Bilgi Çağında Arşivsel Bilgi Analizi: Bilgi-İktidar-İdeolojo-Devlet

(1)

(2)

Fahrettin Özdemirci

Nik a da 1964 l nda do an e ilk, orta, li e enimini Nik a da amamla an ZDEM RC , Anka a ni e i e i Bilgi e Belge Y ne imi Anabilim Dal ndan dok o a de ece ini ald . demi ci, K lbe Ve gi Dai e i nde Mem , Ga i ni e i e i nde U man, Anka a ni e i e i Bilgi e Belge Y ne imi B l m nde a i an, Y d. Do en , Do ent ola ak g e ap . Halen Anka a ni e i e i nde P ofe ola ak g e ine de am e mek edi . Akademik al mala an nda ida i g e le en demi ci; (1) Anka a ni e i e i DTCF Y ne im K l eli i, 2000-2005 , (2) Anka a ni e i e i Bilgi e Belge Y ne imi B l m Ba kan Ya d mc l , 2005-2009 , (3) Anka a ni e i e i Belge Y ne imi

e A i Si emi (BEYAS) K c Koo dina , 2007- .

Belge ne imi e a i alan nda al mala b l nan demi ci nin a nlanm ; (1) K m e K l la da Belge e iminin Dene lenme i e Belge Y ne imi, 1996 , (2) Ya ma Y ne imi e Do alama lemle i, 2005 , (3) ni e i ele in Belge Y ne imi e A i Sistemi- lemle i (BEYAS) El Ki ab , 2009 . (4) Elek onik Belge Y ne imi e A i leme Sistemi: Ge i S eci e U g lama Y ne imi, 2013 ki apla a d .

T B TAK de ekli iki p oje geli i di e amamlad : (1) ni e i ele in Belge Y ne imi e A i Si emi (BEYAS) Geli i me P oje i (2007-2009) (2) ni e i ele de Elek onik Belge Yönetimi e A i leme Si emine Ge i S eci Modelleme i (e-BEYAS-M) Projesi (2011-2012) . P ojele le geli i di i BEYAS Modeli e e-BEYAS Modeli ni Anka a

ni e i e i nde ha a a ge i di.

Anka a ni e i e i nde k m al p ojele geli i di e ne i. Geli i di i e ne i i dört kurumsal projeyle; Anka a ni e i e i K m Belge Me ke i e A i Hi me Bina n n ap lma na nc l k ede ek faali e e ge me ini a lad . Anka a ni e i e i nin Elek onik Belge Y ne imi e A i Si emi (e-BEYAS) U g lama na ge me ini e eknik al ap n n k lma n a lad . Elek onik g lamala n e i edeklili ini e i eklili ini a lamak i in Anka a ni e i e i nde Felake en K a ma Me ke i (FKM) nin k lma n a lad . Mehmet Torunlar

Anka a da 1963 l nda do an e ilk, o a, li e enimini Anka a da amamla an TORUNLAR, Anka a ni e i e i DTCF T k Dili Ana Bilim Dal me n oldu. Ba bakanl k De le A i le i Genel M d l nde görev yapan Torunlar, tüm kamu kurum ve k l la nda A i e A i cilik U g lamala ile A i Me a e i imleri e mek edi . Yine bi ok kam k m e k l nda A i Mal eme i Te pi al ma e Saklama S ele i beli leme faali e le ini m . Ya mlanm makalele i e akademik

oplan la da n lm bildi ileri b l nmak ad .

ni e i ele in Belge Y ne imi e A i Si emi (BEYAS) Geli i me P oje i (2007-2009) ile ni e i ele de Elek onik Belge Y ne imi e A i leme Si emine Ge i S eci Modellemesi -e-BEYAS-M- (2011-2012) adl T B TAK p ojele inde a a mac ola ak g e alm .

Belge ne imi e a i alan nda al mala b l nan To nla n a nlanm ; (1) ni e i ele in Belge Y ne imi e A i Si emi- lemle i (BEYAS) El Ki ab , 2009 . (2) Elek onik Belge Y ne imi e A i leme Si emi: Ge i S eci ve Uygulama Yönetimi, 2013 ki apla a d .

(3)

Bilgi Çağında Ar ivsel Bilgi Analizi

Bilgi-İktidar-İdeoloji-Devlet

Prof. Dr. FAHRETTİN ÖZDEMİRCİ

&

MEH MET TO RU NL AR

Ankara-2015

Yazarların onayı ile .pdf formatında e-Kitap olarak yayımlanması kararlaştırılmıştır. e-Kitap olarak Ankara Üniversitesi BİL-BEM (Bilgi Yönetim Sistemleri Belgelendirme

ve Bilgi Güvenliği Merkezi Web Sitesi'nden 06.04.2020 tarihinde erişime açılmıştır. http://bilbem.ankara.edu.tr/yayinlar/

(4)

BİLGİ ÇAĞINDA ARŞİVSEL BİLGİ ANALİZİ

BİLGİ-İKTİDAR-İDEOLOJİ-DEVLET

Fahrettin Özdemirci & Mehmet Torunlar ozdemirci@ankara.edu.tr & mehmettorunlar@mynet.com fozdemirci@gmail.com

ISBN- 978-605-61009-2-5

1. Ba k : Anka a, Ocak 2015

A a ma- nceleme

Kapak: Nesimi Acarca

©

Fahrettin Özdemirci & Mehmet Torunlar

B ki ab n a n hakla ve fikri sorumlulukla a a la na ai i . in i k men e a amamen hi bi n emle o al lama e a nlanama .

le i im:

Prof. Dr. Fahrettin Özdemirci Ankara Üniversitesi Belge Y e i i e A i Si e i (BEYAS) K di a l G lba 50. Y l Ye le ke i BEYAS Bi a 06830 G lba /ANKARA Tlf: (0312) 484 51 89 Faks: (0312) 600 01 63 Anka a ni e i e i Ba me i Tando an- Ankara

(5)

i dekil e

SUNU 1

1. deoloji-Siyaset- k ida -Bilgi/Belge 9 2. Bilgi- k ida - deoloji-De le e A i le 17 3. k ida e deolojinin A ac Ola ak Hipno ik, Sembolik e

Simge el Dil Kal pla 21

4. Bilgi- le i im-K e elle me-Medya-A i 37 5. Gi lilik/S 47

6. el le mele de Gi lilik-Bilgi-Belge e A i le 59 7. Re mi Ya ma-Belge Me nini Anlamland ma 73 8. e ikle ine G e Re mi Belge/Ya mala : Alg da Se icilik e

Ya man n G c 79

9. Yeni a n Ge eklikle i: Bilgi/Belge Y ne imi e A i le 87 10. Bilgi/Belge Y ne iminde Ba a i in lk Ad m K m al

Anali 91

11. De i im-A i e Bilgi a n n A i ci i 97 12. Belge/Bilgi mlemede A i el Bilgi Anali i Yakla m

e Y n emle i: Ta ih en nekle ile 103 13. A i el Bilgi Anali inde Hedef Te pi i 107 14. Belgenin/Bilginin Tan mlanma : Analiz-De e lendi me 111

15. Bilginin De e lendi ilme i-Bilgi ihba a e A i el Bilgi Anali i 117

(6)

16. Dilbilim/Filoloji e A i el Bilgi Anali i 123 17. Temel D nce i/Bilgi i Anlam Pa ala na A ma Y n emi:

Tehci ne i ile 129 18. Me in el So lama Y n emi 135

19. Çoklu Gerçeklikler: Yatay-Dikey Okuma ve ap a Ba lan e i i Ol ma Y n emi: M badele ne i ile 137 20. Yeniden e e eleme Y n emi e A i el Bilgi Anali i 149

21. Bilgi Biyopsisi-O op i i Y n emi e A i el Bilgi Anali i 155 22. Analiz ve Sentez Ye ene inin Geli i ilme i 175

23. Bi i i ken 185 KAYNAKLAR 189

(7)

S

n anla , opl mla bilginin, ile i imin geli me e g ka anmak i in a d ha a i nemin he aman fa k nda olm la d . Bilgi aln ha a a kalma a la acak, emel ih i a la gide ecek, do an gelen i g d el bi e ola ak alg lanmam , ile lemek e g ka anmak i in geli menin ana ka na , i ici g c ola ak g lm . Bilgi i mini b g n a ad m , hem ne i hem de klemi old m a a e e de a l nda he aman en nemli me a idi. Bu anlamda bilginin tekrar k llan lma i in ka al na al nma da nemli di. K llan lan a a eleman ne olursa olsun bilgiler bir ortama kaydedildi. Bu bir ma a an n d a old , papi old , pa men old , k old , teknolojik ortamlar oldu, imdi elektronik ortamlar k llan l o . Ama ap al ola ak belge de i medi, bilgi e im süreci de i medi, i lem süreci de i medi; aln ca ka dedilen o am de i i, süreçlerin i lenme bi imi de i i, e im e ile im bi imi de i i, ko nma , depolanma , e i im bi imi de i i. Ka o amla de i e bile, bilginin eklili ini e geli imini a la aca hep biliniyordu.

