4. Türkiye de flsizlik Türkiye de flsizli in Genel Nitelikleri

(1)

4. Türkiye’de ‹flsizlik

4.1. Türkiye’de ‹flsizli¤in Genel Nitelikleri

Bu bafll›k alt›nda Türkiye’de ‹flsizli¤in genel niteliklerine de¤inilecektir. ‹flsizli-

¤in bölgesel ve yap›sal sorunlar› ve analiz oluflturabilecek veriler bir sonraki bafll›k alt›nda ele al›nacakt›r.

Son dönem verileri ele al›nd›¤› zaman göze çarpan nokta 2001 y›l›ndan itibaren yükselen ‹flsizlik oranlar›d›r. Bu oranlar›n yükselmesi kadar önemli olan bir di-

¤er unsur da eksik istihdam edilenlerin de oranlar›n›n artmakta olufludur. ‹flsiz ve eksik istihdam nedeni ile at›l durumda bulunan iflgücü 2004’de yüzde 14.1 gibi bir orana ulaflm›flt›r. 2005 y›l›n›n son döneminde at›l iflgücü oran› yüzde 13.0’dir (TÜ‹K, H‹A Eylül Ay› Sonuçlar›).

Çizelge 4.1. ‹flsizlik, Eksik ‹stihdam ve At›l ‹flgücünün Da¤›l›m› (%)

Y›l ‹flsizlik Eksik ‹stihdam At›l iflgücü

1998 6.9 6.2 13.1

1999 7.7 9.1 16.8

2000 6.5 6.9 13.4

2001 8.4 6.0 14.4

2002 10.3 5.4 15,7

2003 10.5 4.8 15.3

2004 10.3 4.1 14.1

Kaynak :TÜ‹K, ‹statistik Göstergeler 1923-2004

Özellikle yaflanan ekonomik krizin etkilerinin en a¤›r hissedildi¤i alanlardan biri de iflgücü piyasalar› olmufltur. 2001 y›l›nda rekor say›labilecek bir küçülme ile (% 9.5) Türkiye ekonomisi iflsizlik oran›n› bu ölçüde yükselterek son on y›l›n en yüksek seviyesine ulaflm›flt›r. Türkiye genelinde 2004 y›l›nda yüzde 10.3 olan iflsizlik oran› tar›m d›fl› sektörlerde yüzde 12.9 oran›na kadar yükselmifltir. Bu anlamda Türkiye 2004 y›l›nda ‹flsizlik oran› aç›s›ndan gerek AB gerekse OECD ülkeleri aras›nda iflsizlik oran› en yüksek ülkelerden biridir. 2004 y›l›nda Türki- ye’den daha yüksek iflsizlik oran›na sahip olan ülke yüzde 19.4 iflsizlik oran› ile Slovak Cumhuriyeti’dir. Di¤er OECD ülkelerinde de ‹flsizlik oranlar›n›n yüksel- mekte olmas›na ra¤men OECD’ye üye 30 ülke ortalamas›, 2000 y›l›nda en çok

(2)

Çizelge 4.2. Ülkelere göre iflsizlik oranlar› (%)

2000 S›ralama 2004 S›ralama

‹spanya 11,4 1 11,0 1

Yunanistan 11,3 2 10,5 2

Türkiye 6,5 8 10,3 3

Fransa 9,1 5 9,7 4

Almanya 7,2 6 9,5 5

Finlandiya 9,8 4 8,8 6

‹talya 10,1 3 8,0 7

Belçika 6,9 7 7,8 8

Portekiz 4,1 13 6,7 9

‹sveç 5,6 9 6,3 10

Danimarka 4,4 11 5,4 11

Avusturya 3,7 14 4,8 12

Lüksemburg 2,3 16 4,8 13

‹ngiltere 5,4 10 4,7 14

Hollanda 2,8 15 4,6 15

‹rlanda 4,3 12 4,5 16

Kaynak: ILO

Çizim 4.1. Ülkelere Göre ‹flsizlik Oran›

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

Yunanistan

Fransa

Almanya Finlandiya

Portekiz

Danimarka Avusturya

Hollanda

2000 2004

(3)

Genel olarak iflsizlik oranlar›n›n cinsiyet temeline göre oluflan ayr›m›nda Türki- ye’de erkek iflsizlik oran› kad›n iflsizlik oran›ndan önemli oranda yüksek görül- mektedir. Kad›nlar›n daha çok kentsel alanlarda iflsiz kald›klar› görülmektedir.

Özellikle kentsel alana göç eden ailelerde kad›n iflsizli¤i artmaktad›r. K›rsal alanda “ücretsiz aile iflçili¤i” yapan ve istihdamdaki kad›n›n kentsel alanlarda istihdam d›fl› kalmas› olgusu ile karfl›lafl›lmaktad›r.

Di¤er yandan, genç ve e¤itimli kesimlerde iflsizli¤in bir sorun olarak son y›llarda da artmakta oluflu da dikkat çekmektedir. Bu iflsizlik oran› AB ve OECD ül- kelerine göre bir hayli yukar›lardad›r. E¤itim düzeyleri itibar› ile iflsizlik oranla- r› yüksek ve düflük e¤itimli kesimlerde orta e¤itimli kesimlere göre daha yüksek bir orandad›r.

‹flsizlik süreleri aç›s›ndan ele al›nd›¤› zaman, kad›nlar›n bir y›ldan uzun süreli iflsiz kalmalar› erkeklere göre daha yüksek bir orandad›r. Uzun süreli iflsizli¤in Türkiye geneli için küçük bir oranda oldu¤u gözlemlenmektedir.

‹flsizlik bask›s›n›n atlat›lmas›nda en önemli olgu kad›n ve gençler aras›nda yay- g›n olan iflgücü-aile ba¤lant›s›d›r. ‹flsizler içinde iflini kaybedenlerin en yo¤un olarak çal›flt›klar› ifl alan› imalat sanayi ve inflaat ifl koludur. ‹flinden ayr›lanlar ise en yo¤un olarak yine imalat sanayi ve toptan ve parekende ticaret iflkolunda bulunmaktad›r.

Kentlerde kad›nlar›n iflsizlik oran›, (% 17.9) erkek iflsizlik oran›ndan (% 12.5) daha yüksektir (2004). ‹lk kez ifl arayanlar›n iflsizler içindeki oran› yüzde 20’den fazlad›r. 15-24 yafl grubu e¤itimli (lise ve üstü) gençlerin iflsizlik oran› (% 29.4) göreli yüksektir. Kentsel alan içinde ele ald›¤›m›z zaman kad›nlar›n 15-19 yafl grubunda, erkeklerin de 20-24 yafl grubunda iflsiz kalmalar›n›n yo¤unlaflt›¤› göz- lenmektedir.

2000 y›l›ndaki ekonomik kriz öncesinde iflsizler içinde oran olarak yar›ya yak›- n›n› (% 42.7) ilk kez ifl arayanlar oluflturmaktayd›. ‹lk kez ifl arayanlar›n içinde en büyük grup 15-24 yafl dilimindedir. Kriz öncesi verilere göre di¤er iflsizlik nedenlerine bak›ld›¤› zaman en büyük grup iflini kaybedenler olmaktad›r. 2004 y›l› verilerine göre ise iflini kaybedenlerin oran›n›n (% 55), ilk kez ifl arayanla- r›n oran›n› (% 20.1) geçerek krizin iflgücü piyasas›ndaki etkisini sürdürdü¤ü göstermektedir.

‹flsizlerin e¤itim düzeylerine göre en yo¤un olduklar› grup, ilkokul e¤itimi alan- lard›r. Bunlardan sonraki en büyük grup ise lise ve dengi okul e¤itimi alanlarda

(4)

ve iflsizlik aras›nda yafl unsurunun da kat›l›m› ile kurulan iliflkiye göre iflsizlik düflük e¤itimli kesimlerde yafl›n ilerlemesine ra¤men de¤iflme göstermemekte, buna karfl›l›k e¤itim düzeyi artt›kça iflsizlerin say›s› azalmaktad›r.

‹flsizlik oran›, genel olarak 1988-2004 aras› yüzde 8.4’den yüzde 10.3 ’e ç›km›fl- t›r. 2005 y›l› Eylül itibar› ile k›smi bir azalma göstererek yüzde 9.7’e inse de 2005 Ekim ay›nda yüzde 10.1 olarak aç›klanm›flt›r (TÜ‹K, H‹A). 1989-2004 aras›nda y›llar incelendi¤inde, ‹flsizli¤in genel olarak 1995 y›l›na kadar yüzde 8 dolay›nda sabit kald›¤› görülür. 2002 y›l›nda ise yaflan›lan ekonomik krizin et- kileriyle iflsizlik oran›nda önemli bir art›fl gözlenmeye bafllanm›flt›r.

‹ktisadi faaliyet kollar› aras›nda en çok iflsizli¤in s›ras›yla imalat (% 21), inflaat (% 13.52), tar›m (% 4.2), ticaret (% 2.2), toplum hizmetleri (% 1.6) bulundu¤u görülmektedir.

Aran›lan meslek türü itibar› ile iflsizlerin yüzde 40’› tar›m d›fl› üretim faaliyetle- rinde, yüzde 14’ü hizmet ifllerinde ifl aramaktad›rlar (TÜ‹K, H‹A Sonuçlar›).

Türkiye geneli için 2000 y›l›ndaki ekonomik kriz yaflanana kadar kad›nlar›n kentlerde iflsizlik oranlar› azalma göstermekteydi. Ancak 2000 y›l›ndan itibaren kad›nlar›n kentlerde ki iflsizlik oran› yükselmeye bafllam›flt›r. Bunun yan› s›ra ev kad›n› statüsünde iflgücü d›fl›nda yer alan kad›nlar›n oran› da yükselmektedir.

