T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI KAMU BORÇ YÖNETİMİ RAPORU

(1)

T.C.

BAŞBAKANLIK

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI

KAMU BORÇ YÖNETİMİ RAPORU

Kasım 2005

(2)

Kamu Borç Yönetimi Raporu 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 14. Maddesi gereği üçer aylık dönemler itibarıyla hazırlanmaktadır. Raporun bu sayısı Temmuz-Eylül 2005 dönemine ilişkin gelişme ve değerlendirmeleri içermekte olup, söz konusu dönemi takip eden gelişmelere yer verilmemiştir. Raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilerek kullanılabilir.

Bilgi için: (312) 212 90 45 (312) 212 89 11

(312) 204 6167-204 6157 e-posta: risk@hazine.gov.tr

(3)

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER... i

TABLOLAR ... iv

1 BÜTÇE GELİŞMELERİ... 8

2 BORÇ YÖNETİMİNE İLİŞKİN GELİŞMELER ... 12

2.1 BORÇLANMALİMİTİ... 12

2.2 İÇBORÇPİYASALARINDAKİGELİŞMELER ... 12

2.2.1 İÇ BORÇLANMA... 12

2.2.2 İÇ BORÇ SERVİSİ ... 13

2.2.3 İÇ BORÇLANMANIN TL/DÖVİZ, FAİZ VE VADE YAPISI... 14

2.2.4 İKİNCİL PİYASALAR... 17

2.3 DIŞBORÇPİYASALARINDAKİGELİŞMELER ... 22

2.3.1 PROGRAM FİNANSMANI ... 23

2.3.1.1 Uluslararası Sermaye Piyasaları... 23

2.3.1.2 Uluslararası Kuruluşlar ... 26

2.3.2 PROJE FİNANSMANI ... 26

2.3.3 DIŞ BORÇ SERVİSİ... 30

2.3.4 İKİNCİL PİYASALAR... 32

2.3.4.1 İkincil Piyasalardaki Gelişmeler ... 32

2.3.4.2 Türkiye’nin Kredi Notlarındaki Gelişmeler... 35

3 BORÇ STOKU ... 37

3.1 BORÇSTOKUNUNDEĞİŞİMİ... 37

3.1.1 İÇ BORÇ ... 37

3.1.2 DIŞ BORÇ... 38

3.2 BORÇSTOKUNUNYAPISI... 39

(4)

3.2.1 İÇ BORÇ ... 40

3.2.2 DIŞ BORÇ... 41

4 BORÇ SERVİSİ PROJEKSİYONU... 44

5 HİBELER... 47

6 KOŞULLU YÜKÜMLÜLÜKLER ... 48

6.1HAZİNEGARANTİLİDIŞBORÇSTOKYAPISI ... 48

6.2VERİLENGERİÖDEMEGARANTİLERİ ... 50

6.3KOŞULLUYÜKÜMLÜLÜKLERKAPSAMINDAYAPILANÖDEMELER ... 50

6.4HAZİNEGARANTİLİKREDİLERİNGERİÖDEMEPROJEKSİYONU ... 54

7 ALACAK YÖNETİMİ ... 56

7.1 HAZİNEALACAKSTOKUNUNYAPISI ... 56

7.2 VADESİGEÇMİŞALACAKSTOKU... 58

7.3 VADESİGELECEKALACAKSTOKU ... 60

7.4 ALACAKTAHSİLATI... 63

8 RİSK YÖNETİMİ ... 67

8.1 STOKUNVADEYEKALANSÜRESİ... 67

8.1.1 İÇ BORÇ STOKUNUN VADEYE KALAN SÜRESİ ... 67

8.1.2 DIŞ TAHVİL STOKUNUN VADEYE KALAN SÜRESİ... 67

8.2 SÜRE ... 68

8.2.1 TL CİNSİ NAKİT İÇ BORÇ STOKUNUN SÜRESİ... 68

8.2.2 DIŞ TAHVİL STOKUNUN SÜRESİ ... 68

8.3 İÇBORÇSTOKUNUNREELFAİZİ ... 69

8.4 KAMUNETBORÇSTOKU ... 70

8.5 HAZİNE GARANTİLİ STOKUN VADEYE KALAN SÜRESİ VE VADEYE KALAN ORTALAMA SÜRESİ^,... 71

(5)

8.5.1 HAZİNE GARANTİLİ STOKUN VADEYE KALAN SÜRESİ ... 71

8.5.2 HAZİNE GARANTİLİ STOKUN VADEYE KALAN ORTALAMA SÜRESİ ... 72

EKLER... 74

EK 1: TANIMLAR... 74

EK 2: YÖNTEM... 79

EK 3: KAMU FİNANSMANI VERİLERİ ... 87

(6)

TABLOLAR

Tablo 1: Bütçe Gerçekleşmeleri ... 8

Tablo 2: Bütçe Gerçekleşmeleri ... 9

Tablo 3: Konsolide Bütçenin Finansmanı... 11

Tablo 4: 2005 Yılı Net Borçlanma Limiti... 12

Tablo 5: 2005 Yılında Net Borçlanma ... 12

Tablo 6: İç Borçlanma ... 13

Tablo 7: İç Borç Servisi ... 14

Tablo 8: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Döviz ve Faiz Yapısı ... 15

Tablo 9: Piyasa Tarafından Tutulan DİBS'lerin Dağılımı ... 20

Tablo 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Vadelerine Göre Dağılımı ... 21

Tablo 11: Konsolide Bütçe Dış Borç Kullanımı ... 22

Tablo 12: 2005 Yılında Gerçekleştirilen Yurtdışı Tahvil İhraçları... 23

Tablo 13: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Sektörel Dağılımı ... 27

Tablo 14: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Kreditörlere Göre Dağılımı ... 28

Tablo 15: 2005 Yılı Ocak-Eylül Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri ... 30

Tablo 16: 2005 Yılı Ocak-Eylül Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemelerinin Döviz Kompozisyonu... 31

Tablo 17: Benzer Kredi Notuna Sahip Ülkelerle Getiri/Spread Karşılaştırması ... 34

Tablo 18: Türkiye’nin Kredi Notunun Gelişimi... 35

Tablo 19: Konsolide Bütçe Borç Stoku ... 37

Tablo 20: Temmuz-Eylül 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi... 37

Tablo 21: Ocak-Eylül 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi... 38

Tablo 22: Temmuz-Eylül 2005 Konsolide Bütçe Dış Borç Stoku Değişimi ... 38

Tablo 23: Ocak-Eylül 2005 Konsolide Bütçe Dış Borç Stoku Değişimi ... 39

Tablo 24: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu (2004-Eylül 2005) ... 39

Tablo 25: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu... 42

Tablo 26: 2005 Yılı Ocak-Eylül Döneminde Hazine Müsteşarlığı’nca Alınan Hibeler ... 47

Tablo 27: Hazine Garantili Dış Borç Stoku... 48

Tablo 28: 2005 Yılı Ocak-Haziran Döneminde Hazine Garantisi Sağlanan Garantiler . 50 Tablo 29: Risk Hesabı Hareketleri ... 51

