KARBONHİDRATLAR KARBONHİDRATLAR

(1)

KARBONHİDRATLAR

(2)



Karbonhidratlar bitkilerde ve hayvanlarda yaygın Karbonhidratlar bitkilerde ve hayvanlarda yaygın olarak bulunurlar ve hem yapısal hem de

olarak bulunurlar ve hem yapısal hem de metabolik roller üstlenirler.

metabolik roller üstlenirler.



Glikoz, bitkilerde karbondioksit ve sudan Glikoz, bitkilerde karbondioksit ve sudan fotosentez yoluyla sentezlenir ve nişasta fotosentez yoluyla sentezlenir ve nişasta

şeklinde depo edilir veya yapısal olarak şeklinde depo edilir veya yapısal olarak

kullanılmak üzere selüloz sentezinde kullanılır.



Hayvanlar bazı karbonhidratları yağ ve Hayvanlar bazı karbonhidratları yağ ve

proteinden sentezleyebilirler, ancak hayvanlarda proteinden sentezleyebilirler, ancak hayvanlarda

bulunan KH’ların büyük kısmı bitkilerden elde bulunan KH’ların büyük kısmı bitkilerden elde

edilir.

(3)

Biyomedikal Önemi Biyomedikal Önemi



Glikoz en önemli KH’dır. Glikoz en önemli KH’dır.



Diyetle alınan KH’ların büyük kısmı glikoz Diyetle alınan KH’ların büyük kısmı glikoz şeklinde vücuda alınarak kan dolaşımına şeklinde vücuda alınarak kan dolaşımına

verilir.



Vücuttaki diğer bütün KH’lar glikozdan Vücuttaki diğer bütün KH’lar glikozdan sentezlenebilir.

sentezlenebilir.



Glikoz ruminantlar (geviş getirenler) hariç Glikoz ruminantlar (geviş getirenler) hariç memeliler için dokuların temel yakıtıdır.

memeliler için dokuların temel yakıtıdır.

(4)



Vücutta oldukça özel fonksiyonlara sahip Vücutta oldukça özel fonksiyonlara sahip diğer KH’lara çevrilir. (Glikojen-depolama, diğer KH’lara çevrilir. (Glikojen-depolama,

Riboz-nükleik asitler, Galaktoz-sütteki Riboz-nükleik asitler, Galaktoz-sütteki

laktoz) laktoz)



KH’larla alakalı bazı hastalıklar: Diabetes KH’larla alakalı bazı hastalıklar: Diabetes mellitus, galaktozemi, glikojen depo

mellitus, galaktozemi, glikojen depo

hastalıkları, laktoz (süt) intoleransı

(5)



KH’LAR POLİHİDROKSİ ALDEHİDLER KH’LAR POLİHİDROKSİ ALDEHİDLER VEYA KETONLARDIR.

VEYA KETONLARDIR. Hidroliz Hidroliz

edildiklerinde böyle bileşikler açığa çıkaran edildiklerinde böyle bileşikler açığa çıkaran

maddeler de KH’dır.



Çoğu KH’ın ampirik formülünde C:H:O: Çoğu KH’ın ampirik formülünde C:H:O:

oranları; 1:2:1 şeklindedir. Örnek olarak;

glikozun ampirik formülü C

₆₆

H H

₁₂₁₂

O O

₆₆

veya veya (CH (CH

₂₂

O) O)

₆₆

veya C veya C

₆₆

(H (H

₂₂

O) O)

₆₆

şeklinde şeklinde

gösterilebilir.



KH adı, hidrate edilmiş (su ilave edilmiş) KH adı, hidrate edilmiş (su ilave edilmiş) karbon’dan gelmektedir.

karbon’dan gelmektedir.

(6)

ALDEHİD

(7)

KETON

(8)



Moleküler büyüklüklerine göre monosakkaridler, Moleküler büyüklüklerine göre monosakkaridler, disakkaridler, oligosakkaridler ve polisakkaridler disakkaridler, oligosakkaridler ve polisakkaridler

şeklinde sınıflandırılabilirler:



MONOSAKKARİTLER: Daha basit bir forma MONOSAKKARİTLER: Daha basit bir forma hidrolizlenemeyen KH’lardır. Sahip oldukları hidrolizlenemeyen KH’lardır. Sahip oldukları

karbon atomlarının sayısına göre

karbon atomlarının sayısına göre triozlar, triozlar, tetrozlar, pentozlar, heksozlar, heptozlar tetrozlar, pentozlar, heksozlar, heptozlar şeklinde sınıflandırılabilecekleri gibi, sahip şeklinde sınıflandırılabilecekleri gibi, sahip

oldukları aldehid ya da keton grubuna göre oldukları aldehid ya da keton grubuna göre

aldozlar

aldozlar veya veya ketozlar ketozlar olarak da olarak da sınıflandırılabilirler

sınıflandırılabilirler

(9)



DİSAKKARİDLER: Hidroliz edildikleri DİSAKKARİDLER: Hidroliz edildikleri

zaman birbirinin aynısı ya da birbirinden zaman birbirinin aynısı ya da birbirinden

farklı iki molekül monosakkarid elde edilir.

Disakkaridlere örnek olarak sükroz, laktoz Disakkaridlere örnek olarak sükroz, laktoz

ve maltozu verebiliriz.

(10)



OLİGOSAKKARİDLER: Hidroliz edildikleri OLİGOSAKKARİDLER: Hidroliz edildikleri zaman 3-6 monosakkarid ünitesi elde

zaman 3-6 monosakkarid ünitesi elde edilir.

edilir.



POLİSAKKARİDLER: Hidroliz edildikleri POLİSAKKARİDLER: Hidroliz edildikleri zaman 6’dan fazla monosakkarid ünitesi zaman 6’dan fazla monosakkarid ünitesi

elde edilir. Örnek olarak lineer ya da elde edilir. Örnek olarak lineer ya da

dallanmış halde bulunabilen nişasta ve dallanmış halde bulunabilen nişasta ve

dekstrinler gösterilebilir. Hidroliz dekstrinler gösterilebilir. Hidroliz

edildiklerinde elde edilen monosakkaritlere edildiklerinde elde edilen monosakkaritlere

göre heksozan veya pentozan olarak göre heksozan veya pentozan olarak

bulunabilirler.

(11)



Glikoz en çok bulunan monosakkariddir. Glikoz en çok bulunan monosakkariddir.



Glikozun yapısı 3 farklı şekilde Glikozun yapısı 3 farklı şekilde gösterilebilir:

gösterilebilir:



Düz zincir şeklinde (aldoheksoz) Düz zincir şeklinde (aldoheksoz)



Basit halka şeklinde (Haworth projeksiyonu) Basit halka şeklinde (Haworth projeksiyonu)



Sandalye şeklinde Sandalye şeklinde

(12)



Monosakkaridler değişik izomerizm formları Monosakkaridler değişik izomerizm formları gösterirler.

gösterirler.