D n ada ge mi inin bilincinde olan, on a a p i le ini akip eden e i e i inde a an eg ne a l k in and . n anla ge mi le b g n bi le i i , gelecekle ilgili planla apa la . B adan ola ka ak in an ha a n n e e i a d diyebiliriz:

Ge mi Bugün Gelecek

n an ge mi i le ba k de il e, on b g n le bi le i ip gelece e do ile le en bi g , dene im haline ge i emi o a bi o n a demek i e b in an n e inde ge ek i bi k de ol abili . Belli kal pla e n la i e i inde k lm , bi e ha a olmak an e e a namam , b g ne e gelece e nelik ol ml , geli i ici, ge i be leme a la an bi n a d n lememi ge mi , de e i i if en ba ka bi e de ildi ,

(8)

Ge mi denilince a l -ac ha ala dan ok daha e e le ka edilmelidi . n an n ge mi i p la olmal , a d nla c , g e ici, enilikle e ol a c p a ikle i a lamal d . Ge mi ile b g n bi bi ine eklemlenip, bi bi ini be le e ek gelece in hem

ol n a mal hem de a n k mal d .

n an ha a n n kam a an ma da belgelerde, a i le de kendi ini b l . Ge mi in b g ne an p eklemlene ek gelece e ai g e g hla da in anl a, de le le e, opl mla a ka l belgele a ac l la k la l k e me i i le ine a i cilik diyebiliriz.

n ano l nda old gibi, a i le in ba nd d bi ikimle de aln ca ge mi e ai haf a e ha ala n ola ak g leme .

n an ha a n n e e i kam al alanda da a i le de an ma n b l . Ge mi -bugün evreleri birbirlerine eklemlenip uzanarak yekdi e ini be le e b be lemeden gelece e nelik bi ok ka mla , e lemle , g ka nakla do a . n anla önemsemese de e a fa k nda olma a da ge mi en kop k, k k bi a l k de ildi . Topl mla , k mla e de le le de ge mi i ve köksüz olamazla . B nla n ge mi le inin, k kle inin i le i, delille i a i le de b l n ; di likle i, d enle i, a am bi imle i, ile lemele i, a fl kla , g l l kle i ani a l na ai anlam pa ac kla a i ma e alle i e inden akip edilebili .

Onla aln ca aklanacak, e gilenecek, bak lacak, g lan lacak bi e a ih ma e ali ola ak da ni eleneme . A i le b ndan ok daha geni , de inlikli, i le el, ap al fo mla e anlamla b n e inde ba nd .

De le le in, opl mla n o nla b g n o a a k a dahi mle i in m laka ge mi e m acaa edili . B k e a g n o nla a m ki ile , k mla de il de o nl kla a la b l . So n eni bile ol a ge mi e olanla la de le i ile ek, ben e ile ek, a la bo denene denene b l nan mlerden, edinilen ec bele den ola k la ak gide ili . Ve a b g n m de o a a k p da mle emedi imi o nla gelecek ne ille bugünden kalan bilgileri yenilerle eklemlendirerek çözümler. Ge mi in e b g n n e ile i, bilgi bi ikimle i i e kla ik isterse fa kl o amla da ol lan bilgi ma e ali ol n a i belge idi ve a i cile a af ndan gelece e a n la .

(9)

B i l g i - k i d a - d e l j i - D e v l e t 3

Fahrettin Özdemirci ve Mehmet Torunlar-2015

A i olg n inceleme e abi m da ilk e ap a e in hak e h k k n da ko d n g : ncelikle ki i el, ikinci olarak kurumsal, daha sonra da devletin hak ve hukukunu ko e kolla la . Di e i le le ini bi a afa b ak an dahi aln ca b i le le inden dola a i le in anla e opl mla i in en kritik alanlardan bir tanesidir. Önemsenmemesi veya görmezden gelinme inin g e al nama aca , ha a n sürdürülmesinin ve rekabet mücadelesinin en kritik n la ndand . Ancak maale ef opl m m da ge mi e nelik ola ak i i bi al ap m olma na a men (O manl De le i nde Hazine-i Evrak olarak adland l p ok ciddi ap mla la ko nma n n a land n ha la al m) a i le in nem enmedi i, m anmad , he ke e ap labili bi i ola ak alg land g lamala da kendi ini g e mek edi . A i i e i lemle inin ihmal edilmi olma kam sal ve toplumsal bilgisizlikten ziyade o nl kla ne ici n fla n kendi a a mla n n, e i imle indeki ek iklikle in geli i di i, kab l edilmi kli e d nce i emle ine olan a ma ba l l kla n n ve mesleki

aa pla n n eseridir.

Toplumsal old kada akademik camia a af ndan da anl bi alg lama burada zikretmek gerekir ki, a i le in ni elik i iba i le aln ca a ihi belge e bilgile i ba nd d d n l . O a bi belge ba nd d bilgi i iba i le ola la n, olg la n aln ca tarihi süreçlerini ortaya koymaz, içerisinde bugünü ve gelece i ilgilendi en, ekillendi en, e kile en de i ik fo mla da g ka nakla me c . B anlamda ihinle de e alg la la da a i cilik ve belge yönetimi bi bak ka ma ola ak kütüphanecilik ve tarih biliminin bi pa a gibi görülür. Oysa a i cilik e belge ne imi her disiplinle ili ki k an bir üst bilgi bilimi dir. A i e belge ne imi di iplinin ng d eknik e n emle in g lanma süreç yönetimi ni ge ek i en ne im e kinli inin a lma pa a ola ak k m e k l la n olma a olma al ma alanla ndan bi i idi .

lke el ola ak kab l edilmelidi ki, d n ada he i alan nemlidi . Ancak da kab l edilmelidi ki he eni bilgi, he eni geli im bi e kinin e inden ha a b l . B anlamda a i le ,

(10)

on n mode n ha a a a lanma olan belge-bilgi yönetimi e le i en de in anlam la eni bilginin e ilme i, b n n ka an ma e ka ma de e e d n me ine olan e kile i ni pe inde medeniyetin temelidir.

A i le i in kl kla k llan lan bi ifade de haf a ka am ile ilgilidi . A i le ilgili hemen he a e a kon mada a i le in bi opl m n haf a old me afo k llan l . Haf a in ani bi ap d . Ge mi le ili kilidi . Ge mi i b g ne a . Ama ne de ece g enili di ? B n n o g lama ap lmal d . A n ola a ahi olan iki ki i, a adan beli li bi e ge ik en on a a n ola ok fa kl bi imle de ak a abili le . Haf ala on e kile en di e e kenle le bi lik e e e eleni . O a a i belgeleri de i i ileme ap dad . Ancak ilk anlam a an bilgile le bi lik e i e i inde aklanm , inmi bilgile de b l n . B nla da ancak ciddi e di iplinle a a bi akla mla o a a kon labili . O halde a i le haf a dan daha e e g enili bi ap d diyebiliriz.

Mode n d n adaki de i imle le belge, bilgi e imi a m , b na ba l ola ak anali ih i ac do m . B aln ca bi l ek de i imi de ildi ; a n amanda in an ile opl m, opl m ile k e el a a ndaki ili kile deki emel de i iklik e e kile imle i de i e i . Teknoloji e k e elle me ka am e olg la , bilgilerimizi üretme, düzene koyma ve tekrar k llanma bi imle indeki de i im e geli mele in de i a e le ini a mak ad . K k in anla n e opl mla n b k o nl a n ölçüde olmasa da teknolojiyi k llanmak a, on n ge i di i de i imle den e kilenmek edi . B e kile imle gelenek el bilgi e imi e b n n ha a a a lanma n emle inde de i iklikle e ebep ola ak, gelenek el n emle in e e i kald bi ka ma kl k e beli i lik d e ine la m . Bilginin e iminin, i e i inin, k llan m n n e ile iminin gide ek a an bi imde o nla ma bi i emle b n n o a a ka m , b b n n de ade a m in anl ak na ka a ak sürükleyen, denetlenemez, öngörüleme bi kao ik gelece e a d d nce i ol m . Teknolojinin e bilgi el geli imin in anla a hi me e me i, on h a e di me i bekleni ken kl kla

anki b n n e i ol o m gibi de d n lmek edi .