(7)

Tablo 30: Hazine Alacak Stoku... 56

Tablo 31: Hazine Alacak Stokunun Kaynaklara Göre Dağılımı ... 57

Tablo 32: Hazine Alacak Stokunun Dağılımı ... 58

Tablo 33: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku ... 59

Tablo 34: Vadesi Geçmiş Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı ... 59

Tablo 35: Vadesi Gelecek Alacak Stoku ... 61

Tablo 36: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı... 61

Tablo 37: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Faiz Kompozisyonu... 62

Tablo 38: Gerçekleşen Tahsilatın Kurumsal Bazda Dağılımı... 63

Tablo 39: Gerçekleşen Tahsilatın Kaynaklarına Göre Dağılımı ... 64

Tablo 40: Kuruluşlar Tarafından Yapılan Ödemelerin Kaynaklarına Göre Dağılımı... 65

Tablo 41: Gerçekleşen Tahsilatın Ödeme Tipine Göre Dağılımı... 65

Tablo 42: Gerçekleşen Tahsilatın Hesaplara Göre Dağılımı ... 66

Tablo 43: İç Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi ... 67

Tablo 44: Dış Borç Tahvil Stokunun Ortalama Vadeye Kalan Süresi ... 67

Tablo 45: Toplam İç Borç Stokunun Yıllık Bileşik Reel Faizi... 70

Tablo 46: Kamu Net Borç Stoku... 70

Tablo 47: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresinin Bütçe Tipine Göre Dağılımı... 71

Tablo 48: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresinin Alacaklılara Göre Dağılımı...72

Tablo 49: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresinin Bütçe Tipine Göre Dağılımı... 72

Tablo 50: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi Alacaklılara Göre Dağılım ... 73

Tablo 51: Kamu Net Borç Stoku... 88

Tablo 52: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz-Faiz Yapısı ... 89

Tablo 53: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Alacaklılara Göre Dağılımı ... 90

Tablo 54: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stoku... 91

Tablo 55: Borçluya Göre Dış Borç Stoku... 92

Tablo 56: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku... 93

Tablo 57: Dış Borç Tahvil Stoku... 94

Tablo 58: Dış Borçların Döviz Kompozisyonu ve Kur Etkisi ... 95

Tablo 59: Hazine Garantili Dış Borç Stoku... 96

Tablo 60: Hazine Garantileri Nedeniyle Üstlenilen Ödemeler ... 98

(8)

Tablo 61: 2005 Eylül İtibariyle Hazine Alacak Stoku ... 99

Tablo 62: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku ... 100

Tablo 63: 1998- 2005 Ocak-Eylül Döneminde Gerçekleşen Tahsilatlar ... 101

Tablo 64: 1990- 2003 Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri... 102

Tablo 65: 1990- 2003 Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri (GSMH’ya Oran) ... 103

Tablo 66: 2004 Yılı Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri ... 104

GRAFİKLER

Grafik 1: 2005 Yılı Ocak-Eylül Döneminde İç Borçlanmanın İhraç Yöntemlerine Göre Dağılımı ... 16

Grafik 2: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Vadesi... 16

Grafik 3: İskontolu TL İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Maliyeti ... 17

Grafik 4: İkinci El DİBS Piyasalarında Oluşan Faiz Oranları... 18

Grafik 5: İMKB Tahvil-Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı Günlük Verileri ve Hazine İhalelerinde Oluşan Faizler ... 18

Grafik 6: Piyasa Yapıcı Bankaların İhale Alım Performansı ... 19

Grafik 7: DİBS İkincil Piyasa Faiz Gerçekleşmeleri ve Toplam İşlem Hacimleri... 19

Grafik 8: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan TL Cinsi DİBS’lerin Yüzde Dağılımı ... 21

Grafik 9: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Döviz Cinsinden DİBS’lerin Yüzde Dağılımı ... 22

Grafik 10: Uluslararası Tahvil İhraçlarımız İçin Ödenen Risk Primleri ... 24

Grafik 11: 2005 Yılı Ocak-Eylül Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri .... 30

Grafik 12: 2005 Yılı Ocak-Eylül Dönemi Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemelerinin Döviz Kompozisyonu... 31

Grafik 13: Dolar Cinsi Tahvillerin İkincil Piyasa Performansı... 33

Grafik 14: Euro Cinsi Tahvillerin İkincil Piyasa Performansı... 34

Grafik 15: Emerging Market Bond Index (EMBI+) İçinde Türkiye Tahvillerinin Performansı... 35

Grafik 16: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu... 40

Grafik 17: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu ... 40

Grafik 18: Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu... 41

(9)

Grafik 19: Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu ... 41

Grafik 20: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu ... 42

Grafik 21: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu... 43

Grafik 22: 2005 Ekim – 2006 Eylül Dönemi Kesinleşmiş İç Borç Ödemeleri ... 44

Grafik 23: 2005 Ekim – 2006 Eylül Dönemi Kesinleşmiş İç Borç Ödemelerinin TL/Döviz Yapısı ... 44

Grafik 24: 2005 Ekim-2006 Eylül Döneminde Öngörülen Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri... 45

Grafik 25: Konsolide Bütçe Toplam Dış Borç Ödeme Projeksiyonu ... 46

Grafik 26: 2005 Yılı Haziran Sonu İtibarıyla Hazine Garantili Dış Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı ... 49

Grafik 27: 2005 Yılı Haziran Sonu İtibarıyla KİT’lerin Garantili Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı ... 49

Grafik 28: 2005 Yılı Haziran Sonu İtibarıyla Yerel Yönetimlerin Garantili Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı ... 49

Grafik 29: 2005 Yılı Haziran Sonu İtibarıyla Garantili Dış Borç Stokunun Döviz ve Faiz Kompozisyonu ... 50

Grafik 30: Risk Hesabı Tahsilatlarının Üstlenimlere Oranı ... 52

Grafik 31: Garantili Kredi Geri Ödeme Projeksiyonlarının Anapara - Faiz Dağılımı ...54

Grafik 32: Garantili Kredi Geri Ödeme Projeksiyonlarının Bütçe Sınıflarına Göre Dağılımı ... 55

Grafik 33: Eylül 2005 İtibarıyla Alacak Stokunun Kurumsal ve Kaynaklarına Göre Dağılımı ... 57

Grafik 34: Alacak Stokunun Kuruluşlara Göre Dağılımı... 58

Grafik 35: Eylül 2005 İtibarıyla Vadesi Geçmiş Alacak Stokunun... 60

Grafik 36: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku... 60

Grafik 37: Eylül 2005 İtibariyle Vadesi Gelecek Alacak Stokunun ... 62

Grafik 38: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Faiz Kompozisyonu ... 63

Grafik 39: Gerçekleşen Tahsilatın Kurumsal Bazda Dağılımı ... 64

Grafik 40: TL Cinsi Nakit İç Borç Stokunun Süresi ... 68

Grafik 41: Dış Tahvil Stokunun Süresi ... 69

(10)

1 BÜTÇE GELİŞMELERİ

2005 yılının üçüncü çeyreğinde konsolide bütçe gelirleri 34 milyar YTL harcamaları ise 38,4 milyar YTL olarak gerçekleşmiş, konsolide bütçe 4,3 milyar YTL açık vermiştir. Yıllık bütçe gelir hedefinin yüzde 26,9’u bu dönemde elde edilmiş toplam ödeneğin yüzde 24,6’sı da harcanmıştır. Söz konusu dönemde elde edilen 7,5 milyar YTL’lik faiz dışı fazla, yıllık faiz dışı fazla hedefinin yüzde 27,5’ini oluşturmaktadır.