Yapısal formül olarak aynı, fakat uzaydaki Yapısal formül olarak aynı, fakat uzaydaki konfigürasyon açısından farklı olan bileşikler konfigürasyon açısından farklı olan bileşikler

stereoizomerler

stereoizomerler olarak bilinirler. olarak bilinirler.



Birbirleri üzerine çakışmayan, biri diğerinin tam Birbirleri üzerine çakışmayan, biri diğerinin tam ayna görüntüsü olan stereoizomer

ayna görüntüsü olan stereoizomer ler ler birbirlerinin birbirlerinin enantiyomer

enantiyomer idir idir ler ler . .



Yapıda asimetrik karbon atomlarının bulunması Yapıda asimetrik karbon atomlarının bulunması (dört farklı atom ya da grubun bağlı olduğu

(dört farklı atom ya da grubun bağlı olduğu karbon atomları-şiral merkez) izomerlerin karbon atomları-şiral merkez) izomerlerin

oluşmasını sağlar.

(13)



Diastereomer: Birbirlerinin ayna görüntüsü Diastereomer: Birbirlerinin ayna görüntüsü olmayan stereoizomerlere denir.

olmayan stereoizomerlere denir.

(14)



Bir bileşiğin mümkün olan izomerlerinin Bir bileşiğin mümkün olan izomerlerinin sayısı sahip olduğu asimetrik karbon

sayısı sahip olduğu asimetrik karbon atomlarının sayısına (n) bağlıdır ve 2

atomlarının sayısına (n) bağlıdır ve 2

ⁿⁿ

’e ’e eşittir. Dolayısıyla 4 asimetrik karbon

eşittir. Dolayısıyla 4 asimetrik karbon

atomuna sahip olan glikozun 16 izomeri atomuna sahip olan glikozun 16 izomeri

vardır.

(15)



Glikozdaki bazı önemli izomerler ve Glikozdaki bazı önemli izomerler ve izomerizm tipleri şunlardır:

izomerizm tipleri şunlardır:

(16)

D ve L İzomerizm D ve L İzomerizm



Bir izomerin “D” formu olarak ya da onun ayna Bir izomerin “D” formu olarak ya da onun ayna görüntüsü olan “L” formu olarak belirlenmesi, görüntüsü olan “L” formu olarak belirlenmesi,

karbonhidrat ailesinin 3 karbonlu temel bileşiği karbonhidrat ailesinin 3 karbonlu temel bileşiği

olan gliseraldehidle uzaysal konfigürasyonunun olan gliseraldehidle uzaysal konfigürasyonunun

karşılaştırılmasına göre yapılır.



U U çtaki primer alkol karbonuna komşu olan çtaki primer alkol karbonuna komşu olan

karbon atomuna (glikozda 5. karbon) bağlı –H ve karbon atomuna (glikozda 5. karbon) bağlı –H ve

–OH gruplarının yerleşimi şekerin D veya L –OH gruplarının yerleşimi şekerin D veya L

serisine ait olduğunu belirler.

(17)



Uçtakine komşu karbon atomuna bağlı Uçtakine komşu karbon atomuna bağlı

– – OH grubu sağda ise bu şeker D serisinin, OH grubu sağda ise bu şeker D serisinin, solda ise L serisinin bir üyesidir.

solda ise L serisinin bir üyesidir.



Memelilerde oluşan monosakkaridlerin Memelilerde oluşan monosakkaridlerin

çoğu D konfigürasyonundadır ve bunların çoğu D konfigürasyonundadır ve bunların

metabolizmalarından sorumlu enzimler de metabolizmalarından sorumlu enzimler de

bu konfigürasyona özeldirler.

(18)



Asimetrik karbon atomlarının varlığı Asimetrik karbon atomlarının varlığı bileşiğe optik aktivite kazandırır.

bileşiğe optik aktivite kazandırır.



Bir optik izomerin çözeltisinden polarize Bir optik izomerin çözeltisinden polarize

ışık geçirildiğinde ışık sağa -dekstrorotator ışık geçirildiğinde ışık sağa -dekstrorotator (+)- veya sola -levorotator (-)- çevrilecektir.

(+)- veya sola -levorotator (-)- çevrilecektir.



Böyle bir bileşik D(-), D(+), L(-), veya L(+) Böyle bir bileşik D(-), D(+), L(-), veya L(+) şeklinde gösterilebilir.

şeklinde gösterilebilir.



Örneğin; doğal olarak oluşmuş fruktoz D(-) Örneğin; doğal olarak oluşmuş fruktoz D(-) izomeri şeklindedir.

izomeri şeklindedir.

(19)



Eşit miktarda D ve L izomerleri varsa, bu Eşit miktarda D ve L izomerleri varsa, bu karışımın optik aktivitesi yoktur, çünkü

karışımın optik aktivitesi yoktur, çünkü izomerlerin optik aktiviteleri birbirlerini izomerlerin optik aktiviteleri birbirlerini

nötrler.



Böyle karışımlara Böyle karışımlara rasemik karışım rasemik karışım adı adı verilir. Sentetik olarak üretilen bileşikler verilir. Sentetik olarak üretilen bileşikler

böyledir.

(20)

Piranoz ve Furanoz Piranoz ve Furanoz

Halka Yapıları Halka Yapıları



Bu terminoloji Bu terminoloji

monosakkaritlerin monosakkaritlerin

kararlı halka kararlı halka

yapılarının, piran veya yapılarının, piran veya furan halka yapılarına furan halka yapılarına

benzerliği esasına benzerliği esasına

dayanır.

(21)



Hem aldoheksozlar hem de ketoheksozlar Hem aldoheksozlar hem de ketoheksozlar her iki halka formunda da görülebilirler

her iki halka formunda da görülebilirler (glikofuranoz veya glikopiranoz,

(glikofuranoz veya glikopiranoz, fruktofuranoz veya fruktopiranoz).

fruktofuranoz veya fruktopiranoz).



Glikoz çözeltisinde bulunan glikozun Glikoz çözeltisinde bulunan glikozun

%99’undan fazlası piranoz formunda, geri

%99’undan fazlası piranoz formunda, geri kalanı ise furanoz formundadır.

kalanı ise furanoz formundadır.

(22)

α α ve ve β β Anomerleri Anomerleri



Halka yapısındaki bir aldoza Halka yapısındaki bir aldoza hemiasetal hemiasetal adı verilir. Hemiasetal bir aldehid ve bir adı verilir. Hemiasetal bir aldehid ve bir

alkol grubunun kombinasyonuyla oluşur.



Benzer şekilde halka yapısındaki bir Benzer şekilde halka yapısındaki bir ketoza da

ketoza da hemiketal hemiketal adı verilir. adı verilir.

(23)



Kristal şeklindeki glikoz Kristal şeklindeki glikoz α α -D-glikopiranoz’ -D-glikopiranoz’

dur. dur.