(11)

( k dalgala , ad dalgala , k e i le , elef elle i, ele i kabl , d la , ba k aki ele i) l la bilgi ak ak ad . B da e i de, k he bilgi de da (ka , ide a da e ka e i, di ke , fil e idi, silikon çip) daha b k a da bilgi ek a k lla l ak e e bekle ek edi . B c a gibi bi de bilgi e ga k ld k. Ve b c bi e b ak e i adece gedi . Bilgi bi a k hali e geldi, a k i a l e e el la ce a lamaktan acizdir ve

g l k la h da e ede e a a d . Ba ka

ekilde ifade edecek l ak, Tek li i geli i i a da bilgi ile i a a a daki ba k ; bilgi geli ig el bi ekilde, ba ka hiçbir bilgiye yöneltmeden, muazzam a la da, k ek h la da e de e i le, a a la a da a a la ba k a bi e e d . ( )

Bilgi i a kada ld a a a ak, bilgi i kala kültürlerin bundan çok mustarip lacakla a i a a ak ha eke etmekteyiz. Kültürler, elbette bilgi i lik e d la mustarip olurlar. Faka k l le i bilgi f a da ; a ada e k l eka i a da k bilgide mustarip ld kla da a a k. 1

De i im olg n n kendi i de inleme ine incelenme i ge eken bi h . G n m de de b k de i iklikle e ahne olan eni ge eklikle le, ol mla la, ha a bi imle i, o al opl m al olg la la a o . Teknolojik geli mele ha a m a binle ce eni e le , ap la ka o , adikal bi imde bildi imi bi ok e eniden di a n edili o . Ha a m n he alan na gi en b eni e le b g ne kada bildikle imi in manala n da de i ikli e a o . B de i iklikle e Adam Smi h in2 b ak

a la anla la akla ama . B endi ele e ka l k ha pake p og am ola ak n lan eknolojinin e ile i imin ol d k e elle me i hi bi ekilde d d ama n e inin

1Postman, Neil. Teknopoli, Ankara: Sen e Ya nla , 2013. 70-71.ss.

Not: Ya a , l al e di i gele ek a af da ge ek bi bi i de k l edildi i e b l a a g d le ha eke ede a la Tek k a i la ak a la ( .43). Tek li i de ali e ek k a i ld yler (s.51)

(12)

d mak n enilenme i de endi ele i a mak an e e götürmemektedir. Bu ba lamda bilgi a n n ge i di i in ani, opl m al, k e el de i imle in n n , h n , de ece ini i lemek, beli lemek e dene lemek i in ol aca m e a geli i ece imi kam al, opl m al, de le el mekani mala a da poli ik e ne im e le inin en kritik meselelerinden biri haline gelmi i . B ka ma k, de inlikli e ca ip i emi anlamak

e dene im al na al p nlendi mek kola bi i de de ildi . Yeni d n a ge eklikle inin, eknolojik geli mele in e bilgi a n n d nda kalama , kalmamal . Ancak b i emle b n n n d men na kap lmadan, milli e in ani de e le in g n nde b l nd lma n n nemini edde meden, k e el de e bi ikimle ine de nem e e ek, e ad f e ke f e le e kap lmadan, dene imli e kendi ne iminde bi geli im e m

i emle inin ol lma ge eki o .

B i emle in ol lma e g lanma bi ok alan ilgilendi en ka ma k bi ap all be abe inde ge i i o e b ba lamda da bilgi/belge nla a a ndan ge ek inim d lan nitelikli bilginin e pi edilme i, a lma , ka lma ge eki o , bunun için de bilgi/belge analizi yapabilen uzmanlara olan ihtiyaç h la a o . Mode n d n ada Belge/Bilgi Yönetimi bir manl k alan ola ak he ge en g n de e ka anm , ka anma a ve di iplinle a a bi alan ola ak k elme e de de am edi o . B bi a , lkemi de de hangi me lekle belge/bilgi analizini, a i el bilgi anali i akla m e n emle ini kap ama alanla na e ken al a o me lek/le b eni geli en e k elen manl k n f nda e ini alacak . Elbe e belge/bilgi yöneticileri ve a i cile b i e en ak n e a k n me lek g b d . Ancak onla n da di iplinle a a ge eklili i bi an nce fa k e mele i e b kon da h l ca eni ad mla a mala el emdi .

Bu kitap belge/bilgi ne imi e a i di iplininin kap ama alan ndaki geli mele e e di iplinle a a bo na dikka eke ek fa k ndal k a a ma e ka k a lama hedeflemek edi .

Bi im b ki ab a mak aki amac m k e el bilgi d n a na eklemleni ken ge eken bilgi da a c na a i cilik alan ndan da ka k apmak . lkemi de a i cilik, belge-bilgi yönetimi

(13)

alan nda ok i delenmemi , incelenmemi bi kon a, a i el bilgi anali i ne, a i le ile ik ida e ideoloji a a ndaki ili kile e in anla n, a i cile in, belge-bilgi yöneticilerinin, her alandan akademisyenlerin, yöneticilerin dikkatini çekmek istiyoruz.

A i el bilgi anali inin ol e n emle i hakk nda b kitapta ya d kla m b alanda ni pe en ba lang a ama ndaki bilgi d e imi i an o . Ancak belki a a e genel ha la la da ol a, d enli bi g lem e genellemele le bi lik e fa kl l le de, elle l , g n e ile le de eklenen bi a kla c e yön e ici hipo e le e i ol ma a ba lad m le ebili i . M hakkak ki bi im b ada ol d m hipo e le in bi b l m gelecek e kon la ak ndan ilgilenecekle ce ge ekle i ilecek g lemle e dene le le amamen e a k men çürütülebilir de. Ancak b kon da d nenle e d ncele a p, fa kl g lamala o a a k p, bilgi da a c m geli ip b d k e, eni anali alanla ile be abe eknik e n emle i daha tatmin edici bir biçimde kullanma ve hayata geçirme ih imalimi de a acak r.

De le le in, k mla n, ki ile in i e i lemle ini e ine ge i i ken, ik ida la n p ideolojile ini a a ken belgeler e inden an kla anla m ol a ac l la de inde a an fa kl anla m e lemle inin e anlamla n e e ka lma da b al man n ana fik ini ol mak ad . B n n da m k m e k l la n kal c k m al haf ala n ol acak belgele in de e lendi me e e iminde ne icile e, a i cile e, bilgi/belge ne icile ine, di e me lek g pla na, akademi enle e fa kl bi bak a na ak ka k a la aca ng lmek edi .

Ki ap, daha kola ok n p anla l olma d nce i le bi bi i le ili kili olmakla bi lik e bi bi inden ba m b l mle halinde, bilim el bi dile ba l kal nmadan kaleme al nm . A i cephe inden ola k la ak, belge-bilgi yönetimi süreçleri emelinde di e di iplinle in ol, n emle i e ka amla ile onla n i e ikle inden de fa dalan lm . Ba elle l , g lemlenebili e ile in on la n an makla be abe , tamamen mlenememi beli li emel o nla a a ma a ol

(14)

a ma , eni d nce e akla mla e ik edip he alandan e seviyeden ilgilileri ve ilgilenenleri cesaretlendirmeyi ümit etmektedir.

Ki ab n b n , lkemi in bilgi a nda ne ilen de il o n k c olma e he ke in a a na olabilece ini d nd m eni bi bilgi a na e i ebilmek i in di e bilim dalla ile kam

-el ek faali e le ini e ne ici anla la n bi a a a ge i ebilecek, ideali ama p a ik e fa dac g lamala bi le i en bi akla m n ba lang c olma emenni ini

a mak ad . i ok mala .

Fahrettin Özdemirci Mehmet Torunlar

(15)

1. de l ji-Siyaset- k ida -Bilgi/Belge

De le e i i a a a da ik ida l a i idi . Yönetim e a da a la ic aa la bi ekilde belgele e i le i , kaydedilir. Belgele ik ida la he a a la he de a a la d . Her iktida ke di e i i belgele le de he a e i .

G

enelde güncel resmi bilgi/belgele i, elde a i belgele ini ka la mal ola ak, objek if e g ece d a dan ( ani kendi ideolojile imi i e n a g la m da bi a afa b aka ak, nel d nme p a i inin a ma na da d meden) incele ip a a d m da ne nel bi bak a akala a ak ok fa kl e pi le de b l nabili i . ne in, resmi bilgi/belgeler ile a i belgele inin dil fo mla incelene ek a d me aj n, be an n, e lemin ideolojik a af n o a a ka an i le i, ba nd d ol ml veya olumsuz örüntüleri, niyetleri, psikolojileri tespit edebiliriz. Bu anlamda resmi bilgi/belgele de le le in, k mla n, bi imle in, i ke le in dönemsel ideolojilerini gözler önüne seren ilk elden ve en nemli ma e alle di e ideolojik ele i kodlamak i in ol lan bi im el bi a aca, ani dilin k llan m na ahip i . Nitekim ideolojinin

e la a a al e d e i a da ik ida i e idi . B ada d e , b ile a a a a daki ga ik ba , ik ida da yönetenler ile yönetilenler a a daki hi e a ik ili ki i ifade etmektedir 1

Cliffo d Gee e g e de ide l ji ik ida e e i de d e . 2

deolojinin i le i e k bi i a e i olanakl k lmak . O o i e a lan e i a e e anlam ka an ka amla , do ola ak de e lendi ilme ini a la acak inand c anlamla e imgele i na ak apa b n .3

nand c anlam e imgele in ana ka nakla ndan bir tanesi de phe i e mi a e a belgele di . k ida , devlettir ve devletin

1Ricoeur, Paul. Haf a-Tarih-U . anb l: Me i Ya nla , 2012. 102. . 2Geertz, Clifford. Yerel Bilgi. Anka a: Do Ki abe i Ya nla , 2007. 3Ricoeur,Paul. Haf a-Tarih-U . anb l: Me i Ya nla , 2012. 102. .