2005 yılının ilk dokuz ayında konsolide bütçe gelirleri 95,5 milyar YTL, bütçe harcamaları 103,7 milyar YTL, faiz dışı harcamalar ise 68,5 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Böylece, 2005 yılının Ocak-Eylül döneminde konsolide bütçe 8,2 milyar YTL açık verirken, faiz dışı bütçe fazlası 27 milyar YTL olmuştur.

Tablo 1: Bütçe Gerçekleşmeleri

Milyon YTL Gerçekleşme /

Program (%) Milyon YTL Gerçekleşme / Program (%) Temmuz-Eylül

2005

Temmuz-Eylül 2005

Ocak-Eylül 2005

KONSOLİDE BÜTÇE GELİRLERİ 34.014 26,89 95.525 75,52

Vergi Gelirleri 29.246 27,43 77.817 72,99

Dolaysız 9.055 31,68 23.723 82,98

Dolaylı 20.191 25,88 54.093 69,32

Diğer 4.768 23,99 17.708 89,11

Vergi Dışı Gelirler 3.897 22,61 14.998 87,00

Sermaye Gelirleri 66 19,24 174 50,79

Alınan Bağışlar ve Yardımlar 317 - 933 -

Katma Bütçe Öz Gelirleri 488 22,59 1.603 74,22

KONSOLİDE BÜTÇE HARCAMALARI 38.339 24,64 103.718 66,65

KONSOLİDE BÜTÇE FAİZ DIŞI HARCAMALARI 26.508 26,73 68.483 69,04

Personel Giderleri 8.515 26,69 24.244 75,99

Sosyal Güvenlik Kurumları Devlet Primi 1.122 25,90 3.209 74,07

Mal ve Hizmet Alımları 3.267 22,63 7.393 51,21

Faiz Harcamaları 11.831 20,96 35.235 62,43

İç Borç Faizi 10.281 21,32 30.269 62,77

Dış Borç Faizi 1.475 19,93 4.780 64,60

İskontolu ve Kısa Vadeli İşlemlere Ait Faiz 75 9,16 185 22,62

Cari Transferler 9.993 30,75 26.375 81,16

KİT Görev Zararları 145 31,26 274 58,90

Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Transfer 6.404 29,11 18.050 82,05

Tarımsal Destekleme Ödemeleri 642 18,58 2.983 86,28

Diğer 2.802 42,59 5.068 77,05

Sermaye Giderleri 2.578 25,60 5.006 49,71

Sermaye Transferleri 573 52,65 1.063 97,75

Borç Verme 459 16,37 1.192 42,48

Yedek Ödenekler 0 0,00 0 0,00

BÜTÇE DENGESİ -4.325 14,84 -8.193 28,12

FAİZ DIŞI DENGE 7.506 27,49 27.042 99,05

Kaynak: Kamu Hesapları Bülteni, Maliye Bakanlığı

(11)

2005 yılının ilk üç çeyreğinde, yıllık faiz dışı fazla hedefinin yüzde 99,1’i gerçekleşmiştir. Konsolide bütçe gelirleri ve harcamaları için gerçekleşme/program oranları sırasıyla yüzde 75,5 ve yüzde 66,7 düzeyinde olmuştur (Tablo 1).

2005 yılı Ocak-Eylül döneminde toplam faiz harcamaları bir önceki yılın aynı dönemine göre nominal olarak yüzde 22,0 oranında azalmıştır. Söz konusu oran ilk dokuz ay için yüzde 62,4 olarak gerçekleşmiştir.

2005 yılının Ocak-Eylül döneminde konsolide bütçe gelirleri 2004 yılının aynı dönemindeki gerçekleşmelere göre reel olarak yüzde 10,5 oranında artmış, konsolide bütçe harcamaları ise aynı dönemde reel olarak yüzde 5,1 oranında azalmıştır. Bunun sonucunda, 2004 yılının ilk dokuz ayında 24,1 milyar YTL olan faiz dışı bütçe fazlası 2005 yılının aynı döneminde reel olarak yüzde 3,6 oranında artarak 27 milyar YTL olmuştur (Tablo 2).

Tablo 2: Bütçe Gerçekleşmeleri (Değişimler, Milyon YTL)

Ocak-Eylül 2004 Ocak-Eylül 2005 Nominal Değişim (%)

Reel Değişim * (%)

XGELİRLER 79.778 95.525 19,74 10,48

Vergi Gelirleri 64.851 77.817 19,99 10,72

Dolaysız Vergiler 20.029 23.723 18,45 9,29

Dolaylı Vergiler 44.822 54.093 20,68 11,36

Vergi Dışı Gelirler 14.927 17.708 18,63 9,46

XHARCAMALAR 100.858 103.718 2,84 -5,11

XFAİZ DIŞI HARCAMALAR 55.683 68.483 22,99 13,48

XFAİZ HARCAMALARI 45.176 35.235 -22,00 -28,03

XFAİZ DIŞI DENGE 24.095 27.042 12,23 3,55

(*) Tüketici Fiyatları Endeksi ile deflate edilmiştir (2003=100).

Ort. 2005 Ocak-Eylül TÜFE Endeks / Ort. 2004 Ocak-Eylül TÜFE Endeks = 8,38%

(12)

Program Tanımlı Faiz Dışı Denge¹

2005 yılının Ocak - Eylül döneminde program tanımlı faiz dışı fazla 21,1 milyar YTL olup geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 0,7 oranında artış göstermiştir.