Kentlerde kad›nlar›n iflsizlik oran› erkeklerden daha yüksektir. Öte yandan 2004 y›l› itibar› ile erkek iflgücü (17.902 bin), kad›n iflgücünün (6.388 bin) 2.8 kat›d›r (TÜ‹K, H‹A Sonuçlar›).

‹flini kaybetti¤i için iflsiz kalanlar›n toplam içindeki oran›, yüzde 22.3 ile ilk kez ifl arayanlar›nkine yak›nd›r; iflini kaybedenler ço¤unlukla mevsimlik iflçilerdir (2004).

‹flsizlerin ço¤unlu¤unun medeni durumu bekârd›r. Her iki cins için de iflsizlerin genel özelli¤i evli olmayan kiflilerden oluflmufl olmas›d›r. Yani aile içinde efl veya babalar›n iflsizli¤ine daha az rastlanmaktad›r. Erkeklerde iflini kaybedenlerin ço¤unlukla evli erkekler oldu¤u, buna karfl› kad›nlar aras›nda bekârlar›n daha fazla iflini kaybettikleri görülmektedir.

2000 y›l›ndaki ekonomik kriz öncesinde iflsizler içinde oran olarak yar›ya yak›- n›n› (% 42.7) ilk kez ifl arayanlar oluflturmaktayd›. ‹lk kez ifl arayanlar›n içinde en büyük grup 15-24 yafl dilimindedir. Kriz öncesi verilere göre di¤er iflsizlik nedenlerine bak›ld›¤› zaman en büyük grup iflini kaybedenler olmaktad›r.

4.2. ‹flsizli¤in Bölgesel Yap›s› ve Tafl›d›¤› Baz› Sorunlar

Türkiye’de iflsizli¤in bölgesel da¤›l›m›ndan önce kent ve k›r aras›nda iflsizlik oranlar› dikkat çekici ölçüde farkl›laflmaktad›r. 2000-2004 aras› iflsizlik oranla- r› gerek kentlerde gerekse k›rsal yörelerde yükselmektedir. Türkiye genelinde kad›n ve erkek iflsizlik oranlar› birbirine yak›n seyretmektedir. Ancak kentsel alanlarda kad›nlar›n iflsizlik oranlar› erkeklerin üstünde bulunmaktad›r. Çizelge

(5)

4.3’te kad›n-erkek iflsizlik oranlar›n›n 1989 - 2004 aras› itibariyle geliflimi gö- rülmektedir.

Çizelge 4.3. ‹flsizli¤inin Y›llara ve K›r, Kent Ay›r›m›na Göre Da¤›l›m› (%)

Türkiye Kent K›r

Y›l Toplam Erkek Kad›n Toplam Erkek Kad›n Toplam Erkek Kad›n

1989 8,5 4,3 17,8 13,0 10,1 26,2 5,2 6,2 3,9

1998 6,8 6,8 6,8 10,3 8,9 16,2 3,1 3,9 1,9

2000 6,5 6,6 6,3 8,8 7,8 13,0 3,9 4,9 2,0

2001 8,4 8,7 7,5 11,6 10,3 16,6 4,7 6,5 1,7

2002 10,3 10,7 9,4 14,2 13,0 18,7 5,7 7,3 3,0

2003 10,5 10,7 10,1 13,8 12,6 18,3 6,5 7,9 4,1

2004 10,3 10,5 9,7 13,6 12,5 17,9 5,9 7,3 3,2

Kaynak: TÜ‹K, ‹statistik Göstergeler 1923-2004

12 bölge esas›na göre düzenlenen s›n›flamada iflsizlik oran› en yüksek olan bölge Orta Do¤u Anadolu bölgesidir. Bu bölgenin iflsizlik oran› ve tar›m d›fl›

iflsizlik oran› di¤er bölgelerin üstündedir (Bkn. Çizim 4.2.).

Çizelge 4.4. Düzey 1'e Göre ‹flsizlik Oranlar› (‹O %), 2004

Kent+K›r Kent K›r

‹O Tar›m ‹O Tar›m ‹O Tar›m

d›fl› ‹O d›fl› ‹O d›fl› ‹O

Türkiye Geneli 10,3 14,7 13,6 14,3 5,9 16,1

‹stanbul 12,3 12,4 12,4 12,4 11,3 12,2

Bat› Marmara 6,4 10,6 10,5 11,2 3,5 9,5

Ege 9,9 14,8 14,9 15,5 5,3 13,2

Do¤u Marmara 10,1 12,7 12,0 12,3 7,0 14,0

Bat› Anadolu 12,5 15,5 14,3 14,8 8,1 20,0

Akdeniz 12,1 16,9 15,5 16,9 8,0 16,6

Orta Anadolu 9,4 16,7 14,7 15,4 5,7 19,8

Bat› Karadeniz 7,4 14,6 12,6 14,1 4,8 15,3

Do¤u Karadeniz 6,8 16,6 11,8 15,5 4,9 17,7

(6)

Çizim 4.2. Düzey 1’e Göre ‹flsizlik Oran› ve Tar›m D›fl› ‹flsizlik Oran› (%)

Çizim 4.3. Düzey 1’e Göre ‹flsizlik Oran› (%), 2004

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0

?stanbul Batı Marmara

Ege Do?u

Marmara Batı Anadolu

Akdeniz Orta Anadolu

Batı Karadeniz

Do?u Karadeniz

Kuzey Do?u Anadolu

Orta Do?u Anadolu

G ney Do?u Anadolu

??sizlik oran? Tar?m d??? i?sizlik oran? ??sizlik oran? T rkiye Tar?m d??? i?sizlik oran? T rkiye

‹stanbul Bat›

Marmara

Ege Do¤u

Marmara Bat›

Anadolu

Bat›

Karadeniz Do¤u Karadeniz

Orta Do¤u Anadolu

Güney Do¤u Anadolu Kuzey

Do¤u Anadolu

‹flsizlik Oran› Tar›m D›fl› ‹flsizlik Oran› ‹flsizlik Oran› Türkiye Tar›m D›fl› ‹flsizlik Oran› Türkiye

12,3

6,4

9,9 10,1

12,5 12,1

9,4

7,4 6,8

3,1 14,8

11,1 12,4

10,5 14,9

12,0 14,3

15,5 14,7

12,6 11,8

7,5 21,4

15,0

11,3

3,5 5,3

7,0

8,1 8,0

5,7

4,8 4,9

1,0 10,0

6,0

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0

?stanbul Batı Marmara

Ege Do?u

Batı Karadeniz

Do?u Karadeniz

Kuzey Do?u Anadolu

Orta Do?u Anadolu

G ney Do?u Anadolu

Kır+Kent Kent Kır

‹stanbul Bat›

Marmara

Ege Do¤u Marmara

Bat›

Anadolu

Bat›

Orta Do¤u Anadolu

Do¤u Anadolu

(7)

Kent ve k›r ay›r›m›na göre yap›lan iflsizlik s›n›flamas›nda ortaya ç›kan farkl›lafl- mada iflsizlik oranlar›n› benzer biçimde kentlerde yükselmektedir. Orta Do¤u Anadolu bölgesinin kentsel alanlar› en fazla iflsizlikten etkilenen bölge olmufltur. ‹flsizlik oranlar› 12 bölge aras›nda en düflük bölge ise Kuzey Do¤u Anadolu bölgesidir. Bu bölgenin ayr›ca tar›m d›fl› iflsizlik oranlar› da düflük bulunmakta- d›r. Bölgenin tar›msal üretimi ve tar›m istihdam›n›n yüksekli¤i iflsizlik oranlar›- n›n düflük oluflmas›na neden olmaktad›r. Kuzeydo¤u Anadolu bölgesindeki Ta- r›msal istihdam›n Orta Do¤u Anadolu ve Güney Do¤u Anadolu bölgelerinin daha üstünde oluflu da iflsizlik oran›n›n düflük olufluna etken olmaktad›r.

Çizim 4.4. Düzey 1’e Göre Kad›n-Erkek ‹flsizlik Oran› (%), 2004

‹flsizlik bölgeler aras›nda kimi farklar göstermesine ra¤men, bu farklar çok fazla bir da¤›l›m göstermemektedir. ‹flsizlik oran› genel Türkiye ortalamas›n›n üs- tünde olan bölgeler s›ra ile Bat› Anadolu, Akdeniz ve Do¤u Marmara bölgeleri- dir. Bu bölgelerde tar›msal istihdam di¤er bölgelere göre daha düflük bir oranda oldu¤u için iflsizlik oranlar› yükseltmektedir. Bu bölgeler ayn› zamanda tar›m d›fl› iflsizlik oranlar›n›n da yüksek oldu¤u bölgelerdir. Bölgeler aras›ndaki iflsizlik farklar› ifl bulma flans› yüksek bölgelere do¤ru göç hareketini bafllatmas› beklenebilir. Ancak göç hareketi için sadece iflsizlik oranlar›ndaki farklar de¤il, ay- n› zamanda bölgeler aras› gelir farklar› da önem kazanmaktad›r.

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0

T rkiye ?stanbul Batı Marmara

Ege Do?u

Batı Karadeniz

Do?u Karadeniz

Kuzey Do?u Anadolu

Orta Do?u Anadolu

G ney Do?u Anadolu

kadın erkek

‹stanbul

Türkiye Bat›

Marmara

Ege Do¤u Marmara

Bat›

Anadolu

Bat›

Orta Do¤u Anadolu

Do¤u Anadolu

(8)

Çizelge 4.5. Yedi Co¤rafi Bölgeye Göre Düzenlenen ‹flsizli¤in Y›llara Göre Da¤›l›m›*

Bölgeler 2000 2001 2002 2003 2004

Marmara 8.8 12. 0 15.3 13.3 10.6

Ege 10.0 13.3 15.0 14.6 9.8

Akdeniz 11.9 14.5 16.0 14.7 12.0

‹ç Anadolu 8.3 11.7 12.6 12.3 11.4

Karadeniz 8.3 8.4 11.4 11.3 7.1

Do¤u Anadolu 7.3 15.6 13.1 12.4 9.6

Güney Do¤u Anadolu 10.5 13.7 16.9 21.8 11.1

Toplam 9.3 12.4 14.5 13.8 10.3

Kaynak D‹E,H‹A ve 2004 ‹statistik Y›ll›¤›

Yedi co¤rafi bölgeye göre yap›lm›fl s›n›flamada iflsizlik oran›n›n en düflük oldu¤u alan Karadeniz bölgesidir. Akdeniz ve Güney Do¤u Anadolu bölgeleri- nin de 2000 krizinden iflsizlik aç›s›ndan en fazla etkilenen di¤er bölgeler oldu-

¤u gözlenmektedir.