(16)

ideoloji ini de ik ida ekillendi i . B ekillenme i en k e li ola ak belgele den e onla n dilinden akip edebili i .

De le le de, k mla da ideoloji, dola la söylemlerin ve belgele in dili e k llan m d nem el ola ak de i iklikle e de a . Y ne im, ne ici de i iklikle i, l al e a l la a a konjonk ideolojik de i iklikle de de e kilidi . B de i iklikle söylemlere ve belgele e an nda an . Söylemlerin ve belgele in dil fo mla incelendi inde ideolojik de i imle , geli mele , ge ilemele de i lenip tespit edilebilir.

K m al ile i imin a ac olan güncel resmi bilgi/belgelerin ve a i belgele inin incelenme i on c nda ideoloji siyaset iktidar leme inin ke i me nok ala , g e g hla ile ol ml -olumsuz e lemle i e ili kile i o a a ka l .

B a a kada olan k mda güncel resmi bilgi/belgelerin ve a i belgele inin ol m lama gibi bi i e ik a d anlam kabili . O a a n bilgi/belgele ne imle in, ne icile in, ik ida la n e ideolojile in a nma a ac ola ak da an mlanabili le . A i le in ko nma ideolojile in ka nda bilin i ma d la olman n n ne ge mek nok a nda nemli de le e ebili . He l a nma için nitelikli ve süreçler dâhilinde i emli e ilmi belgele e en ok ih i a d acak g p ge mi in ik ida odakla olacak . T m savunmalar ve ispatlar belgeler üzerinden yürütülebilir. Belgelerin a l ka nda hi bi e kon ama acak .

deoloji siyaset iktidar bilgi/belge e a i ili ki inde ne im el, opl m al, o al d. gibi ge eklikle i an mla an n la n b l nd n ifade e mi ik. B anlamda belgele me i e in e i i, ideolojinin a g nla lma , e kinle i ilme i, hegemon an n a lanma , ba k e adale i likle e ai i le i a ma la be abe effafl k, he ap e ebilme, a kl k, bilgilenme gibi opl m al e l la a a ili kile a ndan nemli bilgile i e delilleri de i e i inde ba nd abili .

S ekli bi kon ol mekani ma i e i inde nlendi ile ek bilgi/belgele ini i e i ini de, b i em aln kendi ka nakla ndan be lene ek kapal de e al an bi d enek halini al e b d enek de ekli ola ak kendi ini ek a la . De aml beli li bir odaktan beslenen, resmi ideolojinin yönlendirmeli gerçeklerine referansta ve

(17)

a f a b l n la ak e ilen, ol lan, elde edilen belge bi ikimi belli bi nok adan on a ha a n, demok a ik k alla n e l la a a no mla n e e e inde i le en bi i emin p a ikle ine e d e .

Bu ba lamda he ne im ideolojik g lamala n n, ik ida ba k la n n gi lenme i, ilinme i nok a nda ne kada a a a n, ne icede bi e elden k m ala e de le e kada anan bi i gide kon oll olma ge ek i ini, dene lenebilece ini, sorgulanabileceğini, hesap verebileceğini bilmelidir. Ne kadar titiz da an a da an n belgele e inde bi i , delil b akaca n n da fa k nda olmal d . Ne kadar kontrollü üretilirse üretilsin, belgeler iktidar odaklarına kar ı bir kontrol noktası veya mekanizması i levini de görür. K la a la ge e i, ile i i e le le i i e li bi k delille i i akla ak e ek a k lla ak dad . k k la da ile i i , i e i le le i l e i için ger ekle i ile bilgi kl e le le b d 4

Belgeler; inceleyenlere, tenkide tabi tutanlara ideolojilerin i le ini, ik ida odakla n n beli lenmi in a klamala n e i ken a n amanda o g le e kon oll olman n ge eklili ini de dayatabilmektedir.

k ida odakla n n ka a alma e g lama e le i ile b nla n ha a n, opl mla n, ki ile in p a ikle ine an ma bi imle i bi ekilde ka al na al na ak a i lenmek edi . B arada belgelerin i e ikle ine, ol m na e a e imine m dahale i kon olabilir. Ancak müdahale biçimi ve yo nl ne de ecede ol a ol n, me nin b n nde e a k llan lan bi ak m kelime, e im e ka amla n k llan l nda bi ok h belge e an mak a, b anlamda m dahalenin ekil, i e ik e e ki i o an al ola ak belgele de g n l k ka anmak ad . Bi anlamda m dahale odakla belgeler üzerinde termal veya genetik izler bırakmaktadır. k ida n me la lma ecinde me ke ek enini ol an ili kile i emine e le en emel n la dan olan belgele , ik ida la n onla n

4 Özdemirci, Fah e in. K m al le i im e Belge Y ne imi , I. Ul la a a Bilgi Hi e le i Se : le i i , 25 26 Ma 2006, a b l (Bildi ile ). Yay. Hazl. A e n e mi Kon a. anb l: T k K phanecile De ne i anb l be i, 2007. inde 315- 324.

(18)

da a ideolojile in k g lanm hakika le i ile a li hakika le i bi bi ine ba la an d mle den bi ane idi . Paul Ricoeur,

i e i a ad k e icile i i e i e iddiala , e ile le i i e e la i a la a ba la a d ( e ) elli i le ilgili ld ifade ede . 5 K g lanm hakika ile a li

hakika a a nda da belgele e inde b le bi pa adok an bahsedilebilir. Onlar üzerlerinde hem kurguyu hem de çoklu ge eklikle le a li olan bi bi ine d mle e ek ba nd la .

Bu nedenle A i k ida ili ki ini incele ken g n nde b l nd lma ge eken ilk h , ik ida oda e a i i iki fa kl b n e ka l kl iki fa kl g oda ola ak an mlamak olmal d .

B adan ola ka ak n aha l kla le ebiliriz ki, hem ik ida n kendisi, hem de a i (belgele i dola la bilgile i, delille i a ma a ndan) ik ida i e i inde ba nd . Kavramsal olarak ik ida aln de le e ai g memek ge eki . k ida ki i el, k m al, g el, de le el, l la a a gibi alanla da de i ik an mala la kendi ini o a a ka abili .

k ida n ek bi odak a oplanma gibi bi g an l amadan iba e i . k ida n da de ecele i a d . k ida odakla ile a i le a a nda n f al bi a nif en e a n f al bi akla mdan bah edileme . A i le ba nd d kla bilgile ebebi le beli li bi ik ida a da ahip i denilebili . B n n fa k nda olmak ik ida sahiplerinin güçlerine ek bir enerji verebilir. Ancak a i le d nem el ani e amanl ( enk oni e) ola ak incelendi inde pa if bir kon mdad . K llan c genellikle aln ca ilgili k m e k l la d . D nem el ola ak ik ida n g e ebilece i d n l e de, a i le in a amanl (diak oni e) ola ak incelendi inde on de ece ak if e dinamik bi ap a d n e ik ida içerisinde ba nd d g l .

Y lla d kam k m e k l la n n a i le inin, ik ida la dan e onla n ka la ndan a d n leme ece ini le enle in g a d e i i bi ge ek a d ki, ele i ile ini, ol m e pi le ini, öngörüle ini a n belgele e inden elde e ikle i bilgi, me aj, be an, e lem e a lemle e inden le . Yani a i belgele inin

(19)

g enili li ini a an, ba nd d bilgile e i i a edenle poli ikala n e lemle ini l ilan e ikle i ne i, yine ar iv belgelerini inceleyerek kurgulamaktadırlar.

k ida la ic aa la n , me i e a a la n , ideolojile ini belgele e an arak belgele i bi e ap m, ne im e a p opaganda a ac olarak da kullanabilirler. Belgelere, hâkim iktidar söylemleri an labili . k ida g le i e mi belgele e inden bi lem geli i ip bi e le le, opl mla e l la a a ahala la ile i im k abili le . B da he d nemde a i -ik ida a a nda bi ba old n g e i .

Ancak a i belgele inin incelenme i ik ida , me i e , ideoloji e h kimi e ili kile ini de ok ne bi ekilde e e ka . k ida la n g c n peki i mek, opl m al kab l a lamak i in ap kla la bi lik e, belgele in a ka plan nda, de inli inde i lenenle i emli bi al ma ile de if e edilebili . B n n am e i de ge e lidi . Hak lamala , n a g la , nel d nce kal pla ile ol lan lama e ni elemele e en do e ciddi ce apla a i belgele i e inden e ilebili . le b nok a a geldi inde a i in ik ida da ba lam demek i .