Ocak-Eylül 2004 Ocak-Eylül 2005

1. Konsolide Bütçe Gelirleri (Kamu Hesapları Bülteni) 79.778 95.525

a. Faiz Gelirleri (-) 2.398 4.330

b. Merkez Bankası Karı & Yeniden Değerleme (-) 0 0

c. Özelleştirme (-) 0 0

d. Kamu Bankalarından Temettü Gelirleri (-) 1.116 1.272

e. Darphane Para Basım Geliri (-) 0 477

f. KKS Borç Verme - Geri Ödeme (-) -46 -33

2. Program Tanımlı Konsolide Bütçe Gelirleri (1-a-b-c-d-e-f) 76.310 89.479

3. Konsolide Bütçe Faiz Dışı Harcamaları (Kamu Hesapları Bülteni) 55.683 68.483

g. Risk Hesabı (-) 356 196

h. Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Yapılan Nakit Transfer Farkı (+) 9 63

i. KKS Borç Verme - Geri Ödeme (+) 4 6

4. Program Tanımlı Konsolide Bütçe Faiz Dışı Harcamaları (3-g+h+i) 55.339 68.356

Faiz Dışı Denge (Kamu Hesapları Bülteni) (1-3) 24.095 27.042

Program Tanımlı Faiz Dışı Denge (2-4) 20.970 21.123

Milyon YTL

NOT: (f) ve (i)’de yer alan Konsolide Kamu Sektörü’ne borç verme-geri ödeme kalemi 2004 yılında ayarlama kalemi olarak uygulanmamakta olup tabloda karşılaştırma yapabilmek amacıyla gösterilmiştir.

Konsolide bütçe finansman ihtiyacı 2005 yılının Eylül ayı sonunda geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 55,5 oranında azalmıştır. 2004 yılının Ocak-Eylül döneminde 24,1 milyar YTL olan finansman ihtiyacı 2005 yılının ilk dokuz ayında 10,7 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 3) .

1 Program tanımlı faiz dışı denge hakkında ilave bilgi için Şubat 2004 tarihli Kamu Borç Yönetim Raporu’na bakınız.

(13)

Tablo 3: Konsolide Bütçenin Finansmanı (Milyon YTL)

Ocak-Eylül 2004 Ocak-Eylül 2005

BÜTÇE DENGESİ -21.080 -8.193

BÜTÇE EMANETLERİ -2.558 -2.313

DİĞER EMANETLER 944 1.588

AVANSLAR -1.380 -1.783

NAKİT DENGESİ -24.073 -10.701

FİNANSMAN 24.073 10.701

BORÇLANMA (Net) 25.775 17.845

DIŞ BORÇLANMA (Net) 2.049 -1.929

Kullanım 9.638 9.104

Ödenen -7.589 -11.033

İÇ BORÇLANMA (Net) 23.726 19.775

Satış 116.774 114.863

Ödenen -93.048 -95.088

Devlet Tahvili (Net) 18.232 28.059

Satış 72.072 82.394

Ödenen -53.840 -54.335

Hazine Bonosu (Net) 5.494 -8.284

Satış 44.702 32.469

Ödenen -39.207 -40.753

DEVİRLİ VE GARANTİLİ BORÇ GERİ DÖNÜŞLERİ 710 498

ÖZELLEŞTİRME GELİRİ 0 1.773

TMSF TARAFINDAN HAZİNEYE YAPILAN GERİ ÖDEMELER 0 640

BORÇ VERME 0 -931

KASA/BANKA VE DİĞER İŞLEMLER -2.412 -9.124

Geçen yılın aynı döneminde olduğu gibi 2005 yılı Ocak-Eylül döneminde de iç borçlanma ana finansman kaynağı olmuştur. Bu dönemde Hazine Müsteşarlığı dış borçlanmada ve hazine bonosu cinsinden iç borçlanmada net ödeyici konumdadır.

2005 yılının ilk dokuz ayında özelleştirme geliri, devirli ve garantili borç geri dönüşleri ile TMSF anapara geri ödemelerinden oluşan borçlanma dışı kaynaklardan 2,9 milyar YTL tutarında finansman sağlanmıştır.

2004 yılında olduğu gibi, 2005 yılının Ocak-Eylül döneminde de bütçe finansmanında kullanılan temel araç yurt içi piyasada ihraç olunan devlet tahvilleri olmuştur. Özelleştirme geliri veya TMSF’den sağlanan gelirlerin, 2005 yılının ilk dokuz ayında finansmana katkısı sırasıyla yüzde 16,6 ve yüzde 6 oranında olmuştur.

Bu gelişmelerin sonucunda, bir önceki yılın ayın dönemi ile kıyaslandığında Kasa/Banka’da önemli bir artış meydana gelmiştir (Tablo 3).

(14)

2 BORÇ YÖNETİMİNE İLİŞKİN GELİŞMELER 2.1 BORÇLANMA LİMİTİ

Net borçlanma limiti mali yıl bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre, 2005 yılı için net borçlanma limiti 29,6 milyar YTL olarak belirlenmiştir (Tablo 4)².

Tablo 4: 2005 Yılı Net Borçlanma Limiti (Milyar YTL)

Bütçe Gelir Tahmini 124,3

Bütçe Başlangıç Ödenekleri 153,9

Borçlanma Limiti 29,6

2005 yılının Ocak-Eylül döneminde, 19,8 milyar YTL’si net iç borçlanma, -1,9 milyar YTL’si net dış borçlanma olmak üzere toplam net 17,8 milyar YTL borçlanma yapılmıştır. Eylül sonu itibarıyla yıllık borçlanma limitinin yüzde 60,3’ü kullanılmıştır (Tablo 5).

Tablo 5: 2005 Yılında Net Borçlanma (Milyar YTL)

Net Borçlanma 17,8

Net İç Borçlanma 19,8

Kullanım 114,9

Ödeme 95,1

Net Dış Borçlanma -1,9

Kullanım 9,1

Ödeme 11,0

2.2 İÇ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER

2.2.1 İÇ BORÇLANMA

2004 yılının aynı döneminde toplam 41,8 milyar YTL olarak gerçekleşen iç borçlanma, 2005 yılı Temmuz–Eylül döneminde 40,6 milyar YTL’si ihale yoluyla, 0,7 milyar YTL’si ise doğrudan satış yöntemiyle olmak üzere toplam 41,2 milyar YTL

2 4749 sayılı “Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun”, madde 5 ve “5277 sayılı 2005 Mali Yılı Bütçe Kanunu”, madde 3.

(15)

olarak gerçekleşmiştir. Bu tutarın 0,5 milyar YTL’si, ihale sonrası değişim işlemleriyle ihraç edilen senetlerden kaynaklanmıştır.

Bu çerçevede, 2005 yılı ilk dokuz aylık döneminde iç borçlanma yoluyla 114,9 milyar YTL’lik finansman sağlanmıştır. Söz konusu tutarın yüzde 99’luk kısmı ihale ve doğrudan satış yöntemleriyle gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde, ihale sonrası değişim yoluyla 1,4 milyar YTL tutarında iç borçlanma yapılmıştır. 2004 yılının aynı dönemine göre gerçekleştirilen toplam iç borçlanma 2005 yılının ilk dokuz ayında 2 milyar YTL civarında azalmıştır (Tablo 6).