Glikozun çözeltisinde halka yapısı korunur, Glikozun çözeltisinde halka yapısı korunur, ancak karbonil veya

ancak karbonil veya anomerik karbon anomerik karbon atomu

atomu olarak adlandırılan 1. pozisyondaki olarak adlandırılan 1. pozisyondaki karbonda izomerizm meydana gelir.

karbonda izomerizm meydana gelir.

Böylece

Böylece α α -glikopiranoz (%36) ve -glikopiranoz (%36) ve

β β -glikopiranoz’dan (%63) oluşan bir -glikopiranoz’dan (%63) oluşan bir

karışım meydana gelir. Geri kalan %1 ise karışım meydana gelir. Geri kalan %1 ise

glukofuranoz

glukofuranoz α α ve ve β β anomerlerinden anomerlerinden oluşur.

oluşur.

(24)



Çözeltideki glikoz yukarıda verilen Çözeltideki glikoz yukarıda verilen

yüzdelerdeki dengeye ulaşırken buna bir yüzdelerdeki dengeye ulaşırken buna bir

optik rotasyon da eşlik eder, biz buna optik rotasyon da eşlik eder, biz buna

mutarotasyon

mutarotasyon adını veriyoruz. Burada adını veriyoruz. Burada hemiasetal halka açılarak, 1. karbona hemiasetal halka açılarak, 1. karbona

bağlı –H ve –OH yerlerini değişirler ve bağlı –H ve –OH yerlerini değişirler ve

hemiasetal halka yeniden oluşur.

(25)



Glikozun çözeltideki optik rotasyonu Glikozun çözeltideki optik rotasyonu dekstrorotator’dur (polarize ışığı sağa dekstrorotator’dur (polarize ışığı sağa

çevirir), dolayısıyla glikoz çözeltisine çevirir), dolayısıyla glikoz çözeltisine

alternatif olarak dekstroz adı da verilir.

Klinikte kullanılan glikoz çözeltileri (serum) Klinikte kullanılan glikoz çözeltileri (serum)

bu şekilde isimlendirilir.

(26)

Epimerler Epimerler



Glikozun 2.,3. ve 4. karbonlarından Glikozun 2.,3. ve 4. karbonlarından yalnızca birine bağlı

yalnızca birine bağlı –H ve –OH –H ve –OH gruplarının konfigürasyonlarındaki gruplarının konfigürasyonlarındaki

değişikliklerle oluşan izomerlere epimerler değişikliklerle oluşan izomerlere epimerler

de denir. Biyolojik olarak glikozun en de denir. Biyolojik olarak glikozun en

önemli epimerleri mannoz ve galaktoz’dur.

Bunlar sırasıyla 2. ve 4. karbonlardaki Bunlar sırasıyla 2. ve 4. karbonlardaki

epimerizasyonla oluşurlar.

(27)

Aldoz-Ketoz İzomerizmi Aldoz-Ketoz İzomerizmi



Fruktoz glikozla aynı moleküler formüle Fruktoz glikozla aynı moleküler formüle sahip olmasına rağmen, yapısal formülü sahip olmasına rağmen, yapısal formülü

farklıdır. Fruktozun 2. pozisyonunda bir farklıdır. Fruktozun 2. pozisyonunda bir

keton grubu bulunur, buna karşılık keton grubu bulunur, buna karşılık

glikozun 1. pozisyonunda bir aldehit grubu glikozun 1. pozisyonunda bir aldehit grubu

vardır.

(28)

Basit monosakkaridler redükleyici Basit monosakkaridler redükleyici

özelliğe sahiptirler:



Fe Fe

⁺³⁺³

veya Cu veya Cu

⁺²⁺²

iyonları gibi zayıf oksitleyici iyonları gibi zayıf oksitleyici ajanlar monosakkaritleri oksitleyebilir.

ajanlar monosakkaritleri oksitleyebilir.

Karbonil karbonu, karboksilik aside Karbonil karbonu, karboksilik aside

oksitlenir.



Ferric veya kuprik iyonu redükleme Ferric veya kuprik iyonu redükleme

kabiliyetine sahip şekerlere redükleyici kabiliyetine sahip şekerlere redükleyici

şekerler adı verilir.

(29)

Çoğu monosakkaridin fizyolojik Çoğu monosakkaridin fizyolojik

olarak önemli görevleri vardır.



Glikozun glikoliz yoluyla metabolik yıkılımı Glikozun glikoliz yoluyla metabolik yıkılımı esnasında triozlar oluşur (gliseraldehid,

esnasında triozlar oluşur (gliseraldehid, dihidroksiaseton)

dihidroksiaseton)



Glikozun pentoz fosfat yolu aracılığıyla Glikozun pentoz fosfat yolu aracılığıyla yıkılması esnasında triozlar, tetrozlar, yıkılması esnasında triozlar, tetrozlar, pentozlar ve 7 karbonlu bir şeker olan pentozlar ve 7 karbonlu bir şeker olan

sedoheptüloz oluşur.



Pentoz şekerler nükleotidler, nükleik asitler Pentoz şekerler nükleotidler, nükleik asitler ve pek çok koenzimin önemli bileşenleridir.

ve pek çok koenzimin önemli bileşenleridir.

(30)



Önemli heksozlar: glikoz, galaktoz, fruktoz, Önemli heksozlar: glikoz, galaktoz, fruktoz, mannoz.

mannoz.



Ayrıca glikozun karboksilik asit türevleri de Ayrıca glikozun karboksilik asit türevleri de önemlidir. (glukuronat, iduronat, gulonat)

önemlidir. (glukuronat, iduronat, gulonat)

(31)



Şekerler diğer bileşiklerle veya birbirleriyle Şekerler diğer bileşiklerle veya birbirleriyle

‘glikozidik bağ’ yaparlar.



Glikozidik bağ, bir monosakkaridin Glikozidik bağ, bir monosakkaridin

anomerik karbonundaki –OH grubu ile bir anomerik karbonundaki –OH grubu ile bir

başka bileşiğin kondensasyonu başka bileşiğin kondensasyonu

sonucunda oluşur. Eğer ikinci grup bir – sonucunda oluşur. Eğer ikinci grup bir –

OH ise oluşan O-glikozidik bağ bir

OH ise oluşan O-glikozidik bağ bir asetal asetal bağıdır. (bir hemiasetal ve –OH grubu

bağıdır. (bir hemiasetal ve –OH grubu arasında oluştuğu için)

arasında oluştuğu için)

(32)



Glikozidlerdeki aglikon kısım metanol, Glikozidlerdeki aglikon kısım metanol,

gliserol, sterol, fenol vs gibi yapılar olabilir.



Glikozidler, kardiyak glikozidler gibi çeşitli Glikozidler, kardiyak glikozidler gibi çeşitli ilaçların yapısında da bulunur.

ilaçların yapısında da bulunur.

