Optik Koherens Tomografi Normatif De¤erleri Türk Toplumuna Uygun mu?

(1)

ÖZET

Amaç: Sa¤l›kl› bireylerde Optik Koherens Tomografi (OKT) ile ölçülen retina sinir lifi tabakas› (RSLT) kal›nl›¤› de¤erlerini cihaz›n normatif de¤erleri ile karﬂ›laﬂt›rmak.

Yöntem: Ortalama yafllar› 25,1±3,0 (19-29) olan 39 sa¤l›kl› olgunun (18 kad›n, 21 erkek) randomize edilerek al›nan (sa¤ veya sol) 39 gözü çal›flmaya dahil edildi. Glokom aile öyküsü bu- lunmayan, göz tansiyonu ölçümleri, santral kornea kal›nl›¤› (SKK), çukurluk /disk oranlar› ve OKT de¤erleri sonucunda glokom için riskli grupta yer almayan olgular çal›flmaya dahil edildi.

Spektral OKT/SLO [Opko/OTI,Inc., Miami, FL] cihaz›yla ayn› günde ayn› uygulay›c› taraf›n- dan ard›ﬂ›k 3 ölçüm yap›larak ölçümlerin aritmetik ortalamas› al›nd›. ‹statistiksel de¤erlendirme- lerde Evren Ortalamas› Önemlilik Testi kullan›ld›.

Bulgular: Ölçümler sonucunda olgular›n ortalama de¤erleri ve cihaz›n kulland›¤› normatif RSLT kal›nl›¤› de¤erleri, s›ras› ile; üst kadranda 142,5±16,5μ ve 134,4±17,0μ (p=0,004 ), nazal kadranda 97,4±11,5μ ve 90,2±15,3μ (p=0,0001), alt kadranda 145,4±16,3μ ve 136,75±16,0μ (p=0,002), temporal kadranda 73,6±8,6μ ve 74,3±13,0μ (p=0,659) olarak saptand›. Üst, nazal ve alt kadranlarda buldu¤umuz de¤erler ile cihaz›n normatif de¤erleri aras›nda %6,1 ile 8 aras›nda RSLT kal›nl›¤› fark› tespit edilirken temporal kadran için normatif verilerle uyumluluk saptand›.

Tart›flma: Çal›flmaya dahil edilen bireylerde üst, nazal ve alt kadranlarda RSLT kal›nl›¤› istatistiksel anlaml› olarak daha kal›n bulundu. Bu durum cihazda kullan›lan daha düflük normatif de¤erler göz önünde tutuldu¤unda, glokomun erken tan›s› ve tedavisinin planlanmas›nda hatalara neden olabilecektir. Devam eden çal›flmam›z›n bafllang›ç verileri toplumumuzda sa¤l›kl› bireylerde RSLT kal›nl›¤› de¤erlerinin cihazda kullan›lan normatif verilerle tam olarak uyumlu olmayabilece¤i ve Türk toplumunun normatif de¤erlerinin oluflturulmas› gereklili¤ini düflündür- mektedir.

Anahtar Kelimeler: Glokom, normatif veri, Optik koherens tomografi; retina sinir lifi tabakas›; Türk toplumu

OR‹J‹NAL MAKALELER

Optik Koherens Tomografi Normatif De¤erleri Türk Toplumuna Uygun mu?

‹lker Eser (*), Bar›ﬂ Kömür (*), Arzu Taﬂk›ran Çömez (*)

Mecmuaya Geliﬂ Tarihi: 01.09.2009 Düzeltmeden Geliﬂ Tarihi: 29.09.2009 Kabul Tarihi: 01.10.2009 (*) Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Göz Hastal›klar› Anabilim Dal›

Çanakkale

Yaz›ﬂma adresi: Yard. Doç. Dr. ‹lker Eser, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Göz Hastal›klar› A.D. Terzio¤lu Kampüsü

17100 Çanakkale – Türkiye E-posta: ilkereser@yahoo.com

(2)

SUMMARY

Is Normative Database of Optical Coherence Tomography Device Comprise Turkish Population

Purpose: To compare the retinal nerve fiber layer (RNFL) thickness normative values measured by Optical Coherence Tomography(OCT) with healthy subjects.