Tablo 6: İç Borçlanma (Milyon YTL) (*)

2004 2005 2004 2005

İÇ BORÇLANMA (**) 160.424,7 41.087,6 41.779,7 116.802,0 114.861,0

İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış 148.623,4 40.329,0 41.247,3 108.121,7 113.498,9

ÇTTH 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Değişim İhaleleri+İhale sonrası değişim 5.239,6 758,6 532,4 4.459,6 1.362,1

Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 4.220,8 0,0 0,0 4.220,8 0,0

İkrazen Özel Tertip 2.340,9 0,0 0,0 0,0 0,0

Özel Tertip 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Bilgi için: İkrazen Özel Tertip Hariç İç Borçlanma 158.083,8 41.087,6 41.779,7 116.802,0 114.861,0

Temmuz-Eylül Ocak-Eylül

2004

(*) Geçici,

(**) Kur farkları hariç. Muhasebe kayıtlarındaki dönemsel farklılıklardan dolayı, Tablo-3’te yer alan finansman verilerinden farklılık gösterebilmektedir. Yıllık bazda net borçlanma verilerinde herhangi bir fark bulunmamaktadır.

2.2.2 İÇ BORÇ SERVİSİ

2005 yılı Temmuz–Eylül döneminde toplam 43,7 milyar YTL tutarında iç borç servisi gerçekleştirilmiştir. Bu tutarın 33,4 milyar YTL’lik kısmı anapara, 10,3 milyar YTL’lik kısmı ise faiz ödemelerinden oluşmaktadır. Gerçekleştirilen iç borç servisinin yüzde 89,3’lük kısmı (39 milyar YTL) ihale, TAP, halka arz, doğrudan satış yöntemleriyle piyasalardan yapılmış borçlanmaların geri ödemelerinden; yüzde 6,9’luk kısmı (3 milyar YTL) ikrazen özel tertip ve özel tertip DİBS ödemelerinden, yüzde 2,7’lik kısmı (1,2 milyar YTL) Çalışanları Tasarrufa Teşvik Hesabı’na (ÇTTH) taksit ödemeleri nedeniyle yapılan erken itfalardan ve yüzde 1,2’lik kısmı (0,5 milyar YTL) ise değişim işlemlerinde geri alınan senetlere ilişkin olarak yapılan ödemelerden kaynaklanmaktadır (Tablo 7).

(16)

Tablo 7: İç Borç Servisi (Milyon YTL)

2004

Ocak-Eylül Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ocak-Eylül

İÇ BORÇ ANAPARA ÖDEMESİ 94.964,2 29.001,3 32.972,0 33.406,2 95.379,6

ÇTTH 2.907,5 897,3 885,8 856,3 2.639,4

Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 3.791,4 151,9 666,2 526,7 1.344,8

Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 2.991,0 0,0 0,0 0,0 0,0

İkrazen Özel Tertip (*) 1.905,8 1.010,0 293,2 1.138,0 2.441,2

Özel Tertip 1.158,4 309,0 1.317,9 0,0 1.626,9

Bilgi için: Senet İadeleri Hariç İç Borç Anapara Ödemesi (**) 94.964,2 29.001,3 32.678,8 32.268,2 93.948,3

İÇ BORÇ FAİZ ÖDEMESİ (***) 40.405,4 9.993,4 9.996,7 10.279,3 30.269,3

ÇTTH 477,5 262,7 294,2 303,7 860,6

Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 680,3 7,1 17,4 7,5 32,1

İkrazen Özel Tertip 1.403,0 861,4 637,4 291,6 1.790,4

Özel Tertip 6.592,3 1.751,0 1.917,9 1.563,3 5.232,2

TOPLAM İÇ BORÇ SERVİSİ 135.369,6 38.994,7 42.968,7 43.685,5 125.648,8

ÇTTH 3.385,0 1.160,0 1.180,0 1.160,0 3.500,0

Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 4.471,7 159,0 683,7 534,1 1.376,8

İkrazen Özel Tertip 3.308,8 1.871,4 930,7 1.429,6 4.231,6

Özel Tertip 7.750,6 2.060,0 3.235,8 1.563,3 6.859,1

2005

Geçici

(*) TMSF tarafından, 2004 yılı Ocak ayında 100 milyon YTL tutarında ve 2005 yılı Mayıs ayında 293,2 milyon YTL tutarında yapılan senet iadeleri ile T.C. Ziraat Bankası tarafından 2004 yılı Haziran ayında 1,85 milyar YTL tutarında yapılan senet iadesi dahildir. Söz konusu tutarlar bütçe rakamlarında yer almamaktadır.

(**) Anapara ödemeleri, muhasebe kayıtlarındaki dönemsel farklılıklardan dolayı, Tablo-3’te yer alan verilerden farklılık gösterebilmektedir.

(***) Genel gider ve iskonto gideri hariç

Yılın ilk dokuz ayında yapılan toplam iç borç servis tutarı 125,6 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, iç borç anapara ödemeleri 2004 yılının aynı dönemine göre 415,4 milyon YTL artış ile 95,4 milyar YTL’ye yükselirken, iç borç faiz ödemeleri 10,1 milyar YTL azalış ile 30,3 milyar YTL seviyesine gerilemiştir. 2005 yılı Ocak-Eylül döneminde gerçekleştirilen toplam iç borç servisinin yüzde 75,9’u anapara, yüzde 24,1’i ise faiz ödemelerinden oluşmaktadır (Tablo 7).

2.2.3 İÇ BORÇLANMANIN TL/DÖVİZ, FAİZ VE VADE YAPISI

2005 yılı üçüncü çeyreğinde piyasalardan ihale ve doğrudan satış yöntemleriyle ihraç edilen iç borçlanma senetleri içinde, sabit faizli borçlanmaların payı yüzde 63,1, değişken faizli borçlanmaların payı ise yüzde 36,9 olmuştur.

Temmuz-Eylül 2005 döneminde iç borçlanmanın yüzde 20,2’si döviz, yüzde 79,8’i ise YTL cinsindendir.

(17)

Öte yandan, 2005 yılı ilk dokuz ayında finansman amaçlı olarak yüzde 65,8 oranında sabit faizli, yüzde 34,2 oranında değişken faizli borçlanma gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde yapılan iç borçlanma tutarının yüzde 14,6’sı döviz, yüzde 85,4’ü ise YTL cinsindendir (Tablo 8).

Tablo 8: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Döviz ve Faiz Yapısı (%)

Toplam Borçlanma 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Sabit Faizli 84,0 71,8 62,8 63,1 65,8

Değişken Faizli 16,0 28,2 37,2 36,9 34,2

Toplam Borçlanma 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

TL Cinsi 90,3 94,1 82,9 79,8 85,4

Sabit Faizli 78,7 69,8 62,8 54,3 62,0

Değişken Faizli 11,6 24,3 20,1 25,5 23,4

Döviz Cinsi 9,7 5,9 17,1 20,2 14,6

Sabit Faizli 5,3 2,0 0,0 8,8 3,8

Değişken Faizli 4,4 3,9 17,1 11,4 10,8

2004 Yıllık

2005 Ocak-Mart

2005 Nisan-Haziran

2005 Temmuz-Eylül

2005 Ocak-Eylül

2005 yılı Temmuz–Eylül döneminde piyasalardan gerçekleştirilen iç borçlanma tutarının yüzde 54,3’ü iskontolu YTL cinsi Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihaleleriyle sağlanmıştır. Aynı dönemde, değişken faizli YTL cinsi tahvillerin iç borçlanmadaki payı yüzde 25,5, değişken faizli döviz cinsi tahvillerin payı yüzde 11,4 ve döviz cinsi iskontolu senetlerin payı ise yüzde 7,2 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2005 yılı üçüncü çeyreğinde sabit kuponlu YTL cinsi borçlanma gerçekleştirilmemiştir.