(33)



Deoksi şekerlerde bir oksijenin eksikliği Deoksi şekerlerde bir oksijenin eksikliği söz konusudur. (deoksiriboz)

söz konusudur. (deoksiriboz)

(34)



Aminoşekerler; Aminoşekerler;

glikoproteinlerin, glikoproteinlerin,

gangliozidlerin ve gangliozidlerin ve

glikozaminoglikanların glikozaminoglikanların

yapısında bulunur.

(35)

Polisakkaridler Polisakkaridler



Glikanlar Glikanlar olarak da adlandırılırlar. olarak da adlandırılırlar.



Birbirlerinden; tekrarlayan monosakkarid Birbirlerinden; tekrarlayan monosakkarid

ünitelerinin cinsi, zincir uzunlukları, birimlerini ünitelerinin cinsi, zincir uzunlukları, birimlerini bağlayan bağların tipi ve dallanma dereceleri bağlayan bağların tipi ve dallanma dereceleri

açısından farklılıklar gösterirler.



Homopolisakkaridler Homopolisakkaridler yalnızca tek bir tip yalnızca tek bir tip monomer bulundururlar.

monomer bulundururlar.



Heteropolisakkaridler Heteropolisakkaridler 2 ya da daha çok tipte 2 ya da daha çok tipte monomer bulundururlar.

monomer bulundururlar.

(36)



Nişasta Nişasta



Glikojen Glikojen



Sellüloz Sellüloz



Kitin Kitin



Glikozaminoglikanlar: hyaluronik asid, Glikozaminoglikanlar: hyaluronik asid,

kondroitin sülfat, dermatan sülfat, keratan kondroitin sülfat, dermatan sülfat, keratan

sülfat, heparin sülfat, heparin



Glikoproteinler Glikoproteinler

(37)

Glikozaminoglikanlar Glikozaminoglikanlar



Ekstrasellüler matriksin yaygın Ekstrasellüler matriksin yaygın bileşenleridir.

bileşenleridir.



Başka yapısal rolleri de vardır. Başka yapısal rolleri de vardır.



Tekrarlayan disakkarid ünitelerinden Tekrarlayan disakkarid ünitelerinden oluşan bir lineer polimerler ailesidir.

oluşan bir lineer polimerler ailesidir.



Hayvanlarda ve bakterilerde bulunurlar Hayvanlarda ve bakterilerde bulunurlar ama bitkilerde bulunmazlar.

ama bitkilerde bulunmazlar.

(38)



İki monosakkarid ünitesinden biri daima N- İki monosakkarid ünitesinden biri daima N- asetilglukozamin veya N-asetil

asetilglukozamin veya N-asetil galaktozamin’dir.

galaktozamin’dir.



Diğeri çoğunlukla bir üronik asittir; Diğeri çoğunlukla bir üronik asittir;

genellikle D-glukuronik asit veya L-iduronik genellikle D-glukuronik asit veya L-iduronik

asit.



Bazı glikozaminoglikanlar ester şeklinde Bazı glikozaminoglikanlar ester şeklinde bağlanmış sülfat grupları bulundururlar.

bağlanmış sülfat grupları bulundururlar.

(39)



Glikozaminoglikanlar başlığı altında Glikozaminoglikanlar başlığı altında şunları sayabiliriz:

şunları sayabiliriz:



Hyalüronik asit Hyalüronik asit



Kondroitin sülfat Kondroitin sülfat



Dermatan sülfat Dermatan sülfat



Keratan sülfat Keratan sülfat



Heparan sülfat Heparan sülfat



Heparin Heparin

(40)



Diğer glikozaminoglikanlar hyalüronik Diğer glikozaminoglikanlar hyalüronik asitten 3 yönden farklıdırlar:

asitten 3 yönden farklıdırlar:



1- Genellikle çok daha kısa polimerlerdir. 1- Genellikle çok daha kısa polimerlerdir.



2- Proteinlere kovalent olarak 2- Proteinlere kovalent olarak bağlanmışlardır.

bağlanmışlardır.



3- Monomerik ünitelerinden en az biri 3- Monomerik ünitelerinden en az biri hyalüronik asitten farklıdır.

hyalüronik asitten farklıdır.

(41)

Proteoglikanlar Proteoglikanlar



Hücre yüzeyi veya ekstrasellüler matriksin Hücre yüzeyi veya ekstrasellüler matriksin makromolekülleridirler.

makromolekülleridirler.



Bir ya da daha fazla sülfatlanmış Bir ya da daha fazla sülfatlanmış

glikozaminoglikan zinciri bir membran glikozaminoglikan zinciri bir membran

proteini veya salgılanmış proteine kovalent proteini veya salgılanmış proteine kovalent

olarak bağlanmıştır.



Bütün ekstrasellüler matrikslerin temel Bütün ekstrasellüler matrikslerin temel komponentleridirler.

komponentleridirler.

(42)

Glikoproteinler Glikoproteinler



Bir ya da birkaç tane oligosakkarit bir Bir ya da birkaç tane oligosakkarit bir proteine kovalent olarak bağlanmıştır.

proteine kovalent olarak bağlanmıştır.



Genelde plazma membranının dış Genelde plazma membranının dış yüzeyinde bulunurlar.

yüzeyinde bulunurlar.



Oligosakkarit kısımları çok heterojendir. Oligosakkarit kısımları çok heterojendir.

(43)

LİPİDLER LİPİDLER

YAPILARI VE SINIFLANDIRILMALARI

(44)

ÖZELLİKLERİ:



Lipidler; Lipidler; yağ asitleri yağ asitleri ile direkt ya da ile direkt ya da indirekt olarak alakalı olan heterojen bir indirekt olarak alakalı olan heterojen bir

bileşik grubudur.



Suda çözünmezler. Suda çözünmezler.



Eter, kloroform ve benzen gibi nonpolar Eter, kloroform ve benzen gibi nonpolar çözücülerde çözünürler.

çözücülerde çözünürler.



Diyette yer alan önemli bileşiklerdir Diyette yer alan önemli bileşiklerdir

(yüksek enerji değerleri, yağda çözünen (yüksek enerji değerleri, yağda çözünen

vitaminler, esansiyel yağ asitleri, vs.)

(45)

BİYOMEDİKAL ÖNEMİ:



Enerji kaynağı Enerji kaynağı



Hücre ve hücre organellerinin zarlarında Hücre ve hücre organellerinin zarlarında yapısal eleman

yapısal eleman



Termal izolasyon sağlayıcı Termal izolasyon sağlayıcı



Elektriksel izolasyon sağlayıcı Elektriksel izolasyon sağlayıcı



Lipidlerin kanda taşınmasında görevli Lipidlerin kanda taşınmasında görevli



Enzim kofaktörü Enzim kofaktörü



Elektron taşıyıcı Elektron taşıyıcı

(46)



Işık absorbe eden pigment Işık absorbe eden pigment



Emülsifiye edici Emülsifiye edici



Hormonların yapısında Hormonların yapısında



Hücre içi haberci Hücre içi haberci

(47)



Yağ asitleri uzun zincirli (alifatik) Yağ asitleri uzun zincirli (alifatik)

karboksilik asitlerdir (4-36 karbonlu).