Bir di¤er s›n›flama 26 bölge esas›na göre yap›lm›flt›r (Düzey 2). Buna göre Tür- kiye iflsizlik oran› üstünde olan bölgeler ‹stanbul, Ankara, ‹zmir, Adana gibi içinde büyük kentlerin topland›¤› bölgelerdir. Bu bölgelerin tar›m d›fl› iflsizlik oranlar› da Türkiye ortalamas›n›n üstündedir.

Çizim 4.5. Düzey 2’ye Göre ‹flsizlik Oran› (%), 2004

* 2004 y›l› için 12 bölge esas›na göre düzenlenmifl D‹E s›n›flamas› 2000 say›m› ile uyumlu hale getirmek için düzenlenmifltir.

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0

TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3

??sizlik ‹flsizlik Oran› Oran? Tar?m Tar›m D›fl› ‹flsizlik Oran›d??? i?sizlik oran? T rkiye Türkiye ‹flsizlik Oran›??sizlik oran? T rkiye Türkiye Tar›m D›fl› ‹flsizlik Oran›Tar?m d??? i?sizlik oran?

(9)

Çizelge 4.6. ‹flsizlik Oranlar› Türkiye Ortalamas›n›n Üzerinde Olan ‹ller ve Tar›m d›fl› ‹flsizlik Oranlar› (%), 2004

‹O S›ralama Tar›m S›ralama D›fl› ‹O

TRB1(Malatya, Elaz›¤, Bingöl, Tunceli) 17,9 1 27,0 1 TR63(Hatay, Kahramanmarafl, Osmaniye) 17,3 2 23,2 2

TRC1(Gaziantep, Ad›yaman, Kilis) 14,9 3 19,0 5

TR51(Ankara) 14,8 4 15,7 12

TR31(‹zmir) 14,3 5 17,1 8

TR62(Adana, Mersin) 13,6 6 18,8 6

TR10(‹stanbul) 12,3 7 12,4 18

TR42(Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) 12,0 8 14,3 15

TR81(Zonguldak, Karabük, Bart›n) 12,0 9 16,7 9

TRB2(Van, Mufl, Bitlis, Hakkari) 11,0 10 19,7 3

TRC2(fianl›urfa, Diyarbak›r) 10,8 11 18,5 7

TR82(Kastamonu, Çank›r›, Sinop) 10,6 12 16,2 11

Kaynak: TÜ‹K, ‹statistik Götergeler, 1923-2004

4.3. ‹flsizli¤in Yafl, E¤itim, Cinsiyet ve Süreler Aç›s›ndan Da¤›l›m›

Türkiye’de iflsizlik oranlar›n›n Yafl gruplar›na göre da¤›l›m› genç iflsizli¤inin yo¤unlu¤unun di¤er yafl gruplar›n›n üstünde oldu¤unu göstermektedir. Di¤er yafl gruplar›ndaki iflsizlik oranlar› genel olarak 15-24 yafl grubundaki iflsizlik oranlar›n›n alt›nda kalmaktad›r. Daha sonra en yüksek iflsizlik oran›na sahip yafl grubu ise 25-34’tir. 2004 itibar›yla iflsizlik oran› 35-54 yafl grubunda yüzde 6,4 iken 55 ve daha yukar› yafl grubundakilerde yüzde 2’ler seviyesindedir.

(10)

Çizelge 4.7. Yafl Gruplar›na Göre ‹flsizlik Oran› (%)

15-24 25-34 35-54 55+ Toplam

1990 16,0 7,3 3,9 2,6 8,0

2000 13,1 6,2 3,8 1,6 6,5

2001 16,2 8,2 5,4 1,8 8,4

2002 19,2 10,4 7,2 2,6 10,3

2003 20,5 11,0 6,8 2,7 10,5

2004 19,7 11,3 6,4 2,3 10,3

Kaynak: D‹E, H‹A Sonuçlar›

Türkiye’de 15-24 yafl grubunun 2004 y›l›nda iflgücüne kat›lma oran› (‹KO) yüz- de 39,3’tür. Bu oran ‹KO Türkiye ortalamas›n›n alt›nda bulunmaktad›r. 15-24 yafl dilimindeki gençlerin düflük ‹KO’lar›na ra¤men yüksek bir ‹flsizlik oran› ortaya ç›kmas› bu yafl grubundakilerin iflsizli¤ini daha da önemli hale getirmekte- dir.

Genç iflsizli¤inin di¤er yafl gruplar›na göre daha yüksek bulunmas›n›n iflgücü piyasalar›ndan kaynaklanan nedenleri bulunmaktad›r. Bu nedenlerden biri de 15- 24 yafl grubundaki gençlerin okuldan yeni mezun olmufl veya askerlik görevini tamamlayarak ilk kez ifl arayanlardan oluflmas›d›r. ‹lk kez ifl arayanlar›n ifl de- neyimlerinin bulunmamas›, bafllang›çta daha seçici olmalar› ve gençlere yönelik talebin zay›f olmas› gibi nedenlerden dolay› iflsizlik oranlar› yüksek olabilmektedir. Bu yafl dilimde bulunanlar›n son y›llarda daha yüksek bir iflsizlik oran›na sahip olmalar›n›n bir di¤er nedeni de 2000 y›l› krizinden bu yafl dilimde bulunanlar›n daha fazla etkilenmeleridir.

Ayr›ca gençler, iflgücü piyasas›n› yeterince tan›mad›klar›ndan ifl arama strateji- leri ile kendi beceri ve yeteneklerine uygun iflleri bilememekte, dolay›s›yla da ilk ifllerini bulmalar› zaman almaktad›r. Nitekim genç iflsizler içinde ilk kez ifl arayanlar›n oran› yüzde 39.2 gibi yüksek bir seviyedir (2003).

Di¤er bir neden ise ‹flgücü piyasas›nda kariyer meslek ve yüksek maafl beklentisi içinde olan gençler beklentilerini karfl›layacak iflleri bulma ümidi ile daha uzun süre iflsiz kalmaktad›r.

Genç nüfusun cinsiyete göre da¤›l›m› içinde 15-24 yafl aras›nda genç kad›nlar›n ayn› yafl dilimindeki erkeklerden daha fazla iflsiz kald›klar› görülmektedir. Daha öncede belirtildi¤i gibi kentsel alanlara da bak›ld›¤›nda ayn› yafl grubunda olan kad›nlar›n iflsizlik oran› erkeklerin iflsizlik oran›n›n üstündedir.

(11)

Çizelge 4.8. Genç Nüfusta ‹flsizlik Oran› (*) (%)

Türkiye Kent K›r

Toplam Erkek Kad›n Toplam Erkek Kad›n Toplam Erkek Kad›n 2000 13,1 13,7 11,9 17,7 15,8 22,5 8,4 11,2 3,8 2001 16,2 17,2 14,4 22,4 20,1 27,8 9,7 13,5 4,0 2002 19,2 20,3 17,1 25,7 23,9 29,7 11,2 15,4 5,9 2003 20,5 21,4 18,9 25,3 23,5 29,1 14,5 18,3 9,0 2004 19,7 20,1 18,9 25,2 23,3 29,6 12,6 15,5 7,8

Kaynak: D‹E ‹statistik Y›ll›¤›, 2004 (*)Genç Nüfus: 15-24 yafl aras› nüfus

Çizelge 4.9. Düzey 1’e Göre Genç Nüfusta ‹flsizlik Oran› (%), 2004

K›r+Kent Kent K›r

Toplam Erkek Kad›n Toplam Erkek Kad›n Toplam Erkek Kad›n

‹stanbul 19,2 18,8 20,0 19,2 18,8 20,1 18,7 18,4 19,5 Bat› Marmara 14,9 11,9 20,0 23,7 19,3 32,2 7,2 5,1 10,6 Ege 19,7 19,4 20,1 27,2 24,5 32,3 11,8 13,6 9,1 Do¤u Marmara 20,6 20,9 20,2 21,8 20,3 24,7 18,5 21,9 13,0 Bat› Anadolu 27,1 24,4 33,6 31,2 25,7 44,5 17,4 21,2 8,6 Akdeniz 23,0 22,9 23,1 26,6 24,2 32,6 18,4 21,2 12,7 Orta Anadolu 21,7 23,6 16,5 34,3 31,3 45,2 13,6 18,1 2,8 Bat› Karadeniz 15,6 19,1 11,1 27,3 25,8 30,5 10,7 15,5 5,7 Do¤u Karadeniz 17,2 20,3 14,3 33,0 28,5 38,6 12,2 17,2 7,8 Kuzey Do¤u A. 6,3 7,2 5,0 18,9 17,3 22,7 2,1 2,9 1,1 Orta Do¤u A. 29,0 27,2 36,6 46,4 40,6 72,1 17,8 18,6 14,1 Güney Do¤u A. 13,7 16,1 5,9 20,8 21,7 15,2 6,2 8,4 1,8 Kaynakça: TÜ‹K, H‹A Sonuçlar›

(12)

15-24 yafl grubundaki genç iflsizlerin toplam iflsizler aras›ndaki paylar›nda 1988- 2004 aras›nda bir azalma gözükmektedir. Ancak yine de AB ülkeleri ile karfl›- laflt›r›ld›¤›nda ayn› oran›n yüksek oldu¤u görülmektedir (Bkn. Çizelge 4.13).