B a ada k aca de inmek e fa da a d ki, a i belgele ini incele enle , onla n a af olmad n a nanla emel ola ak a i belgele inin k llan lma n ele i i ken, ikincil kaynak denilebilecek an kla n l ifadele ine, an la a, med a habe le ine kada ok geni bi elpa edeki ka nakla k llanmak a e b nla a b k nem e mek edi le . Di iplinle a a bi alan ola ak ni elenen e bellek çalı maları’ ad e ilen b n em ellikle on d nemde a i belgelerini ele i enle ce ok a k llan lan bi al ma alan olm .

Bellek al ala , al e be e i bili le de ellikle a ih, a l ji, edebi a e ik l ji gibi di i li le i a l kl la ak e ildi i, ( ) e ge el a la la bi e el e l al ha lama (ve unutma) süreçlerini inceler. ( ) S l a ih, belle i i le i bi i i i, l k l e a la ili ki i i i dele e i ge ek i i . ( ) 1980 li lla da i iba e T ki e de ge i e e ki li e elik a a ilgi, a , bi g afi, bi g afik a , belge el fil e ele i di i i gibi le i e il e e ke il e eci i e ikle i , i il l

(20)

k la e akade i e le de l a ih e bellek al ala ala da jele geli i e e ba la . 6

Ancak b ada da a i belgele inin g enili li inden daha b k p oblemle o a a ka : Haf an n g enili li i. Bi e , ha la a

a da ba i bi ekilde ge i e de la bilgi e la a . Bellek eki e i, ha la a a ellikle i le ha a la a ak e ide l l . ( ) Ha la a eci i i cele ek, a a a da a eci i de fa k da l a ge ek i i . a be i, de e i ledikle i i b k l ak dad ; b a da ha la a , a a la da a la bi e kide l . 7

Ce e e de P f. Cla a de i e cile i de, a la e h de e le a da, i e i ele i i gi i h l d bi i de be i le e e i le di. ( ) B a, a kl kla a l da a la ifade edil e i de ba ka bi e l ad ekle e i , ilk alg la a ha ala haf a ha ala la, ak, ih i a h k k la da bi i i daha ce de ele i di i e c l ja e [Bea a i i

ak ka haf a beli ek i i k lla d e i ] haf a ha ala la ka a ehlike i i he a a e c ld g l . Ba ihi le de d l k a akl k ge ek e a l jik bi g

alabilir 8

Y lma akp na da haf an n n ma a e an lma a nelik özelliklerine dikkat çeker: NSAN HAFIZASI ha la , e a l . Ya l ak, ha la a e a kada d ald . k i a haf a bi f af aki e i a da e ciha gibi a e ka dede e a bi i e de ildi . ( ) a ih i, de e i le de ge e ke , d la da gele i le i le i, k ala gibi ka de e . O la , ge i de e i le i e, bilgile i e, a daki ih i a la a, ilgile i e e gelece e ili ki a a la a g e la , h k e ba la , e e , k al , bi le i i , le . Ka dedile i e ik, b b i le lerden a, ih i ke di i i e a a acak ekilde l d bi

6 Ne i, Le la. Gi i , Na l Ha l ? T ki e de Bellek al ala . Ya na Ha la an: Le la NEYZ . anb l: T ki e Banka Ya nla , 2011. 1-9.ss.

7 Ne i, Le la. Gi i , Na l Ha l ? T ki e de Bellek al ala . Ya na Ha la an: Le la NEYZ . anb l: T ki e Banka Ya nla , 2011, 1-2.ss.

8Bloch, March. Ta ih Sa e Ta ih ilik Me le i. anb l: le i im Ya nla , 2013. 140.s.

(21)

düzenlemedir.

( ) P e i la ak, i le i le i a e a e bi ik i e . le i le i a if bi d la al a ; la a a la e i e la ke di i i e a a acak bi i de a . B a ada bi k e le ka a gide ; ge i e la da hi bi i kal a . Ba i le i le i e bi ak ada g e ge i de e i le le bi le i ile ek e i bi ekil al . Alg la a ba la la e e le hakk da e ile h k l ; faka h k e e a olan izlenimler hiç l a . ( ) Haf a b i le i le i ld bi de de il, bi l jik bi a d ; ha a ge ekle i e g e ihi

geci de ge e ek bi i le e e i bilgile i aklar. 9

lgi, ih i a e d m na g e e ici olan, n an, e le e i edi i ekli e ebilen bi olojik bi mekani ma a de i me , ba m e a lma bi do m amele i apmak ola la n a afla na ap lan bi hak l k .

n ano l n n l ml l , belle in de l ml l n e ge icili ini o a a ko a . Belle in (haf an n) ge icili i e g enilme li i a ih bo nca d n le in ilgi alan olm e b kon da me afo ik g le o a a ko m la d . S k a e , Tha ele la bellekle i g e ili li i k a ke , belle i k ak e c k bi bal able e be e i , Freud ise, yüzeyde ha a i i l a a da b e i al da ili e ecek ekilde de la de i ha a ka a la ld a i a e e ek i i a b ah a e af k lla . A i l T a a d c Regi ald, a belle i i k al ki a gibi görüyordu,

hekim-a hekim-a Chekim-a i e belle i b k bi labi e e be e i i . B la g fa kl l kla de ildi adece; e af la la a la la bellek a ihi bi e ekli fa kl bellek le i g e i . 10

Yine F e d11 1925 l da a d bi a, haf a a

9 akp na , Y lma . Haf a Ya l ala e ki A Haf a K d Te i i. anb l: ken Ya nla , 2010, 11-12.ss.

10Draaisma, Douwe. Bellek Me af la Zihi le lgili Fiki le i Ta ihi. anb l: Me i Bilim Ya nla , 2014. 20-21.ss.

11S. F e d. A No e pon he M ic W i ing-Pad ,. S. Freud Collected Papers, V. Cilt. Ed. J. Strachey New York. 175-180.

(22)

g e edi i a a la kale e ka da ba di . 12

Kayıtlı bilgilerin olu turduğu a i le i, belgele i, ik ida ili kile i e m cadelele inin d nda a a ama e ondan a d neme i . Bellek çalı maları da böyledir ve ar ivlerden daha fazla iktidarlarla ve ideolojilerle iç içedir. Ancak a i belgele i a l e ka l olma ebebi le hem ik ida olman n, aklaman n, gizlemenin hem de hesap e menin, a g laman n, a g lanman n, a nman n a a la d . He iki a af i in de a ge ilme bilgi ka nakla d . B iki ka na a da a af akla mak o nda . ki

l a af l k bi i i e c : li i a af l e a g c a af l . O ak bi k kle i a d : Hakika e a l ca b e ek. 13

A i belgele inin a d hakikatleri veya yönlendirmeleri ek iklikle i o a a ka man n bi ok ol a d . B nla dan bi tanesi de ar ivsel bilgi analizi apmak . B ndan on a da he ke e d en hakika le ka nda nam l ca bo n e ip, di çökmektir. Her iktidar kendi e i i belgele ile hesap verir.

12Draaisma, Douwe. Bellek Me af la Zihi le lgili Fiki le i Ta ihi. anb l: Metis Bilim Ya nla , 2014. 25.s.

13Bloch, March. Ta ih Sa e Ta ih ilik Me le i. anb l: le i im Ya nla , 2013. 172.s.

(23)

2. Bilgi- k ida - de l ji-Devlet e A i le

Y e i le e e icile belge i a d e aj , be a

e a bilgi i a a k d he le de he de e le de

sorumludur.

R

e mi belge/ a e inde ge ekle i ilecek a ivsel bilgi anali i ile ik ida al g , g c n k llan m n n n (i i-kötü), hâkim unsurlar, ideolojiler, politikalar belirlenebilir. Bu beli lemele elbe e e el me in ok mala la, ek nl ola ak i ah edildi inde fa la bi anlam ifade e me ebili . okl ge eklikle i, l , gi li, inmi de inlikli anlamla e e ka p he ke e anla l hale ge i mek ancak onla n ili ki k d ba n la la o a a kon l . Re mi a n n e a belgenin a d me ajda, be anda o lkenin i e d poli ika dinamiklerine, ekonomik, askeri, dini, sosyal, ahlaki, adli vb. ap la na, me c i e opl m al k pla mala n ni eli ine, b n n orta a kon l p n lma na e mlenme ine nelik a kla c

e a d nla c nemli bilgile b l n .

Re mi belgele deki bilgile in, me aj n, be an n ik ida elde an e nlendi en g ce/g le e e a k mla n ka la na g e ekillendi ildi i de g lebilir ve bu çerçevede hâkim ideolojiye, poli ika a ai ifadele e mi belge/ a i e ikle i e inde e kilidi . Me ajla e a be anla ne imle in i e i lemle inin, ic aa la n n old kada a li ni e le inin, bilgile inin, ideolojile inin, da an e mla n n, kapa i ele inin de ana ka na d . Son ahlilde ne imle e ne icile belgenin a d me aj n, be an n e a bilginin o a a ko d hem lemden hem de eylemden sorumludur. Ancak bu söylem ve eylemin kl kla a ka plan e ilk anda g lme en me ne g m lm , gi lenmi , inmi bi a af da olabili ki b da a li ni e e mak a la , ge ek hedefle i i e i inde ba nd . B nedenle

(24)

k mla a e a daha bo a de le le e ai belgele in a d me ajla n, be anla n e bilgile in hem dilsel hem de semantik inceleme alanla ndan da fa dalana ak defaa le g den ge i ilme i ve ar ivsel bilgi analizine tabi tutulması son derece önemlidir. Ba en a n kon e a e lemle ilgili ola ak bi den fa la k m n belge e i i g l . B belgele in a i el bilgi anali ine abi lma ile ap a ba lan la e pi edile ek neden-sonuç ili kile i h nda daha a kla c ge eklikle e e i ilebili .