Doğal yağlarda ester şeklinde veya Doğal yağlarda ester şeklinde veya dolaşımda serbest yağ asidi şeklinde dolaşımda serbest yağ asidi şeklinde

bulunabilirler.



Çift sayıda karbon atomu ihtiva ederler. Çift sayıda karbon atomu ihtiva ederler.



Uzun zincirin tamamı doymuş bağlardan Uzun zincirin tamamı doymuş bağlardan oluşabilir veya doymamış bağlar ihtiva oluşabilir veya doymamış bağlar ihtiva

edebilir.

(48)



Yağ asitleri aynı karbon sayısına sahip Yağ asitleri aynı karbon sayısına sahip

hidrokarbonların isimlerinin sonuna –anoik hidrokarbonların isimlerinin sonuna –anoik

veya –enoik eki getirilerek isimlendirilir.



Karboksil karbonu Karboksil karbonu



alfa, beta ve omega karbonları alfa, beta ve omega karbonları



Omega 3 Omega 3 , 6, 9 yağ asitleri , 6, 9 yağ asitleri

(49)



Doğal olarak meydana gelmiş doymamış Doğal olarak meydana gelmiş doymamış yağ asitlerindeki çift bağlar

yağ asitlerindeki çift bağlar –cis –cis konfigürasyonundadır.

konfigürasyonundadır.



Birden fazla Birden fazla cis cis çift bağının olması çift bağının olması

molekülün U formunu alması gibi sonuçlar molekülün U formunu alması gibi sonuçlar

doğurabilir doğurabilir



Trans yağ asitlerinin en önemli kaynağı Trans yağ asitlerinin en önemli kaynağı sıvı yağların hidrojenasyonu yoluyla

sıvı yağların hidrojenasyonu yoluyla margarinlerin elde edilmesidir.

margarinlerin elde edilmesidir.

(50)



Cis şeklindeki doymamış bağlarda; Cis şeklindeki doymamış bağlarda;

hidrojenler çift bağ düzleminin bir hidrojenler çift bağ düzleminin bir

tarafında, çift bağın her iki tarafındaki tarafında, çift bağın her iki tarafındaki

hidrokarbon zincirler ise düzlemin diğer hidrokarbon zincirler ise düzlemin diğer

tarafında yer alırlar.



Trans konfigürasyonundaki bağlarda ise Trans konfigürasyonundaki bağlarda ise hidrokarbon zincirler çift bağ düzleminin hidrokarbon zincirler çift bağ düzleminin

aksi taraflarında yer alırlar

(51)



Yağ asitlerindeki çift bağların pozisyonu Yağ asitlerindeki çift bağların pozisyonu düzenlidir.

düzenlidir.



Çoğu tekli doymamış yağ asidinde çift bağ Çoğu tekli doymamış yağ asidinde çift bağ C-9 ile C-10 (

C-9 ile C-10 ( Δ Δ

⁹⁹

) ) arasındadır. arasındadır.



Çoklu doymamış yağ asitlerindeki diğer çift Çoklu doymamış yağ asitlerindeki diğer çift bağlar da genellikle

bağlar da genellikle Δ Δ

¹²¹²

ve ve Δ Δ

¹⁵¹⁵

şeklindedir. şeklindedir.

(52)



Yağ asitlerinin hem fiziksel hem de Yağ asitlerinin hem fiziksel hem de

fizyolojik özellikleri, zincir uzunlukları ve fizyolojik özellikleri, zincir uzunlukları ve

içerdikleri doymamış bağ sayısı tarafından içerdikleri doymamış bağ sayısı tarafından

belirlenir.



Örnek olarak; yağ asidinin zincir uzunluğu Örnek olarak; yağ asidinin zincir uzunluğu ne kadar fazlaysa ve ne kadar az (veya

ne kadar fazlaysa ve ne kadar az (veya hiç) doymamış bağa sahipse, sudaki

hiç) doymamış bağa sahipse, sudaki çözünürlüğü o kadar düşüktür.

çözünürlüğü o kadar düşüktür.

(53)



Yağ asitlerinin erime noktaları da zincir Yağ asitlerinin erime noktaları da zincir uzunluğundan ve doymamış bağların uzunluğundan ve doymamış bağların

sayısından etkilenir;



Örnek olarak, 12-24 karbonlu doymuş yağ Örnek olarak, 12-24 karbonlu doymuş yağ asitleri oda sıcaklığında (25 C

asitleri oda sıcaklığında (25 C ˚) katı halde ˚) katı halde iken, aynı uzunluktaki doymamış yağ asitleri iken, aynı uzunluktaki doymamış yağ asitleri

sıvıdırlar.

(54)



Vertebralılarda, serbest yağ asitleri Vertebralılarda, serbest yağ asitleri dolaşımda bir serum proteini olan dolaşımda bir serum proteini olan

albumine bağlı olarak taşınırlar.



Ancak, yağ asitleri çoğunlukla esterler Ancak, yağ asitleri çoğunlukla esterler

veya amidler gibi karboksilik asit türevleri veya amidler gibi karboksilik asit türevleri

şeklinde bulunurlar.



Bu türevlerde yüklü karboksilat grupları Bu türevlerde yüklü karboksilat grupları bulunmadığı için, suda çözünürlükleri bulunmadığı için, suda çözünürlükleri

serbest formlarına göre daha da azdır.

(55)

TRİAÇİLGLİSEROLLER TRİAÇİLGLİSEROLLER

(Trigliseridler) (Trigliseridler)



Gliserol’ün yağ asitleri ile esterleşmesi Gliserol’ün yağ asitleri ile esterleşmesi

sonucunda meydana gelirler (3 yağ asidinin sonucunda meydana gelirler (3 yağ asidinin

gliserol’e ester bağıyla bağlanması) gliserol’e ester bağıyla bağlanması)



Yağlar veya nötral yağlar olarak da adlandırılırlar Yağlar veya nötral yağlar olarak da adlandırılırlar



Her 3 pozisyonda da aynı yağ asidi varsa, basit Her 3 pozisyonda da aynı yağ asidi varsa, basit triaçilgliseroller olarak adlandırılırlar. Bu

triaçilgliseroller olarak adlandırılırlar. Bu

durumda isimlendirilmesi; tristearin, tripalmitin, durumda isimlendirilmesi; tristearin, tripalmitin,

triolein vs. şeklinde olur.



Non-polar, hidrofobik dolayısıyla suda Non-polar, hidrofobik dolayısıyla suda çözünmezdirler.

çözünmezdirler.

