Çocuklar İçin Doğru Olanı Yapmak: Çocuk hakları programlaması için uygulayıcı rehberi

Çocuklar İçin Doğru Olanı Yapmak: Çocuk hakları programlaması için uygulayıcı rehberi

Çocuklar, aileleri ve toplulukları için olumlu ve kalıcı değişimlerin yaratılmasını en etkili yolu çocuk hakları temelli yaklaşımların benimsenmesidir. Elinizdeki bu rehber, Çocukları Kurtarın’ın dünya çapında edindiği deneyimlerden yola çıkarak, kalkınma ve insani yardım çalışanlarının çocukları ve onların haklarını programlarının merkezine koymalarını kolaylaştıracak fikir ve araçlar sunar.

Sade bir dille yazılmış olan Çocuklar için Doğru Olanı Yapmak , programlama döngüsünün kilit aşamalarını çocuk hakları bakış açısı ile ele almaktadır. Atılması gereken pratik adımları ortaya koyar, sık sorulan soruları ve kaygıları cevaplar ve baştan sona alan çalışmaları ile zenginleştirilmiştir.

Ekteki CD ROM’da ise başka araçlar ve yararlı malzemeler sunulmuştur.

“Bir rehberden beklenen her şey burada var ve Everychild ülke programları ve ortaklarının bu rehberden çok çeşitli şekillerde faydalanacaklarından eminim.”

Ruth Steele, Everychild.

Çocuklar için Doğru Olanı Yapmak

Çocuk hakları programlaması için uygulayıcı rehberi

Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı, 28 ülkeden üyeleri ve 100den fazla işlevsel programı ile dünyanın önde gelen çocuk hakları örgütüdür. Çocuk hakları için mücadele etmekte ve dünya çapında çocukların hayatlarında kalıcı iyileştirmeler sunmaktayız.

Önsöz 1 v

Önsöz 2 vii

Teşekkür ix Kısaltmalar x

1 Giriş 1 2 Çocuk hakları programlaması 4

3 Çocuk hakları durum analizi 21 4 Programın planlanması 40 5 İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme 54

6 Ortaklar ve çalışma ilişkileri 71 7 Çocuk hakları savunmacılığı 86 8 Çocuk hakları programlaması ve acil durumlar 104

9 Hak temelli bir örgüt olmak 129

Terimler 143

1989 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Çocuk Hakları Sözleşmesini (BMÇHS) kabul ettiğinde ve Üye Devletler tarafından onaylama süreci başladığında, dünya çapındaki kamu kurumları, toplum ve çocuklar arasındaki ilişkinin kalitesi konusunda yeni bir tarihi döneme girdik. Bu Sözleşme iki temel öncüle dayanan yeni bir toplumsal kontrata hayat verdi- çocukların haklar konusunda etkin birer özne olarak tanınması ve Birleşmiş Milletler aracında hükme bağlandığı gibi, taraf devletlerin bu hakların tam olarak uygulanması için gerekli koşulları sağlamak konusunda devredilemez sorumlulukları olduğu.

Bu yolculuk sırasında- ekonomik, kültürel, toplumsal ve diğer çeşitli bağlamlarda, ciddi çatışma altındaki bölgeler dahil olmak üzere, ulusal ve uluslar arası düzeyde örgütlü sivil toplumun başı çekmesi ile Sözleşme yeni yasalara eklemlenmiş ve anlaşmalar ve doktriner tanımlara girmiştir. Esasında Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi’nin oluşturduğu evrensel izleme sistemi gözlem ve önerileri ile Sözleşme’nin hüküm ve ilkelerinin uygulanışını arttırmak için çabaların yoğunlaşması gereğini vurgulayarak bu yolculukta taraf devletlerin yanında olmuştur.

Uluslar arası Çocukları Koruyun İttifakı diğer uluslar arası sivil

toplum örgütleri ile birlikte, bu süreçte araştırılan farklı yolları

geliştirmiş ve geliştirmeye devam etmektedir. Aynı zamanda, son

birkaç yılda, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin meşruiyetinin- diğer

insan hakları anlaşmalarında olduğu gibi- devletlerin politika

yapma yaklaşımlarında hak temelli yaklaşımlar izleme

kapasitelerine bağlı olduğunu fark etmiştir. Birçok farklı girişim aracılığıyla İttifak, stratejik olarak dünyanın farklı yerlerinde ve farklı toplumsal düzeylerde kabul edilebilecek bir kavramsal gündem geliştirmeye yönelik çalışmıştır.

İttifak bu yayın ile, çocuk haklarının korunması politikalarına olan taahhüdünü tekrar teyit etmekte ve bu yönde gerçek adımlar atılmasına ihtiyaç olduğun, çocuk hakları temelli kamu politikası programlamasının uygulanması üzerine bir rehber biçiminde dikkat çekmektedir. Şüphesiz ki, ittifakın kendi deneyimleri ile zenginleştirilmiş olan ve geniş bir olası uygulama senaryosu çeşitliliğini göz önüne alan bu rehber, BMÇHS’ni retorik ve hak temelli yaklaşımlara sahte bir bağlılıktan çıkarıp, daha uygulamaya dönük bir düzeye, dünya çapında çocuk ve ergenlerin haklarını garanti altına alacak politikaları doğrudan etkileme düzeyine çıkarma yönünde büyük bir teşvik sunmaktadır. Uluslararası, bölgesel ve ulusal kurumların çocuk haklarını geliştirmesi ve korumasının esas olduğu bir bağlamda, Çocukları Kurtar İttifakı’nın bu yayını BMÇHS’nin uygulanması ile ortaya çıkacak yeni sorunlara yönelerek, çocuk hakları tarihindeki bu yeni döneme özellikle önemli bir katkı sunmaktadır.

Dr Norberto I Liwski Eski Üye

BMÇHS Komitesi

Önsöz 2

Çocuk haklarının gerçekleşmesi mücadelesi Çocukları Kurtarın’ın misyonunun kalbinde yatar. Çocukların aç kalmaya devam ettiği, engellenebilir hastalıklara maruz kaldığı, istismar edildiği ve sömürüldüğü ve eğitime erişimlerinin engellendiği bir dünyada, Çocukları Kurtarın çocukların hayatlarına mümkün olan en iyi başlangıcı yapmaları ve haklarının evrensel olarak tanınması için çalışmaktadır.

Çocukları Kurtarın’ın yaptığı her işin altlığını BM Çocuk Hakları Sözleşmesi (BMÇHS) oluşturur. Devletlerin büyük çoğunluğu tarafından onaylanmasıyla Sözleşme çocuk hakları ve yaşamlarının iyileştirilmesi konusunda dünya çapında yenilenmiş bir sahiplenme yaratmıştır. Dolayısıyla, Çocukları Kurtarın gelişiminde ve insani çalışmalarında çocuk hakları programlaması yaklaşımını benimser. Bu yaklaşımın dayandığı kavramlar el kitabımız olan Çocuk Hakları Programlaması:

Programlamaya Hak Temelli Yaklaşımlar Nasıl Uygulanır ’da ortaya konmuştur.

Ancak, çocuk haklarına dayanan yaklaşımların sistematik olarak uygulanması ihtiyacı gittikçe artan bir biçimde kabul görse de, kavramsal anlayıştan uygulamaya geçişin zor olduğu görülmüştür. Uygulama halen parçacıkdır ve sistematik değildir.

Bu uygulayıcı rehberi el kitabımızı tamamlamakta ve birçok

açıklama, araç, kontrol listesi, alan çalışması, program örneği ve

kilit başvuru kaynakları içermektedir. Bunların büyük bölümü

kendi küresel deneyimlerimizden alınmıştır. Çocuk hakları

programlamasının uygulayanlar için daha önce işe yarayan uygulamaları sunmakta ve tekrar tekrar ortaya çıkan bazı soruları cevaplamaktadır.

Kalkınma ve insani program uygulayıcıları bir çocuk hakları gerçekliği yaratmaya davet ediyoruz. Çocuk hakları programlamasını gündelik işlerinizden biri haline getirin. Lütfen bu araçları kullanın, değiştirin ve yeni araçlar geliştirin.

Sizin deneyimlerinden öğrenmeye ihtiyacımız var. Lütfen bunları belgeleyin ve bizimle paylaşın. Birlikte, çocuk hakları programlamasında tüm çocuklar ve gençler için gerçek ilerleme yakalayabiliriz.

Barry Clarke

Başkan, Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı

Teşekkür

Bu rehber Çocukları Kurtarın ÇHP-PDA (Çocuk Hakları Programlaması Profesyonel Değişim Ağı) tarafından geliştirilmiştir.

Proje ağı temsilen Duncan Trotter tarafından koordine edilmiş, malzemelerin çoğu serbest danışman Amanda Harding tarafından bir araya getirilmiştir. Ayrıca Çocukları Kurtarın programları ve bürolarından deneyimlerini bizimle paylaşarak katkı yapanlara teşekkür borçluyuz.

Kaynaklarının bu yayının ekinde yer alan CD-ROM’da kullanılmasına izin veren şu örgütlere Çocukları Kurtarın teşekkürlerini sunar: Çocuk Hakları Bilgi Ağı (ÇHBA), ajanslar Arası Daimi Komite (AADK), Çocuk Hakları Sözleşmesi STK Grubu.