Methods: Thirty-nine randomized right or left eyes of 39 healthy subjects(18 female, 21 ma- le), with a mean age of 25.1±3.0(19-29) years were included in the study. Subjects without fa- mily history of glaucoma and who were evaluated by intraocular pressure(IOP) measurements, central corneal thickness(CCT), cup/disc ratio and OCT measurement results, and who were ac- cepted as not in risky group for glaucoma were included in the study. Three sequential measurements were taken by Spectral OCT/SLO [Opko/OTI, Inc., Miami, FL] analyzer, by the same operator in the same day, and mean of these 3 measurements was used for the analysis. One sample t-test was used for statistical analysis.

Results: The mean values of the subjects and the normative RNFL thickness database used by the device were; 142.5±16.5μ and 134.4±17.0μ(p=0.004) in the superior quadrant, 97.4±11.5μ and 90.2±15.3μ (p=0.0001) in the nasal quadrant, 145.4±16.3μ and 136.75±16.0μ(p=0.002) in the inferior quadrant and 73.6±8.6μ and 74.3±13.0μ(p=0.659) in the temporal quadrant, respectively. There was 6.1-8% RNFL thickness difference between the values measured in the superior, nasal and inferior quadrants and the normative data used by the device; while compatibility of the values between temporal quadrants and normative data was obtained.

Conclusion: The RNFL thickness in the superior, nasal and inferior quadrants were found to be statistically significant thicker in subjects included in the study. If the lower normative database used by the device were taken into account, errors in early diagnosis and the treatment of glaucoma would be inevitable. The initial data of our continuing study, reveal that the RNFL thickness values in healthy subjects of our population might not be plug-compatible with the normative database used by the device and this may result in a need to develop Turkish normative database.

Key Words: Glaucoma, normative data, optical coherens tomography; retinal nerve fiber layer; Turkish population

G‹R‹ﬁ

Retina sinir lifi tabakas› (RSLT) kal›nl›¤›n›n objektif olarak de¤erlendirilmesi çeflitli nöroretinal hastal›klarda özellikle de glokomda oldukça önemlidir. Uzun y›llar RSLT de¤iflimlerinin de¤erlendirilmesi için k›rm›z›dan yoksun monokromatik fundus foto¤raflar› kullan›lm›flt›r (1). Bu yöntem ile defektlerin saptanabilmesi için RSLT kal›nl›¤›nda en az %50 azalma oluflmas› gerekti¤i histo- patolojik olarak gösterilmifltir (2). Bu teknik ayr›ca özel- likle yafll› glokom hastalar›nda elde edilmesi zor olan iyi dilate edilmifl bir pupil ve saydam bir optik ortam gerek- tirmektedir. Buna ek olarak gözlemciler aras›nda tutar- s›zl›k gösterebilmektedir (3).

Son y›llarda RSLT kal›nl›¤›n›n objektif de¤erlendi- rilmesine imkan veren optik koherens tomografi (OKT), konfokal taray›c› lazer oftalmoskopi ve taray›- c› lazer polarimetri kullan›m› yayg›nlaflm›flt›r. Histolo- jik çal›flmalar bu cihazlar›n gerçe¤e yak›n ölçüm verdi-

¤ini do¤rulamaktad›r (4,5). Son çal›ﬂmalarda geliﬂen teknolojisiyle birlikte de¤erlendirildi¤inde tekrarlana- bilirli¤i ve görme alan› defektleri ile uyumluluk aç›s›n- dan güvenilirli¤i en yüksek yöntem olarak OKT öne ç›kmaktad›r (6-9).

Bu çal›ﬂmada Spektral OKT cihaz›n›n normatif verilerinin Türk toplumu normatif verileri ile uygunlu¤unu araﬂt›rd›k.