(56)

Triaçilgliseroller (TAG) enerji Triaçilgliseroller (TAG) enerji depolanmasında görev alırlar:

depolanmasında görev alırlar:



Vücutta adiposit ya da yağ hücresi adı Vücutta adiposit ya da yağ hücresi adı verilen özel hücrelerde yağ damlacıkları verilen özel hücrelerde yağ damlacıkları

şeklinde depolanırlar.



Depolanmış yakıtlar olarak Depolanmış yakıtlar olarak

triaçilgliserollerin glikojen ve nişasta gibi triaçilgliserollerin glikojen ve nişasta gibi

polisakkaritlere göre iki önemli avantajı polisakkaritlere göre iki önemli avantajı

vardır.

(57)

1. Aynı ağırlıktaki yağ karbonhidratlara 1. Aynı ağırlıktaki yağ karbonhidratlara

göre iki katından fazla enerji ihtiva eder.

2. Triaçilgliseroller hidrofobik dolayısıyla 2. Triaçilgliseroller hidrofobik dolayısıyla

anhidrate olduklarından polisakkaritlerin anhidrate olduklarından polisakkaritlerin

depolanırken hidrasyonlarına bağlı depolanırken hidrasyonlarına bağlı

taşıdıkları suyu (ekstra ağırlığı) taşıdıkları suyu (ekstra ağırlığı)

taşımaları gerekmez.

(58)



İnsanlarda primer olarak adipositlerden İnsanlarda primer olarak adipositlerden oluşan yağ dokusu

oluşan yağ dokusu cilt altında cilt altında , , karın karın boşluğunda

boşluğunda ve ve meme dokusunda meme dokusunda bulunur.

bulunur.



Şişman insanlarda, adipositlerde aylarca Şişman insanlarda, adipositlerde aylarca enerji ihtiyacını karşılayabilecek 15-20

enerji ihtiyacını karşılayabilecek 15-20 kg’a kadar TAG bulunur. Buna mukabil kg’a kadar TAG bulunur. Buna mukabil

insan vücudunun depolayabileceği glikojen insan vücudunun depolayabileceği glikojen cinsinden enerji miktarı bir günlük ihtiyacın cinsinden enerji miktarı bir günlük ihtiyacın

altındadır.

(59)



Bazı hayvanlarda (foklar, penguenler gibi Bazı hayvanlarda (foklar, penguenler gibi sıcak kanlı kutup hayvanları) deri altında sıcak kanlı kutup hayvanları) deri altında depolanan TAG’ler aynı zamanda düşük depolanan TAG’ler aynı zamanda düşük

ısılara karşı izolasyon görevi görürler.



Kış uykusuna yatan hayvanlarda büyük Kış uykusuna yatan hayvanlarda büyük miktardaki yağ rezervleri enerji deposu miktardaki yağ rezervleri enerji deposu

olarak görev yapar.

(60)



TAG’lerin üstlendiği ilginç bir rol bir tür TAG’lerin üstlendiği ilginç bir rol bir tür balinada (sperm whale) görülür. Bu

balinada (sperm whale) görülür. Bu balinaların kafasında toplam vücut balinaların kafasında toplam vücut

ağırlığının 1/3’üne yakın ağırlıkta TAG ağırlığının 1/3’üne yakın ağırlıkta TAG

depolanmış vaziyettedir. Bu kafalarında depolanmış vaziyettedir. Bu kafalarında

depoladıkları TAG’lerin ısısını değiştirerek depoladıkları TAG’lerin ısısını değiştirerek

çok derinlere (1000-3000 m.) daldıklarında çok derinlere (1000-3000 m.) daldıklarında

o derinlikteki suyun yoğunluğuna kendi o derinlikteki suyun yoğunluğuna kendi

yoğunluklarını ayarlayarak rahatlıkla derin yoğunluklarını ayarlayarak rahatlıkla derin

sularda kalabilmektedirler.

(61)

Pek çok gıdada TAG’ler bulunur Pek çok gıdada TAG’ler bulunur



Çoğu doğal yağlar; bitkisel yağlarda, süt Çoğu doğal yağlar; bitkisel yağlarda, süt ürünlerinde ve hayvansal yağlarda olduğu ürünlerinde ve hayvansal yağlarda olduğu

gibi, basit ve karma (mikst) TAG’lerin gibi, basit ve karma (mikst) TAG’lerin kompleks karışımı şeklindedir. Bunlar kompleks karışımı şeklindedir. Bunlar

zincir uzunluğu ve doymuşluk derecesi zincir uzunluğu ve doymuşluk derecesi

açısından birbirinden farklı bir takım yağ açısından birbirinden farklı bir takım yağ

asitlerini ihtiva ederler.

(62)



Mısır ve zeytinyağı gibi bitkisel yağlar Mısır ve zeytinyağı gibi bitkisel yağlar

büyük oranda doymamış yağ asitleri ihtiva büyük oranda doymamış yağ asitleri ihtiva

eden TAG’lerden oluşurlar. Dolayısıyla eden TAG’lerden oluşurlar. Dolayısıyla

oda sıcaklığında sıvı haldedirler. Bunlar oda sıcaklığında sıvı haldedirler. Bunlar endüstriyel olarak hidrojenasyon yoluyla endüstriyel olarak hidrojenasyon yoluyla yapılarındaki çift bağlar doyurularak katı yapılarındaki çift bağlar doyurularak katı

yağlara

yağlara (margarin) (margarin) çevirilirler. çevirilirler.



Sığır etindeki yağ, büyük oranda yalnızca Sığır etindeki yağ, büyük oranda yalnızca doymuş yağ asitlerinden oluşan tristearin doymuş yağ asitlerinden oluşan tristearin

gibi TAG’ler ihtiva eder. Bunlar oda gibi TAG’ler ihtiva eder. Bunlar oda

sıcaklığında katı haldedir.

(63)



TAG’lerin hidrolizi sonucunda sabunlar TAG’lerin hidrolizi sonucunda sabunlar oluşur. Hayvansal yağları NaOH veya oluşur. Hayvansal yağları NaOH veya

KOH gibi bazlarla ısıttığımızda gliserol ve KOH gibi bazlarla ısıttığımızda gliserol ve

yağ asitlerinin Na ve K tuzları meydana yağ asitlerinin Na ve K tuzları meydana

gelir. Bunlara sabun diyoruz.



Sabunların kullanışlı tarafı suda Sabunların kullanışlı tarafı suda çözünmeyen maddeleri miçeller çözünmeyen maddeleri miçeller

oluşturarak çözünür hale getirmeleridir.

(64)

FOSFOLİPİDLER FOSFOLİPİDLER



Fosfolipidler membranlardaki temel lipid Fosfolipidler membranlardaki temel lipid yapılardır.

yapılardır. Gliserofosfolipidler Gliserofosfolipidler ve _ve

Sfingofosfolipidler

Sfingofosfolipidler olmak üzere iki olmak üzere iki başlık altında incelenebilirler.

başlık altında incelenebilirler.