2005 yılı Ocak-Eylül döneminde yapılan iç borçlanmanın ihraç yöntemlerine göre dağılımına bakıldığında, en büyük payın yüzde 58,3’lük pay ile geçmiş yıllardaki gibi iskontolu YTL cinsi senetlerde olduğu görülmektedir. Yılın ilk dokuz ayında, toplam iç borçlanmanın yüzde 23,4’ü değişken faizli YTL cinsi, yüzde 10,8’i değişken faizli döviz cinsi ve yüzde 3,6’sı ise sabit kuponlu YTL cinsi senet ihraçları ile gerçekleşmiştir (Grafik 1).

(18)

Grafik 1: 2005 Yılı Ocak-Eylül Döneminde İç Borçlanmanın İhraç Yöntemlerine Göre Dağılımı (*)

Döviz Cinsinden Sabit Faizli DİBS İhalesi

%3,8 Sabit Kuponlu

TL DİBS İhalesi

%3,6 Değişken Faizli YTL

Cinsi DİBS İhalesi

%23,4

Döviz Cinsinden Değişken Faizli DİBS

İhalesi

%10,8

İskontolu YTL DİBS İhalesi

%58,3

(*) İhale sonrası değişim işlemleri ve senet değişim ihaleleri hariç

2004 yılı sonunda 14,7 ay seviyesinde olan nakit iç borçlanmanın kümülatif ortalama vadesi, 2005 yılı Eylül ayı itibarıyla belirgin bir şekilde uzayarak 26,8 ay seviyesine yükselmiştir (Grafik 2). Söz konusu artışta, 2005 yılı başından itibaren önceki dönemlere kıyasla daha uzun vadeli olarak ihraç edilen iskontolu senetler ile 5 yıl vadeli değişken ve sabit kuponlu senet ihraçlarına başlanması etkili olmuştur.

Ayrıca, 2005 yılının ilk dokuz aylık döneminde ihraç edilen döviz cinsi iç borçlanma senetlerinin ortalama vadelerinin de geçmiş dönemlerde ihraç edilen senetlere göre daha uzun olması nakit iç borçlanmanın kümülatif ortalama vadesinin uzamasına katkıda bulunmuştur.

Grafik 2: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Vadesi

6 12 18 24 30 36 42

Ay

2004 14,8 13,4 16,0 13,1 9,4 14,5 13,1 14,0 14,8 18,6 12,1 20,2 2005 16,0 33,8 32,2 22,0 23,1 32,5 15,1 33,1 36,5

Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara

2004 (yıllık ort: 14,7 ay) 2005 (9 Ay ort: 26,8 ay)

(19)

Piyasalardan yapılan borçlanmanın büyük kısmını oluşturan iskontolu YTL cinsi senetlerin ortalama ihraç maliyeti 2004 yılı sonunda yüzde 24,7 seviyesinde iken 2005’in ilk dokuz ayında ortalama olarak yüzde 17 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu durum, 2005 yılı Eylül ayında 2004 yılı sonuna göre 7,7 puanlık bir azalışa tekabül etmektedir (Grafik 3).

Grafik 3: İskontolu TL İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Maliyeti

10 15 20 25 30

Bileşik faiz (%)

2004 25,5 24,0 24,4 23,2 28,8 27,5 26,3 24,9 25,4 22,8 22,9 23,1 2005 19,4 17,6 17,0 17,2 17,3 15,6 16,0 16,1 14,8

Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara 2005 (9 Ay ort: 17,0)

2004 (Yıllık ort: 24,7)

2.2.4 İKİNCİL PİYASALAR

2005 yılı üçüncü çeyreğinde DİBS faizlerine ilişkin gelişmeler incelendiğinde;

Temmuz ayında en çok işlem gören DİBS’lerin ortalama bileşik faiz oranının ay başındaki yüzde 16’lı seviyelerinden Eylül ayı sonuna doğru yüzde 15’in altına gerilediği görülmektedir. Avrupa Birliği ile ilişkilere ilişkin beklentiler, söz konusu dönemde ikincil piyasa faizlerini etkileyen en önemli unsur olmuştur. Bu dönemde, T.C. Merkez Bankası, kısa vadeli faiz oranlarında herhangi bir değişiklik yapmamıştır (Grafik 4).

(20)

Grafik 4: İkinci El DİBS Piyasalarında Oluşan Faiz Oranları (*)

14,0 15,0 16,0 17,0 18,0 19,0 20,0 21,0

03.01.05 19.01.05

08.02.05 24.02.05

14.03.05 30.03.05

15.04.05 03.05.05

20.05.05 07.06.05

23.06.05 11.07.05

27.07.05 12.08.05

31.08.05 16.09.05 İkincil Piyasa Faizi TCMB Gecelik Faiz

(*) İkincil piyasalarda en çok işlem gören senetlerin faiz oranıdır.

Diğer taraftan, 2004 yılı genelinde ortalama 1,5 milyar YTL civarında olan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım Pazarındaki net bazda günlük ortalama işlem hacmi, 2005 yılı Temmuz ayında 1,4 milyar YTL, Ağustos ayında 1,5 milyar YTL ve Eylül ayında 1,8 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Bu kapsamda, 2005 yılı ilk dokuz ayında İMKB Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım Pazarı günlük ortalama net işlem hacmi 1,9 milyar YTL olmuştur (Grafik 5).

Grafik 5: İMKB Tahvil-Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı Günlük Verileri ve Hazine İhalelerinde (*) Oluşan Faizler

14 18 22

03.01.05 09.02.05 16.03.05 20.04.05 26.05.05 30.06.05 04.08.05 09.09.05

Bileşik Faiz %

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

Milyon YTL

İMKB TBP Net İşlem Hacmi İkincil Piyasa Faizi İhalede Oluşan Faiz

(*) 3 ay vadeli referans bono ihraçları hariç, sabit faizli TL cinsinden senet ihalelerini içermektedir.

(21)

Eylül 2002 tarihinden itibaren uygulanmakta olan Piyasa Yapıcılığı Sistemi çerçevesinde, DİBS piyasasında etkinlik artmıştır³. Piyasa Yapıcı bankaların sisteme geçiş öncesi ihalelerdeki alımları yüzde 70’ler seviyesinde iken; Piyasa Yapıcılığı döneminde söz konusu bankaların ihale alımları yüzde 80 – 90’lar seviyesine çıkmıştır (Grafik 6). Piyasa Yapıcı bankaların ihale alımlarındaki payının kümülatif ortalaması 2005 yılı üçüncü çeyreğinde, yüzde 91,8, 2005 yılı ilk dokuz ayında ise yüzde 89,6 olarak gerçekleşmiştir. Bunun yanında, piyasa yapıcılığı uygulaması Devlet İç Borçlanma Senetlerinin ikincil piyasalardaki işlem hacimlerini de artırmıştır (Grafik 7).

