Karbonhidratlar. Karbonhidratlar karbon, oksijen ve hidrojenden oluşmuş organik bileşiklerdir

Karbonhidratlar

Karbonhidratlar

• Karbonhidratlar karbon, oksijen ve hidrojenden oluşmuş organik bileşiklerdir

• Vücuda enerji sağlarlar, her bir gram karbonhidrat 4 kilokalori (kkal) enerji verir

• Besinlerde en çok bulunan besin ögesidir

Karbonhidratların İşlevleri

• Karbonhidratlar organizmanın ana enerji kaynağıdır.

• Vücutta asidoz ve ketozis gibi durumları önler.

• Vücutta sindirim enzimleri ile parçalanmayan ve posayı oluşturan

karbonhidratlar kalın bağırsak çalışmasını artırarak zararlı maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasını sağlar.

Karbonhidrat Kaynakları

Çoğunlukla bitkisel yiyeceklerde bulunurlar

5 8

15 17

18

55

73 75

99

0 20 40 60 80 100 120

Süt Sebzeler Meyveler Yağlı tohumlar Patates Kuru baklagiller Tahıllar Bal, pekmez Şeker

Karbonhidrat (%)

Karbonhidratlar

Monosakkaritler Disakkaritler Oligosakkaritler Polisakkaritler

Karbon sayısına göre; 3-6 C’lu

Monosakkaritlerin glikozid bağı ile

bağlanması ile oluşur (2 monosakkarit

birimi)

Çok sayıda monosakkarit birimi içerirler Sindirime dirençli

olanları vardır Yapılarında 3-9

monosakkarit birimi içerirler Sindirime dirençli

olanları vardır

Rafinoz Stakiyoz

Monosakkaritler

Besinlerde bulunan en önemlileri 6 C’lu hegsozlardır Kapalı formülleri: C₆H₁₂O₆

İnce bağırsaktan hızla emilirler ve glikoz kan şekerini yükseltir

• Glikoz: Meyveler ve bunlardan yapılan besinler ile balda bulunur

• Fruktoz: Meyve şekeri olarak bilinir

• Galaktoz: Genellikle süt şekerinin bileşiminde bulunur

Disakkaritler

Kapalı formülleri: C₁₂H₂₂O₁₁

İnce bağırsaktan emilirler ve sükroz kan şekerini hızla yükseltir En önemli disakkaritler;

• Sükroz (sakkaroz): Sofra şekerinin %99.9’unu oluşturur.

• Laktoz: Süt şekeri olarak bilinir.

• Maltoz: Arpa şekeri olarak bilinir

Disakkaritler

Oligosakkaritler

Bazıları sindirim enzimlerine dirençlidir, dirençli olanlar kalın bağırsakta mikroorganizmalar tarafından parçalanırlar.

• Maltooligosakkaritler: Nişastadan elde edilirler

• Fruktooligosakkaritler: Soğan, sarımsak, buğday, çavdar, yerelması, muz gibi besinlerde bulunur

• Galaktooligosakkaritler: En yaygın olarak kurubaklagillerde bulunur

Polisakkaritler

Genellikle iki grupta incelenirler

• Nişasta: Buğday, mısır, pirinç gibi tahıllar, kurubaklagiller, patates ve havuç gibi sebzelerde yüksek düzeyde bulunur

• Nişasta olmayan: Bitkilerin dış kısmında bulunan selüloz, hemiselüloz ve pektin bu gruptadır. Diyet posası olarak ele alınır.

Diyet Posası

• Enerji yoğunluğu düşük, su tutma özelliği sayesinde mide içeriğinin viskozitesini artırarak midenin boşalması geciktirir, tokluk hissi yaratır.

• İnce bağırsakta viskoziteyi değiştirerek sindirim enzimlerine etki eder ve glikozun emilimini yavaşlatır, kan şekerinin hızlı yükselmesini önler.

• Kabızlık ve ishal durumlarının önlenmesini ve gerektiğinde tedavisini sağlar

• Kalın bağırsakta parçalanması sonucunda epitel dokudaki hücrelerin enerji kaynağı olan kısa zincirli yağ asitleri oluşur. Bağırsak sağlığının sürdürülmesini sağlar.

• Kan kolesterolünün dengede tutulmasına yardımcı olduğu gösterilmiştir

• Kanserden koruyucu olduğu gösterilmiştir

Diğer Karbonhidratlar

• Glikojen: İnsan ve hayvanlarda glikozun depo formudur. Enerji ihtiyacı olması halinde hızlı bir şekilde glikoza metabolize olur

• Bileşik karbonhidratlar: Bu gruptaki bileşikler vücutta sentezlenirler.

Dokularda, eklemlerde, kan pıhtılaşmasında, gözde, deride, kalp kapakçıklarında, kemik iliğinde proteinler ve lipitlere bağlı olarak bulunurlar

Karbonhidratlar

Monosakkaritler Disakkaritler Polisakkaritler

Dekstrinler

Maltoz

Tükürük α-amilaz

Pankreatik α-amilaz

Glukoz

Maltaz

Sükroz Laktoz

Fruktoz Galaktoz

Sükraz Laktaz

Karbonhidratların Metabolizması

• Sindirim sonrası oluşan glikoz kana emilerek dokulara ulaşır

• Dokularda enerjiye dönüştürülür

• Fazla alınan glikoz karaciğerde glikojen olarak depo edilir. Bu yedek depoda kaslarda ortalama

• İhtiyaçtan çok daha fazla alınan karbonhidratlar yağa dönüştürülerek adipoz dokuda depolanır (obezite riski)

• Kaslar ve karaciğerde belli düzeylerde glikojen depolanır. Depo miktarı yoğun egzersiz sırasında peformans, hız ve dayanıklılığı sağlamak açısından önemlidir.

Karbonhidrat gereksinmesi

• TÜBER’e göre; günlük enerjinin %45-60’ının bireyin özel durumuna göre değerlendirilerek karbonhidratlardan karşılanması önerilir

• Diyet posasının yeterli düzeyde alınması için tam tahıllar, kuru

baklagiller, sebze ve meyvelerin yeterli düzeyde diyette bulunması gerekir

Karbonhidratlar ile ilişkili bazı hastalıklar

• Diş çürükleri

• Diyabet

• Laktoz intoleransı

• Metabolizma hastalıkları