‹flsizlik ile e¤itim düzeyleri aras›nda yak›n bir iliflki bulunmaktad›r. Genel olarak E¤itim seviyeleri yükseldikçe iflsizlik oranlar› düflmektedir (Bkn. Çizelge 4.11). Türkiye geneli aç›s›ndan da bak›ld›¤› zaman iflsizlik oran› en yüksek olan e¤itim düzeyi, ilkö¤retimdir. Gerçi bu oran›n›n zaman içinde azalmas› beklenmektedir. Özellikle lise ve yüksek ö¤retim düzeylerinin yükselmesi ile genç yafl dilimlerinde iflsizlik oranlar›n›n düflmesi beklenmektedir.

Yap›lan bir araflt›rmaya göre tar›m d›fl› alanlarda iflgücünün e¤itim düzeyi kad›n- lar lehine erkekler aleyhine bir geliflme göstermektedir (TÜS‹AD, 2002: 201).

Kad›nlar›n tar›m d›fl› alanlarda yüzde 26’s›n›n Yüksek e¤itimli oldu¤u, ayn› ora- n›n erkekler için %11 düzeyinde kald›¤› görülmektedir. Ancak iflsizlik oranlar›

aç›s›ndan e¤itim düzeylerinin yükselmesi kad›nlar aleyhine ifllemektedir.

Çizelge 4.10. E¤itim durumuna göre iflsizlik oran›, (%)

‹flsizlik oran›

E¤itim Durumu 2003 2004

Toplam 10,5 10,3

Okur-yazar olmayanlar 7 3,7

Lise alt› e¤itimliler 10,2 9,1

Lise ve dengi meslek 12,8 15,1

Yüksekokul ve fakülte 11,1 12,4

Erkek 10,7 10,5

Okur-yazar olmayanlar 11,4 8

Lise alt› e¤itimliler 11 10

Yüksekokul ve fakülte 8,9 10,1

Kad›n 10,1 9,7

Okur-yazar olmayanlar 5 1,3

Lise alt› e¤itimliler 7,6 6,1

Yüksekokul ve fakülte 15,3 17

Kaynak: TÜ‹K, H‹A Sonuçlar›

(13)

E¤itim seviyeleri ile iflsizlik oranlar› aras›nda oluflan ters iliflkinin yafl gruplar›

ve sektörlere göre farkl›laflt›¤›n› görmekteyiz. Tar›m d›fl› sektörler ele al›nd›¤›n- da lise mezunlar›n›n iflsizlik oranlar› ilkö¤retim mezunlar›n›n üstünde ç›kmakta- d›r. Lise mezunu gençlerin ifl arama ve bulma konular›nda ilkö¤retim mezunla- r›na göre daha fazla seçici davranmalar› (TÜS‹AD, 2002) veya aile deste¤i bek- lemek veya askerlik süresi bitene kadar geçici ifllerde çal›flmaya daha fazla e¤i- limli olmalar› iflsizlik oran›n›n yükselmesine neden olabilmektedir.

E¤itim seviyelerinin yükselmesi iflsizlik oranlar› genel olarak düflürdü¤ü beklen- tisine ra¤men tar›m d›fl› sektörler dikkate al›nd›¤›nda durum tersi bir geliflmeyi göstermektedir. Bu geliflmeyi 25 yafl alt› ve üstü olarak iki grup içinde incele- mek gerekir. 25 yafl alt› gruplarda tar›m d›fl› sektörlerde iflsizlik oran› en düflük grup ilkö¤retim düzeyleridir. Yüksek okul ve lise e¤itimi alm›fl gençlerin iflsizlik oran› di¤er e¤itim düzeylerinin üstünde seyretmektedir (TÜS‹AD 2004:171).

Ancak 25 yafl diliminin üstünde tar›m d›fl› sektörlerde e¤itim düzeyleri ile iflsizlik oranlar› aras›nda beklenen ters geliflme sürmektedir. Yani ilkö¤retim düzey- leri en yüksek iflsizlik oran›na sahip olmakta, lise ve yüksek ö¤retim düzeylerin- de iflsizlik oranlar› düflmektedir.

Çizelge 4.11. E¤itim durumuna göre iflgücü durumu, Türkiye (Bin kifli)

2003 2004

‹flgücü ‹stihdam ‹flsiz ‹KO ‹O ‹flgücü ‹stihdam ‹flsiz ‹KO ‹O

(%) (%) (%) (%)

Toplam 23 640 21 147 2 493 48,3 10,5 24 289 21 791 2 498 48,7 10,3 Okuryazar olmayanlar 1 606 1 493 113 28,2 7,0 1 537 1 480 57 24,4 3,7 Lise alt› e¤itimliler 14 859 13 351 1 508 47,5 10,2 15 352 13 957 1 395 48,2 9,1 Lise ve dengi meslek 4 552 3 971 581 53,3 12,8 4 843 4 113 730 56,6 15,1 Yüksekokul ve fakülte 2 624 2 333 290 77,7 11,1 2 558 2 241 317 80,0 12,4 Erkek 17 086 15 256 1 830 70,4 10,7 17 902 16 023 1 878 72,3 10,5 Okuryazar olmayanlar 509 451 58 48,7 11,4 548 504 44 46,8 8,0 Lise alt› e¤itimliler 11 264 10 029 1 236 70,7 11,0 11 822 10 642 1 179 72,3 10,0 Lise ve dengi meslek 3 586 3 202 383 69,0 10,7 3 824 3 341 483 73,3 12,6 Yüksekokul ve fakülte 1 727 1 574 153 82,7 8,9 1 708 1 536 172 85,3 10,1 Kad›n 6 555 5 891 663 26,6 10,1 6 388 5 768 620 25,4 9,7

Okur-yazar olmayanlar 1 097 1 042 55 23,6 5,0 989 976 13 19,3 1,3

(14)

‹flsizlik oranlar›nda cinsiyet fark›na göre ortaya ç›kan en temel de¤ifliklik kent ve k›r ay›r›m›nda belirgin hale gelmektedir. Kad›nlar›n iflsizlik oranlar›n›n kentlerde erkeklerin üstünde oldu¤u, K›r/ kent ay›r›m› yap›lmadan sadece kad›n ve erkek iflsizlik oranlar›n›n birbirlerine yak›n bir seviyede oldu¤u gözlenmektedir.

‹flgücüne dahil olmayan kad›nlar aras›nda en yo¤un grubun “ev kad›nlar›” oldu-

¤u gözlenmektedir. ‹flgücüne dahil olmayanlar aras›nda ev kad›nlar›n›n oran›

1988-2004 aras›nda yüzde 50 oran›nda artm›flt›r. 2004 itibar›yla iflgücüne dahil olmayanlar›n aras›nda yüzde 52 oran›nda ev kad›n› bulunmaktad›r. Tar›msal istihdam›n azalmas› ile birlikte ücretsiz aile iflçili¤i konumunda iflgücü içinde bulunan kad›nlar kentsel alanlar içinde iflgücü d›fl›nda kalmaktad›r. Kentsel alanlarda iflgücü d›fl›nda yer alan ev kad›nlar›n›n oran› daha da yükselmektedir (%

71). Ancak bu grubun tamam›n› istihdam d›fl› kald›¤›n› ifade etmek çok inand›- r›c› gelmemektedir. Bu alanda kendini eve kad›n› olarak zikredenlerin bir bölü- mü kay›t d›fl› istihdam›n parças› olarak iflgücü piyasas›na dahil olmaktad›rlar.

Uzun dönemli iflsizlik oranlar›na bak›ld›¤› zaman son dönemde özellikle 2000 y›l› krizinin etkisi ile 2003 y›l›nda küçük azalma gösterdi¤i buna karfl›l›k 2004 y›l›nda yeniden yükseldi¤i gözlenmektedir (Bir y›ldan fazla süreli iflsizleri).

Toplam iflsizler içinde k›sa süreli iflsizlerin toplam iflsizler içindeki paylar›nda ise son y›llarda azalma gözlenmektedir. Yafl gruplar› ile iflsizlik süreleri aras›n- da kurulan iliflkiye göre 25 yafl›n alt›ndaki genç iflsizlerin k›sa süreli iflsizlik oranlar› düflük bir seviyededir. Beklendi¤i gibi, 2000 sonras› iflsizli¤in seyri krizle iliflkilidir. 2001 ve 2003 y›l›nda uzun süreli iflsizlikte küçük bir azalma gerçekleflmifl, ancak 2004 y›l›ndan sonra yükselme e¤ilimine girmifltir.

Çizelge 4.12. ‹fl arama sürelerine göre iflsizler

Y›llar Toplam 1-2 ay 3-5 ay 6-8 ay 9-11 ay 1 y›l+ ‹fl bulmufl

2000 100 35.4 26.1 10.9 3.3 20.7 3.4

2001 100 32.8 30.2 10.6 3.3 15.7 2.1

2002 100 28.6 23.6 11.3 4.0 28.2 3.9

2003 100 31.3 26.4 11.5 3.3 27.9 3.8

2004 100 20.5 21.7 13.0 4.4 38.4 1.7

Kaynak: TÜ‹K ‹statistik Göstergeler 1923-2004

Uzun süreli iflsizlikten kad›nlar›n erkeklere göre daha fazla etkilendikleri anlafl›lmaktad›r. Özellikle kriz sonras›nda iflsizler aras›nda uzun dönemli iflsiz kalan kad›nlar›n oran› erkeklerin üstündedir.