Grafik 6: Piyasa Yapıcı Bankaların İhale Alım Performansı

96,2 93,5

86,9 93,8 96,7

85,7 97,3

86,4 92,2

88,5 90,2 94,5

88,588,4 92,8 91,4 93,9 91,5 93,9

85,5

69,6 71,5

67,9 69,1

66,2 72,6

74,1

71,5

86,4 86,7

76,5 81,1

81,4 80,0 87,6

89,5

79,8 87,0

90,8 91,4

87,4

84,4 89,6

84,5 82,0

65 70 75 80 85 90 95 100

O 02

Ş 02

M 02

N 02

M 02

H 02

T 02

A 02

E 02

K 02

A 02

O 03

Ş 03

M 03

N 03

M 03

H 03

T 03

A 03

E 03

K 03

A 03

O 04

Ş 04

M 04

N 04

M 04

H 04

T 04

A 04

E 04

K 04

A 04

O 05

Ş 05

M 05

N 05

M 05

H 05

T 05

A 05

E 05 Piyasa Yapıcılığı Sistemine

Geçiş Öncesi Dönem

%

Not: Üç aylık referans bono ihaleleri dahil olup Rekabetçi Olmayan Teklif (ROT) ve İhale Sonrası Teklif (İST) yoluyla yapılan satışlar hariçtir.

Grafik 7: DİBS İkincil Piyasa Faiz Gerçekleşmeleri ve Toplam İşlem Hacimleri

200 600 1.000 1.400 1.800 2.200 2.600 3.000 3.400 3.800

Eylül 02 Ekim 02 Ekim 02 Kasım 02 Aralık 02 Ocak 03 Şubat 03 Mart 03 Nisan 03 Mayıs 03 Haziran 03 Temmuz 03 Ağustos 03 Eylül 03 Ekim 03 Kasım 03 Aralık 03 Ocak 04 Şubat 04 Mart 04 Nisan 04 Mayıs 04 Haziran 04 Temmuz 04 Ağustos 04 Eylül 04 Eylül 04 Ekim 04 Kasım 04 Aralık 04 Ocak 05 Şubat 05 Mart 05 Nisan 05 Mayıs 05 Haziran 05 Temmuz 05 Ağustos 05 Eylül 05

Milyon YTL

15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75

%

Günlük İşlem Hac mi (Sol Eksen) Ağırlıklı Ort. Faiz (Sağ Eksen) Aylık Ortalama İşlem Hac mi (Sol Eksen)

3 Piyasa Yapıcılığı Sistemine ilişkin bilgi Kasım 2004 tarihli Kamu Borç Yönetimi Raporunda yer almaktadır.

(22)

Piyasanın elinde bulunan DİBS’lerin dağılımı incelendiğinde, yurtdışı yerleşiklerin payı, 2004 yılı içerisinde olduğu gibi 2005 yılının ilk üç çeyreğinde de artış kaydederek 2004 yılı Aralık ayındaki yüzde 10,9’luk düzeyden 2005 yılı Eylül sonu itibarıyla yüzde 13,4’e yükselmiştir. Aynı dönemde, Menkul Kıymet Yatırım Fonları’nın payında 0,7 puanlık bir artış görülürken, gerçek kişilerin payı 5,4 puanlık bir azalış kaydetmiştir (Tablo 9).

Tablo 9: Piyasa Tarafından Tutulan DİBS'lerin Dağılımı (*)

(%) Eyl.04 Ara.04 Mar.05 Haz.05 Eyl.05

Bankacılık Kesimi 44,0 42,9 43,0 44,2 47,0

Bankacılık Dışı Kesim ¹ 46,0 46,2 46,3 44,6 41,4

Gerçek Kişi 25,6 22,7 22,0 20,6 17,3

Tüzel Kişi 11,1 12,6 12,1 10,7 10,6

Yurt Dışı Yerleşikler² 9,3 10,9 12,2 13,3 13,4

Menkul Kıymet Yatırım Fonları ³ 10,1 10,9 10,7 11,2 11,6

Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

(Milyar YTL)

Piyasadaki Senetlerin Toplam Piyasa Değeri ^{4 , 5} 147,1 153,5 165,2 170,8 179,0

Piyasadaki Senetlerin Toplam Anapara Değeri ⁵ 135,4 141,1 150,5 155,8 164,2

(*) Geçici. Piyasa tarafından tutulan DİBS payında ilk ihraç verileri esas alınmaktadır. Bankacılık dışı kesim ile menkul kıymet yatırım fonlarına ilişkin veriler TCMB’den temin edilmiştir.

1) Banka dışı kesim; Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Çalışanların Tasarruflarını Teşvik Hesabı ve İşsizlik Sigortası Fonu dışındaki diğer tüzel kişileri kapsamaktadır.

2) Yurtdışı yerleşiklere saklama hizmeti veren bankaların raporlarından hesaplanmaktadır.

3) 5 Mart 2004 tarihinden itibaren Yatırım Fonlarının Takasbank nezdindeki saklama bakiyeleri kullanılarak hesaplanmış, önceki dönem ise Sermaye Piyasası Kurulu verilerinden derlenmiştir.

4) Piyasadaki senetlerin Resmi Gazete fiyatlarıyla piyasa değerini göstermektedir.

5) İmar Bankası Mevduatları için TMSF'ye ihraç edilen senetler (6,7 Milyar YTL), 2004 Yılı Ocak ayından itibaren piyasa içerisinde gösterilmektedir.

2005 yılı Eylül ayı itibarıyla Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan DİBS’lerin vadelerine göre dağılımı incelendiğinde, borçlanma vadelerindeki uzamaya paralel olarak, TL cinsi ve yabancı para (YP) cinsinden iç borç senetlerinde yatırımcılar tarafından tercih edilen vade aralıklarının daha uzun vadeye kaydığı görülmektedir (Tablo 10, Grafik 8).

(23)

Tablo 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Vadelerine Göre Dağılımı (*)

Yüzde Dağılım

1 Aya

Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl +

1 Aya

Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl +

26.Ara.03 2,6 33,3 21,9 32,3 9,6 0,4 27,4 13,1 0,0 21,6 38,0 0,0

26.Mar.04 8,8 20,9 28,4 25,7 15,8 0,4 0,0 20,4 22,9 9,8 46,4 0,5

25.Haz.04 13,6 23,3 22,9 24,3 15,9 0,0 0,0 24,1 1,0 36,9 37,3 0,7

24.Eyl.04 4,9 27,6 19,9 23,6 24,0 0,0 0,0 1,0 13,2 75,1 7,8 2,9

31.Ara.04 9,5 13,3 18,4 29,9 27,1 1,9 0,0 9,1 24,5 56,6 2,3 7,5

25.Mar.05 2,4 14,9 20,7 27,5 27,2 7,4 0,0 21,4 37,0 6,2 14,2 21,2

24.Haz.05 8,2 13,1 22,1 21,6 25,9 9,1 12,8 29,1 7,4 10,8 7,5 32,3

30.Eyl.05 6,7 17,1 13,2 34,3 16,3 12,4 10,1 0,0 0,0 17,5 17,6 54,8

TL Cinsinden DİBS'ler YP Cinsinden DİBS'ler

(*) Geçici. Vade dağılımı TL ve YP cinsinden senetler için ayrı ayrı hesaplanmış olup, söz konusu senetlerin vadesine kalan gün sayısına göredir.