De le le in e a i le mele in i lemle i on c nda e i i belgele aln e mi nitelikteki belgele den ol ma . G n m d n a nda anal o amda e ilen bilgi ka nakla , k mla n in e ne i ele i, o al pa la m alanla ndaki faali e le inin bi k m da Re mi Ya ma Y ne meli indeki a ife ma a da e mi ifade alan d , b e e ede e mi bilgi ellikle i a makla bi lik e e mi belge h i e i de ka an p k m e k l la ba la an h la a ahip olabili .

De le ne imi a n amanda ik ida olma i idi . B ne im e na nda ap lan m ic aa la bi ekilde belgele e (hangi ortamda e ili e e il in) i leni , ka dedili . Yani ik ida la ic aa la n ken b faali e le inin on c nda belge e i le . A l nda belgeler iktidarların hem araçları hem de amaçlarıdır. nk e ine ge i dikle i faali e le i h k kile i mek, delillendi mek, ki ile e opl mla a anla mak, me i e a lamak e gelece e a mak belgelendi me i ge ek i i . B n belgele in de bi dili, a d bi me aj e a bi be an a d . E lemle ini, i e ikle ini e on la n e inde a . B ebeple k m al ile i imin a a la olan belgele le ideoloji/ i a e /ik ida alanla

kl kla bi bi i le ke i i .

G n m de ellikle a i belgele i le ilgili ola ak en çok ele i i ge i ilen kon la dan bi ane i de k mda e a i le mede üretilen belgelerin/bilgilerin devletin resmi siyasetinden, pa onla n ka la ndan, g n n e ilimle inden a nd lama aca , b ebeple de am ge ekle i an ma p a af olama aca d . Bilgi/belgenin e imi a ama nda i g lenme e hi e a inin do bilgi e imini engelle ece i n a g genel kab l g mek edi . B anlamda ele i ile in genellikle o i a e le ine

(25)

da and n le ebili i :

- Resmi bilgi/belgeler ve a i belgele i e ildikle i e ahibi old kla k mla n ( ani de le in) e a i le mele in, fi mala n ka la na hi me mi ede le ? B mak a la belgele belirli bir kurgu çerçevesinde mi üretilir?

- Belgele in e imi ne ice inde ge ekle a p la ak in anla n, opl mla n ihinle inde nlendi meli alg lamala m ol lmak ad r?

- Belge me inle i b i le le i e ine ge i en g e a a la m d ?

- Bir anlamda resmi düzenek olan a mala e a i le , bo a ik ida la n e mi ideoloji inin e imi olan ifade bi imle ine ahip, ik ida la ca beli lenen k a la kendi ine refe an ala ak ol an bi i emle b n m d ?

- Ya mala e a i belgele i b anlamda do bilgile i ba nd ama aca ndan g enili de ille midi ?

- S i le enle ge ide la n kan la acak belge b akma la m ?

Elbette tüm dünyada resmi kurum ve ku l la abi old kla de le e, opl mla a ai de e a g la ndan, o de le in ne iminde ahibi olan ik ida odakla ndan e onla n ideolojile inden ok da ba m ha eke e me le . Tam da b nok ada i e i lemle i ile b nla ne ice i kendili inden ol an belgele i de b ideoloji biçimlendirir.

A i le deki belge bi ikimle i incelendi inde a en d nem el ola ak ki ile in, k mla n e de le le in ideolojile i e b e e ede ekillenen e lemle i o a a ka . Da id McLellan deoloji1 adl ki ab nda, ideolojinin m o al bilimle in en

beli i ka am old ndan bah ede ek m de le le in, elde m k m e k l la n ge ek e g l ideolojile e ahip old n n al n i e . B ideolojile belgele in i e ikle ini,

1 McLellan, David. de l ji. e . Ba Y ld m. anb l: anb l Bilgi ni e i e i Ya nla , 2012.

(26)

me aj n e a be an n da beli le . o nl kla de le le in, k mla n, ki ile in ( ne icile in) ideolojile i en g l bi imde belgele e inde kendi ini an . Bilgi a nce inde de g n m de de k mla a, opl mla a i on ol ma e ene i he ke a af ndan a lanan bi ellik de ildi . K l a da in an i in b h kon d . deolojile i de genellikle b i on ol anla geli i i e ik ida la n n a ac e a k la apa la . B e e ede m cadele, kimi aman la ma eli kile , kimi zaman ke kin e ac ma ekabe ko lla nda d l . Ka da e ki i le i ilme i, ok edilme i, lma , enilme i ge eken ge ek e a anal ha mla a d . Ancak ik ida ahiple i m cadelele ini d mek hakl l kla n i pa e mek, me i e a lamak için de belgelere ihtiyaç duyarlar, fikirlerinin ve e lemle inin o n opl ma e d n a a d mak, gelece e i le b akmak i in belgele e ak a la . B adan ola k nca a afl ola ak ha lan a dahi he ik ida belge e da an , me i e ini belgeler üzerinden savunur. Bunlar nitelikli bir çözümlemeyle tüm gerçeklikleri gözler önüne sererler.

Büyük tarihçi Zeki Velidi Togan Ta ih e U l 2 ki ab nda

a ih inin bi ka na , e ela d , daha on a da i enkide abi ma n n me odolojinin olma a olma la ndan bi i old na dikkati çeker. Bu anlamda belgeler de iktidar, ideoloji mlemele i a ndan da de i ik enki e inceleme e abi lacak e lmak ad da. A i belgele inin incelenme i, a a lma , enkide abi lma iktidarla e ideolojileri

mleme, o mlama imk n n na .

(27)

3. k ida e de l ji i A ac Ola ak Hi

ik,

Se b lik e Si ge el Dil Kal la

De le le e ai belgele i a d e ajla , be a la e bilgilerin hem dil el he de e a ik i cele e ala la da da fa dala a ak g de ge i il e i e a i el bilgi a ali i e abi l a ge eklidi .

D

evletler, k mla e a i ke le a a i iba e ik ida a la n n bi k m da dil el faali e le i kap amak ad . Hedefle e e i mek, ol ml e g enili imaj do mak, k a mak mak ad la g ellikle bi lik e dil el me ajla da a m n pop le a a la ndand . n anla a bliman e me ajla aln g el ma e alle le ile ilmemek edi , dil el ( a l -sözlü) sublimante mesajlar da son derece etkilidir. Reklamlardan ha la al m;

Ge ek i inde ge mi i k m e en bi ifade:

-Si hala a e i i a ga i i i i k lla ?

Ge ek i inde i e ge mi e lem, no alji:

-Si e a ea e i i le e le i i a a acak le i a k, a e i i k k d aca ab la e ik.

Bunlara hipnotik dil kal pla da denilmektedir. Bilgi a n n önemli g lamala ndan bi ane i de b kal pla n k llan m d . Faka b kal pla n genel ola ak eklamla da k llan ld , subliman e me ajla n aln ca eklamla da e di e g el nle de k llan ld gibi bi anla a d . O a b kal pla , bliman e me ajla kon mala da old kada a l me inle de, resmi belgelerde de bulunabilir. Yöneticilerin ve a i cilerin hipnotik dil kal pla kon nda da bilgi ahibi olma hem bilgi analizleri hem de güvenlik hususları a ndan nemlidi .

Hipnotik Dil Kal la ka a k ke i a a la da l . B le i i i a d da gi le e , a l i e i . e i ; Sa h l k a e e e i a e i de b kada ab k

(28)

e i dedi i i i d eli . B c ledeki a a , h l e e i a la a bi e le ld d . B da ah i e h l k a e e e idi . B l a a la Hi ik bi g c a d . Genellikle, dikka le k l c lele de, ka daki i a be i i he e fa k a a aca e g la ada kab lle ece i bi k a a b l . 1

Se il Ece Y l a , hi ik a k c be i de ihi el i ajla a d a kal la la a l or. Kelimelerle k c be i e ihi el i ajla e le i ek ge ek i i i g l . Ya da k lla la keli ele i k a ha al edebilece i, g k kla abilece i keli ele l a ge eki . Ya i be d a hi a edecek, ha al e e e kle ecek kelimeler a da k e kili. e i k k , a l a l , masmavi , mis gibi , ak ak , k a kak , duvara toslamak gibi söz kal la , a la la la 5 d la ha al edilebil e i i

a lad da hi ik a l . Ba dak a

b al ca a a a d c le i bil e ka e e k a a d de ek e 10 ka daha e kili. Bif ek de il, c a la l al .