(15)

4.4. ‹flsizlik Olgusunun AB boyutu

‹flsizlik oranlar› aç›s›ndan AB (25) ülkelerinin 2004 y›l› için ortalama iflsizlik oranlar› yüzde 9.0 düzeyindedir. Bu oran›n 2000 sonras›nda bir art›fl gösterdi¤i anlafl›lmaktad›r. En yüksek iflsizlik oran› Polonya yüzde 18.8 ve Slovakya’da yüzde 18.0 olmaktad›r. AB ülkeleri aras›nda kad›n iflsizlik oran› erkek iflsizlik oran›n›n 2 puan üstündedir. En yüksek kad›n iflsizlik oran›na yüzde 19.3 ile Slo- vakya’da rastlanmaktad›r. Türkiye’de ise kad›nlar›n iflsizlik oran› yüzde 9.7 ile Erkek iflsizlik oran›n›n daha alt›nda bir orand›r (% 10.5). Öte yandan incelendi-

¤inde AB ve Türkiye’de genç iflsizli¤in, zaten yüksek olan iflsizlik oranlar›ndan iki-üç kat daha fazla oldu¤u görülmektedir. Genç iflsizlerin toplam iflsizler için- deki pay›n›n genellikle yüzde 20’ler düzeyinde oldu¤u görülmektedir. Türki- ye’de ise bu oran yaklafl›k yüzde 38 ile oldukça yüksektir. Bu durum AB ülke- leri için de yüksek boyutlara ulaflan genç iflsizli¤in Türkiye için çok daha büyük önem tafl›d›¤›n› göstermektedir.

Çizelge 4.13. AB ve Türkiye’de Genç ‹flsizlik (2004)

‹flsizlik Genç ‹flsiz Genç ‹flsizler Oran› (%) ‹flsizlik Say›s› ‹flsiz içindeki Genç

Oran› (%) (Bin Kifli) Say›s› ‹flsiz Oran›

(Bin Kifli) (%)

Türkiye 10,3 19,7 2.479 941 37,96

Almanya 9,5 15,1 3.931 892 22,69

Fransa 9,7 22,0 2.641 641 24,27

‹talya 8,0 23,6 1.960 514 26,22

‹spanya 11,0 22,1 2.211 531 24,02

Bulgaristan 11,9 24,4 399 76 19,05

Polonya 18,8 39,5 3.165 827 26,13

AB-15 7.6 16,6 14.699 3.813 25,94

AB-25 8.3 18,6 19.441 4.999 25,71

Kaynak: Eurostat

‹flsizlik süreleri aç›s›ndan AB ülkelerinde ortalama olarak iflsizlerin yüzde 52’si bir y›ldan daha k›sa süreli iflsizdir. ‹lk kez ifl arayanlar›n oran› ise yüzde 17.4 olmaktad›r. AB ülkelerinde ortalama iflsizlik süreleri 15 ay Türkiye’de ise 9 ay›n

(16)

lar›n toplam iflsizlere oran› AB-15’te yüzde 48.7, Türkiye’de ise yüzde 47.0’dir.

2004 y›l›nda ise bu oranlar s›ras›yla AB-15’te yüzde 60.4, Türkiye’de yüzde 56.9 AB-15’te yüzde 42.4, Türkiye’de yüzde 39.2’dir. AB-15 ülkelerinde 1990 y›l›ndan 2004 y›l›na alt› ay ve daha fazla iflsiz kalanlar›n toplam iflsizlere oran›n- da hafif, Türkiye’de ise önemli ölçüde azal›fl görülmektedir. AB-15’te ve Türki- ye’de 1990 y›l›ndan 2004 y›l›na 12 ay ve daha fazla süre iflsiz kalanlar›n toplam iflsizlere oran›nda da azal›fl görülmektedir. Daha da önemlisi 1990 y›l›nda AB- 15’te alt› ay ve daha fazla iflsiz kalanlar›n toplam iflsizlere oran› Türkiye’dekin- den daha az iken 2004 y›l›nda daha fazla olmufltur. 2004 y›l›nda uzun süreli iflsizlerin toplam iflsizlere oran›na bak›ld›¤›nda ise Türkiye’deki oranlar›n AB- 15’teki oranlar›n gerisinde kald›¤› görülmektedir.

Çizelge 4.14’den uzun süreli iflsiz kalanlar›n daha fazlas›n›n hem AB-15’te hem de Türkiye’de kad›nlar oldu¤u görülmektedir.

Çizelge 4.14. Uzun Süreli ‹flsizlik* (iflsizlerin yüzdesi olarak)

1990 2001 2002 2003 2004

6 Ay 12 Ay 6 Ay 12 Ay 6 Ay 12 Ay 6 Ay 12 Ay 6 Ay 12 Ay

ve ve ve ve ve ve ve ve ve ve

Daha Daha Daha Daha Daha Daha Daha Daha Daha Daha Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla

AB-15 65,3 48,7 61,8 45,3 59,0 41,4 61,5 43,4 60,4 42,4

- Erkek 63,5 47,0 60,3 44,4 57,3 39,5 60,2 42,0 59,4 41,5 - Kad›n 67,0 50,2 63,2 46,2 60,8 43,4 62,9 44,8 61,4 43,3

OECD 46,3 31,1 44,0 29,7 45,0 29,6 46,4 31,0 47,1 32,0

- Erkek 45,1 29,9 42,5 28,4 44,1 28,5 45,6 30,2 47,0 31,9 - Kad›n 47,6 32,5 45,8 31,2 46,2 31,0 47,3 32,0 47,3 32,0 Türkiye 72,6 47,0 35,6 21,3 45,4 29,4 39,9 24,4 56,9 39,2 - Erkek 71,2 44,9 31,9 18,2 43,5 27,0 36,3 22,1 55,0 37,0 - Kad›n 75,6 51,2 47,1 31,1 51,5 36,5 50,0 30,9 62,5 45,6 Kaynak: D‹E, H ‹A

* 12 ay veya daha fazla süre ile iflsiz kal›nmas›

(17)

Genel De¤erlendirme ve Sonuç

Bu rapor Türk ‹flgücü piyasalar›n›n özellikle son dönemdeki geliflimini ve so- nuçlar› incelemektedir. Belirli bir kesit içinde iflgücü piyasalar› ile iliflkili istihdam, iflsizlik ile ilgili olan sorunlar de¤erlendirme içindedir. Bu ba¤lamda eldeki verilerin ›fl›¤›nda Türk iflgücü piyasalar›n›n genel e¤ilimini kimi önerileri afla-

¤›daki biçimde özetlemek mümkündür.

1- Türkiye Ekonomisi dönem dönem çeflitli ekonomik krizlere girmektedir.

En son 2000 kas›m ve daha sonra 2001 flubat ay›nda girdi¤i ekonomik krizle iflgücü piyasalar› a¤›r bir biçimde etkilenmifltir. Bu etkilenme sonucu ‹flsizlik sorunu krizin mali etkilerinin giderilmesi, fiyat art›fllar›n›n çok yavafllamas›, üretim kapasitelerinin art›fl› vbg. bir dizi olumlu etkiye ra¤men sürmektedir.

Y›ll›k olarak at›l iflgücü miktar› 1998 y›l›ndaki seviyeye inmemifltir. ‹flsizli¤in bu ölçüde yüksek seyretmesinin büyüme oranlar›ndaki art›fla ra¤men sürmesi- nin temel nedenlerinden biri yeni istihdam yaratmayan bir büyümenin gerçek- leflmesidir. “‹stihdam dostu olmayan” bir büyüme sayesinde iflsizlik daha da artmaktad›r. Türkiye ekonomisinde oluflan krizlerin mali etkilerinin bir sü- re sonra ortadan kalkmas›na ra¤men, iflgücü üzerinde oluflan olumsuz et- kilerin günümüzde aradan befl y›l geçmesine ra¤men sürmesini tesadüfi olarak aç›klamak mümkün de¤ildir.

2- Türkiye ekonomisi özellikle son on y›ld›r yo¤un bir yabanc› iflgücü ak›m›- na maruz kalmaktad›r. Komflu ülkelerdeki siyasal de¤iflmelerin de kaynakl›k etti¤i bu yabanc› göçün say›sal boyutlar› konusunda sadece tahminler bulunmaktad›r. Türk iflgücü piyasalar›n› bir ölçüde etkiledi¤ini düflündü¤ümüz yabanc› kaçak göçmen sorunu enformel istihdam›n bir farkl› kesitini sunmakta- d›r. Kay›td›fl›l›¤›n bu ölçüde yayg›n olmas› yabanc› kaçak göçmenler içinde sorunlar›n›n daha a¤›r olarak yaflanmas›na yol açmaktad›r. Kaçak çal›flma du- rumunu sadece çal›flan yabanc›lar›n “s›n›rd›fl›” edilmeleri ile çözmek müm- kün de¤ildir. Göçmenlerin de dahil olmak üzere çal›flanlar›n kay›td›fl› istih- dam›n› önlemeye yönelik çabalar›n kamu ve özel kesim iflverenleri ve iflveren örgütlerinin , sivil toplum kurulufllar›n›n birlikte çabalar› ile azaltmak mümkün olabilir.

3- Nüfus art›fl h›zlar›nda son dönemde önemli düflüfller yaflanmaktad›r. ‹flgücü piyasas›n›n nüfus art›fl›ndaki yavafllamaya belirli bir gecikme ile tepki vere- cektir. Bugün çal›flma ça¤›ndaki nüfusun bundan on befl y›l önceki nüfus art›fl

(18)

Son otuz y›ll›k dönem dikkate al›nd›¤›nda sektörlerin y›ll›k istihdam art›fl ora- n› % 1.4 oran›nda kalm›flt›r. Bununla birlikte istihdam›n geriledi¤i y›llar›

2000-2003 aras› olarak dikkate al›n›rsa, istihdam art›fl oran› negatif de¤erler- dedir. ‹stihdam›n bu ölçüde geriledi¤i iflgücü piyasalar›nda iflsizli¤i azaltabi- lecek en önemli unsur enformel iliflkilerle kurulan ifl piyasalar›d›r. ‹flgücüne dahil olmayan 15 üzeri nüfusun bu dönemde % 10 artt›¤› görülmektedir. 2000 y›l›na göre 2004 y›l›nda ‹flsiz say›s›nda % 66 oran›nda art›fl görülmektedir. Bü- tün bu olumsuzluklar iflgücü piyasas›na formel olarak kat›lman›n .güçlükleri ile birlikte de¤erlendirilmelidir. ‹stihdam da Sanayi yerine hizmetlerin a¤›rl›k kazanmas› geliflmifl ülkelerde de görülen bir geliflmedir. Türkiye’de hizmetler sektörü a¤›rl›k kazanmaktad›r. Kentleflmenin art›fl› , e¤itim seviyelerinin yüksel- mesi gibi olumlu faktörler hizmetler istihdam›n› geniflletmektedir. . Ancak hiz- metler sektörünün yaratt›¤› istidam›n formel ifl piyasalar› ile oluflan ba¤- lant›lar› konusunda elimizde bilgi bulunmamaktad›r. K›saca hizmetler sektörlerinin formel iflgücü piyasalar› d›fl›nda kalma e¤ilimi fazlad›r. Bu ba¤lamda Kay›td›fl› istihdam›n tar›md›fl›nda en yo¤un olarak inflaat ve hizmetler alt sektörlerinde görülmesi bu kanaatimizi güçlendirmektedir.