(3)

YÖNTEM VE GEREÇ

Kas›m-2008 ile 2009-Haziran tarihleri aras›nda 29 yafl›ndan küçük, ortalama yafllar› 25,1±3,0 (19-29) olan 39 sa¤l›kl› olgunun (18 kad›n, 21 erkek) randomize edilerek al›nan (sa¤ veya sol) 39 gözü çal›flmaya dahil edildi. Bu olgular hiçbir oftalmolojik flikayeti olmayan hasta yak›nlar›ndan ve hastane personelinden seçildi. Olgu- lardan ayd›nlat›lm›fl onam al›nd›. Her olguda refraksiyon, görme keskinli¤i, Pascal Dinamik Kontur Tonomet- re (Ziemer Ophthalmic Systems AG, Port, Switzerland) ve Goldmann Aplanasyon Tonometresi (Optilasa) ile göz içi bas›nc› (G‹B); ayr›ca Santral Korneal Kal›nl›k (SKK) (Nidek US-4000) ölçüldü. Biyomikroskop ile ayr›nt›l›

ön segment muayenesi, fundus muayenesi yap›ld› ve çu- kurluk/disk oranlar› kaydedildi. Ailesinde glokom öykü- sü bulunanlar, G‹B 20 üstünde olanlar, ±4D’den fazla refraksiyon kusuru olanlar (refraksiyonun RSLT kal›nl›-

¤›n› etkiledi¤ini savunan yay›nlar vard›r (10,11)), oküler travma öyküsü olanlar, göz için herhangi bir lazer teda- visi görmüfl olanlar, çukurluk/disk oran› 0,5 üstünde olanlar, asimetrik çukurlu¤u bulunanlar, disk hemorajisi veya soluklu¤u bulunanlar ve herhangi bir OKT defekti olan olgular çal›flma d›fl› b›rak›ld›.

Spektral OKT/SLO [Opko/OTI,Inc.,Miami,FL] cihaz›yla ayn› günde ayn› uygulay›c› taraf›ndan pupil dila- tasyonu yap›lmadan, internal fiksasyon kullan›larak ar- d›ﬂ›k 3 ölçüm yap›ld› ve ölçümlerin aritmetik ortalamas›

al›nd›. Sadece yüksek sinyal kalitesi olan (7/10 ve üze-

rindekiler) ve optik diski tam olarak ortalayan ölçümler dikkate al›nd›. Benzer özellikler tafl›yabilece¤inden olgular›n sadece bir gözü (sa¤ veya sol randomize edilerek) çal›flmaya dahil edildi. Çal›flma öncesi bireylerden onam formu al›nd›. ‹statistiksel de¤erlendirme için Ev- ren Ortalamas› Önemlilik Testi kullan›ld›. P<0,05 de-

¤erleri istatistiksel anlaml› olarak kabul edildi.

BULGULAR

Ölçümler sonucunda olgular›n ortalama de¤erleri ve cihaz›n kulland›¤› normatif RSLT kal›nl›¤› de¤erleri s›- ras› ile; üst kadranda 142,5±16,5μ ve 134,4±17,0μ (p=0,004), nazal kadranda 97,4±11,5μ ve 90,2±15,3μ (p=0,0001), alt kadranda 145,4±16,3μ ve 136,75±16,0μ (p=0,002), temporal kadranda 73,6±8,6μ ve 74,3±13,0μ (p=0,659) olarak saptand› (ﬁekil 1).

‹statiksel analizde üst, nazal ve alt kadranlarda buldu¤umuz de¤erler ile cihaz›n normatif de¤erleri aras›nda anlaml› fark tespit edilirken temporal kadran için normatif verilerle uyumluluk saptand› (tablo 1). Yüzde olarak üst, nazal ve alt kadranlarda %6,02 ile %8 aras›nda RSLT kal›nl›¤› fark› tespit edildi.