(65)

Gliserofosfolipidler Gliserofosfolipidler

1.1.

Fosfatidik asit Fosfatidik asit

2.2.

Fosfatidilkolin Fosfatidilkolin

3.3.

Fosfatidiletanolamin Fosfatidiletanolamin

4.4.

Fosfatidilinozitol Fosfatidilinozitol

5.5.

Fosfatidilserin Fosfatidilserin

6.6.

Fosfatidilgliserol Fosfatidilgliserol

7.7.

Kardiyolipin Kardiyolipin

8.8.

Lizofosfolipidler (bir yağ asidi eksik) Lizofosfolipidler (bir yağ asidi eksik)

9.9.

Eter lipidleri Eter lipidleri

a.a. PlazmalojenlerPlazmalojenler

b.b. Platelet aktive edici faktörPlatelet aktive edici faktör

(66)

Sfingofosfolipidler Sfingofosfolipidler



Bu grupta Bu grupta Sfingomyelinler Sfingomyelinler bulunur. bulunur.

(67)



Glisero Glisero fosfo fosfo l l ipid ipid lerde alkol olarak gliserol, lerde alkol olarak gliserol, Sfingofosfolipidlerde ise alkol olarak

Sfingofosfolipidlerde ise alkol olarak gliserol yerine sfingozin yer alır.

gliserol yerine sfingozin yer alır.

(68)

Fosfatidik asit Fosfatidik asit



Glisero Glisero fosfo fosfo l l ipidler ipidler fosfatidik asit fosfatidik asit t t ürevleri olarak kabul edilebilirler. ürevleri olarak kabul edilebilirler.



Fosfatidik asit TA Fosfatidik asit TA G G ’lerin ve ’lerin ve glisero

glisero fosfo fosfo l l ipidler ipidler i i n n sentezinde önemli sentezinde önemli bir ara ürün olmakla birlikte dokularda bir ara ürün olmakla birlikte dokularda

büyük miktarlarda bulunmaz.

(69)

Fosfatidilkolin (lesitin) Fosfatidilkolin (lesitin)



Hücre membranında Hücre membranında ençok bulunan

ençok bulunan

fosfolipidlerdir. Kolin fosfolipidlerdir. Kolin

sinir iletiminde ve labil sinir iletiminde ve labil

metil gruplarının metil gruplarının depolanmasında depolanmasında

önemlidir.



Dipalmitoyl lesitin çok Dipalmitoyl lesitin çok etkili bir yüzey aktif etkili bir yüzey aktif

ajandır. Akciğerlerin ajandır. Akciğerlerin

kollabe olmasını kollabe olmasını

engeller. Eksikliğinde engeller. Eksikliğinde

prematüre bebeklerde prematüre bebeklerde

RDS görülür.

(70)

Fosfatidiletanolamin (sefalin) Fosfatidiletanolamin (sefalin)



Fosfatidilkolinden Fosfatidilkolinden farkı yapıda kolin farkı yapıda kolin

yerine etanolaminin yerine etanolaminin

olmasıdır.

(71)

Fosfatidilinozitol Fosfatidilinozitol



Bir ikinci haberci ön Bir ikinci haberci ön maddesidir.

maddesidir.



Fosfatidilinozitol 4,5-bis- Fosfatidilinozitol 4,5-bis- fosfat hücre zarında

fosfat hücre zarında

bulunur. Uygun hormon bulunur. Uygun hormon tarafından uyarı gelince tarafından uyarı gelince diaçilgliserol ve inozitol diaçilgliserol ve inozitol

trifosfat’a parçalanır.

Bunların her ikiside Bunların her ikiside

internal sinyal veya ikinci internal sinyal veya ikinci

haberci olarak görev haberci olarak görev

yapar.

(72)

Fosfatidilserin Fosfatidilserin



Yapıda etanolamin Yapıda etanolamin

yerine serin aminoasidi yerine serin aminoasidi

vardır. Çoğu dokuda vardır. Çoğu dokuda

mevcuttur. Treonin mevcuttur. Treonin

aminoasidi ihtiva eden aminoasidi ihtiva eden fosf fosf o o lipidler de izole lipidler de izole

edilmiştir.

(73)

Fosfatidilgliserol Fosfatidilgliserol



Fosfatidilgliserol Fosfatidilgliserol mitokondri

mitokondri

membranlarında membranlarında

bulunur ve bulunur ve

kardiyolipin kardiyolipin sentezinde sentezinde

kullanılır.

(74)

Kardiyolipin Kardiyolipin



İki molekül İki molekül

fosfatidik asitin fosfatidik asitin

fosfat grupları fosfat grupları

üzerinden bir üzerinden bir

gliserolle ester gliserolle ester

bağları yapmasıyla bağları yapmasıyla

oluşur. Temel oluşur. Temel

olarak mitokondri iç olarak mitokondri iç

zarında bulunur

(75)

Lizofosfolipidler Lizofosfolipidler



Yapılarında tek bir Yapılarında tek bir

yağ asidi bulunduran yağ asidi bulunduran gliserofosfolipidlerdir.

gliserofosfolipidlerdir.



Önemli Önemli

gliserofosfolipid ara gliserofosfolipid ara

ürünleridirler.

(76)

Eter Lipidleri Eter Lipidleri



Bazı fosfolipidlerde eter bağıyla bağlı yağ asitleri Bazı fosfolipidlerde eter bağıyla bağlı yağ asitleri bulunur.

bulunur.



Gliserole bağlı iki açil zincirinden biri ester yerine Gliserole bağlı iki açil zincirinden biri ester yerine eter bağı ile bağlanmıştır.

eter bağı ile bağlanmıştır.



Eter bağıyla bağlı zincir; doymuş olabileceği gibi, Eter bağıyla bağlı zincir; doymuş olabileceği gibi, plazmalojenler

plazmalojenler de olduğu gibi 1. ve 2. karbonlar de olduğu gibi 1. ve 2. karbonlar arasında bir çift bağ da bulundurabilir.

arasında bir çift bağ da bulundurabilir.



Vertebralıların kalp dokuları, eter lipidlerinden Vertebralıların kalp dokuları, eter lipidlerinden oldukça zengindir.

oldukça zengindir.

(77)

plazmalojenler plazmalojenler



Beyin ve kaslardaki Beyin ve kaslardaki

fosfolipidlerin % 10’unu fosfolipidlerin % 10’unu

oluştururlar. Yapısal oluştururlar. Yapısal

olarak fosfatidil

olarak fosfatidil kolin ya da kolin ya da etanolamin’e benzerler.

etanolamin’e benzerler.

Ancak bir nolu karbonda Ancak bir nolu karbonda

ester bağı yerine eter bağı ester bağı yerine eter bağı

vardır.