ALNAP izni ile tekrar yayınlanan İnsani Eylemde Krizden Etkilenmiş Topluluklar: Uygulayıcılar için el kitabı, 2005. Güncellenmiş baskısına 2008’de erişilebilecektir. www.alnap.org

UNICEF IRC izniyle tekrar yayınlanan G Lansdown, Çocukların Gelişen Yetenekleri, 2005, UNICEF Innocenti Araştırma Merkezi ve Çocukları Kurtarın İsveç. Bu yayının kopyaları UNICEF IRC’den ücretsiz elde edilebilir ya da www.unicef-irc.org adresinden indirilebilir.

Acil Durumlar Kapasite Yaratma Projesi için yayıncı Oxfam GB izniyle kullanılan Acil Durumlarda Etki Ölçümü ve Hesap Verebilirlik:

Yeterince İyi bir Rehber. Metnin tamamı Oxfam Yayınevinden ciltli olarak elde edilebilir. www.oxfam.org.uk/publications

Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı ÇHP-PDA üyeleri Mikkel Balslev (Danimarka, ÇHP-

PDA Koordinatörü) Bill Bell (İngiltere) Glenn Bond (Avusturalya) Guy Cave (Myanmar) Sylvia van Dijk (Meksika) Eva Geidenmark (İsveç)

Anne Ma Grosland (Norveç) Dan Roso (Birleşik Devletler) Carlotta Sami (İtalya) Susanna Tan (Finland) Duncan Trotter (İngiltere) Jay Wisecarver (İsveç)

Kısaltmalar

ÇK Çocuk koruma

ÇHT Çocuk hakları temelli

ÇHP Çocuk hakları programlaması ÇHDA Çocuk Hakları Durum Analizi

TTÖ Topluluk temelli örgüt

ADHP Acil duruma hazırlık planı İTÖ İnanç temelli örgüt

KEİ Küresel etki izleme

STK Sivil toplum örgütü

YASB Yoksulluk Azaltma Strateji Belgesi HTY Hak temelli yaklaşımlar

BMÇHS birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi

1 Giriş

Elinizdeki çocuk hakları programlaması (ÇHP) uygulayıcı rehberi çocuk hakları ilkelerini ve değerlerini¹ programınızın her adımında uygulamanıza yardımcı olacaktır. ÇHP yaklaşımı kullana ekip ve örgütün yöneltmiş olduğu birçok “nasıl” sorusu burada cevaplanmaktadır.

ÇHP çocukları programınızın merkezine koyar. Çocukları hak sahibi olarak görür ve onları kendi gelişimlerinin birer aktörü olarak görmenizi sağlar. Hükümetleri, çocuk haklarının gerçekleştirilmesinde ana yükümlülük sahibi olarak görür ve onların vatandaşlarına karşı hesap verebilirliğini geliştirir. Plan ve etkinliklerinizin çocuk hakları ile ilgili 4 temel ilkeye dayanmasını sağlar: hayatta kalma ve gelişim, ayrım gözetmeme, çocuk katılımı ve çocuğun yüksek yararı.

Rehberdeki her bölüm şunları sunar: denenmiş ve sınanmış kilit adımlar, sürece başlarken size yardımcı olacak ipuçları, birçok ülke ve bağlamdan başarılı uygulama örnekleri, sık karşılaşılan çelişkiler ve olası çözümleri hakkında bir “evet, ama” bölümü, daha fazla bilgi için kilit web siteleri ve yayınlar. Kilit adımlar ve alan çalışmaları genellikle Çocukları Kurtarın’ın kendi küresel deneyimlerinden alınmıştır.

Rehber, çocuk hakları temelli bir yaklaşım benimsemenin çocuklar, aileleri ve toplulukları için olumlu ve kalıcı değişim yaratmada en etkili yol olduğunu göstermektedir. Bu kolay bir süreç değildir- birçok örgüt sorunlarla halen boğuşmaktadır.² Hem kısa hem de uzun vadede zaman, kaynak (insan kaynağı ve mali kaynak) ve bağlılık gerektirecektir. Örgütünüzün çalışma biçimini, kültürünü, yapısını ve yönetimini değiştirmeniz gerekebilir. Çocuklarla, topluluklarla, ortaklarla ve bağışçılarla çalışma şeklinizi de değiştirmeniz gerekebilir.

Ancak yatırımınız büyük ödüller verecektir.

Bu rehber kimin için?

Rehber öncelikle çeşitli durum ve bağlamlarda, insani ve kalkınma programlarında çalışanlar için tasarlanmıştır. Kıdemli ulusal program ekiplerinin ihtiyaçları göz önünde tutularak yazılmıştır. Örgütsel karar vericiler, politika danışmanları ve program destek ekipleri de hedeflenmiştir. Ayrıca, ortak örgütleriniz, bağışçılarınız ve hak temelli yaklaşımlar ve/veya çocuk hakları konularına ilgi duyan diğer kişilere de yöneliktir.

Rehber şunları varsayar:

• BMÇHS ile ilgili ileri düzeyde bilgi sahibi olduğunuzu

• ÇHP, kavramları ve ilkeleri konusunda bilginiz olduğunu ve programlamanın temel kavramlarına aşina olduğunuzu (örn.

Program döngüsü, planlama, amaç ve hedefler belirleme, uygulama, izleme ve değerlendirme) ³

• İnsani ve kalkınma çalışmalarında iyi uygulamalar ile ilgili temel bilgiye sahibi olduğunuzu

• Tercihen Çocuk Hakları Programlaması: Programlamaya Hak Temelli Yaklaşım Nasıl Uygulanır (Çocukları Kurtarın, 2005) adlı kitabı okumuş olmak.

Bu rehber nasıl kullanılır?

Bu rehberin size yeni stratejiler ve planlar geliştirirken ya da mevcut belgeleri güncellerken çocuk hakları bakış açısını yakalamanızı sağlayacak bir çerçeve vereceğini umarız. Aşağıdaki ipuçları rehberden en iyi biçimde yararlanmanızı sağlayacaktır.

• 2. Bölümü okurken acele etmeyin, çünkü diğerlerine göre daha kavramsaldır. Çocuk hakları programlamasıyla ne kastettiğimizi ve kilit araçlar ve süreçleri ortaya koyar. 2. bölümün anlaşılması çok önemlidir çünkü arkasından gelen bölümlerin her biri için temel oluşturur.

• 3., 4. ve 5. bölümler çocuk hakları programlaması döngüsünün üç kilit aşaması üzerinedir- durum analizi, planlama ve izleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme.

• 6.,7. ve 8. bölümler çocuk hakları temelli yaklaşım uygulamasının üç yönünü daha derinden inceler- ortaklar ve çalışma ilişkileri, savunuculuk ve acil durumlar.

• 9. bölüm hak temelli bir örgüt olmanın ne demek olduğunu ele alır.

Ekibinizin üyeleri ile birlikte çeşitli araçları inceleyin. Bunların katı kurallar değildir ve incelenip sizin kendi bağlamınıza uyarlanmalıdırlar. Buradaki fikirleri sınamanızı ve deneyimlerinizi diğerleri ile paylaşmanızı destekliyoruz. Rehberi yeni ekip üyelerinizle, ortak ve bağışçılarınızla, planlama çalıştaylarınızda, eğitimlerinizde ve program döngünüzün her aşamasında kullanabilirsiniz.

CD ROM kaynakları

Ekteki CD ROM’da, rehberde ya da daha fazla bilgi bölümlerinde belirtilen çeşitli kaynaklar bulunmaktadır.

Notlar

1 Bu kavramlar daha önce Çocukları Kurtarın el kitabı, Çocuk Hakları Programı: Hak temelli yaklaşımlar programlamaya nasıl uygulanır, Çocukları Kurtarın, 2005’de kullanılmıştır.

2 Çocukları Kurtarın’ın bugüne kadarki ilerlemesi üzerine bir analiz için Çocuk Hakları Programlaması Benimsenmesi ve Uygulanmasında İlerlemenin Kıyaslanması Çalışması, Çocukları Kurtarın, 2004

3 Örneğin, Araç setleri: İzleme, değerlendirme ve etki değerlendirme için uygulama rehberi, Çocukları Kurtarın, 2003.

2 Çocuk hakları programlaması

Bu bölümün sonuna geldiğinizde:

• çocuk hakları programlamasının temelini oluşturan insan hakları standartları ve ilkelerin farkında olacak

• kilit ÇHP araçlarını ve bunların nasıl kullanılacağını anlayacak

• program etkinliklerinizi yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirmelerine ve hak sahiplerinin haklarını aramalarına yardımcı olacak şekilde nasıl planlayacağınızı bileceksiniz.

Bu bölüm çocuk hakları programlaması ile ne demek istediğimizi açıklamaktadır. Program etkinliklerinizin ve savunmacılık çalışmalarınızın çocuk haklarını korumak ve gerçekleştirmek ve başkalarının aynısını yapmasına yardımcı olmak üzerine kurulu olmasını sağlamak için ihtiyacınız olan kilit araçları ortaya koymaktadır.

Çocuk hakları programlaması nedir?

Yardım ve kalkınma çalışmalarına haklar temelli yaklaşım temel insan hakları ilkeleri ve standartlarına dayalıdır. Çocuk hakları programlaması (ÇHP) bunlar ve BM Çocuk Hakları Sözleşmesi (BMÇHS) ilkeleri üzerine kuruludur. 2005’de Çocukları Kurtarın ÇHP üzerine örgütsel bir niyet bildirisi (karşı kutuda) geliştirdi. Bu Birleşmiş Milletlerin 2003’de kabul ettiği İnsan Hakları Temelli Kalkınma üzerine Ortak Anlayış’ını yansıtmaktadır.