TARTIﬁMA

RSLT kal›nl›¤›n›n ölçümü özellikle glokom gibi nö- roretinal hastal›klarda çok önemlidir. Glokom tüm dün-

160

140

120

100

80

60

40

20

0

142.5

Üst Nasal Alt Temporal

O

Oppttiikk ssiinniirr kkaaddrraannllaarr››

Retina sinir lifi tabakas› kal›nl›¤› (mikron)

134.4

97.4 90.2

145.4 136.75

73.6 74.3

fiekil 1. Optik koherens tomografi normatif verileri ile sa¤l›kl› Türk toplumu verilerinin karfl›laflt›r›lmas›.

■

■TTüürrkk ttoopplluummuu ddee¤¤eerrlleerrii

■

■OOppttiikk kkoohheerreennss ttoommooggrraaffii nnoorrmmaattiiff ddaattaallaarr››

(4)

yada önemli bir görme kayb› nedenidir (12-14). Hasta- l›kta ortaya ç›kan görme kayb›n›n geri dönülemez niteli-

¤i nedeniyle, oluﬂan hasar›n belirtilerinin mümkün oldu-

¤u kadar erken dönemde belirlenmesi ve gelifliminin iz- lenmesi tan› ve tedavi aç›s›ndan büyük önem tafl›r. Tan›- da kullan›lan yöntemler aras›nda G‹B ölçümü, optik diskte çukurluk-disk oran›, disk rim kal›nl›¤› ve nöral rim alan›, görme alan› de¤erlendirilmesi gibi yöntemler kullan›lmaktad›r. Ek olarak yak›n zamanda RSLT kal›n- l›¤›n›n OKT, konfokal taray›c› lazer oftalmoskopi ve taray›c› lazer polarimetri gibi yöntemlerle de¤erlendirilmesi de klinik kullan›ma girmifltir.

RSLT kal›nl›¤› ölçümü için kulland›¤›m›z OTI/OP- KO OKT cihaz› 0-29, 30-39, 40-49, 50-59, 60 ve üstü ol- mak üzere yafla göre bir normatif veritaban› kullanmak- tad›r. Çal›flmam›zda bu veritaban›n ilgili yafl k›sm›n›n Türk toplumuyla karfl›laflt›r›lmas›n› amaçlad›k. RSLT kal›nl›¤› için normatif veritaban› oluflturulmas› RSLT kal›nl›¤›ndaki incelmenin erken tespiti için çok önemli- dir. RSLT kal›nl›¤›n›n ›rklar aras›nda farkl›l›k göstere- bildi¤i düflünülmektedir (10,15). Yak›n bir zamanda ya- p›lan bir çal›flmada OKT ile RSLT kal›nl›¤› normatif verilerinin Asyal›lar için uyumlu olmad›¤› düflünülmüfltür.

(16). Yine Tayland populasyonunda yap›lan çal›flmada normatif verilerden %10 oran›nda daha kal›n RSLT tespit edilmifltir (11). Bizim çal›flmam›zda da sa¤l›kl› Türk toplumu RSLT kal›nl›¤› cihaz›n normatif verilerinden

%6,1 ile % 8 oran›nda daha kal›n bulunmufltur. RSLT kal›nl›¤› ile yafl ve cinsiyet iliflkisini araflt›ran bir çal›flma da Türkiye’de yap›lm›flt›r. Perente ve ark. herhangi bir optik sinir hastal›¤› varl›¤› araflt›r›lmaks›z›n bireylerin randomize edilerek dahil edildikleri çal›flmada RSLT ka- l›nl›¤› üzerine yafl›n etkisini önemsiz bulurken, kad›n cinsiyetinde ise RSLT kal›nl›¤›n› daha fazla bulmufllar- d›r (17). Bizim yapt›¤›m›z bu çal›flmada ise glokom aç›- s›ndan herhangi bir risk teflkil etmeyen tamamen sa¤l›k- l› bulunan Türk toplumu bireyleri çal›flmaya dahil edilmifltir. Cihaz›n veri taban›nda yer alan “Caucasion”

“Kafkasyal›” ›rk› çekim öncesinde tavsiye edildi¤i üzere seçilmiﬂtir.

