurumun resmi görüúü istenmiútir. Hazine Müsteúarlı÷ı, resmi yazı ile, raporda yer verilen konulara ve hesaplamalara mutabık oldu÷unu bildirmiútir.

ønceleme sistemati÷i

Normal olarak, konusu Hazine iúlemleri olan bir raporun inceleme alanının bu raporda yer verilenden daha dar olması beklenir. Ancak, bütçenin, bir yıl içinde gerçekleútirilen giderlerin önemli bir kısmını kapsamaması ve kayıt dıúı olarak

(28)

adlandırılan bu giderleri gerçekleútirme görevinin Hazine Müsteúarlı÷ına verilmiú olması sebebiyle Hazine iúlemleri üzerinde yapılan bir incelemenin boyutları beklenenden daha geniú olmaktadır.

2001 yılında, kayıt dıúı kalan iúlemlerin çoklu÷u sebebiyle, raporda bu iúlemlerle ilgili bütün ayrıntılara yer verilmesine gerek duyulmuútur. Ancak, raporda bu úekilde detaylı bilgiye yer verilmesi kaçınılmaz olarak raporun teknik ve uzun olmasına yol açmıútır.

Raporda teknik konuların ele alınması sebebiyle, farklı ilgi alanlarına sahip kiúilerin rapordan faydalanmasını temin etmek amacıyla, inceleme sonuçları iki kademede verilmiútir:

a) Özet bölümü, her meslekten okuyucuya hitap etmek amacıyla hazırlanmıútır. Bu bölümde raporda ele alınan bütün önemli konulara, temel veriler ve ulaúılan sonuçlar yalın bir dille anlatılmıútır. Özet, raporu yeterli úekilde temsil edecek úekilde hazırlanmıútır. Gerek duyulan yerlerde raporun ilgili bölümlerine atıflar yapılmıú, bu úekilde ilgi duyan okuyucuların gerekli konularda rapor metninden istifade etmeleri kolaylaútırılmaya çalıúılmıútır.

b) Rapor metni ise tamamen teknik detayı ihtiva edecek úekilde hazırlanmıútır. Bu bölüm, mali konular üzerinde çalıúan ve rapor içinde verilen rakamların detayı ile ilgili bilgi edinmek isteyen okuyucular için tanzim edilmiútir.

(29)

1 Bütçe Finansmanı

1.1 Temel Bütçe ølkeleri 2

Bütçe finansman yapısı incelenmeden önce, bu incelemenin hangi esaslara dayanılarak yapılaca÷ının tespit edilmesi gereklidir. Bu bölümde, mali sistemimizde yer alan temel bütçe ilkeleri ele alınmaktadır.

Devlet harcamaları bütçe ile yapılır

“Devletin ve kamu iktisadî teúebbüsleri dıúındaki kamu tüzel kiúilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır.” (1982 Anayasası, Madde 161, 1961 Anayasası, Madde 126)

“Devlet emvalinden muvazene haricinde sarfiyat caiz de÷ildir.”

(Teúkilât-ı Esasiye Kanunu, Madde 96)

Bütçe, mali sistemin temelini oluúturan ve Meclisin mali yapıyı kontrol etmesine imkan tanıyan bir belgedir. Bütçe kanunları, gücünü anayasada yer alan hükümlerden alır. Devlet harcamalarının bütçe ile yapılmasını amir hükümler, Teúkilatı Esasiye Kanunundan itibaren bütün anayasalarda yer almıútır.

Bu hüküm, bütçe sisteminin yapısını belirleyen temel ilkeyi oluúturmaktadır.

Mali sistemimizde, gelirlerin toplanması ve giderlerin gerçekleútirilmesi ile ilgili yetkiler Meclis tarafından verilir.

Meclis, yetki vermenin ötesinde, bütçe kanunu ile, hangi iúe ne kadar harcama yapılaca÷ını da do÷rudan kontrol eder. Bütçe ile yıl baúlarında verilen yetkinin hükümetler tarafından nasıl kullanıldı÷ı Kesin Hesap süreciyle Meclis tarafından denetlenir.

Bütçe sistemi ile harcamaların bu úekilde kontrol edilmesi, Meclise kamu borçlanmasını yönlendirme ve kontrol etme imkanını verir. Zira, bütün harcamaların bütçe ile yapılması gerekti÷inden, Meclis bütçe yasası ile bütçe açı÷ı oluúmasını

2 Bu bölüm, 1997 Yılı Hazine øúlemleri Raporu, sf. 13-24, 2000 Yılı Mali Raporu, sf. 5-19 ve 2000 Yılı Hazine øúlemleri Raporu, sf. 3-8’den

“Devletin ve kamu iktisadî teúebbüsleri dıúındaki kamu tüzel kiúilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır.”

(1982 Anayasası, Madde 161,)

Bütçe sistemi ile

harcamaların bu úekilde

kontrol edilmesi, Meclise

kamu borçlanmasını

yönlendirme ve kontrol etme

imkanını verir.

Referanslar

Benzer Belgeler

Söz konusu artışa paralel olarak toplam iç borç stokunun vadeye kalan süresi de artarak 2004 yılı sonundaki 20,6 ay seviyesinden 2005 yılı Eylül sonu itibarıyla 22,5

2008 yılında yürürlükte olan 4749 sayılı Kanun ve 5 Temmuz 2008 tarihli Dış Proje Kredilerinin Dış Borç Kaydına İlişkin Esas ve Usûller Hakkında Yönetmelik

Teknik İşler Şubesi; mevcut atölye ve servisler marifetiyle, Hazine Müsteşarlığı ve Ekonomi Bakanlığı hizmet binalarının kullanımına esas olan; elektrik, telefon,

 Harcama tutarının; bölgesel uygulama kapsamında gerçekleştirilen yatırımlar için teşvik belgesinde kayıtlı sabit yatırımın en az %10’u, büyük ölçekli yatırımlar için

Hazine başta olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarına olan borçlarını ödememekte direnen Ankara Büyükşehir Belediye Ba şkanı Melih Gökçek'e, 31 Aralık 2006 tarihine

Böylece Gökçek'e ba ğlı Ankara Anakent, EGO ve ASKİ'nin Hazine'ye olan vadesi geçmiş toplam borcu 3 milyar 911 milyon YTL'ye ulaştı.. Söz konusu rakam, Hazine'nin

Ancak, ilgili sözleşmeler kapsamında uygulanan ertelenmiş giriş aidatı, Yönetmeliğin ekinde (Ek-3) yer alan tabloda belirtilen süre ve tutar sınırı

Törene; Milas Kaymakamı Eren Arslan, Milas Garnizon Komu- tanı Albay Cenk Erataç, Milas Cumhuriyet Başsavcısı Bilal Gümüş, Milas Belediye Başkan Yardımcısı Zeynep Mat, AK