Benzer şekilde, eğer örgütünüz ÇHP’yi üstlendiyse, rehber olarak BMÇHS’nde yer alan standart ve ilkeleri kullanmalısınız. Programınızın ve savunuculuk çalışmalarınızın tamamı iki kilit etkinlik üzerine kurulmalıdır:

yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirmelerine yardımcı olmak ve çocukları (hak sahipleri olarak) haklarını arama konusunda desteklemek. (Sayfa 9’daki yükümlülük sahipleri ve hak sahipleri ile ilgili bölüme bakınız).

Çocuk Hakları Programlaması: Çocukları Kurtarın’ın Ortak Anlayışı¹

Hakların Gerçekleştirilmesi Kalkınma ve insani yardım ve tüm politika müdahaleleri dahil olmak üzere tüm Çocukları Kurtarın çalışmaları, BMÇHS ve diğer uluslar arası insan hakları araçlarında da öngörüldüğü gibi, çocukların haklarının gerçekleştirilmesi konusunda ilerleme sağlamalıdır.

Standart ve İlkeler BMÇHS ve diğer insan hakları araçlarından alınan çocuk hakları standart ve ilkeleri her Çocukları Kurtarın’ın her sektör, her yer ve programlama sürecinin her aşamasındaki çalışmalarına yol göstermelidir.

Yükümlülükler ve Talepler Çocukları Kurtarın’ın tüm çalışmaları yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirme, çocuk haklarına saygı gösterme, koruma ve gerçekleştirme kapasitelerinin gelişmesine katkıda bulunmaktadır.

Çocukları Kurtarın, hak sahibi olarak çocukları, doğrudan ya da aileleri ve toplulukları üzerinden güçlendirmeli ve desteklemeli ve haklarını talep etmelerine katkıda bulunmalıdır.

ÇHP’yi her bir kelimenin anlamı üzerinden kavramanız daha kolay olabilir:

Çocuk- 18 yaşın altındaki tüm kız ve oğlanlar, gelişen yetenekler ve yetişkinlere göre hassasiyetler ile karakterize edilen bir dönem.

Haklar- çocuklar için geçerli olan uluslar arası insan hakları olarak tanımlanır, temelde BMÇHS’nde ortaya konmuşsa da diğer insan hakları sözleşmelerinde de yer alır.

Programlama-belirlenmiş bir amaç ya da hedefe yönelik ve iyi kalkınma uygulamalarına yer veren bir dizi etkinliğin (analiz, planlama, uygulama ve izleme dahil olmak üzere) yönetimi.

Bunlar bir arada ÇHP için işe yarar bir tanım sunarlar:

Çocuk hakları programlaması, çocukların konumlarının iyileştirilmesi, böylece tüm kız ve oğlanların haklarını tam olarak kullanmaları ve çocuk haklarını tanıyan ve saygı gösteren toplumlarda yaşamaları genel amacına sahip programların planlanması, uygulanması ve izlenmesinde çocuk hakları ilkelerinin kullanılması demektir.

Çocuklar ve çocukluk

Dünyanın farklı yerlerinde çocukluk anlayışı çeşitlilik göstermektedir.

Çocukların en iyi gelişme için nelere ihtiyaç duydukları, hangi çevrelerin bu ihtiyaçları en iyi cevap verdiği ve belirli yaşlardaki çocuklar için ne tür ve düzey korumanın uygun olduğu hakkında farklı algılar bulunur. 17 yaşındaki bir çocuğun ihtiyaçları ve kapasitesi 6 aylık bir bebeğinkinden çok farklıdır. 10 yaşındaki bir çocuk ekonomik ve ev içi sorumluluklardan korunmaktayken, başka bir ülkedeki çocuk için bu sorumluluklar hem kendisi hem de ailesi için yararlı görülebilmektedir. Devletler, toplumlar, ebeveynler ve diğer veliler, çocukluk algısındaki bu çeşitlik içinde evrensel insan hakları standartlarını nasıl yorumlamalı ve uygulamalılar? Çalıştığınız yerin bağlamında ele almanız gereken sorulardan biri budur.

ÇHP’nı etkin biçimde kullanabilmek için çocukluk ve çocukların “gelişen yetenekleri” üzerine belirli bir farkındalık ve anlayışa ihtiyacınız vardır.

(aşağıdaki kutuya bakınız).

Gelişen yetenekler ve çocukluk²

“Çocukluk” kavramı farklı toplumlarda farklı anlamlar taşır. Bunun sonucunda yetişkinler çocukları bir dizi önceden belirlenmiş varsayıma göre değerlendirir ve bu varsayımlar çocuklara nasıl davranıldığını ve neler başarabilme kapasiteleri olduğunu belirler. Genel eğilim, çocukların çocuk olarak sunabileceklerine değer verme yerine çocukların yetkinliklerini bir dizi yetişkin standardına göre değerlendirme yönündedir.

BMÇHS farklı çevre ve kültürlerden farklı yaşam deneyimleri olan çocukların yetkinlikleri farklı yaşlarda edineceklerini ve bu sürecin koşullara göre farklılaşacağını kabul eder.

Çocuklar yetkinlikleri sadece yaşa bağlı olarak değil, deneyim, kültür ve ebeveynlerinin destek ve beklenti düzeylerine göre edinirler.

“Gelişen yetenekler” kavramı BMÇHS’nde kurulan güçlendirme ve koruma dengesinin merkezindedir. Bu denge çocukları; dinlenmeye değer, saygı gören ve hakların uygulanmasında gittikçe artan bir otonomi sağlanan, kendi yaşamlarında etkin birer aktör, bir taraftan da bağıl olgunluk ve gençlikleri oranında korunma hakkına sahip görür.

Gelişen yeteneklerin haklara gösterilen saygıyı etkilemediğinin, BMÇHS’ndeki tüm hakların kapasitelerinden bağımsız olarak tüm çocukları kapsadığının kabulü çok önemlidir. Konumuz bu hakları uygulama sorumluluğunun kimde olduğudur.

Kilit araçlar

ÇHP’yi gündelik çalışmalarınızda kullanmanız için gereken kilit araçlar burada verilmektedir. Bu rehberin farklı bölümleri üzerine çalışırken araçları daha kolay tanıyabilmeniz amacıyla her araca karşılık gelen bir simge bulunmaktadır.

Yükümlülük sahibi ve hak sahibi ilişkisi BMÇHS’nin 4 genel ilkesi

Etki ve yükümlülük çemberleri Değişimin boyutları

Üç ayak

Öğrenme ve geri besleme halkası

Aşağıdaki şema çocuk hakları temelli program döngüsünün köklerinin insan hakları ve çocuk hakları ilkeleri anlayışına nasıl dayandığını göstermektedir.

Yükümlülük sahipleri ile hak sahipleri arasındaki ilişki döngünün takip eden tüm aşamalarını belirler. Döngü, etki ve yükümlülük çemberleri aracını (çocuk hakları durum analizinin (ÇHDA) yürütülüşünü 3. Bölüm’de göreceksiniz) kullanarak analiz ile devam eder ve çerçeve olarak değişimin boyutların kullanarak (4. Bölüm) planlamaya geçer. Uygulama çalışmanın üç ayak üzerinde dengelenmesi olmalıdır. İzleme ve değerlendirme ise öğrenme ve geri besleme halkasının temellerini oluşturmalıdır.

6. Dışsal etkileme, savunuculuk ve hesap verebilirlik

5. İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme

1. İnsan hakları

ilkeleri ve çocukluk anlayışı ve farkındalığı

4. Uygulama

(Üç ayak) 3. Planlama

(Değişimin boyutları)

Çalışma biçimleri üzerine önemli bir not

ÇHP yaklaşımı kullanmak, insan hakları ve çocuk hakları ilkeleri üzerine kurulu bazı çalışma biçimlerini (süreçlerini) benimsemek anlamına gelir.

Bunları çalışmanızın her aşamasında ve bu rehberde sunulan araçları kullanırken göz önünde bulundurunuz.

Kilit süreçler şunlardır:

• Program döngüsünün her aşamasında çocuklara yer vermek

• En hassas çocuklarla çalışmak ve ayrımcılığın karşısında olmak

• Güç ilişkilerini çocukla ve onların hakları aleyhine yeniden tanımlayarak bir haklar iklimi yaratmak

• Ortaklık içinde çalışmak

• Devletle birlikte ve devleti yapabilir kılarak çalışmak

• Sivil toplumu güçlendirmek ve topluluk katılımını teşvik etmek 2. Analiz (ÇHDA) (etki ve yükümlülük çemberleri

Bunların ilk ikisi doğrudan BMÇHS’nin dört genel ilkesinden ikisiyle ilişkilidir (BMÇHS’nin dört genel ilkesini 10ç sayfada göreceksiniz). Haklar iklimi kavramı, çocuk hakları durum analiz (ÇHDA) üzerine hazırlanmış olan 3. Bölüm’de tanıtılmaktadır. Ortaklık içine çalışmak üzerine daha detaylı bir inceleme 6. Bölüm’de yapılmıştır.

Bu çalışma biçimlerinin uygulanma derecesi içinde bulunduğunuz bağlamla ilişkili olacaktır.

ÇHP için her bir kilit araç hakkında ayrıntılar burada verilmiştir.

