فنصملا :باتكلاعفان نب مامه نب قازرلا دبع ركب وبأ :فلؤملا :ىفوتملا) يناعنصلا يناميلا يريمحلا211(ـهيمظعلا نمحرلا بيبح :ققحملادنهلا -يملعلا سلجملا :رشانلاتوريب - ياملإسلا بتكملا :نام بلطي ،ةيناثلا :ةعبطلا1403 :ءازأجلا ددع11ةامدخ نمض وهو ،عوبطملل قفاوام باتكل

(1)

فنصملا :باتكلا عفان نب مامه نب قازرلا دبع ركب وبأ :فلؤملا :ىفوتملا) يناعنصلا يناميلا يريمحلا 211

(ـه

يمظعلا نمحرلا بيبح :ققحملا دنهلا -يملعلا سلجملا :رشانلا توريب - ياملإسلا بتكملا :نام بلطي ،ةيناثلا :ةعبطلا 1403

:ءازأجلا ددع 11

ةامدخ نمض وهو ،عوبطملل قفاوام باتكلا ميقرت]

[جيرختلا

Abdurrazzâk es-San‘ânî (ö. 211/826-27)

Ebû Bekr Abdurrazzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî 126/744 yılında Yemen’in San‘â şehrinde doğdu. Seyahatlerinde Ma‘mer b. Râşid, Sufyân b. Uyeyne ve Mâlik b. Enes gibi dönemin önde gelen âlimleriyle görüştü, onlardan hadis rivayet etti. En önemli hocası olan Ma‘mer b. Râşid’in yanında yaklaşık sekiz sene kaldığı ve ondan on bin kadar hadis yazdığı belirtilir.

Abdurrazzâk’ın Hz. Ali’ye olan muhabbeti, onu katledenlere karşı kızgınlığını açıkça izhar etmesi ve Ehl-i Beyt’in faziletine dair rivayetler nakletmesi nedeniyle onu Şiîlikle itham edenler olmuştur.

Bu dönemde teşeyyu‘ ve Şiîlik ithamlarıyla kastedilen anlam çerçevesi, sonraki dönemlerde gelişen ve kurumsallaşan Şiîlikten daha farklı bir içeriğe sahipti. Hz.

Ali’ye ve Ehl-i Beyt’e sevgi ve muhabbetini açıkça ızhar eden ve bunu daha vurgulu bir şekilde dile getiren ‘Sünnî’ muhaddislerin de bu tür ithamlarla karşılaşma nedenleri muhtemelen Şiîliğin erken dönem farklı kullanımlarından kaynaklanmaktaydı. Bu tür ithamların siyasî ve ideolojik sebeplerinin de olduğu ayrıca düşünülmelidir. Benzer bir durum Abdurrazzâk için de geçerlidir. Nitekim Ahmed b. Hanbel ve Yahya b. Ma‘în, Abdurrazzâk hakkında ileri sürülen bu ithamları reddetmiş, onun hadis ilmindeki değerini dile getirmişlerdir.

Abdurrazzâk ömrünün sonlarına doğru (h. 200’lerde) gözlerini kaybetti. Önceleri kitabında yer almayan bazı hadislerin, bundan sonra kendisinden rivayet edildiği söylenmiştir. Bu nedenle, Ahmed b. Hanbel, Nesâî ve daha sonra İbnu’s-Salâh (ö.

643/1245) gibi muhaddisler, gözlerini kaybettikten sonra kendisinden duyulan rivayetler hakkında ihtiyatlı olunması gerektiğini dile getirmişlerdir. Abdurrazzâk, 85 yaşlarında iken 211/826-27 yılında vefat etmiştir.

El-Musannef

Tam adı el-Musannef fi’l-Hadîs olan Abdurrazzâk’ın bu meşhur eseri, hicrî II. asrın en önemli eserlerindendir. Fıkıh mezheplerinin teşekkülünden önceki hadis malzemesini ve çalışmalarını ihtiva eden eser, hadis tedvin döneminin karakteristik özelliklerini taşıyan musannef türü kitapların en güzel örneklerindendir. Başta Kutub-i Sitte olmak üzere pek çok kaynak, Musannef’ten iktibaslarda bulunmuştur.

(2)

Daha çok fıkıh konularına göre tasnif edilen Musannef, “Kitâbu’l-Meğâzî” ve “Kitâbu Ehli’l-Kitâb” gibi farklı konu başlıkları ve rivayetleri de içerir. Ayrıca, sadece Hz.

Peygamber’den gelen merfû‘ hadisleri değil, mevkûf ve maktû‘ rivayetleri de ihtiva eder; bu hadisler musned, mursel ve munkatı’ olabilmektedir. Eserin birinci baskısına göre 2133 bâb (alt başlık) ve 19.418 rivayet yer alır (eserin sonunda yer alan, hocası Ma‘mer b. Râşid’in el-Câmi‘ isimli kitabı dahil edildiğinde toplam 21.033 rivayet vardır). Bunlardan ancak dörtte biri merfû‘ hadistir (yaklaşık 4 bin hadis).