4- Formel iflgücü piyasalar›n›n yan›s›ra geliflen ve giderek yayg›nlaflan ikin- cil bir iflgücü piyasas› bulunmaktad›r. Bu piyasalar›n kay›tl› ve kay›ts›z olarak giderek genifllemesine son dönemlerde tan›k olunmaktad›r. Çal›flma hayat›na kat›lanlar›n güvencesiz, düflük ücretli ve geçici ifllerde istihdam›na ola- nak tan›yan bu sistemin yayg›nlafl›p, formel sektörlerin yerini almas›n› en- gellemek için özel sektörün istihdam üzerindeki vergilerin indirilmesi ta- lebi bir politik çözüm olarak sunulmaktad›r. Oysa bir süredir süren ve istihdam›n teflvik edilmesini sa¤lamak için gerçeklefltirilen vergi borçlar›n›n affe- dilmesi, yarat›lan her yeni istihdam için prim ve keseneklerin gecikmeli öden- mesi vbg. önlemlerin kay›td›fl› ekonomide bir daralma yaratmad›¤› veriler- den anlafl›lmaktad›r. Enformel ve kay›td›fl› istihdam olanaklar› iflgücü piya- salar›na kat›lanlar aç›s›ndan ciddi tehdit oluflturmaktad›r. Ancak Dünya Bankas› ve IMF taraf›ndan dayat›lan politik reçetelerin iflletmelerin en- formel istihdam olanaklar›n› artt›ran düzenlemelerini içermesi flafl›rt›c›

olmamaktad›r. Özellikle emek yo¤un sektörlerde ihracat olanaklar› ücret maliyetleri üstündeki bask›s› enformel ekonominin olanaklar› ile azalt›la- bilmektedir.

5- Bölgesel analizler için gerekli olan iflgücü piyasalar›na iliflkin verilerin 2004 itibar› ile toplanmaya baflland›¤› görülmektedir. Türk ‹flgücü piyasas› sadece büyük kentlerden oluflmamaktad›r. ‹stihdam›n hala çok önemli bir bölü- mü tar›m sektöründe oldu¤u için bölgeler aras›nda oluflan farklar çal›flma amaçl› göç mekanizmalar›n› özendirmektedir. Ancak sadece iflsizlik oran-

(19)

lar›nda yükselme de¤il ayn› zamanda bölgeler aras› gelir farklar› da göç ha- reketlerinde etkili olacakt›r. Bu nedenle baz› illerde görülen yüksek istihdam oran› bu illere do¤ru sadece mevsim hareketlerinden do¤an bir göçü bafl- latmaktad›r. Do¤u Karadeniz bölgesi bu konuda bir örnek oluflturmaktad›r.

Tar›msal istihdam›n azalmaya devam etmesi beklentisi bulunmaktad›r.

Ancak bu azalman›n kendili¤inden sürmesi beklenmemelidir. Özellikle tar›m istihdam›n› azaltacak bütün önlemlere ra¤men orta-sa¤ hükümet- lerinin oy deposu olan iller ve bölgeler tar›m nüfusunun yo¤un oldu¤u Or- ta ve Do¤u Anadolu bölgeleridir. Tar›msal istihdam Marmara, Ege gibi gö- rece geliflmifl yörelerde azalmamakta aksine artmaktad›r. Buna karfl›l›k Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu bölgelerinde azalmaktad›r. Bu geliflme ayn›

zamanda ‹flgücü göçünü ve kay›td›fl›l›¤›n en temel göstergesi olmaktad›r.

Kay›td›fl› çal›flanlar›n büyük ço¤unlu¤u erkeklerden ve kendi hesab›na ça- l›flanlardan oluflmaktad›r.

6-E¤itim seviyeleri aç›s›ndan lise ve üstü e¤itim alanlar›n istihdam içindeki paylar› artmas›na ra¤men, cinsiyet farkl›l›klar›n›n istihdama yans›mas›nda e¤itimli kad›nlar›n pay› erkeklere oranla daha düflüktür. Ancak bu oran ücretli çal›- flan kad›nlar aç›s›ndan tersi bir geliflmeyi , göstermektedir. Ücretli çal›flan ka- d›nlar›n yaklafl›k yar›s› lise ve üstü e¤itim alm›flt›r. Bu geliflmeye ra¤men lise üstü e¤itim alm›fl Kad›nlar›n iflsizlik oranlar› erkeklerin üstündedir. E¤itim se- viyelerindeki farka ra¤men kad›nlar›n erkeklerden daha fazla iflsiz kalma- lar› Türk ‹flgücü piyasalar›ndaki kad›nlar aleyhine do¤an ayr›mc›l›¤› ifa- de etmektedir.

7-Kamu kesiminin istihdam yaratma beklentisinin hemen hemen hiç kalmad›-

¤› gözlenmektedir. Sadece 2004 y›l›nda bir önceki y›la oranla kamu kesiminde istihdam % 8 oran›nda daralm›flt›r. Bu daralma 1980 li y›llar›n sonunda bafllayan özellefltirme uygulamalar› etkili olmaktad›r. ‹stihdam da ortaya ç›kan bu daralmaya ra¤men iflten ç›kart›lanlar›n yeni ifl bulmalar›na yönelik politikalar›n yeterli olmad›¤› gözlenmektedir. Öte yandan toplam, kamu kesiminin sendikal›laflma oran› özel kesime göre çok yüksektir. Bu nedenle kamu ke- simindeki istihdam daralmas› sadece iflsizli¤in artmas›na de¤il güvence- siz ve enformel ifllerin yarat›lmas›n› da artt›rarak, iflgücü piyasas› üstüne ikili olumsuz etki yaratmaktad›r.Öte yandan toplam istihdam›n yaklafl›k

% 14 ü Kamu kesiminde istihdam edilmektedir. Bu oran AB ülkeleri içinde Kamu istihdam›n›n toplam istihdama en düflük oran› olmaktad›r. Kamu kesi-

(20)

8-‹stihdam›n yap›s›nda son yirmi y›ld›r önemli de¤iflmeler gerçekleflmektedir.

Bu de¤iflmelerin can al›c› noktalar› sektörel istihdam›n tar›m aleyhine daralmas›, kad›n istihdam›n›n erkek istihdam›na göre çok az artmas›, e¤itim ile iflsizlik aras›ndaki ters iliflkinin tar›m d›fl› sektörlerde tersine dönmesi , yani e¤i- tim seviyesinin yükselmesi tar›m d›fl›nda iflsizli¤i artt›rmaktad›r. Gençler ara- s›nda iflsizlik oranlar›n›n yüksekli¤i ve bir y›ldan uzun iflsizli¤in artmakta olu- flu gibi olgular say›labilir. Ancak Yüksek tar›m istihdam› Türk iflgücü piya- salar›n›n en temel sorunudur. Bu sektörde çal›flanlar›n oran› en az % 10 düzeyine inene kadar kay›td›fl›l›¤›n yüksek oranda sürmesi beklenebilir.

9- ‹flgücü piyasalar›n›n cinsiyet temeline göre ay›r›m› içinde kad›nlar›n iflgü- cüne giderek daha az kat›lmalar› dikkat çeken bir nitelik olarak ortaya ç›kmaktad›r. K›rsal kökenli kad›nlar›n iflgücüne kentli kad›nlardan daha fazla kat›ld›k- lar›n› biliyoruz. Ancak kent içinde kad›nlar›n daha az ifl piyasalar›na kat›lmalar›na neden olan unsurlar aras›nda özellikle kad›n ücretlerinin erkeklere göre daha düflük olmas› , sendikalar›n üye tabanlar›ndaki kay›plar paralelinde güçle- rini kaybetmeleri, dolayl› bir ayr›mc›l›¤a maruz kalmalar› , erkeklere göre k›s- men daha düflük e¤itim almalar› ve bu nedenle ifl piyasalar›ndan daha kolay ay- r›lmalar› vbg. nedenler ortaya ç›kabilmektedir. Öte yandan ifl hayat›na kat›lan kad›nlar›n mesleki yükselmeleri erkeklere oranla daha düflük düzeyde kalmak- tad›r. Belirli ifl piyasalar›nda Kad›nlar›n yetiflkin erkekler yerine istih- dam edilebilmeleri iflgücü piyasalar›nda ortaya ç›kan ayr›mc›l›¤a iflaret et- mektedir.

10- Türk iflgücü piyasalar›n›n bir di¤er özelli¤i de çal›flma sürelerinin yüksek- li¤idir. ‹flgücüne kat›lanlar›n AB ülkelerinde 35 saatlik ifl haftalar› uygulamada maliyeti artt›rmas›na ra¤men yeni istihdam olanaklar› yaratmaktad›r. Oysa Tür- kiye’de imalat sanayinde ortalama çal›flma süresi haftal›k 2001 y›l›nda 52.1 saate ulaflm›flt›r. Bu durum mevcut yüksek iflsizli¤i aç›klamaktad›r. ‹flveren- ler yeni iflçi istihdam etmek yerine eldeki iflçileri daha fazla çal›flt›rmay›

tercih etmektedirler. Ayr›ca yar›m zamanl› ifllerin bulunamamas› iflgücü- ne kat›l›m› azaltan unsurlard›r.