Yükümlülük sahibi ve hak sahibi ilişkisi

Hak temelli yaklaşımların esaslarından biri yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirme ve bu konuda hesap vermelerinin istenmesi ile hak sahiplerinin haklarını talep etme konusunda güçlendirilmesi sürecidir.

Bu nedenle, içinde bulunduğunuz bağlamda, bu ilişkinin farklı düzeylerde nasıl çalıştığını anlamanız gerekmektedir. Programınız yükümlülük sahibi- hak sahibi ilişkisinin etkin olarak çalışmasına ortam sağlamalıdır. Yükümlülük sahiplerinden hesap sorulması ve yükümlülüklerini yerine getirmeleri için desteklenmesi konusunda eyleme geçmeniz gerekebilir. Ayrıca hak sahipleri olarak çocukları (ve sivil toplumun diğer öğelerini) da haklarını talep etmeleri için güçlendirmeniz ve bu konudaki kapasitelerini arttırmanız gerekebilir.

Aşağıdaki şema bu ilişkiyi açıklamaktadır.

Yükümlülük sahibi ve hak sahibi ilişkisi

Yükümlülük sahipleri

Haklara saygı göstermeleri, korumaları ve gerçekleştirmeleri sağlanmış

Hesap verebilirlik Katılım

İnsan hakları

• Evrenseldir (ayrımcılık gözetmeme)

• Geri alınamaz (verilemez/alınamaz)

• Bölünmez

• Birbirleriyle bağlantılıdır (birinin kaybı hepsini etkiler)

Hak sahipleri

Yükümlülük sahiplerine hesap sorabilme gücü verilmiş Yükümlülük sahipleri

Hak sahiplerine karşı sorumluluklarını yerine getirir haklarını talep eder

Hak sahipleri

Yükümlülük sahiplerinden

Yükümlülük sahibi kimdir?

Yükümlülük sahipleri BMÇHS ve diğer uluslar arası insan hakları sözleşmelerinde yükümlülükler atfedilenlerdir. Devlet en temel yükümlülük sahibidir. İnsan haklarına saygı göstermek, onları korumak ve gerçekleştirme yükümlülüğü bulunmaktadır. Sorumluluklarından bazılarını başkalarına devredebilir (örneğin özel şirketler ya da sivil toplum grupları).Uluslar arası topluluğun da devletin çocuk haklarını gerçekleştirme sorumluluklarını yerine getirmesine destek olma yükümlülüğü vardır. Ebeveynler ve çocukların bakımını üstlenen diğer kişiler de, çocuklara yönelik belirli sorumlulukları olan yükümlülük sahipleridir. Bunlar ikincil yükümlülük sahipleri olarak tanımlanabilirler. İçinde bulunulan toplum ve kültürün ahlak kodlarına bağlı olarak diğer birey ve grupların da çocuklara karşı bazı sorumlulukları olabilir.

Bunlar genellikle yasal değil ahlaki yükümlülüklerdir.

Devletin sorumlulukları ile ilgili biraz daha ayrıntıya girilirse:

Ana yükümlülük sahibi olarak devletin çocuk haklarına saygı gösterme, onları koruma ve gerçekleştirme yükümlülüğü bulunmaktadır.

• Saygı-Devletler hakların kullanılışına doğrudan ya da dolaylı olarak engel olamamalıdır.

• Koruma-Devletler üçüncü şahısların hakların kullanılışına engel olmasına karşı önlemler almalıdır.

• Gerçekleştirme (kolaylaştırma)-Devletler hakların tam olarak gerçekleşmesi yönünde yasal, yönetsel, bütçesel, yargısal, geliştirici ve diğer uygun önlemleri almalıdır.

• Gerçekleştirme (sunum)- Devletler hakların gerçekleştirilmesi için destek ya da hizmetleri doğrudan sunmalıdır.

Hak sahibi haklarını talep edebilir ve yükümlülük sahiplerine yükümlülüklerini yerine getirme konusunda hesap sorabilir kılınmalıdır. Bir çocuğun bunu doğrudan yapabilirliği onun gelişen yeteneklerine göre zamanla değişecektir. Hak sahiplerinin de diğerlerinin haklarına saygı gösterme yükümlülüğü bulunur.

BMÇHS’nin 4 genel ilkesi

Yükümlülük sahibi- hak sahibi ilişkisinin çocuklar için etkili bir biçimde çalışması için BMÇHS’nin 4 genel ilkesinin yerine getirildiği bir “haklar iklimi”ne ihtiyaç vardır. Bunlar; hayatta kalma ve gelişme, ayrımcılık gözetmeme, çocukların katılımı ve seslerinin duyulması hakkı ve çocuğun yüksek yararıdır. Bunlar çocukların durumunu ve gelişen yeteneklerini göz önünde bulundururken insan hakları ilkelerine dayalıdırlar. Daha kapsamlı bir

açıklama Çocuk Hakları Programlaması: Programlamaya Hak Temelli Yaklaşım Nasıl Uygulanır (Çocukları Kurtarın, ikinci baskı, 2005) el kitabında bulunabilir. Bu rehber ilkelerin nasıl uygulanacağını tarif etmektedir.

BMÇHS’nin 4 genel ilkesi

En yüksek yararlar

Hayatta kalma ve gelişme

Katılım Ayrım gözetmeme

Hayatta kalma ve gelişme

Çocukların hayatta kalışı çoğunlukla doğrudan çocuğun yaşam hakkı ile ilgili iken, çocuğun gelişim hakkı ( BMÇHS’nde tarif edildiği gibi) fiziksel, psikolojik, duygusal, toplumsal ve ruhsal gelişmeyi içine alacak şekilde en geniş anlamıyla yorumlanmalıdır. Ana yükümlülük sahibi olarak devletin çocukların mümkün olan en yüksek düzeyde hayatta kalma ve gelişmelerini sağlamak sorumluluğu bulunmaktadır. Devletin sorumluluklarını yerine getiremediği (ya da bazen gönülsüz olduğu) yerlerde uluslar arası bağışçılar, STK’lar, sivil toplum örgütleri ve özel sektör mali, teknik ya da lojistik destek sunabilir ve tamamlayıcı olabilir.

Çocukların hayatta kalma ve gelişme haklarının uygulamada gerçekleştirilmesi için:

• çocukluk ve çocukların gelişen yetenekleri konusunda bir farkındalık ve anlayışa ihtiyacınız vardır. Birlikte çalıştığınız çocuklara, devlete ve ortaklara uygun bilgi ve eğitimi de sunmalısınız.

• Devletin çocukların hayatta kalma ve gelişimlerine öncelik verme kapasitesinin; mali kaynaklar, ayrılan bütçe ve mali yarım mekanizmaları, politika ve yasalar, teknik kapasite, örgütsel kapasite gibi, analizine ihtiyacınız vardır. Çocukların hayatta kalma ve gelişme haklarına katkıda bulunan diğer grupların (sivil toplum, uluslar arası örgütler, özel sektör vb.) kapasitelerini de analiz etmelisiniz.

• Bu analize dayalı ve tüm ilgili paydaşların bakış açılarını sürece dahil eden programlar planlama yapmanız gerekir.

• Bir taraftan diğer ortaklarla çalışırken diğer taraftan devletin yükümlülüklerini yerine getirme kapasitesini güçlendirecek uygulamalar yapmanız gerekir.

• Çocukların hayatındaki doğrudan değişimler ile kapasite, politika, mevzuat ve tavırlardaki değişimi ölçen net göstergeler kullanarak izleme ve değerlendirme yapmanız gerekir.

Ayrım gözetmeme

BMÇHS üç temel alanda ayrımcılığın ortadan kaldırılmasına yoğunlaşmıştır:

birey olarak çocuklara karşı, bazı çocuk gruplarına karşı ve tüm nüfus grubuna karşı. Ayrımcılıkla karşı mücadele sadece yukarıdan aşağıya stratejiler dayatmak değildir. Bunu yerine, programcılarınız güç ilişkileri ve ayrımcılık durumun ve bunların beraber çalıştığınız çocuklar üzerine etkilerini incelemelidir.

Bu uygulamaya şöyle yansır:

• Örgütünüz ayrımcılık gözetmeme ve çeşitlilik bilincini teşvik etmelidir.

Beraber çalıştığınız çocuklara, devletlere ve ortaklara bu konuda uygun bilgi ve eğitim sunabilirsiniz.

• 3. Bölüm’de tanımlanan çocuk hakları durum analizine (ÇHDA);

ayrımcılık gözetmeme/çeşitlilik analizini bir bölüm olarak eklemelisiniz.

- Hangi çocuk grupları ayrımcılıkla karşı karşıya (verinin ayrıştırılmış olmasını sağlayın)

- Toplumsal kimliğin farklı yönlerine dayalı çok biçimli ayrımcılık, örneğin bir etnik azınlık grubundan engelli bir kız çocuğu

- Diğer yerel, ulusal ve uluslar arası grupların ayrımcılıkla mücadele için yaptıkları çalışmaların incelenmesi

• Ayrımcılık gözetmeme analizini yansıtan ve ayrımcılığın nasıl ele alınacağını açıkça gösteren hedef ve savunuculuk amaçları planlamalısınız.

• Programınızı ayrımcılığa maruz çocuklarla ilgilenecek, onları güçlendirecek ve etkileyecek, ayrımcılık konularında içsel ve kamusal farkındalık yaratacak ve hassas çocukların değer ve becerilerini onları toplumsal birer aktör olarak görerek başkalarına gösterir şekilde uygulamalısınız.