Abdurrazzâk’ın eserini oluştururken büyük oranda hocalarının yazılı kaynaklarından istifade ettiği anlaşılmaktadır. Musannef’teki rivayetlerin büyük bir kısmı Ma‘mer b.

Râşid, İbn Cureyc, Sufyân es-Sevrî ve İbn Uyeyne’den aldığı hadislerden oluşmaktadır ki bu dört hocasından aldığı rivayetler eserinin yaklaşık %85’ini oluşturur. Bu hocalarının hepsinin kendilerine ait hadis eserleri vardır.

Abdurrazzâk’ın, eserini oluştururken büyük oranda bu hocalarının eserlerinden yararlandığı anlaşılmaktadır.

Eser ilk defa Habîburrahmân el-A‘zamî tarafından İstanbul, Mısır ve Suriye’deki farklı nüshaları karşılaştırılarak neşredilmiştir (I-XI, Beyrut, 1971-75). Bu baskının X.

cildinin 379. sayfasından sonrası ile XI. cildin tamamı Ma‘mer b. Râşid’in el-Câmi‘

isimli eseri yer alır.

ِماَيّصلا ُباَتِك

ِميِح ّرلا ِنَمْح ّرلا ِهّللا ِمْسِب

ِماَيّصلاِب ّيِبّصلا ُرَامْؤُي ىَتَام ُباَب

ٍداَيِز ِنْب ِدّمَحُام ُنْب ُدَمْح َأ ٍديِعَإس وُبَأ اَنَرَبْخَأ - 7290

ِداّبَع ِنْب َميِها َرْبِإ ُنْب ُقاَحْإسِإ اَن َرَبْخَأ :َلاَق ّيِباَرْعَ ْلا

ْنَع ،ٍماّمَه ِنْب ِقا ّز ّرلا ِدْبَع ىَلَع اَن ْأَرَق :َلاَق ّيِرَبّدلا

ّيِبّصلا ُرَامْؤُي» : َلاَق َنيِري ِإس ِنْبا ِنَع ، َبوّي َأ ْنَع ،ٍرَمْعَام اَذِإ ِمْوّصلاِبَو ،ِهْلاَمِش ْنِام ُهَنيِمَي َفَرَع اَذِإ ِة َلّصلاِب

«ُهَقاَطَأ

،ُهَلْثِام َنيِريِإس ِنْبا ِنَع ،ٍدِلاَخ ْنَع ،ّيِرْوّثلا ِنَع - 7291

، ِقا ّز ّرلا ُدْبَع

ُهَلْثِام َةَداَتَقَو ،ّيِرْه ّزلا ِنَع ،ٍرَمْعَام ْنَع - 7292

َةَو ْرُع ِنْب ِما َشِه ْنَع ، ٌرَمْعَامَو ، ٍجْيَرُأج ِنْبا ِنَع - 7293

،اَهوُلَقَع اَذِإ ِة َلّصلاِب َناَيْبّصلا ُرُامْأَي يِبَأ َناَك» :َلاَق

«ُهوُقاَطَأ اَذِإ ِماَيّصلاَو

ٍءاَطَع ْنَع ، ٍجْيَرُأج ُنْبا اَنَرَبْخ َأ :َلاَق ِقاّزّرلا ُدْبَع - 7294

َيِه َة َلّصلا ّن َ ِل ِماَيّصلا َلْبَق ِة َلّصلاِب ُم َلُغْلا ُرَامْؤُي» :َلاَق

ُنَوْه َأ

(3)

: َلاَق ٍلوُحْكَام ْنَع ،ٍءاَأج َر يِبَأ ْنَع ،ّيِرْوّثلا ِنَع - 7295

« َنيِنِإس ِعْبَسِل اَهِب ُرَامْؤُيَو ،َنيِنِإس ِر ْشَعِل اَهْيَلَع ُب َرْضُي»

: َلاَق َميِها َرْبِإ ْنَع ،َةَريِغُام ْنَع ،ّيِرْوّثلا ِنَع - 7296

« َرَغْثَأ اَذِإ ِة َلّصلاِب ّيِبّصلا ُرَامْؤُي َناَك»

َنْبا ُتْل َأَإس :َلاَق ٍقوُزْرَام ْنَع ،ّيِرْوّثلا ِنَع - 7297

اَذِإ» :َلاَق ؟ُة َلّصلا ِةَيِراَجْلا ىَلَع ُبَتْكُت ىَتَام ِبّيَسُمْلا

« َمَلَتْحا اَذِإ» :َلاَق ؟ ُم َلُغْلاَف : ُتْلُق :َلاَق « ْتَضاَح

ِدْبَع ُنْب ُنْيَسُح يِنَثّدَح :َلاَق ِك َراَبُمْلا ِنْبا ِنَع - 7298

ِنْبا ّن َأ ،ٍساّبَع ِنْبا ُمِداَخ َنيِإساَي ّمُأ يِنَثّدَح :َلاَق ِهّللا

«ٍةَدْجَسِب ْوَلَو ،يّلَصُي ّيِبّصلا اوُظِقْيَأ» :ُلوُقَي َناَك ٍساّبَع يِبَأ ْنَع ،َة َراَمُع ْنَع ،ِشَمْعَ ْلا ِنَع ،ّيِرْوّثلا ِنَع - 7299

