4 A¤ustos 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
Kuiper Kufla¤›’nda Devler
D›fl Günefl Sistemi’nde, Neptün’ün yörün-gesinin d›fl›nda yer alan bir yörüngeler toplulu¤u olan Kuiper Kufla¤›’nda büyük-lü¤ü Plüton’un ay› Charon’a yak›n buz-dan bir gökcismi keflfedildi. Lowell Gözle-mevi, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü ve Büyük Dürbün Teleskopu Gözlemevi gökbilimcilerince 22 May›s günü fiili’de Cerro Tololo da bulunan 4 metrelik bir teleskopla keflfedilen 2001 KX76’n›n, Ku-iper Kufla¤›’nda flimdiye kadar belirlenen en parlak gökcismi oldu¤u aç›kland›. 2001 KX76’n›n çap›n›n, parlakl›¤› ile bü-yüklü¤ü aras›ndaki iliflki konusundaki varsay›mlara göre de¤iflti¤ini kaydeden Lowell Gözlemevi Yöneticisi Robert Mil-lis, geleneksel varsay›mlara göre söz ko-nusu gökcisminin ayn› kuflakta bulunan öteki gökcisimlerinden bir hayli büyük ol-du¤unu, baflka baz› ölçütlere göreyse en az %5 büyük oldu¤unu aç›klad›. 2001 KX76’n›n yüzeyinin yans›tma katsay›s› te-mel al›narak yap›lan baz› hesaplara göre bu gökcisminin çap› 1270 km ile 960 km aras›nda. Plüton’un uydusu Charon’un çap›ysa yaklafl›k 1200 km olarak hesapla-n›yor. Bu y›l ayn› bölgede daha önce kefl-fedilen ve 20000 Varuna ad› verilen bir
baflka gökcisminin de 900 km çap›nda ol-du¤u hesaplanm›flt›.
Araflt›rmac›lar, Yeni keflfedilen gökcismi-nin halen Günefl’ten 6.4 milyar km uzak-l›kta bulundu¤unu ve yörüngesinin, Gü-nefl Sistemi’nin büyük gezegenlerinin yö-rünge düzlemine yaklafl›k 20 derece e¤imli oldu¤unu aç›klad›lar. Yörüngesi-nin ayr›nt›l› biçimi tam olarak bilinme-mekle birlikte, 2001 KX76’n›n yörünge hareketinin, Neptün’ünkiyle rezonans içinde olabilece¤ini ve Neptün’ün Günefl çevresinde her üç dönüflü süresinde bu gökcisminin dört dönüfl tamamlad›¤› yo-lunda iflaretler bulunuyor.
Kuiper Kufla¤›’nda pefl pefle keflfedilen bu büyük gökcisimleri, Neptün’ün ötesin-de fazla gözlenememifl olan bu bölgenin derinliklerinde çok daha büyük gökcisim-leri bulunabilece¤i kuflkusunu körüklü-yor. Millis, bu bölgede Büyüklükleri Plü-ton kadar ya da daha büyük gezegenler bulunabilece¤ini belirterek "Kuiper Kufla-¤› iyice araflt›r›lmadan Günefl Sistemi’ni
tan›d›¤›m›z› iddia edemeyiz" diyor. Bu kufla¤›n varl›¤› ilk kez 1980’li y›llarda k›sa periyodlu kuyrukluy›ld›zlar›n ç›k›fl noktalar›n› aç›klamak için J.A. Fernan-dez, M. Duncan, T. Quinn ve S. Tremaine adl› gökbilimcilerce kuramsal olarak öne sürülmüfltü. Bu kuyrukluy›ld›zlar Günefl çevresinde gezegenlerle ayn› yönde dola-n›yor ve yörünge düzlemleri de gezegen-lerinkiyle afla¤› yukar› ayn›. Ad› geçen gökbilimciler bu kuyrukluy›ld›zlar›n Gü-nefl’e çok daha uzakta bulunan küre bi-çimli Oort Bulutu’ndan kaynaklanm›fl olamayacaklar›n› gösterdiler ve Nep-tün’ün yörüngesi d›fl›nda, kuyrukluy›ld›z çekirdeklerini bar›nd›ran görece yass› bir kuflak bulunmas› gerekti¤ini öne sür-düler. Araflt›rmac›lar›n öngörüleri do¤rul-tusunda ilk Kuiper Kufla¤› Cismi 1992 y›l›nda keflfedildi ve bunlar›n say›s› günü-müzde 400’e yaklaflt›. Ancak gökbilimci-ler bu kuflakta daha on bingökbilimci-lerce gökcismi bulundu¤una inan›yorlar.
NASA Bas›n Bülteni, 2 Temmuz 2001
B ‹ L ‹ M V E T E K N
L O J ‹ H A B E R L E R ‹
R a fl i t G ü r d i l e k
Gökbilim
Mars Yak›n›m›zda
Komflumuz Mars’›n geçti¤imiz ay Dünya’ya göre Günefl’in öteki taraf›nda “tam karfl›t” konuma geçmesi ve ayn› zamanda Dünya’ya en çok
yaklaflt›¤› konumlardan birine gelmesi, profesyonel ve amatör
gökbilimciler için uzun süreli bir gözlem ziyafetinin oluflmas›n› sa¤lad›. K›z›l Gezegen’in güçlü teleskoplarla al›nan görüntülerinde kutup bölgelerinde su buzundan oluflmufl bulutlar, kuzey yar›mküresindeki genifl düzlüklerde de gezegenin büyük bölgelerini kaplayan muazzam kum f›rt›nalar› aç›kça görülüyor. Gerçi amatör teleskoplar›n bu ayr›nt›lar› belirleyebilmesi olanaks›z; ama Mars, en az›ndan gökyüzü tutkunlar›n›n ç›plak gözlerine bile güney göklerindeki en parlak gök cismi olarak görünmeye devam ediyor.
Plüton
2001 KX76
Hawaii Üniversitesi Gökbilim Enstitüsü