• İzleme ve değerlendirme: ayrımcılıkta azalma ve tavırlardaki değişiklikleri ölçmek için net göstergeler kullanın. Farklı gruplar üzerindeki istenene ve istenmeyen etkileri de el almalı ve farklı paydaşların görüşlerini de almalısınız.

Çocuk katılımı ve duyulma hakkı

BMÇHS’nde öngörüldüğü şekliyle katılım, çocukların ve gençlerin görüşlerini ifade etme, karar verme süreçlerini etkileme ve hayatlarını etkileyen alanlarda değişim yaratma fırsatına sahip olmaları ile ilgilidir. Çocuk katılımı, en marjinal olanlar ve farklı yaş ve yeteneklere sahip çocuklar dahil edilerek, çocukların bilgili ve gönüllü olarak kendilerin ilgilendiren her konuya dahil olmalarıdır.

Bu uygulamaya şöyle yansır:

• Çocukların gelişen yetenekleri ve kendi adlarına hareket etme becerileri üzerine bir farkındalık ve anlayışa ihtiyacınız vardır. ( Örneğin, farklı yaşlardaki çocukları dahil etmenin kavrama düzeylerine ve katılım becerilerine göre değişen yolları vardır. Bu bölümün sonundaki başvuru kaynaklarına bakınız)

• Çocukların kendilerini ifade etmeleri ya da seslerinin duyulmasının önündeki engelleri belirlemek için program çevresini analiz etmeniz gerekir.

• Planlama: çocukların görüşlerinin program tasarımını etkilemesi için mekan ve fırsat yaratmalısınız.

• Uygulama: Çocukların seslerinin aile ve topluluk içinde ve ötesinde duyulması için mekan ve fırsat yaratmalı, çocukların kendilerine güvenlerini, hakları konusundaki bilgilerini ve kendilerini koruma becerilerini geliştirmeli, çocuklara önemli yaşam becerileri öğrenmeleri ve geliştirmeleri için fırsat vermeli, çocukları sivil toplumun üyeleri ve etkin ve sorumlu vatandaşlar olarak güçlendirmelisiniz.

• İzleme ve değerlendirme: çocukların katılım düzeyi ve görüşlerinin karar verme süreçlerinde dikkate alınması için mekan ve mekanizmaların yaratılmasını ölçmek için net göstergeler kullanın.

• Geri besleme yolu ile çocuklara karşı hesap verebilir olmanız gerekir.

Kaliteli katılımın sağlanması

Çocukları Kurtarın çocukların katılımına yol gösterici olarak yedi tane uygulama standardı geliştirmiştir:

1. Etik bir yaklaşım: şeffaflık, dürüstlük ve hesap verebilirlik 2. Çocukların katılımı ilgili ve gönüllüdür

3. Çocuk dostu ve yapabilir kılıcı bir ortam 4. Fırsat eşitliği

5. Çalışanlar etkin ve kendine güvenli

6. Katılım çocukların güvenliği ve korunmasını teşvik eder 7. Takip ve değerlendirmen in sağlanması

Bu uygulama standartları üzerine daha derin bir araştırma Çocukların Katılımında Uygulama Standartları, Çocukları Kurtarın, 2005’de bulunabilir.

Çocuğun yüksek yararı

Bu ilke çocuğun hayatının her yönüyle ilgilidir. Çocukların hayatını etkileyen bir karar aldığında bu kararların etkisi çocukların yüksek yararı temel kaygı olacak şekilde değerlendirilmelidir anlamına gelir. Diğerlerinin – örneğin ebeveynler, topluluk ve devlet- yararı, bunlar son kararı etkileyici olsa dahi, bu kaygının önüne geçmemelidir.

Bu uygulamaya şöyle yansır:

- Yüksek yarar ilkesi ve karar verme süreçleri için sonuçları hakkında farkındalık geliştirmelisiniz.

- Yerel ve ulusal politika, mevzuat ve uygulamanın ne ölçüde çocukların yüksek yararı ile belirlendiğini analiz etmelisiniz.

- Planlama: çocukların görüşlerinin program tasarımını etkilemesine izin verin.

- Uygulama: program etkinliklerinin uygulamasında çocukların doğrudan dahil edilmesini kolaylaştırmalısınız.

- İzleme ve değerlendirme: program etkinliklerinin çocukla üzerindeki etkisini ölçmeli ve onların yüksek yararının gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini değerlendirmelisiniz. Program etkinliklerinin politikalar, uygulamalar, tavırlar ve topluluk üzerindeki etkilerini de ölçmeli, çocukların yüksek yararının ne ölçüde önceliklendirildiğini değerlendirmelisiniz.

Alan Çalışması

Uganda’da HIV üzerine yapılan çalışmalarda çocuklar ve ailelerinin geleceğe hazırlanması için, hatıra defterleri paha biçilmez bir araç haline gelmiştir.

Hatıra defterinin oluşturulması ebeveynlere çocuklarına ve geniş ailelerine HIV statülerini kelimelerle ifade edebilmelerinde yardımcı olmuştur.

Ebeveynlerin çocuklarını dinlemeleri ve geleceklerini planlarken çocuklarını da dahil etmelerini sağlamıştır. Ebeveynler ve çocukların, çocuklara mülk aktarımı ve vasiyet yazma gibi yasal konuları ele almalarına yardımcı olmuştur.

Proje büyük bir başarı olarak saygı görmüştür. Aileler ve topluluklar, proje alanlarında HIV ve AIDS üzerindeki toplumsal utancın azaltılması sayesinde HIV statüleri konusunda daha açık hale gelmişlerdir. Topluluklar etkilenen ailelere yardım için, çocuklarının okul harçlarından muaf tutulması gibi uygun yollar bulmuşlardır. Proje Uganda’da 20’den fazla mahalleyi kapsamıştır.

Çocukları Kurtarın ortağı olan Uganda’da HIV/AIDS ile Yaşayan Kadınların Ulusal Topluluğu’na (UHAYKUT) halen destek vermekte ve Etiyopya ve Güney Afrika’da hatıra çalışmalarına devam etmektedir. Hatıra Eğitim Programı birçok Afrika ülkesindeki diğer kalkınma örgütleri tarafından da benimsenmiştir ve doğu Asya’da da kullanılmaktadır. Birçok örgüt 2010 yılına kadar 10 milyon insanla hatıra çalışmasını paylaşmayı hedefleyen 10 Milyon Hatıra Projesi’nde bir arada çalışmaktadır.

Etki ve yükümlülük çemberleri

Bu aracı çocuk hakları durum analizinizi (ÇHDA) yaparken kullanın.

Yükümlülük sahibi- hak sahibi ilişkisinin nasıl işlediğini değerlendirmenize ve hak ihlalleri ile desteklerdeki boşlukları tespit etmenize yardımcı olacaktır.

Etki ve yükümlülük çemberleri iki kilit şeyi oluşturmanıza yardım edecek bir uygulama aracıdır: hak sahipleri olarak çocukların çeşitli gruplar ve bireylerle olan dinamik ilişkileri ve yükümlülük sahiplerinin çocuklara karşı yükümlülükleri. Her düzeydeki yükümlülük sahipleri ve paydaşların kimler olduğunu, bunların rollerinin, sorumluluklarının ve yeteneklerinin anlaşılması

çok önemli bir adımdır. Programınızı planlamanıza, muhtemel ortaklarınızı tespit etmenize ve savunmacılığınızın hedefini belirlemenize yardımcı olacaktır. Ayrıca, çalışmanızın tüm aşamalarının diğer aşamalarla ilişkili ve birbirini güçlendirir olmasını sağlayacaktır.

Etki ve yükümlülük çemberleri

Hak Talepleri ULUSLARARASI TOPLULUK- mevzuat, politika, kaynaklar

MERKEZİ HÜKÜMET- mevzuat, politika, kaynaklar YEREL YÖNETİM UYGULAMALARI

Yükümlülükler ve sorumluluklar AİLE

TOPLULUK SİVİL TOPLUM- özel sektör

SİVİL TOPLUM –özel sektör SİVİL TOPLUM- özel sektör Değişimin boyutları

Bu aracı programınızı tasarlamak ve ÇHDA’nizle tespit ettiğiniz boşlukları doldurmak için yardımcı olarak kullanabilirsiniz. Ayrıca, programınızın yarattığı etkiyi ölçmek için göstergeler belirlemenize de yardımcı olacaktır.

Amaçlarınızı, göstergelerinizi ve etkinliklerinizi değişimin boyutlarını göz önünde bulundurarak haritalandırmak program tasarımınız ve uygulamanızın güçlendirilmesi gereken taraflarını gösterecektir.

Çocuk haklarının gerçekleştirilmesinde etkili olan 5 değişim boyutu bulunur.

