6 May›s 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N
L O J ‹ H A B E R L E R ‹
R a fl i t G ü r d i l e k
Yeni Gezegen mi?
Günefl çevresinde çok uzak bir yörüngeye sahip bir kuyrukluy›ld›z, baz› gökbilimcilere göre varl›¤› bilinmeyen bir gezegenin bir zamanlar Günefl sisteminin en d›fl bölgelerinde doland›¤›n›n, hatta bugün bile var olabilece¤inin bir
iflareti. 2000 CR105olarak tan›mlanan
kuyrukluy›ld›z, 400 kilometre gibi ola¤anüstü büyük çapta. Neptün Ötesi Cisimler (Trans-Neptunian Objects – TNO) diye tan›mlanan ve flimdiye de¤in yüzlercesi keflfedilmifl gökcisminden bir tanesi. 4.6 Milyar y›l önce Günefl’in içinde olufltu¤u gaz ve toz bulutunun buzlu art›klar› olan bu gökcisimleri, Neptün’ün
yörüngesinin d›fl›nda, Kuiper Kufla¤› diye adland›r›lan yass› bir disk oluflturuyorlar. Pek çok gökbilimci, 9. gezegen olarak bildi¤imiz Plüton’un, asl›nda bu cisimlerden biri oldu¤unu düflünüyor. Saptanabilmifl
TNO’lardan baz›lar›, çok genifl, uzam›fl yörüngelerde dolan›yorlar. Günümüzün geçerli modellerine göre bunlar, bu egzantrik yörüngelerine dev bir gezegenin, büyük bir olas›l›kla da Neptün’ün çekim gücüyle f›rlat›lm›fl olmal›lar. Ancak bu durumda "saç›lm›fl disk cisimleri"nin yörüngelerinin Günefl’e en yak›n olduklar› noktan›n, y›ld›z›m›za yaklafl›k 4.5 milyar km uzakl›kta bulunan Neptün’ün yörüngesine yak›n olmalar› gerekirdi. Fransa’n›n Nice kenti yak›nlar›ndaki Côte d’Azur Gözlemevi’nden Brett Gladman ve ekibinin saptamalar›na göreyse 2000
CR105, Günefl çevresindeki bir
dönüflünü 3175 y›lda tamaml›yor ve yörünge hareketinde Günefl’e 6.6 milyar km’den daha fazla
yaklaflam›yor. Yörüngesinin en uzak noktas›ysa 58.2 milyar km; yani
Günefl’e Neptün’den 13 kez daha uzak. Dev kuyrukluy›ld›z›n bu uzakl›¤a Neptün’ün küçük ve periyodik kütleçekim "darbeleriyle" at›lm›fl olmas› tümüyle d›fllanacak bir olas›l›k de¤ilse de, bilgisayar
simülasyonlar› bunu zay›f bir olas›l›k olarak de¤erlendiriyor. Daha güçlü bir olas›l›k, kuyrukluy›ld›z›n bugünkü yörüngesine, Günefl’e kendinden daha da uzak, büyük kütleli bir
gökcisminin etkisiyle çekilmifl olmas›. Baz› gökbilimcilere göre bu büyük kütle Neptün’ün kendisi de olabilir. Çünkü baz› kuramlara göre Neptün, bafllang›çta çok daha eliptik bir yörüngeye sahipti ve Günefl’e görece yak›n ve dairesel say›labilecek bugünkü yörüngesine oturmadan
önce Günefl sisteminin d›fl bölgelerini hallaç pamu¤u gibi atm›flt›.
Ancak Gladman ve arkadafllar›n›n Icarus adl› gökbilim dergisine gönderdikleri makalede dile getirdikleri gibi en heyecan verici senaryo, Mars büyüklü¤ünde bir gökcisminin Günefl sisteminin uzak köflelerinden birinde saklanmakta oldu¤u. Böyle bir gezegenin, Mars’›n tersine kayadan de¤il, büyük oranda buzdan oluflabilece¤i düflünülüyor. Büyük kütlesi de kendisini yörünge bozulmalar›ndan koruyaca¤› için, gökbilim ekibi bu sakl› gezegenin varl›¤›n› hala sürdürebilece¤ini düflünüyor. Araflt›rmac›lara göre Günefl’e ortalama 15 milyar km uzakl›kta dolanan böyle bir gezegen,
2000 CR105’i bugünkü yörüngesine
f›rlatm›fl olabilir. Ayn› gözlemevinden Alessandro Morbidelli ise, uzak yörüngede bir kuyrukluy›ld›z›n, yeni bir gezegenin varl›¤› konusunda tek bafl›na bir kan›t oluflturamayaca¤› görüflünde. Bununla birlikte Morbidelli, 15 milyar km ötedeki bir gezegenin, bilinen öteki gezegenlerin yörüngeleri üzerinde kayda de¤er bir etki yapamayaca¤› için, pekala varl›¤›n› gizleyebilmifl olabilece¤ini de vurguluyor.
Science, 6 Nisan 2001