5 d a d acak keli ele k lla ld da ki i a k a a ge i . Ki i i be i dalgala a a la a ak alfa dalga d a, a i le e le i be i a af da e ilece i e a k k a geli . K a a da e a a da a ekd e hika ele a la l a da di le ici i k c ilgi i i dakla a a a . Ki i dakla d k a a a k ke di i edi i i e ajla aha l kla e ebili . T k e e le i i i okul a a da de e hik e a la dikka i i i lad , a da de a la a a ba lad gibi... 2

Belge me inle inde de dil kal pla nemli e e kin a a la dan bir tanesidir. Dil kal pla n n al kla k llan lma ile i imin

1 Ka ag lme , Nila . kna Teknikle i Tak ik; Gi li Hipno ik Dil Kal pla , http://www.indensebb.com/2012/04/makale-ikna-teknikleri-taktik-gizli.html. E i im: 29.11.2014.

2Y lma , Se il Ece. Ya la hipno i e edebili ini ! . http://www.posta.com.tr/Posta Karnaval/HaberDetay/Yaziyla-hipnotize-edebilirsiniz-.htm?ArticleID=91292. E i im: 30.11.2014.

(29)

ba a l e e imli olma an nda gi li ikna eknikle ini de a abili . Dola l elkin amac g de e elkin al nd n n fa k na

a lama abili .

Topl mla , ki ile i nlendi me h nda e ilen, k llan lan kelimele in, k llan e i e bi iminin en ok dikka ek i i e incelendi i alanla dan bi ane i de med a habe le idi . Resmi yazı veya belgeyle toplumun çok büyük kesimi doğrudan bir ilgi kurmadığı için özelliklerini de bilmez. Fakat haber metinleri opl m n bi ok ke imini e kile e ek nlendi mele de k llan lan en önemli araçlardan bir tanesidir. Bu sebeple de haber metninde lem ok nemlidi . Söylem, dil içinde kurgulanan toplumsal

kökenli bir ideolojidir. Haber söyleminde sözcüklerin seçimi özel bi a la e e a ak ad . e i , beli i , ifade etti ,

a klad , g lad , al i di gibi habe fiille i ak de ekle ke , iddia e i , öne sürdü , a a a , sa d gibi fiille b g le e e ki li bi bi i de akla l a ge ek i i, hatta o g lanma ge ek i i g n a . Di e a da ,

habe e i de a g b i ele ke k lla la terörist , militan , gerilla , g l k a a , e k a gibi sözcüklerin de ide l jik a la la a d 3

Habe me inle inde old gibi e mi a e belgele de de kelime e imi nemli bi me aj e me e ni e beli me a ac ola ak k llan labili . Habe me ninin b söylemsel a i la la (ifade Teun A. van Dijk a4 aittir) resmi belge ve

a mala da da ka m a kabili . ellikle abanc ka nakl a mala n e a i belgele inin, l la a a an la ma me inle inin mlenme inde b na dikka e mek manl k i e en bi aland . Re mi a la da da bi den olan n ol m l kla gi lenebili , eki olan n ol m l kla e ken c mle ap la la al kla e gilenebili .

3 nceo l , Yasemin (Derl). Küresel Habercilik ve Söylem. anb l: De in Ya nc l k, 2013. xii.s.

4Dijk, .Teun A. Van. Me i dilbili , S le le e i e Ele i el S le le e i ala la da al ala a a H lla dal dilbili cidi .

(30)

Ya mala da adece hangi kelime, e im e a ka amla n k llan lma de il, b nla n alama , bi bi ine ba lanma ekli e tonalitesi-desibelitesi5 de nemli bi e a . A n kelimele e

fa kl alamala e onlamala ap lma ile bi bi inden ok fa kl anlamla ka a ak a labili e dil kal pla i enen he e in ap laca n n a a ld bi ha a i e i inde k llan l . B ada a l ga e i enen gi li bi hedefe e i mek i e a ni e le k llan labili , b anla lamad akdi de b k a a la a, ciddi k i le e sebep de olabili le . Hipno ik dil kal pla kon nda bilgi ahibi olmak, b kal pla enmek kendini i a nman a imk n e di i gibi, ge ek i inde ok g l bi ka l k e me, ile i im k ma bece i ini de ka and .

Keli ele i b de fa dala abil ek i i ; l dilbili ci N a Ch k i 6 P ik dilbili e i e a

al ala , F. Ski e 7 a af da a a k a T a f a al Dilbili i i i celikle i i e a d bi ha a hik e i e ahi Mil E ick 8 al ala da de le e dil kal la e ek fa da a la acak . a la bili d e i le de il faka bili al la k a ba a d da la le di ek i i hi bi e gel kal a acak . Bili al la k ke a la elki le g e le e alg la a la . Ki i

5T ali e bi ik e i idi . Y k eklik de ecele i e g e ala la e le i , ke di dizileri içerisinde yüklendikleri sistematik ili ki e i le le e g la ak e be e k lla l a la l a e ilgili di ile i e di i ik el e ki le a alellik g e e ili kile b d (h :// . e ic.c / ali e-modalite-ve-turk-makam-muzigi-karsilastirmasi/).

Not:Bu terimi, meti de e ile keli e, e i e ka a la k lla la a a ka e ki i a a k a ili kile b a la da k lla d k. (Me i de d da l a akla bi lik e e i l l bi i i de e geli i i de a a ka lacak, a a, azarlama, tehdit, e ik, il ifa b. a la la .)

De ibeli e: Beli li bi efe a g a da ik a e i e e la a beli e ge elde e

idde i i i k lla la l ga i ik e b bi bi i di .

(http://tr.wikipedia.org/wiki/Desibel)

Not: Metinde tonalite gibi sesle i e a ifade edili bi i i i g c a kla ak i i k lla l ak ad .

6ABD li dilbili ci, fil f, Ma ach e Tek l ji E i de dilbili fe . 7ABD li ik l g, dilbili ci, fel efeci.

(31)

elki i e ld bil edi i a a a di e e e . 9

Metinlerde tonalite önemli bir etkileme, kar a d g , i e i an ma e ahakk m al na alma a ac d . Resmi belgelerin de bir tonalitesi-desibeli vardır. Ancak bu konu bugüne kadar a a lm de ildi . Belgele de de ii de old gibi e -içerik ili ki i anla lmak i enilenin g l bi ekilde ka a ak a lma n a la , belgele in onali e a ndan da incelenme i ile bi lik e me aj n e ki i beli leni ken, me aj ahibinin a li niyetleri ve psikolojisi de tespit edilebilir. Y lma Da c o l , ses-i e ses-ik ses-ilses-i kses-i ses-inses-i E dem Ba a n ii le i e inden anla ken a i el bilgi anali i ile ilgili k llan labilecek n emle hakk nda bi le e ip c e i . ii le de k llan lan e ge i inceleme i, a i cile in belge mleme faali e le inde aha l kla k llan labilecek n la g le n ne e er: ii de e ge i i bi c g la ak e k a , e adde i i a a li l a da d la ge ellikle ka l a bi d d . Se a la adece ahfa a de il, a a a da le di ici i la ak g ld i i b e i e kili k lla el bi e a . ( ) T k edebi a da ( ) g l bi e kek e i gi i he

a lagel i i . ( ) B b a d e a ad ekle de e i ii i bi i cil ge i l a da e i e ge i ii i ke di i hali i al a da dikka eke k a, b ii le i l al k i a la i le e i e l le di e a ac a a d . B de b ii le l a d k e didak ik

ellikle a . 10

27 Ma 1960 h ilali, 12 Ma 1971 M h a e 12 E l l 1980 h ilali bildi ile i e de am nda halka ap lan a l a klama me inle ini inceledi imi de me inle in g l bi e kek e i on nda old n , opl m al k i le ilgili kendi bak a la ndan de e lendi mele a d n , opl m nlendi e ek d man ilan edilen taraflarla irtibat k mamala n i e en didak ik ele le

9 Gi li Hipno , http://www.benoyum.com/2012/03/04/gizli-hipnoz. E i im: 30.11.2014. 10Da c o l , Y lma . E dem Ba a n ii le inde Se - e ik li ki i , Türk Dili Dil ve

(32)

ld n g n . Me inle de kendile ine ka lma anla la ilgili alttan alta yatan tehdidin sesi de duyulur. 12 Mart 1971 M h a n n me nindeki c mlele i inceledi imi de me indeki m h a ahiple inin kendi bak a la n , b bak ifade ede ken metne yükledikleri tonaliteyi-desibeli, metnin genelinden

ka lacak ehdidi g : Mecli e h k e , egele , g e ic aa la la d a a i, ka de ka ga , al e ek ik h l kla i i e k , A a k' bi e hedef e di i ga l k e i e i e la ak idi i ka da i i i e a a a a g d ef la ahakk k e i e e i l , T ki e C h i e i' i gelece i a bi ehlike i i e d l . Türk mille i i i e i de ka Silahl K e le i' i b ahi a hakk da d d e i i li i i gide ecek a ele i , a ile bi a la la ecli le i i ce de e le di ile ek e c a a ik d gide ecek a a a a

g d ef la A a k bi g le ele alacak e i k la ka la g la acak k e li e i a d c bi h k e i de k a ik k alla i i de e kili a i g l ek edi .