11- Türkiye’de 2000 sonras› süren yüksek iflsizlik oranlar› toplumun önemli ke- simini yak›ndan ilgilendiren bir sorun olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Özellikle lise ve üstü e¤itim alanlar›n tar›m d›fl› sektörlerde iflsizli¤i lise alt› e¤itim alanlar›n üstüne ç›km›flt›r. Bu durum e¤itim seviyesi yükseldikçe iflsizlik oran›n›n azalmas› olarak ortaya ç›kan geliflmenin tersinedir. Genç yafl dilimlerinde bu e¤ilimin giderek yayg›nlaflmas› e¤itimli bir iflsiz kitlesini son y›llarda ortaya ç›- karmaktad›r.

(21)

12- Türkiye’de örgütlenme verileri aç›s›ndan ortaya ç›kan bir baflka çarp›kl›k Sendikalaflma oranlar›n›n gerçek üstü biçimde yüksekli¤i ile ortaya ç›kmakta- d›r. Sendikalaflma oranlar› kuzey Avrupa ülkeleri hariç AB ve OECD ülkele- rinin ço¤unun üstündedir. Burada fark› oluflturan sadece hesaplama yöntem- lerinin de¤iflikli¤i de¤ildir. Sendikalar›n, hükümetlerin ve iflverenlerin birlikte r›za gösterdikleri hatal› bir kay›t sistemi geçerlidir. Hatal› bilgilerin toplanmas›nda ve yay›nlanmas›nda en önemli gerekçe olarak sendikalar›n yetki alabilmelerini sa¤layan baraj sistemi oldu¤u öne sürülmektedir. Ancak verilerin toplanmas›nda ücretli çal›flanlar yerine SSK kay›tl› iflçiler ele al›nma- s› sendikal› oran›n› yapay olarak yükseltmektedir. Düzeltilmifl veriler çerçe- vesinde yap›lan gerçek hesaplamaya göre iflçilerin ve kamu görevlilerinin toplam sendikalaflma oran› ancak % 15 civar›ndad›r. Bu veri Fransa d›- fl›nda AB ülkelerinin alt›nda bulunmas› Türkiye’de son dönemde daha faz- la oluflan örgütsüzlü¤ün de bir göstergesidir.

13-Özellikle 2003 sonras› uygulamaya sokulan yeni ifl yasalar› fiilen mevcut olan esnek çal›flmay› yasal bir çerçeveye sokmufltur. Esnek çal›flma sis- temlerinin endüstri iliflkileri sistemine ilk arma¤anlar›ndan biri örgütsüzlü¤ün daha art›fl› ve ba¤l› olarak yasal mücadele alanlar›n›n ( Grev ve lokavt ) gide- rek azalmas›d›r. Mevcut iflsizli¤inde etkisi ile azalan mücadele araçlar›n›n önümüzdeki dönemde endüstri iliflkileri sisteminde gerilim yaratmas› ka- ç›n›lmaz olacakt›r.

14- Türkiye ekonomisinde ‹flsizlik olgusunun bir çok yap›sal nedeni bulunmaktad›r. Bunlar›n bir bölümü çal›flma içinde ele al›nm›flt›r. Özellikle kentsel alanlarda gözüken iflsizli¤in azalt›lmas›nda k›sa ve uzun erimli politikalar› ha- yata geçirmek gereklidir. K›sa dönemli politikalar aras›nda çal›flma sürelerinin azalt›lmas› , gençlerin ve kad›nlar›n istihdam›n›n özendirilmesi ,‹flgücü piyasas› ile e¤itim iliflkisinin güçlendirilmesi önem tafl›maktad›r. Uzun dönemde ise istihdamda f›rsat eflitli¤inin sa¤lanmas› , sosyal güvenlik ve sosyal yard›m sis- temlerinin iyilefltirilmesi ve kay›td›fl› istihdam›n azalt›lmas› söz konusudur.

(22)

Kaynaklar

Cahuc,P.-Zylberberg (1996), “Economie du Travail”, Balises, Paris.

ÇSGB (2000,2003,2004), “Çal›flma Hayat› ‹statistikleri”, Ankara.

ÇSGB (2002), “SSK ‹statistik Y›ll›¤›”, Ankara.

D‹E H‹A (2004), Y›ll›k.

D‹E (2002), “ Türkiye ‹statistik Y›ll›¤› 2002”, Ankara.

D‹E (2005), “Türkiye ‹statistik Y›ll›¤› 2004”, Ankara.

D‹SK-AR (2005), “AB sürecinde ‹flçi S›n›f›n›n Durumu Ekonomik ve sosyal Göstergeler”, Disk Yay›nlar› no 52, ‹stanbul.

DPT (2004), “Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950-2003), Ankara.

DPT (2005), “Ö‹K ‹flgücü Piyasas› Raporu”

DPT (2005), “Temel Ekonomik Göstergeler”, Ekim, Ankara.

DPT (2003), “‹llerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Geliflmifllik S›ralamas›

Araflt›rmas›”, Ankara.

Eliot, F.R. (1997),” Karfl›laflt›rmal› Çal›flma Ekonomisi”, Ankara Üniversitesi yay›n no: 210, Ankara.

Eurostat (2005), “Stat›stics in Focus”, Population and Social Conditions, 9/2005.

Gürsel,S-Levent,H. (2002), “Türkiye’de ‹flgücü Piyasas› ve ‹flsizlik”, TUS‹AD, 12-354, ‹stanbul.

Jandarma Komutanl›¤› (2003),”Hizmete Özel Yay›n” no:8.

K›l›ç,C.(2005) “AB’nin Yeni Üye Ülkelerinde ‹stihdam ve ‹flsizlik Göstergele- rinin Türkiye ile Karfl›laflt›rmal› Analizi”, Mercek say› 38, ‹stanbul.

Lordo¤lu, K.- Minibafl, T. (1999), “Çal›flmaya Haz›r ‹flgücü Olarak Kentli Ka- d›n ve De¤iflimi”, T.C. Baflbakabl›k Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdür- lü¤ü, Ankara.

Lordo¤lu, K.(2003) “Türkiye 2001 Krizi ve Toplumsal Maliyetleri”, Bas›lma- m›fl Rapor.

Lordo¤lu,K.(2005a) “Kocaeli ‹flgücü Piyasalar› ve Durum Analizi”, Bas›lmam›fl Rapor.

(23)

Lordo¤lu,K.,(2005b) “Türkiye’de Yabanc›lar›n Kaçak Çal›flmas› ve Bu Çal›flmaya ‹liflkin Bir Araflt›rma”, Toplum ve Bilim, 102 ,‹stanbul.

Lordo¤lu,K.-Özkaplan,N. (2005), “Çal›flma ‹ktisad›”, Der Yay›nevi, ‹stanbul.

Petrol-‹fl Sendikas› (2004), “Ekonomide Yalanc› Bahar, Evlerde Kara K›fl”, Pet- rol-‹fl yay›n no 93, ‹stanbul.

fienkal, A.- Yorgun, S. (2003), “Eme¤in Yasad›fl› Hareketlili¤i ve Yabanc› Ka- çak ‹flçili¤in Türk ‹flgücü Piyasalar›na Etkileri”, Bas›lmam›fl Makale.

TC, Maliye Bakanl›¤› (2003), “Bütçe Gerekçeleri”, Ankara TCMB (2005), “Y›ll›k Rapor 2004”, Ankara

Tunal›, ‹. (2003), “Türkiye’de ‹flgücü Piyasas› ve ‹stihdam Araflt›rmas›”, Türki- ye ‹fl Kurumu, Ankara.

TÜ‹K(2005),” ‹statistik Göstergeler 1923-2004”, Ankara

TÜS‹AD (2004), “Türkiye’de ‹flgücü Piyasas›n›n Kurumsal Yap›s› ve ‹flsizlik”, 11-381, ‹stanbul

www.die.gov.tr

www.epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=porta (eriflim:11.10.2005)

www.gosb.com.tr www.iskur.gov.tr

www.newschool.edu/cepo/ papers/archivel/cepo120.pdf (eriflim: 3.1.2005) Yeldan,E. (2001), “Küreselleflme Sürecinde Türkiye Ekonomisi”, ‹letiflim yay.