يِف ْمُكِئاَنْبَأ ىَلَع اوُظِفاَح» :ِهّللا ُدْبَع َلاَق :َلاَق ِصَوْحَ ْلا

«ِة َلّصلا

ِنْب ِنَمْح ّرلا ِدْبَع ِنْب ِدّمَحُام ِنَع ، ٍجْي َرُأج ِنْبا ِنَع - 7300

: َلاَق َمّلَإسَو ِهْيَلَع ُهللا ىّلَص ّيِبّنلا ّنَأ ،ِهّدَأج ْنَع ،َةَبْيَبُل

ِهْيَلَع َبَأجَو ْدَقَف ،ًةَعِباَتَتُام ٍماّي َأ َةَث َلَث ُم َلُغْلا َماَص اَذِإ»

« َناَضَام َر ِرْه َش ُماَيِص

ِماَيّصلا ُباَب

ُهللا ىّلَص ّيِبّنلا ّن َأ ،ٍءاَطَع ْنَع ،ٍجْيَرُأج ِنْبا ِنَع - 7301

اوُلِمْكَتْإساَف َناَضَام َر َل َلِه اْو َرَت ْمَل ْنِإ» :َلاَق َمّلَإسَو ِهْيَلَع

، ّلاّو َش َل َلِه اْو َرَت ْمَل ْنِإَو ،اًامْوَي َنيِث َلَث َناَبْع َش

«اًامْوَي َنيِث َلَث َناَضَام َر اوُلِمْكَتْإساَف

َعِم َإس ُهّنَأ ،ٍراَنيِد ِنْب وِرْمَع ْنَع ، ٍجْي َرُأج ِنْبا ِنَع - 7302

َمّدَقَتَي ْنِإ ُرِكْنُي ٍساّبَع ُنْبا َناَك :ُلوُقَي ٍنْيَنُح َنْب َدّمَحُام

ِرْه َش َل َلِه َل َلِهْلا اُو َرَي ْمَل اَذِإ َناَضَام َر ِماَيِص يِف

ِهْيَلَع ُهللا ىّلَص ِهّللا ُلوُإس َر َلاَق :ُلوُقَيَو ،َناَضَام َر

«اًامْوَي َنيِث َلَث اوُلِمْكَأَف َل َلِهْلا اُوَرَت ْمَل اَذِإ» : َمّلَإسَو

ّيِبّنلا ّن َأ ، ِنَسَحْلا ِنَع ،ٍلُأجَر ْنَع ،ٍجْيَرُأج ِنْبا ِنَع - 7303

ِةَيْؤ ُرِل َناَبْع َش َل َلِه اوُصْح َأ» :َلاَق َمّلَإسَو ِهْيَلَع ُهللا ىّلَص

،ُهوُمُتْيَأ َر اَذِإ ّمُث ،اوُاموُصَف ،ُهوُمُتْيَأ َر اَذِإَف ،َناَضَام َر ِرْه َش

«َةّدِعْلا اوُلِمْكَأَف ْمُكْيَلَع ّمُغ ْنِإَف ،او ُرِطْفَأَف

…

ُنْب ُديِلَوْلا اَنَثّدَح :َلاَق ٍدْيَمُح ْنَع ،ّيِرْوّثلا ِنَع - 7308

،اًامْوَي َنيِر ْشِعَو ٍناَمَث ّيِلَع َعَام اَنْمُص» :َلاَق ّيِثْيّللا َةَبْتُع

«اًامْوَي َيِضْقَن ْنأ ِرْطِفْلا َمْوَي اَن َرَامَأَف

(4)

اَام» :َلاَق ّيِبْع ّشلا ِنَع ،ٍرِباَأج ْنَع ،ّيِرْوّثلا ِنَع - 7309

« َنيِث َلَث ُتْمُص اّمِام َرَثْكَأ َنيِر ْشِعَو اًعْسِت ُتْمُص

ْو َأ ،ِمَكَحْلا ِنَع ،َناَقْرُب ِنْب ِرَفْعَأج ْنَع ،ٍرَمْعَام ْنَع - 7310

َة َشِئاَع ىَلَع ُهْعَام ٌلُأج َرَو َوُه َلَخَد ُهّنَأ ، ٍقو ُرْسَام ْنَع ،ِهِرْيَغ

،اًقيِوَإس اَمُهَل يِضوُخ ُةَيِراَأج اَي :ُة َشِئاَع ْتَلاَقَف َةَف َرَع َمْوَي

ّمُأ اَي َنيِاموُصَت َأ : َلاَق ،ُهُتْقُذَل ٌةَمِئاَص يّنَأ َلْوَلَف ِهيّلَحَو اَمّنِإ» : ْتَلاَقَف ،ِرْحّنلا ِمْوَي َمْوَي ُهّلَعَل َنيِرْدَت َلَو ،َنيِنِامْؤُمْلا