Sadece bu alanların bir ya da birkaçında değişim yaratarak çocukların kendi hayatlarında olumlu ve uzun soluklu değişimler yakalamalarına yardım etmiş olacaksınız:

• Çocuk ve gençlerin haklarının gerçekleştirilmesinde değişimler

• Çocuk ve gençlerin haklarını etkileyen politika ve uygulamalarda değişimler

• Çocuk ve gençler için eşitlik ve ayrım gözetmeme durumunda değişimler

• Çocuk ve gençlerin katılım ve etkin vatandaşlık durumlarında değişimler

• Toplum ve toplulukların çocuk haklarını destekleme yeteneklerinde değişimler

Aşağıdaki şema her bir değişim boyutunun diğerleri ile ilişkilerini göstermektedir:

Değişimin 5 boyutu

Çocuk ve gençlerin haklarını etkileyen

politika ve uygulamalarda

değişimler

Çocuk ve gençler için eşitlik ve ayrım gözetmeme durumunda

değişimler

Çocuk ve gençlerin haklarının gerçekleştirilmesinde

değişimler

Çocuk ve gençlerin katılım ve etkin vatandaşlık durumlarında

değişimler

Toplum ve toplulukların çocuk haklarını destekleme yeteneklerinde

değişimler

Değişimin boyutları birbirleri ile ilişkili ve karşılıklı destekleyicidir.

Yükümlülük sahipleri ve hak sahipleri ilişkisi (dikey aks) ve güç ilişkileri konusuna (yatay aks) yöneliklerdir. Beraber ele alındıklarında, bu beş boyut çocuk haklarının gerçekleştirilmesinde sürdürülebilir etki ve değişimin ölçülmesi için bir çerçeve sağlar.

Çocuk hakları programlamasının üç ayağı

Üç ayak modeli çocuk akları programlamasının üç esas bileşenini gösterir. Bu aracı programınızı planlarken kullanın. ÇHDA’niz alanınızdaki ana yükümlülük sahiplerini ve çocuk haklarının ne derece ihlal edildiğini tespit edecektir. Bundan sonra yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirme konusunda, çocuklar ve sivil toplumun ise haklarını talep etme

konusunda nasıl desteklenebileceğini bulabilirsiniz. Bunun için nelerin işe yaradığını göstermeniz ve bunların benimsenmesi için sivil toplumla birlikte savunuculuk yapmanız gerekebilir.

Bu üç ayak, etkinlikler arasındaki karışım ve dengeyi tarif ederek program stratejisini temsil eden bir görsel araç olarak kullanılabilir. Etkinlikler arasındaki denge ve ayaklar arasında ayırdığınızı kaynaklar zamanla, programınız ilerleyip, ortaklarınızın, devletin ve diğer paydaşların kapasiteleri ve katılımları değiştikçe farklılık gösterecektir. Her hangi bir zamanda uygun olan dengenin ne olduğunun ve her bir ayaktaki işlerin diğerleri ile ilişkili ve desteklenir olduğunun farkında olmanız önem taşır.

ÇHP’nın üç ayağı

ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ 1. AYAK

Çocuk hakları ihlallerine ve desteklerdeki boşluklara karşı doğrudan eylemler

2. AYAK yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini

yerine getirme kapasitelerini güçlendirmek (politika, uygulama

ve mevzuat)

3. AYAK çocukların, velilerinin ve sivil toplumun hak talep

etme ve diğerlerini sorumlu tutma

anlayış ve kapasitelerini güçlendirmek

ÖRGÜTSEL KAPASİTE

İlk ayak, desteklerdeki boşlukları ve çocuk hakları ihlallerini hedef alan doğrudan eylemlerdir. Çalışmanız diğer uygulayıcıları etkileyecek bir kanıt temeli yaratmalıdır. Üstlendiğiniz tüm savunuculuk çalışmalarına (ulusal ya da uluslar arası düzeyde) güvenilirlik kazandıracaktır. Programınızın doğasına bağlı olarak, etkinlikleriniz arasında 5 yaş altı için tedavi edici besleme, cinsel şiddete maruz kızlar için danışmanlık, temel okul malzemeleri desteği....ve birçok diğerleri yer alabilir.

İkinci ayak yükümlülük sahiplerinin çocuklara karşı yükümlülüklerini yerine getirme kapasitelerin güçlendirme üzerine yoğunlaşır. Ana yükümlülük sahibi olarak devletin sorumlulukları üzerinde durur ve mevzuat, politikalar ve uygulama, yapılar, mekanizmalar ve kaynak dağılımında iyileştirmeler yaracak eylemler talep eder. Etkinlikler arasında çocuk koruma önlemlerinin yoksulluk önleyici stratejik planlara dahil edilmesi, yerel yönetimlerde bütçelerin izlenmesi, çocukların dahil olduğu karar verme mekanizmalarının kurulması, yasa reformlarının yönlendirilmesi, çocuk ombudsmanlığının yaratılması....ve birçok diğerleri yer alabilir.

Üçüncü ayak çocukların (hak sahipleri olarak), velilerinin ve sivil toplumun yükümlülük sahiplerinden hesap sorma ve çocuklar için hak talep etme anlayış ve kapasitelerini güçlendirme ile ilgilenir. Etkinlikler arasında, çocuk haklarını geliştiren ağlara ;(özellikle çocuklarca yönlendirilen örgütler) destek olunması topluluk temelli örgütlerin örgütsel gelişimi, çocuk hakları hakkında farkındalık yaratma, ulusal basının eğitimi ve harekete geçirilmesi, meslek gruplarının harekete geçirilmesi, uluslararası işbirlikleri içinde çalışmak...ve birçok diğerleri yer alabilir.

Birinci ayak, çocuklar ve aileleri ile doğrudan çalışma sayesinde size kanıt, deneyim ve güvenilirlik sağlar. Bu kanıtları ikinci ayakta, çocuklar için arzu ettiğiniz değişimler gerçekleştirecek politikalarını yönlendirmeye çalışırken savunuculuğunuza altlık olarak kullanabilirsiniz. Savunuculuğunuz, çocuk ve gençlerin ve diğer kilit grupların çocuk haklarını talep etme konusunda güçlendirildiği ve harekete geçirildiği güçlü bir sivil toplum tarafından desteklediği ve üstlenildiği takdirde- üçüncü ayaktaki işiniz- çok etkili olacaktır.

Öğrenme ve geri besleme halkası

Çalışmalarınızı izleme ve değerlendirme sayesinde öğrendikleriniz ilerlemeniz hakkında size geri besleme sağlayacaktır. Geri besleme ile çalışmanızdan öğrendiklerinizi ve sonuçları örgütünüzün içinde ve dışındaki farklı paydaşlarınıza iletebilirsiniz. Bu hesap verebilirliğinizi, özellikle programınıza dahi olan çocuk ve gençlere görünür kılmak için kilit bir yöntemdir. Çalışma şeklinizi ve etkinliğinizi iyileştirecek değişimleri tetikleyebilir, başkalarıyla paylaşılacak iyi uygulama örnekleri sunabilir ve ulusal ve uluslar arası savunuculuk çalışmalarınıza girdi sağlayabilir.

Unutmayın!

Çocuk hakları programlaması şunları gerektirir:

• Çerçeve olarak BMÇHS’nin kullanmanız. Size meşruiyet, referans noktası ve izleme mekanizmalarıyla ilgilenme fırsatları sunacaktır.

• BMÇHS’nin 4 genel ilkesinin örgütünüzün çalışmaları süresince bir filtre mekanizması görevi görmesi. Bu ilkeler dikkatinizi ayrımcılık, çocukların görüşleri, çocukların hayatta kalması ve gelişmelerini sağlayacak kaynakların harekete geçirilmesi ve çocukların yüksek yararının öncelikli kaygı olduğu karar verme mekanizmaları üzerinde yoğunlaştıracaktır.

• Çocukların bakış açılarını yakalamaya çalışmanız, onları onur ve gelişen yetenekleri olan insanlar olarak görmeniz, seslerini yükseltmeleri için güçlendirilmeleri ve desteklenmeleri, görüşlerinin dinlenmesi ve değişim sürecinin bütünleşmiş bir parçası haline gelmeleri.

• Yükümlülük sahiplerinin tespit edilmesi ve sorumlu tutulması.

• Hakları zaten en az güvence altında olan ve tanınan, en marjinal kesime ilgi gösterilmesi

• Genel hedefin kız ve oğlanların yaşamları ve hakları üzerinde ölçülebilir bir etki yaratılması olması

• Eğilim, fırsat ve kapasitelerin analizini gerektirirken acil ve görünür hak ihlallerine de müdahale eden, uzun vadeli bir yaklaşım benimsenmesi

• Kız ve oğlanlar üzerindeki etkinin ölçüsünü arttırmak için kanıt temelli savunuculuğun kullanılması (örneğin, çoğaltma, politika değişikliği ya da daha yüksek kaynak aktarımı)

• Programınızın her toplumsal düzeyde işlemesi, düzeyler arasında ilişkiler kurması ve böylece etkiyi azami tutması.

• Güçlendirici katılım süreçlerini (çocuklar ve gençler de dahil olmak üzere çeşitli ortaklarla) kullanmanız.

• Çocuklar için gerçek değişimi yaratmak amacıyla çeşitli ortaklıklara girmeniz (devletle, sivil toplumla, topluluklarla, özel sektörle, vb.) Notlar

1“Çocuk hakları programlaması üzerine ortak anlayış” Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı ÇHP Profesyonel Değişim Ağı tarafından 2005 yılında kabul edilmiştir.

2Daha fazla bilgi için Lansdown G, Çocukların Gelişen Kapasiteleri, Innocenti Sezgi11, UNİCEF Innocenti Araştırma Merkezi, İtalya, 2005.

3 Çocuk hakları durum analizi

Bu bölümün sonuna geldiğinizde:

• bir çocuk hakları durum analizinin (ÇHDA) ne demek olduğunu anlamış

• kilit adımlar kullanılarak bir ÇHDA’ni nasıl yürütülebileceğini öğrenmiş olacaksınız.