B h a le ahakk k e i ile edi i akdi de, T k Silahl K e le i ka la ke di i e e i ld T ki e Cumhuriyeti'ni korumak ve kollamak görevini yerine getirerek, ida e i d da d a e i e al a a ka a l d . 11

lk pa ag af incelendi inde me c h kûmet ülkeyi kötü ne mekle lanmak a, gelecek ehlike i do d ndan bahsedile ek opl ma gelece inin ehlikede old me aj iletilmektedir.

Yönetim zafiyeti gösteren hükûmet yerine yeni bir hükûmet k lma ne ilmek e, b n n a i old ifade edile ek me c

ne imin an nmad g l bi e on la bildi ilmek e,

Üçüncü paragrafta ise son nokta konularak bunun ap lmama halinde ida e e el kon laca e kek i, g l e

11 12 Ma M h a , h :// . iki ce. g/ iki/12_Ma _M h a . E i im: 30.11.2014.

(33)

tehditkâr bir tonalitede dile getirilmektedir.

Me nin b n n inceledi imi de me nin bi e i old n g : Topl m me c ne imin i i olmad e gelece inin ehlike al nda old kon nda nlendi ili . enenle ap lmad nda i e m pa lamen on n me i e inin kalma aca , ge e inin a ap mla la ap laca ehdidi le bi lik e me aj e bir tonla verilir. Kelimelerin seçimi ve kelimelere verilen ton onun le i e ifade g c n a mak amac la bilin li e ilmi , yönetimin elinde bulunan iktidar gücünün bu tehditkâr sert onali e/de ibeli e ile el de i i me i ge ek i i, ge ek g c n e ik ida n me ni a nla anla da old d g opluma an lmak i enmi i . Me nin genelinde ilk anlam bildi i iminde he e in demok a ik k alla a ml hale ge i ilme i aba gibi bi i lenim e ilmek i enmi , a ka planda me nin k g lan , kelimele in e imi e me aja ka lan onali e ile ideolojik hedeflere e i im e opl m nlendi me aba ma kelenmek i enmi i . Ancak m h a ha la anla n amac da b d , he e in h k ki olla la ap ld , m n kena na gelen lkenin k a lma i in ba ka a e olmad i lenimi e ilip a li hedef olan yönetimi ele ge i ip ik ida la n k mak. in ciddi e i e ehlike i me indeki ehdi dol k ek e on n da a kla . B nla elbe e ok a e alan nekle di , faka e mi a mala n m n n bi e i old , i e ikle bi lik e me nin onalitesinin/desibelitesinin de mlemele ne ice inde bi ok ge ekli i e e a aca yöneticiler ve a i cile a af ndan bilinmelidi .

A a da ol lm b l nan a ne inde bi bakanl k di e bakanl a bi faali e i ebebi ile e e li de e i e medi inden ik e e mek e, on pa ag af nda i e de ek e me en, kon la ilgilenme en makamla n a lma alep edilmektedir:

(34)

. BAKANLI INA

lke i i a g i il l k l la da

Vakf ede i e i i i d a a a l a k a da e li faali e le bili ek edi . Vak f a af da T k D a O ak Mede i e i a d a a a l a e de i ik k l le le a l a ak ad la

d e ledikle i ka a l ga i a la l e i

al ala da Baka l ca ge eke de e i e il edi i, faali e le i ge ekle e i i i a af ca g e ile ha a i e i a de ecede g e il edi i ile ahede edil i i .

lke i i a da e e ki li i i a l a da b faaliyetlerin de de ece e li ld d l ek e, b

ak a la da i il l k l la a d ale le i e ha a i e le akla la ak, d e le e ga i a la a a a i l de de ek e il ek edi . S a ge i d lke i i

e faa i e laca alaa edilmektedir.

B da a a ha a i e i Baka l ca da g e ilece i e e k la ilgili la ak e kili aka la

a laca a i a c a d .

Bilgile i i i e ge e i i arz ederim.

Ad-S ad .... Baka

Me inde yetkili makamların uyarılacağına inancımız tamdır ifade i ile a l nda i emle bi lik e ciddi bi e on la mutlaka uyarılmaları gerektiği bildi ilmek edi . B ifadele birçok kam k m e k l nun a mala nda k llan l .

Resmi belgelerde/a i mal eme inde bazen özellikle ilgili k m n, ne icinin e a de le in g c n , i iba n ha la acak, gösterecek simgesel ifadelere yer verilir. Zaman içinde bunlar g n l kle ini ka be ikle i gibi he aman g n olma

(35)

a la anla da a d . Selim De ingil, k ida n Sembolle i e deoloji 12 adl e e inde II. Abd lhami d neminde imgele

i eminin ne im el bi a a ola ak k llan lma n nekle i le i dele . B incelemele e e pi le a i el bilgi anali i al mala a ndan da on de ece nemli de a la ba nd . Selim De ingil in ki ab nda Abd lhamid ideoloji inde anlam kademele i al ba l kl b l mden geni e al n lad m e pi le a i el anali al mala m n i e i i le ilgili bak a

a la ken b al man n bi k m na ciddi bi yöntem ve yol g e en bilgile i de ala . Deringil, Abd lhamid in pa if halife old na dai lamala a ka l k imgele i emine m acaa e i ini beli e ek de am nda nla le 13:

Abd lha id i a ac , ke di i de ce h k ede seleflerinin e i e, a a bi l de a ala a be e ekilde, ade a g l ek i i , ik ida i e i le i i a ak . ( )

( ) Abd lha id i halk la e d d a la la ile i i i, bi i gele d a a ac l la ge ekle i il eli di. B i gele neredeyse tümüyle la i ifle e da a d : M l a O a l la , he he de al fla efe be edebile d g al i e i i la da alabili la d . R e S la illi i gele i le ekabe edebile i gele da a c a la acak la ka ak la d .

Si gele a ac l la gi i ile b ekabe eci de, e aj halk b k l a la a ha a i bi d . B ba la da Ca l Gl ck Meiji Ja a daki k be e bi aba a ili ki a a a da ca bi al a ak yerinde olacak:

He e i ide l jik f la da ak bi e e e i e e e e e kile i a la abili . lki, e aj di e adla d labilecek, ide l jik le i g la a 12Deringil, Selim. k ida Se b lle i e de l ji: II. Abd lha id D emi (1876- 1909).

anb l: Do an Ki ap, 2014

13Deringil, Selim. k ida Se b lle i e de l ji: II. Abd lha id D e i (1876- 1909). anb l: Do an Ki ap, 2014. 31-32.ss.

(36)

ke i le i de ; iki ci i, kl kla ide l jik ifade i ba l cümlecikle i la ak beli e , g la a la da ; c de, ide l jik le i, a la a la ca alg la abili k la de i l al a la la la ak a la a , ekle le i

da d a .

B be i le e, d e O a l a da k la ca g la abili . lk ka eg i a da e aj , la a, halife e k al e le i k c la ak adi aha, b a la ekli g de edi . Gl ck a a a da a la d alla l a la ak a lad iki ci ka eg i, g ebele , K le e a iile gibi ortodok l a a e eki a k ce aa le le ba la l ifadele de ke di i i g e i : G ebele i e le i il e i e ga la l a ( ba a a e e edd le i) e a g ebele i cehale e ah e le i i ada kald l a ( ba i ale-i cehalet e ah e le i) a da bi a k l k e cehale d i i de a a la (bi hal-i dalalet ve cehalet içinde

a a la ).

Ekle e i la ak kala , a a O a l /T k l

e ili ellikle i e ba la la d la , ada i a g delik a a da e c la de i l al a la la ka eg i i ga l k gibi e i le i k lla da g lebili : iklal Ma daki Mede i e dedi i ek di i kal ca a a de i i b a bi ek i . A ekilde, ile le e ( e akki) ka a

e ke i la la ak bili (f ) a da ili i k lla , ef a l O a l e elek eli i d e ekli e ili ki bilgi e i .

Ge el la ak, Abd lha id d e i O a l a a l daki ik ida i gele i d ka eg i e a labili : adi ah e a a la ilgilidi . ( ) D d c , bi a fa kl bi ka eg i l e O a l e i d k a a daki dil e b li i ile ilgilidi . He a a h k da ah la d da d a ba la l l a akla bi lik e, e i belgele de k k kendini gösteren belirli kilit ibare ve sözcükler, Abdülhamid d e i b k a i i i e e e e ile ili ki i gibi la a l ka a alla d a, g ebe halkla a ka a, de le e ki le i la ak ke di i le i deki ili kile e dai k de e li