Yap›lan de¤erlendirmeler sonucunda Türk toplu- munda RSLT kal›nl›¤› normatif veri olarak karfl›laflt›r›l- mas› tavsiye edilen ›rk normatif verilerine göre daha kal›n bulunmufltur. Bu flöyle bir sonuç do¤uracakt›r; bir birey glokom oldu¤u halde, siyah ok ile gösterilen üst RSLT kal›nl›¤› 118 oldu¤u var say›ld›¤›nda (fiekil 2), k›rm›z› ok ile gösterilen cihaz›n normatif de¤eri içeri- sinde yer alacakt›r (yeflil boyal› bölge) ve RSLT kayb›

olmas›na ra¤men normal s›n›rlarda gözükecektir. Türk toplumu ortalamas›na bak›ld›¤›nda %6,1 ile %8’lik

RSLT kayb› olduktan sonra ancak cihaz uyar› verebile- ce¤inden bireyin glokom teﬂhisi gecikecektir. Bu durum üst, nasal ve alt kadranlar için geçerli olup (Tablo 1), sadece temporal kadranda cihaz›n normatif de¤erleri Türk toplumu de¤erleri ile uyum göstermektedir.

Sonuç olarak, cihazda kullan›lan daha düflük normatif de¤erler glokomun erken tan› ve tedavisinin planlanmas›nda hatalara neden olabilecektir. Çal›flmam›za az say›da birey dahil edilmesine ra¤men cihaz›n normatif verileri ile sa¤l›kl› bireylerin RSLT kal›nl›k fark› istatistiksel anlaml› sonuç ç›karabilecek kadar fazla idi. Ancak Türk toplumunu temsil edebilmesi için daha çok say›da olguya ihtiyaç duyulmaktad›r. Devam eden çal›flmam›-

TTüürrkk ttoopplluummuu OOKKTT nnoorrmmaattiiff pp oorrttaallaammaa ddee¤¤eerrlleerrii ((μμ)) oorrttaallaammaa ddee¤¤eerrlleerrii ((μμ)) ddee¤¤eerrii

Üst 142,5 134,4 0,004*

Nazal 97,4 90,2 0,0001*

Alt 145,4 136,8 0,002*

Temporal 73,6 74,3 0,659

OKT=optik koherens tomografi, *=istatistiksel anlaml› de¤er Tablo 1. Optik koherens tomografi normatif verileri ile

sa¤l›kl› Türk toplumu retina sinir lifi tabakas›

kal›nl›klar›n›n karﬂ›laﬂt›r›lmas›.

ﬁekil 2. Siyah ok ile gösterilen üst RSLT kal›nl›¤› 118 μ olup k›rm›z› ok ile gösterilen cihaz›n normatif de¤eri

içerisinde yer alacakt›r (yeflil boyal› bölge). Ancak cihaz›n normatif de¤erlerinin %6,1-%8 daha düflük ölçtü¤ü düflünülürse bu hastan›n asl›nda riskli gruba

girmesi beklenmektedir.

(5)

z›n bafllang›ç verileri toplumumuzda sa¤l›kl› bireylerde RSLT kal›nl›¤› de¤erlerinin cihazda kullan›lan normatif verilerle tam olarak uyumlu olmayabilece¤i ve Türk toplumunun normatif de¤erlerinin oluflturulmas› gereklili¤i- ni düflündürmektedir.

KAYNAKLAR

1. Hoyt WF, Schlicke B, Eckelhoff RJ. Fundoscopic appe- arance of a nerve-fibre-bundle defect. Br J Ophthalmol 1972; 56: 577–583.

2. Quigley HA, Addicks EM. Quantitative studies of retinal nerve fiber layer defects. Arch Ophthalmol 1982; 100:

807-814.