Bu bölüm, 2. Bölümde verilen temel ÇHP ilkeleri, araçları ve süreçleri hakkında belirli bir bilgi düzeyi gerektirmektedir ve bunun üzerine kurulmuştur.

Bu bölüm çocuklar ve yükümlülük sahiplerinin sürece katıldığı bir ÇHDA’ni nasıl yapacağınızı göstermektedir. ÇHDA’niz çocukların karşı karşıya oldukları sorunları tanımlayacak ve bu sayede onların hayatında olumlu bir değişimi nasıl yaratacağınızı planlayabileceksiniz.

ÇHDA nedir?

ÇHDA çocuklar ve haklarının durumuna dair bir analizdir. Bu analizi çocukların haklarının ne kadar gerçekleştirilmiş olduğunu ortaya koymak ve haklarının gerçekleştirilmesinin önündeki engelleri belirlemek için kullanın.

ÇHDA’niz bir ülkeyi, bölgeyi ya da bir iş kolunu ( örn. Sağlık) kapsayabilir.

Hiçbir ÇHDA diğerine benzemez!

Bir ÇHDA nasıl yapılır?

ÇHDA’niz mümküne ekip üyeleri tarafından yürütülmelidir çünkü beraber çalıştığınız çocuklar ve toplulukların yanında ekip üyelerinin de süreci sahiplenmesi gerekir. Gerektiğinde onlara gereken ek becerileri kazandırınız.

Onlara genel haklar, yükümlülük sahipleri ve paydaşlar ve anahtar grupların kapasiteleri hakkında bazı temel sorular sorarak başlayın.

ÇHDA’niz için soracağınız kilit sorular 1. Mevcut haklar hakkında

• Haklar konusunda ne tür bir ortam baskındır (genel makroekonomik, siyasi, kültürel ve sosyal durumun yanı sıra olası eğilim ve senaryolar)?

• Hangi haklar, neden ihlal edilmektedir (makro analiz dahil, görünen, altta yatan ve kökendeki sebepler)?

• Tüm çocukların hayatta kalma ve gelişim hakları ne derece garanti altındadır?

• Marjinalize olmuş ve kolay incinebilir çocuk gruplarının durumu nedir,;

ne tür ayrımcılıklar, neden mevcuttur?

• Yasal, siyasi ve uygulama ortamı, BMÇHS’ne ulusal uyum ve raporlama dahil, nasıldır?

• Toplumun her düzeyinde çokların en yüksek yararı ne derece önceliklidir?

• Önümüzdeki yıllarda ortaya çıkması olası senaryo ve eğilimler nelerdir ve bunlar farklı çocuk gruplarını nasıl etkileyecektir?

2. Yükümlülük sahipleri ve paydaşlar hakkında

• Yükümlülük sahipleri kimlerdir?

• Çocuk haklarının korunması ve gerçekleştirilmesine dahil olan diğer anahtar aktörler ve paydaşlar kimlerdir?

• Çeşitli paydaşlar arasındaki güç dinamikleri nelerdir?

• Çocuklar ve gençler dahil olmak üzere farklı paydaşların, özellikle farklı çocukların toplum içindeki rolüne dair, görüş ve bakış açıları nelerdir?

3. Kilit grupların kapasiteleri hakkında

• Yükümlülük sahiplerinin sorumluluklarını yerine getirme kapasiteleri nedir?

• Yükümlülük sahiplerinin kapasitelerini sınırlayan engeller nelerdir?

• Paydaşların yükümlülük sahiplerinin kapasitelerini güçlendirmede ve onlara hesap sormadaki rollerini yerine getirme kapasiteleri nedir?

• Paydaşların çocukları, velilerini ve toplulukları haklarını arama konusunda güçlendirmedeki rollerini yerine getirme kapasitesi nedir?

• Çocuklar kendi yaşamlarını etkileyecek kararları ne kadar etkileyebilirler ve neden?

Kilit adımlar

İzleyeceğiniz kilit adımları sunmadan önce ÇHDA’nizi planlamanız için bazı püf noktalarına değineceğiz.

Püf noktaları:

• Bunu çalışanlarınız ve onların birlikte çalıştığı insanlar için bir öğrenme fırsatı olarak görün.

• İyi planlayın ve gerekiyorsa bir eğitim öğesine yer verin.

• Çocukların, velilerin, yükümlülük sahiplerinin ve diğer kilit paydaşların başlangıçtan itibaren katılımını teşvik edin.

• Danışmanlara başvurmadan önce iyice düşünün. Siz zaten çok şey biliyorsunuz. Sahip olduğunuz vukuf ve deneyimleri kullanın!

• Açık ve net olun. Bulgularınızı çocuklar ve topluluklarla paylaşmanıza yardımcı olacaktır.

ÇHDA’nizin kilit adımları şunlardır:

1. ÇHDA’nizi planlama 2. Literatür taraması 3. İlk araştırma 4. Başlangıç analizi 5. Daha fazla veri toplama

6. ÇHDA’nizin taslağının yazılması 7. Geniş çaplı danışma

8. ÇHDA’nizi bitirme ve kullanma

ÇHDA’niz muhtemelen iki ay alacaktır. Sınırlı kaynaklar kullanıyor olabileceğinden sürecin bundan daha fazla uzamamasına dikkat ediniz. Hız kaybetme riski yaratabilirsiniz.

I. ÇHDA’nizi planlama

ÇHDA’nizin amacı, süreci, rolleri ve sorumlulukları, zaman aralığı ve destek ihtiyaçları konusunda net olun. Ekibinizle ÇHDA’niz üzerine tartışın.

Planlama çalıştayları ÇHDA’lerin rol ve süreçleri üzerine tartışmak için uygun bir yöntemdir (arka sayfadaki zaman çizelgesi örneğine bakınız).

Çalıştayın hedefleri

1. Bütün katılımcılar arasında ÇHP’nın özellikleri ve stratejik planlama sürecinde uygulanışı hakkında ortak bir anlayış elde etmek.

2. Çocukların ülkedeki mevcut durumu (ve olası gelecek senaryoları) hakkında mutabakata varmak ve bu durumu hak temelli bir yaklaşımla analiz etmek.

3. ÇHDA’nin anahtar alanlarının tamamlanmasını planlamak amacıyla eksik bilgi ve analiz alanlarını tespit etmek.

1. Gün 2. Gün 3. Gün

1. Giriş

- Hedef ve çıktılar/bağlam - Tanıtımlar - Yaklaşım ve beklentiler - Günün programı 2. Egzersiz: kişisel ve profesyonel

değerlerininiz ve motivasyonuz- hak temelli yaklaşımlarla ilişki 3. Gözden geçirme/özet

- BMÇHS (sınav) - ÇHP, hak temelli program

döngüsü, Üç Ayak ve Değişimin Boyutları dahil 4. ÇHDA

- Hedefler, amaç, başlıklar, süreç

5. Beyin fırtınası/meditasyon-ülke çapında çocukların kafamızda imgeleri nelerdir?

6. Sunumlar( hak sektörleri ve grupları)- her biri en fazla 10 dakika

- Genel bağlam (makro politik, ekonomik çocuk algısı) - Sağlık

- Eğitim - Koruma

Zil ve genel kurul tartışması 7. Günün özeti ve değerlendirme

1. Güne giriş ve 1. günden geri besleme

2. Egzersiz: “Ama neden”-temel hak ihlalleri ve boşluklar üzerine, üzerinde mutabık olunan sorun tespitlerine dayalı sorun ağacı ile sebep sonuç ilişkilerinin bağlantıları ve algılanışına gereken önemi vermek (görünen, altta yatan ve köksel sebepler) 3. Egzersiz: yükümlülük sahibi ve

paydaş analizi - Farklı düzeylerdeki

yükümlülük sahipleri/paydaşların haritalanması - Yükümlülük

sahipleri7paydaşların yükümlülük ve sorumluluklarını yerine getirmelerinin önündeki engeller

- Etkili kişiler ve yandaşlar dahil olmak üzere, diğer paydaşların belirlenmesi

- Araçlar: Zorunluluk ve Etki Çemberleri ve kapasite boşluk analiz matrisini kullanma 4. Günün özeti ve değerlendirme.

1. Güne giriş ve 2. günden geri besleme

- Stoklama-şimdiye kadar nereye vardık?

- Ne biliyoruz ve neler öğrenmemiz gerekiyor?

2. Beyin fırtınası/bilgi kaynaklarının haritalanması

- İkincil veriler - Anahtar bilgilendiriciler 3. Egzersiz: çocukların katılımı

- Ülkede çocuk katılımım yararları ve önündeki engelleri belirleyin

- Bu engelleri aşmanın yollarını belirleyin

4. Eylem planlaması

- ÇHDA’nin bundan sonraki adımları (zamanlama, roller, sorumluluklar vb.) - Bundan sonraki adımlar ve

genel stratejik planlama süreci)

- Sorunlar ve öneriler 5. Çalıştay ve değerlendirme

Aşağıdaki kutuda sektörel bir ÇHDA, burada yoksulluk ve ekonomik adalet konularına odaklı bir ÇHDA, için ele alınması gereken alanları özetlemektedir.