Vertebralıların kalp Vertebralıların kalp

dokusundaki fosfolipidlerin dokusundaki fosfolipidlerin

yaklaşık yarısı yaklaşık yarısı

plazmalojenlerden oluşur.

(78)

platelet aktive edici faktör platelet aktive edici faktör



Bir eter lipididir. Bir eter lipididir.



Potent bir moleküler sinyaldir. Potent bir moleküler sinyaldir.



Bazofil lökositlerden salınır. Platelet Bazofil lökositlerden salınır. Platelet

agregasyonunu ve plateletlerden serotonin agregasyonunu ve plateletlerden serotonin

salınımını uyarır.



Karaciğer, düz kas, kalp, uterus ve akciğer Karaciğer, düz kas, kalp, uterus ve akciğer dokusu üzerinde de birtakım etkileri vardır.

dokusu üzerinde de birtakım etkileri vardır.



Enflamasyon ve allerjik cevapta önemli bir Enflamasyon ve allerjik cevapta önemli bir rol oynar.

rol oynar.

(79)

Sfingomiyelinler Sfingomiyelinler



Beyinde ve sinir Beyinde ve sinir dokusunda büyük dokusunda büyük

miktarlarda bulunurlar.

Hidroliz edildiklerinde bir Hidroliz edildiklerinde bir

yağ asidi, fosforik asit, yağ asidi, fosforik asit,

kolin ve kompleks bir kolin ve kompleks bir

aminoalkol olan sfingozin aminoalkol olan sfingozin elde edilir. Yapıda gliserol elde edilir. Yapıda gliserol

yoktur. Sfingozin+yağ asidi yoktur. Sfingozin+yağ asidi

kombinasyonuna

kombinasyonuna seramid seramid adı verilir.

adı verilir.

(80)

GLİKOLİPİDLER GLİKOLİPİDLER (Glikosfingolipidler) (Glikosfingolipidler)



Plazma membranlarının dış yüzeyinde Plazma membranlarının dış yüzeyinde yaygın olarak bulunurlar.

yaygın olarak bulunurlar.



Uzun zincirli bir aminoalkol olan sfingozin, Uzun zincirli bir aminoalkol olan sfingozin, uzun zincirli bir yağ asidi (sfingozin+yağ uzun zincirli bir yağ asidi (sfingozin+yağ

asidi=seramid) ve bir glikozidik bağ ile asidi=seramid) ve bir glikozidik bağ ile

bağlanmış polar bir baş grubundan bağlanmış polar bir baş grubundan

oluşurlar.

(81)



Polar baş grubu, seramid’in 1 nolu Polar baş grubu, seramid’in 1 nolu karbonuna bağlıdır.

karbonuna bağlıdır.



Bağlı polar grup, bir ya da daha fazla Bağlı polar grup, bir ya da daha fazla monosakkarid bakiyesinden oluşur.

monosakkarid bakiyesinden oluşur.



Glikolipidlerin yapısında fosfat bulunmaz. Glikolipidlerin yapısında fosfat bulunmaz.



Hücre yüzeyindeki değişik ‘biyolojik Hücre yüzeyindeki değişik ‘biyolojik

tanıma’ olaylarında rol alırlar. Örneğin;

insanda A, B, 0 kan gruplarının insanda A, B, 0 kan gruplarının

belirleyicisidirler.

(82)



Bazı kaynaklarda sfingofosfolipidler Bazı kaynaklarda sfingofosfolipidler (sfingomyelinler) ve glikolipidler

(sfingomyelinler) ve glikolipidler (glikosfingolipidler),

(glikosfingolipidler), sfingolipidler sfingolipidler başlığı başlığı altında birlikte incelenir.

altında birlikte incelenir.



Seramid, bütün sfingolipidlerin yapısal ana Seramid, bütün sfingolipidlerin yapısal ana bileşiğidir.

bileşiğidir.

(83)



Serebrosidler Serebrosidler ; seramid’e bağlı tek şeker ; seramid’e bağlı tek şeker ünitesi bulundururlar (galaktoz ve glukoz).

ünitesi bulundururlar (galaktoz ve glukoz).



Galaktoz bulunduran serebrositler nöral Galaktoz bulunduran serebrositler nöral doku, glukoz bulunduranlar ise nöral doku doku, glukoz bulunduranlar ise nöral doku

dışındaki dokuların plazma dışındaki dokuların plazma

membranlarında karakteristik olarak membranlarında karakteristik olarak

bulunurlar.

galaktozilseramid

(84)



Globosidler Globosidler ; seramid’e bağlı iki ya da ; seramid’e bağlı iki ya da daha fazla şeker ünitesi bulundururlar daha fazla şeker ünitesi bulundururlar

(glukoz, galaktoz, N-asetil galaktozamin).



Serebrosid ve globosidlere nötral Serebrosid ve globosidlere nötral

glikolipidler de denir. Çünkü pH 7’de glikolipidler de denir. Çünkü pH 7’de

yüksüzdürler.

(85)

Gangliozidler;



En kompleks glikosfingolipidler’dir. En kompleks glikosfingolipidler’dir.

Seramide bağlı polar baş grubu olarak Seramide bağlı polar baş grubu olarak

oligosakkaridler bulunur.



Yapısında bulunan oligosakkarid grup, bir Yapısında bulunan oligosakkarid grup, bir ya da daha fazla N-asetil nöraminik asit ya da daha fazla N-asetil nöraminik asit

(sialik asit) molekülü bulundurur.

(86)

Steroller Steroller



Membranda bulunan Membranda bulunan yapısal lipidlerdendir.

yapısal lipidlerdendir.



Birbirine kaynamış dört Birbirine kaynamış dört hidrokarbon halkasına hidrokarbon halkasına

sahiptirler.



Safra asitlerinin Safra asitlerinin

yapısında bulunurlar.



Steroid hormonlar Steroid hormonlar kolesterolden

kolesterolden sentezlenir.

sentezlenir.

(87)

Amfipatik lipidler Amfipatik lipidler



Yağ asidleri, fosfolipidler, Yağ asidleri, fosfolipidler,

sfingolipidler, safra tuzları ve sfingolipidler, safra tuzları ve

kolesterol polar gruplar kolesterol polar gruplar

bulundururlar. Dolayısıyla bulundururlar. Dolayısıyla

molekülün bir kısmı hidrofobik molekülün bir kısmı hidrofobik yani suda çözünmez, bir kısmı yani suda çözünmez, bir kısmı

ise hidrofilik yani suda ise hidrofilik yani suda

çözünürdür. Böyle moleküllere çözünürdür. Böyle moleküllere

amfipatik moleküller denir ve amfipatik moleküller denir ve

böyle moleküller sulu ortamda böyle moleküller sulu ortamda

miçel, lipozom veya çift miçel, lipozom veya çift

tabakalı vezikül gibi formlar tabakalı vezikül gibi formlar

alırlar.

(88)

Eikosanoidler Eikosanoidler