3. Eikelboom RH, Cooper RL, Barry CJ. A study of varian- ce in densitometry of retinal nerve fiber layer photog- raphs in normal and glaucoma suspects. Invest Ophthal- mol Vis Sci 1990; 31: 2373-2383.

4. Blumenthal EZ, Parikh RS, Pe'er J, Naik M, Kaliner E, Cohen MJ et al. Retinal nerve fibre layer imaging compa- red with histological measurements in a human eye. Eye.

2009; 23:171-175.

5. Cohen MJ, Kaliner E, Frenkel S, Kogan M, Miron H, Blumenthal EZ. Morphometric Analysis of Human Peri- papillary Retinal Nerve Fiber Layer Thickness. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2008; 49: 941-944.

6. Bowd C, Zangwill LM, Medeiros FA, Tavares IM, Hoff- mann EM, Bourne RR et al. Structure-function relations- hips using confocal scanning laser ophthalmoscopy, optical coherence tomography, and scanning laser polari- metry. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2006; 47: 2889-2895.

7. Schuman JS, Pedut-Kloizman T, Hertzmark E, Hee MR, Wilkins JR, Coker JG, Puliafito CA et al. Reproducibility of nerve fiber layer thickness measurements using optical coherence tomography. Ophthalmology 1996; 103:

1889–1898.

8. Paunescu LA, Schuman JS, Price LL, Stark PC, Beaton S, Ishikawa H et al. Reproducibility of nerve fiber thickness, macular thickness, and optic nerve head measure-

ments using Stratus OCT. Invest Ophthalmol Vis Sci 2004; 45:1716–1724.

9. Badalà F, Nouri-Mahdavi K, Raoof DA, Leeprechanon N, Law SK, Caprioli J. Optic Disc and Nerve Fiber Layer Imaging To Detect Glaucoma. Am J Ophthalmol. 2007;

144: 724-732.

10. Budenz DL, Anderson DR, Varma R, Schuman J, Cantor L, Savell J et al. Determinants of normal retinal nerve fiber layer thickness measured by Stratus OCT. Ophthal- mology. 2007; 114: 1046-1052.

11. Manassakorn A, Chaidaroon W, Ausayakhun S, Aupa- pong S, Wattananikorn S. Normative database of retinal nerve fiber layer and macular retinal thickness in a Thai population. Jpn J Ophthalmol. 2008; 52:450-456. Epub 2008 Dec 17.

12. Pizzarello L, Abiose A, Ffytche T, Duerksen R, Thulasi- raj R, Taylor H et al. VISION 2020: The Right to Sight:

a global initiative to eliminate avoidable blindness. Arch Ophthalmol. 2004; 122: 615–620.

13. Friedman DS, Wolfs RC, O'Colmain BJ, Klein BE, Tay- lor HR, West S et al., Prevalence of open-angle glaucoma among adults in the United States. Arch Ophthalmol.

2004; 122: 532–538.

14. Congdon N, O'Colmain B, Klaver CC, Klein R, Muñoz B, Friedman DS et al. Causes and prevalence of visual impairment among adults in the United States. Arch Ophthalmol. 2004; 122: 477–485.

15. Chang R, Budenz DL. New developments in optical coherence tomography for glaucoma. Curr Opin Ophthal- mol. 2008; 19:127-135.

16. Kim TW, Kim TW, Park KH, Kim DM. An unexpectedly low Stratus optical coherence tomography false-positive rate in the non-nasal quadrants of Asian eyes: indirect evidence of differing retinal nerve fibre layer thickness profiles according to ethnicity. Br J Ophthalmol. 2008;

92: 735-739.

17. Perente ‹, Utine CA, Çak›r M, Sö¤üt Z, Tunç K, Sabanc›

ﬁ et al. Optik Koherens Tomografi ile Peripapiller Retina Sinir Lifi Tabakas› ve Maküla Kal›nl›¤› - Türk Normatif Veritaban›.Türk Oftalmoloji Gazetesi. 2007; 5: 367-380.