Sektörel bir ÇHDA: Yoksulluk ve ekonomik adalet Ele alınacak alanlar kontrol listesi:

• Çocuklar ve ailelerini etkileyen yoksulluk: Ulusal anket verisi (örn. Hane halkı bütçe anketleri), İdari veri, katılımcı yoksulluk değerlendirmeleri, hassasiyet değerlendirmeleri (hane halkı ekonomik yaklaşımı dahil), yoksulluk ve dışlanma üzerine diğer STK, bağışçı ve akademi değerlendirmelerinden

• Yoksulluğun köksel nedenleri: ekonomik politika, salgınlar, çatışmalar ve afetler, sosyokültürel ayrımcılık, coğrafi yalıtım, ulusal kaynaklat vb.

• En yoksul çocukların yoksul kalmalarının sebebi? Siyasi, kültürel, ekonomik, ulusal politika, yerel (ve ev içi) güç ilişkileri vb.

• Yoksulluk ne derece ekonomi politikalarından kaynaklıdır ve nasıl? Ulusal gelirin ana kaynakları ve ülkenizde teşvik edilen ana ekonomi politikaları (aşağıdaki listede yer alanların yanı sıra çeşitli politika belgelerinde bulunan) üzerine bir değerlendirmeye dayanarak.

Ayrıca, değişimi etkilemek için politika bağlamı ve fırsatları da anlamanız gerekmektedir.

• Yoksulluk politikası çerçeveleri ve planları: Yoksulluğu Azaltma Stratejisi Belgesi (YASB), diğer ulusal yoksulluğu azaltma stratejileri (geçici ya da kesinleşmiş), yerel yoksulluk planları, sektörel yoksulluk planları (örn. Sosyal koruma planları), çocuklar/öksüzler ve hassas çocuklar için eylem planları (ÖHÇ).

• Yoksulluk izleme sistemi/yapıları: ilgili kurumlar, yoksulluk izleme yaklaşımları, sivil toplum örgütlerinin rolü (STÖ’ler) ve uluslar arası STK’lar, izlenen göstergeler, elde edilen ilerleme, YASB tarama belgeleri, yoksulluk ve toplumsal etki analiz çalışması.

• Devam eden ulusal anahtar süreçler: desantralizasyon, kamu sektörü reformu vb.

• Anahtar bağışçıların politikaları: Dünya Bankası Ülke Destek Stratejisi, diğer anahtar bağışçı stratejileri, yardım Koordinasyon çerçeveleri, sektörler/yoksulluk azaltma için temel fonlar.

• Bütçe çerçeveleri ve süreçleri: Orta Vadeli Harcama Çerçeveleri, kamu harcama taramaları, vb.

• Sektör stratejileri, sektörel finansman politikaları ve süreçleri dahil.

• Özel sektörün rolü ve düzenleyici çerçeve.

• En büyük özel şirketler ve çalışan diğer kurumlar.

Çocukların yoksulluk üzerine algı ve analizlerini almayı unutmayın.

2. Literatür taraması

Başka kaynaklarda hazır bulunabilecek veriler kullanılabilir. Bu kaynaklar arasında kendi örgütünüzün raporları ve program değerlendirmeleri, diğer STK ya da BM kuruluşlarının (özellikle UNICEF) raporları, araştırma enstitüleri ve Dünya Bankası gibi diğer kurumlardan alınacak istatistikler, yerel ve ulusal hükümet raporları (maliye, planlama, kalkınma, kadın ve çocuklar ile ilgili bakanlıklar), anahtar bağışçıların raporları, sivil toplum grupları tarafından üretilmiş bilgiler ve BMÇHS izleme sürecinden elde edilen bilgiler yer alır. Amacınız çocuklar için elde bulunan desteği ve eksiklik olan yerleri belirlemektir.

Alan Çalışması

Çocukları Kurtar Somali’de, üç yıllık bir strateji hazırlığı kapsamında gıda güvenliği ve geçim üzerine odaklı bir ÇHDA yürütmeye karar verdi. Somali ve program hakkında bilgi sahibi, biri geçim uzmanı diğeri ise ÇHP konusunda oldukça deneyimli iki danışman kullanıldı. Çocukları Kurtarın’ın kendi malzemeleri dahil olmak üzere, çoğunlukla ikincil ve bazı birincil veriler (çocuk topluluk üyeleri ve anahtar yükümlülük sahiplerinin bakış açıları üzerine) kullanan sonuç belgesi çocukların ve bu alandaki hakları üzerine eşsiz bir analiz sundu. Bu analiz sektörel stratejisi ile, programın çocuklar için gerçek değişim üzerine odaklanmasında anahtar rol oynamıştır ve genel gıda güvenliği konusundaki değişimlerin otomatik olarak hassas çocuklara fayda sağlayacağını varsaymamıştır.

3. İlk araştırma

Çocukları etkileyen konuları tespit etmek için en iyi yol katılımcı araştırma araçları kullanılmasıdır. Bazı doğrudan gözlem, yarı yapılandırılmış görüşme, odaklı grup tartışmaları, sıralama ve puanlama, şema ve harita çizme ve özel çocuklarla çalışma teknikleri burada verilmektedir. Bu araçları kullanma konusunda hiç deneyiminiz yoksa, Araç setleri: izleme, değerlendirme ve etki değerlendirmesi için uygulama rehberi, Çocukları Kurtarın, 2003’e göz atın.

Burada izlemeniz gereken bütün adımları bulacaksınız. Ayrıca Demek Çocuklara Danışmak İstiyorsunuz? Bir iyi uygulama araç seti, Çocukları Kurtarın, 2003’e bakın.

4. Başlangıç analizi Başlangıç analiziniz:

• Mevcut haklar iklimini ve gelecek eğilim/senaryoları değerlendirmeli

• Hak ihlallerinin nedenlerini belirlemeli

• Yükümlülük sahiplerini haritalandırmalı

• Diğer anahtar paydaşları haritalandırmalı

• Yükümlülük sahiplerinin ve diğer paydaşların kapasitelerini analiz etmeli

• Veri ve analizdeki boşlukları belirlemeli

• ÇHDA’nin nasıl tamamlanacağını planlamalıdır.

Bunları bir çalıştay şeklinde gerçekleştirebilirsiniz. Mümkünse, çekirdek ÇHDA ekibi ve bazı dışsal paydaşları yükümlülük sahipleri ve paydaşların haritalandırılması ve kapasite boşluğu analizine dahil ediniz.

Haklar iklimi: Çalışma alanınızdaki mevcut haklar iklimini değerlendirmek için BMÇHS’nin genel ilkeleri ve uygulama önlemlerini (kutunun arka sayfasına bakınız) kullanınız. Bu değerlendirme ile yürürlükte neler olduğunu, nelerin iyi çalıştığını, nelerin çalışmadığını ve sistemin daha iyi çalışması için nasıl katkıda bulunabileceğinizi öğreneceksiniz.

Sebep analizi: Çocuk hakları ihlallerinin, görünen ve kökensel sebeplerini, çocukların karşı karşıya olduğu temel sorunları ve bunların birbirleri ile nasıl ilişkilendiklerini görmek için sorun ağacı analizini kullanın. Bakınız:

www.odi.org.uk/rapid.

Dışlanan çocukların haritalandırılması: Ayrımcı olmayan bir yaklaşım kullandığınızdan emin olmak için, farklı çocuk gruplarını ve haklarının gerçekleştirilmesi karşısındaki engelleri haritalandırın. Hazır bir araç için Fark

Genel uygulama önlemleri

• Yasal reform: Taraf devletlerin yeni ve mevcut mevzuat ile yargı uygulamalarının BMÇHS’ne uyumluluğunu sağlamalarını gerektirir.

Bunlar arasında: anayasa maddesi, yasa maddeleri ve yeni yasalar geliştirilmesi, çocuk hakları konusunda ortaya çıkan yeni sorunlara yönelik çalışmalar ve çocuklar ve temsilcileri için etkin çözümler üzerine düşünülmesi bulunur.

• Çocuk hakları ile ilgili bağımsız ulusal kurumlar: Örneğin çocuk ombudsmanı büroları, çocuk hakları vekilleri ve ulusal insan hakları kurumlar içerisinde odak noktaları.

• Ulusal eylem planları: BMÇHS’nin uygulanması için kapsamlı ulusal gündem ya da stratejiler gerekmektedir. Bunların Dünya Çocuk Zirvesi ve BM Genel Kurulu Çocuk Özel Oturumuna doğru yapılacak devam çalışmaları ile ilişkilendirilmesi çok önemlidir.

• Çocuk hakları odaklı kalıcı devlet kurumları ve yapılanmalarının koordinasyonu sağlamaları ve uygulamaya geçmeleri beklenmektedir.

• Kaynak aktarımında eldeki imkânların en yüksek oranda kullanılması

• Çocuklar üzerine etkin veri toplama, analiz, değerlendirme ve yayımlama yoluyla BMÇHS’nin uygulanışının sistematik olarak izlenmesi

• Çocuk hakları konusunda eğitim, öğretim ve farkındalık yaratma çalışmaları istikrarlı bir şekilde teşvik edilmelidir.

• Sivil toplum ve çocukların uygulamaya dâhil edilmesi.

Yaratmak: Çeşitliliği geliştirmek ve ayrımcılığı engellemek için eğitim malzemeleri, görev 14, Çocukları Kurtarın UK, 2005’e bakınız.

Karşı sayfada ÇHDA’nizin ayrımcı olmayan bir bakış açısına sahip olduğundan emin olmanız için bir kontrol listesi verilmiştir.