Senetlerin dağılımında nominal değerler esas alınmıştır.

Not: Yurtiçi ve yurtdışı şubeler konsolide edilmiştir.

Kaynak: BDDK Haftalık Bülteni, Geçici veriler, Veriler BDDK tarafından geriye doğru revize edilmiştir.

Grafik 8: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan TL Cinsi DİBS’lerin Yüzde Dağılımı

8,8 13,6 4,9

9,5 2,4

8,2 6,7

20,9 23,3 27,6 13,3 13,1

17,1

28,4 22,9 19,9 18,4

20,7 22,1 13,2

25,7 23,6 29,9 27,5

21,6 34,3

15,8 15,9 24,0 27,1 27,2 25,9

16,3

14,9

24,3

12,4 9,1

0,4 0,0 0,0 1,9 7,4

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Mar.04 Haz.04 Eyl.04 Ara.04 Mar.05 Haz.05 Eyl.05

%

1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl +

Özellikle 2005 yılının ilk üç çeyreğinde gerçekleştirilen uzun vadeli senet ihraçları sayesinde, 2005 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla, Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan 2 yıl ve üzeri vade aralığındaki TL cinsinden Devlet İç Borçlanma Senetlerinin (DİBS) toplam içindeki payı, yüzde 12,4’e yükselirken yine aynı vade aralığına sahip YP cinsinden DİBS’ler, yüzde 54,8’e yükselmiştir (Grafik 8, Grafik 9).

(24)

Grafik 9: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Döviz Cinsinden DİBS’lerin Yüzde Dağılımı

12,8 10,1

20,4 24,1 21,4

29,1

22,9 13,2

24,5

37,0 7,4

9,8 36,9

75,1

56,6 6,2 10,8 17,5

46,4 37,3

7,8 2,3 14,2

7,5 17,6

1,0 9,1

1,0

32,3 54,8

21,2

2,9 7,5

0,7

0,5

0 20 40 60 80 100

Mar.04 Haz.04 Eyl.04 Ara.04 Mar.05 Haz.05 Eyl.05

% 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl +

2.3 DIŞ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER

2005 yılının üçüncü çeyreğinde, konsolide bütçe kapsamında, 775 milyon ABD doları program finansmanından, 514 milyon ABD doları da proje finansmanından olmak üzere toplam 1,3 milyar ABD doları tutarında dış borç kullanımı yapılmıştır.

Böylece, Ocak-Eylül dönemi itibarıyla 6,1 milyar ABD doları program finansmanı, 1,6 milyar ABD doları ise proje finansmanından olmak üzere toplam 7,7 milyar ABD doları tutarında dış borç kullanılmıştır (Tablo 11).

Tablo 11: Konsolide Bütçe Dış Borç Kullanımı (Milyon ABD Doları) ¹

Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ocak-Eylül

Toplam 3.781 2.671 1.289 7.741

Program Finansmanı 3.299 2.059 775 6.132

Tahvil İhracı 3.299 1.250 775 5.323

Uluslararası Kuruluşlar .. 809 .. 809

Proje Finansmanı 482 612 514 1.609

(1) İşlem tarihi kurları itibarıyladır.

2005

(25)

2.3.1 PROGRAM FİNANSMANI 2.3.1.1 Uluslararası Sermaye Piyasaları

2005 yılı Temmuz-Eylül döneminde uluslararası sermaye piyasalarında tahvil ihracı yapılmamıştır. Yılın ilk yarısında uluslararası sermaye piyasalarından 5,3 milyar ABD Doları tutarında borçlanma yapılmış ve böylece 5,5 milyar ABD Doları tutarındaki borçlanma hedefinin büyük bir kısmı sağlanmıştır. 2005 yılının geri kalan bölümünde borçlanma hedefine ulaşılması ve piyasa koşulları dikkate alınarak önümüzdeki yıla ilişkin dış finansman ihtiyacının bir bölümünün önceden karşılanması söz konusu olabilecektir.

Yılın ilk yarısında yapılan tahvil ihraçlarının yaklaşık yüzde 60’ı ABD Doları piyasasında, yüzde 40’ı ise Euro piyasasında yapılmıştır. ABD Doları cinsinden tahvil ihraçlarının 2004 yılında 18,7 yıl olan ortalama vadeleri, 2005 yılı üçüncü çeyrek itibarıyla 18,1 yıl olarak gerçekleşmiştir. Ortalama maliyet ise yüzde 8,2’ten yüzde 7,4’e gerilemiştir. Euro cinsinden tahvil ihraçlarımızın ortalama vadeleri ise 8,2 yıldan 10 yıla uzarken, ortalama maliyetler de yüzde 6,3’ten yüzde 5,4’e gerilemiştir (Tablo 12).

Tablo 12: 2005 Yılında Gerçekleştirilen Yurtdışı Tahvil İhraçları

(%) Spread (bp) 24.01.2005 20 Dolar 2.000 7,375 7,520 UST + 282,5 bp 16.02.2005 12 Euro 1.000 5,500 5,695 Bund + 224 bp 07.06.2005 15 Dolar 1.250 7,000 7,220 UST + 332 bp 06.07.2005 7 Euro 650 4,750 4,950 Bund + 212 bp

Toplam Dolar 5.327

UST: ABD Hazine Tahvili Getirisi Bund: Alman Hazine Tahvili Getirisi bp: Baz puan (100 bp: %1)

İhraç Tarihi Vade (yıl)

Yatırımcıya Getirisi Döviz

Cinsi

Miktar (Milyon)

Kupon (%)

2003 ve 2004 yılları ile kıyaslandığında, 2005 yılının ilk üç çeyreğinde yapılan tahvil ihraçları için ödenen risk primlerinin genel olarak düştüğü görülmektedir (Grafik 10). Ayrıca, Türkiye ile benzer kredi notuna sahip ve piyasalardan sıklıkla

(26)

borçlanan diğer gelişen piyasa ülkeleri ile karşılaştırıldığında daha uygun koşullarla borçlanma yapıldığı dikkat çekmektedir.

Grafik 10: Uluslararası Tahvil İhraçlarımız İçin Ödenen Risk Primleri

(bp)

212

332

283

680 660

310 316

238 246

224

0 100 200 300 400 500 600 700 800

Euro 5-7 yıl Euro 10-12 yıl Dolar 10-15 yıl Dolar 20-30 yıl

2003 2004 2005