‹stanbul

(24)

EK: 1

‹statistiksel Amaçl› Bölge S›n›flamas› Düzey 1 TR1 ‹stanbul ‹stanbul

TR2 Bat› Marmara Tekirda¤, Edirne, K›rklareli, Bal›kesir, Çanakkale TR3 Ege ‹zmir, Ayd›n, Denizli, Mu¤la, Manisa, Afyon,

Kütahya, Uflak

TR4 Do¤u Marmara Bursa, Eskiflehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova

TR5 Bat› Anadolu Ankara, Konya, Karaman

TR6 Akdeniz Antalya, Isparta, Burdur, Adana, Mersin, Hatay, Kahramanmarafl, Osmaniye

TR7 Orta Anadolu K›r›kkale, Aksaray, Ni¤de, Nevflehir, K›rflehir, Kayseri, Sivas,Yozgat

TR8 Bat› Kradeniz Zonguldak, Karabük, Bart›n, Kastamonu, Çank›r›, Sinop, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya

TR9 Do¤u Karadeniz Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüflhane TRA Kuzeydo¤u A. Erzurum, Erzincan, Bayburt, A¤r›, Kars, I¤d›r,

Ardahan

TRB Ortado¤u A. Malatya, Elaz›¤, Bingöl, Tunceli, Van, Mufl, Bitlis, Hakkari

TRC Güneydo¤u A. Gaziantep, Ad›yaman, Kilis fianl›urfa, Diyarbak›r, Mardin, Batman, fi›rnak, Siirt

(25)

Ek:2 ‹statistiki Bölge Birimleri S›n›fland›r›lmas›

(‹‹BS)

‹statistiksel Amaçl› Bölge S›n›flamas› Düzey 2 TR10 ‹stanbul

TR21 Tekirda¤, Edirne, K›rklareli TR22 Bal›kesir, Çanakkale TR31 ‹zmir

TR32 Ayd›n, Denizli, Mu¤la

TR33 Manisa, Afyon, Kütahya, Uflak TR41 Bursa, Eskiflehir, Bilecik

TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR51 Ankara

TR52 Konya, Karaman TR61 Antalya, Isparta, Burdur TR62 Adana, Mersin

TR63 Hatay, Kahramanmarafl, Osmaniye

TR71 K›r›kkale, Aksaray, Ni¤de, Nevflehir, K›rflehir TR72 Kayseri, Sivas,Yozgat

TR81 Zonguldak, Karabük, Bart›n TR82 Kastamonu,Çank›r›,Sinop TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya

TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüflhane TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt

TRA2 A¤r›, Kars, I¤d›r, Ardahan TRB1 Malatya, Elaz›¤, Bingöl, Tunceli TRB2 Van, Mufl, Bitlis, Hakkari TRC1 Gaziantep, Ad›yaman, Kilis

(26)

‹STANBUL SERBEST MUHASEBEC‹

MAL‹ MÜfiAV‹RLER ODASI YAYINLARI

YAYIN NO 1 3568 SAYILI SERBEST MUHASEBEC‹L‹K, SERBEST MUHASEBEC‹

MAL‹ MÜfiAV‹RL‹K KANUNU

YAYIN NO 2 KATMA DE⁄ER VERG‹S‹ UYGULAMASI VE BELGE DÜZEN‹

YAYIN NO 3 TÜRK VERG‹ S‹STEM‹NDE KAYNAKTA VERG‹LEME

YAYIN NO 4 T‹CARET fi‹RKETLER‹ UYGULAMA REHBER‹ (C‹LT 1 ANON‹M fi‹RKETLER)

YAYIN NO 5 ‹STANBUL SERBEST MUHASEBEC‹ MAL‹ MÜfiAV‹RLER ODASI ÜYELER‹ F‹HR‹ST‹

YAYIN NO 6 TÜRK VERG‹ S‹STEM‹NDE ÖNER‹LER

YAYIN NO 7 MUHASEBE S‹STEM‹ UYGULAMA GENEL TEBL‹⁄‹NE GÖRE TEKDÜZEN MUHASEBE S‹STEM‹ UYGULAMASI

YAYIN NO 8 ‹MALAT DEFTER‹ UYGULAMASI YAYIN NO 9 MAL‹ TABLOLAR EL K‹TABI

YAYIN NO 10 TEKDÜZEN MUHASEBE S‹STEM‹NDE MAL‹ TABLOLAR VE ORAN ANAL‹Z‹

YAYIN NO 11 MAL‹YET MUHASEBES‹ UYGULAMALARI

YAYIN NO 12 ÖRNEKLERLE TEKDÜZEN HESAP S‹STEM EL K‹TABI YAYIN NO 13 MUHASEBEC‹N‹N EL K‹TABI

YAYIN NO 14 MUHASEBEN‹N TEMEL KAVRAMLARI VE TEKDÜZEN HESAP PLANI YAYIN NO 15 SON DE⁄‹fi‹KL‹KLER‹YLE TÜRK T‹CARET KANUNUN UYGULAMALARI YAYIN NO 16 TÜRK‹YE'DE MUHASEBE VE DENET‹M MESLE⁄‹N‹N GELECE⁄‹

YAYIN NO 17 TÜRK‹YE'N‹N DEMOKRAS‹ SORUNU YAYIN NO 18 GÜMRÜK B‹RL‹⁄‹N‹N HUKUK‹ YAPISI

YAYIN NO 19 MUHASEBE DENET‹M‹ MESLE⁄‹ 2000'LERE DO⁄RU

YAYIN NO 20 MUHASEBE DENET‹M‹ MESLE⁄‹NDE YETK‹LER SORUMLULUKLAR VE MESLEK AHLASI

YAYIN NO 21 MUHASEBE MESLE⁄‹NDE STAJYER‹N EL K‹TABI HAKLARI VE SORUMLULUKLARI

YAYIN NO 22 GENEL MUHASEBE EL K‹TABI

(27)

YAYIN NO 23 MUHASEBE MESLE⁄‹NDE STAJYER‹N MESLEK HUKUKU EL K‹TABI MESLEK KANUNU YÖNETMEL‹KLER TEBL‹⁄LER

YAYIN NO 24 VERG‹ KANUNLARINDAK‹ SON DE⁄‹fi‹KL‹KLER 4369 SAYILI KANUN YAYIN NO 25 ‹KT‹SAD‹ VE TOPLUMSAL BÜTÜNLEfiMEYE DO⁄RU ÇALIfiMA

HAYATI "GÜMRÜK B‹RL‹⁄‹ SÜREC‹N‹N BAZI ETK‹LER‹ ÜZER‹NE B‹R ‹NCELEME"

YAYIN NO 26 TOPLUCA TÜRK VERG‹ KANUNLARI YAYIN NO 27 MUHASEBE MESLE⁄‹NDE UZLAfiMA

YAYIN NO 28 DÖNEM SONU ‹fiLEMLER‹ VE VERG‹ UYGULAMALARI YAYIN NO 29 KONUT YAPI KOOPERAT‹FLER‹

YAYIN NO 30 21. YÜZYILA G‹RERKEN MUHASEBE DENET‹M‹ MESLE⁄‹ VE TEKNOLOJ‹K GEL‹fiMELER

YAYIN NO 31 ‹fi VE SOSYAL GÜVENL‹K MEVZUATI

YAYIN NO 32 TÜRK‹YE V. MUHASEBE DENET‹M‹ SEMPOZYUMU YAYIN NO 33 MESLEK HUKUKU

YAYIN NO 34 ÇEVRE MUHASEBES‹ VE DENET‹M‹

YAYIN NO 35 ‹fiLETMELERDE B‹RLEfiME VE TASF‹YE UYGULAMALARI (Sat›fl›

YAYIN NO 36 ‹fiE BAfiLAMA, DE⁄‹fi‹KL‹KLER, ‹fi‹ BIRAKMA REHBER‹

YAYIN NO 37 ‹fi HUKUKU VE SOSYAL S‹GORTA MEVZUATINDA USUL VE ESASLAR

YAYIN NO 38 SORU VE CEVAPLARLA TÜRK SOSYAL GÜVENL‹K MEVZUATI YAYIN NO 39 MUHASEBE VE MALI MÜfiAV‹RL‹K H‹ZMETLER‹NDE PAZARLAMA YAYIN NO 40 fi‹RKETLERDE F‹NANSMAN SORUNUNUN ÇÖZÜMÜ VE

TEKDÜZEN HESAP PLANINA GÖRE MUHASEBELEfiT‹R‹LMES‹

(Sat›fl› Devam Etmektedir)

YAYIN NO 41 ‹NfiAAT ‹fiLER‹NDE VE YAPI KOOPERAT‹FLER‹NDE VERG‹LEND‹RME - MUHASEBE UYGULAMALARI (Sat›fl› Devam Etmektedir)

YAYIN NO 42 MAL‹ TABLOLAR ANAL‹Z‹ UYGULAMALARI YAYIN NO 43 STAJA BAfiLAMA DE⁄ERLEND‹RMES‹ TEST K‹TABI

YAYIN NO 44 4842 SAYILI BAZI KANUNLARDA DE⁄‹fi‹KL‹KYAPILMASI HAKKINDAK‹

(28)

VERG‹S‹ KANUNUNDA, ‹fi KANUNDA, SOSYAL S‹GORTALAR KANUNUNDA, DE⁄‹fi‹KL‹K YAPILMASI HAKKINDAK‹ KANUN YAYIN NO 47 KARfiILAfiTIRMALI 4956, 4958, 49014, 4961, 4962 SAYILI KANUNLAR YAYIN NO 48 ÖRNEKLERLE ENFLASYON DÜZELTMES‹ MUHASEBES‹

YAYIN NO 49 VI. TÜRK‹YE MUHASEBE DENET‹M SEMPOZYUMU YAYIN NO 50 KIYI BANKACILI⁄I

YAYIN NO 51 T‹CAR‹ MEVZUAT ‹fiLEMLER‹ VE UYGULAMASI

YAYIN NO 52 TÜRK‹YE’N‹N MAL‹ GÖRÜNÜMÜ (2004 YILININ KES‹NLEfiM‹fi VER‹LER‹YLE)

YAYIN NO 53 MENKUL KIYMET GEL‹RLER‹ VERG‹LEMES‹ 2005 - 2006 YAYIN NO 54 KAYIT DIfiI EKONOM‹ VE ÇÖZÜM YOLLARI

YAYIN NO 55 5458 SAYILI SOSYAL GÜVENL‹K PR‹M ALACAKLARININ YEN‹DEN YAPILANDIRILMASI VE BAZI KANUNLARDA DE⁄‹fi‹KL‹K

YAPILMASI HAKKINDA KANUN YORUM VE AÇIKLAMASI YAYIN NO 56 TÜRK‹YE ‹fiGÜCÜ P‹YASALARI (DURUM RAPORU)

YAYIN NO 57 I. ULUSLARARASI MUHASEBE DENET‹M‹ SEMPOZYUMU VE VII. TÜRK‹YE MUHASEBE DENET‹M‹ SEMPOZYUMU YAYIN NO 58 ULUSLARARASI F‹NANSAL RAPORLAMA STANDARTLARI

(UFRS) UYGULAMASI