BORÇLAR HUKUKU GENEL HÜKÜMLER

BORÇLAR HUKUKU

GENEL HÜKÜMLER

Prof. Dr.

H. Murat DEVELİOĞLU

Sayfa Not İkinci Baskıya Önsöz ... V

Prof. Pierre Tercier ve Prof. Pascal Pichonnaz’nın

Önsözü ...VII Önsöz ...IX Genel İçerik...XI Genel Kaynakça ... XV Kısaltmalar Cetveli ...XXIII

§ 1 Giriş ... 1

1. Konu ... 1... 1

2. Amaçlar... 4...12

3. Plan ... 6...18

Bölüm 1

Borçlar Hukukunun Temelleri

1. Genel Olarak ... 9...20

2. Borçlar Kanunu’nun Genel Hükümler Kısmı ...14...37

2.1. Borçlar Kanunu ...14...37

2.2. Genel kısım ...21...54

3. Diğer Ulusal Kaynaklar ...21...57

4. Uluslararası Kaynaklar ...26...69

4.1. Viyana Konvansiyonu (Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında

Birleşmiş Milletler Antlaşması - CISG)...27...71

4.2. Yeknesak prensipler ...29... 74

4.3. Hukukların birleştirilmesine yönelik diğer etkenler ...34...85

5. İçtihatlar ve Öğreti ...35...90

6. Hukukun Temel Prensipleri ...39...96

6.1. Genel olarak ...39...96

6.2. Dürüstlük kuralına uygun davranma ...40...99

§ 3 Borç İlişkisi, (Dar Anlamda) Borç ve Alacak ... 44

1. Kavramlar ...45...109

1.1. Genel olarak ...45...109

1.2. (Dar anlamda) Borç ve borç ilişkisi ...46...115

1.3. Unsurlar...47...119

2. Taraflar ...47...121

3. Edim ...49...130

4. Bağlayıcı Etki ve Teminat ...50...134

4.1. Genel olarak ...50...134

4.2. Teminat ...53...143

5. Hukukî Sebep ...54...148

6. Eksik Borçlar ...55...151

§ 4 Borcun Kaynakları ... 58

1. Genel Olarak ...59...161

2. İradî Kaynaklar ...61...168

3. Kanunî Kaynaklar ...68...185

§ 5 Hukukî İşlem ... 70

1. Kavram ...70...194

2. İrade Beyanı ...72... 202

2.1. Prensip ...72... 202

2.2. İletişim süreci ...73...205

2.3. İletme şekli ...76...211

2.4. İrade beyanının yorumlanması ve güven prensibi 77 ...218

3. Hukukî Sonuç ...79... 223

4. Hukukî İşlem Tipleri ...80...225

§ 6 Sözleşme ... 82

1. Kavram ...83...238

2. Hukukî Bir İşlem Olarak Sözleşme ...86... 249

2.1. Kavram ...86... 249

2.2. Şartlar ...86...251

2.3. Hukukî sonuç ...88...257

3. Hukukî Bir İlişki Olarak Sözleşme ...91... 265

4. Sözleşme Tipleri ...92... 268

4.1. Genel olarak ...92... 268

4.2. Borçlandırıcı sözleşme ...92...270

5. Sözleşmenin İçeriği ...99...289

§ 7 Diğer Bazı Temel Kavramlar ... 103

1. Yenilik Doğurucu Haklar ...103... 300

1.1. Kavram ...103...301

1.2. Yenilik doğurucu hakkın kullanılması ...106...310

2. Savunmalar ...109...313

2.1. Kavram ...109...314

2.2. Tipleri ...110...318

3. Külfetler ...111...325

4. Alacak Senetleri ...113...330

4.1. Kavram ...114...331

4.2. Borcun tanınması ...115... 334

4.3. Kıymetli evrak ...117...342

Bölüm 2

Taraflar ve Temsilcileri

§ 8 Taraflar (özet) ... 121

1. Sistem ...121...351

2. Hak Ehliyeti ...123...358

3. Fiil Ehliyeti ...125... 364

3.1. Kavram ...125... 364

3.2. Tam ehliyetliler ...125... 366

3.3. Ayırt etme gücü olup da fiil ehliyeti olmayanların durumu ...127...373

4. Tüzel Kişilerin Ehliyeti ...129...379

5. Ehliyet Eksikliğinin Sonuçları ...132...391

6. Fiil Ehliyeti ve Tasarruf Yetkisi ... 134... 400

§ 9 Temsil ... 136

1. Genel Olarak ...137... 406

1.1. Kavram ...137... 406

1.2. Sistem ...140...416

2. Temsil Olunan Adına Hareket Etme (Temsilci Niteliğinin Kazanılması) ...142...425

2.1. Prensip ...142...425

2.2. Bildirim şartına uyulmamasının sonuçları ...145...431

3. Temsil Yetkisinin Varlığı ...146...436

3.1. Yetki verilmesi ...146...439

3.2. Temsil yetkisinin genişliği ...149... 447

3.3. Temsil yetkisinin sona ermesi ...151...455

4. Yetki Eksikliği (Yetkisiz Temsil) ...153... 463

4.1. Ana kural ...153... 463

4.2. İradî istisna: Temsil olunanın işlemi onaması .154... 468

4.3. Kanunî istisnalar ...155...473

5. Bazı Özel Durumlar ...160... 488

5.1. Kanunî temsil ...161... 489

5.2. Ticarî temsil ...161... 492

5.3. Dolaylı temsil ...162...495

Bölüm 3

Sözleşmenin Kuruluşu

1. Genel Olarak ...168... 502

1.1. Yapı ...168... 502

1.2. Farklı sözleşme tasarımları ...171...516

2. Sözleşmenin Geçersizliği ...173...521

2.1. Genel olarak ...173...521

2.2. Hükümsüzlük rejimi ...175...530

2.3. Geçersizliğin sonuçları ...180... 544

3. Sözleşmeler Hukukunun Temelleri ...183...553

3.1. Sözleşme özgürlüğü ...183...554

3.2. Sözleşme özgürlüğüne getirilen sınırlamalar ...184... 560

4. Korunan Bazı Menfaatler ...186...567

4.1. Kamu düzeninin korunması ...186...567

4.2. Kişiliğin korunması ...188...571

4.3. Zayıf olan tarafın korunması ...189...575

4.4. İşlem güvenliğinin korunması ...191...583

5. Sözleşme Özgürlüğünün Üç Ayağı ...192...585

5.1. Sözleşme yapma özgürlüğü ...192...586

5.2. Şekil özgürlüğü ...194...593

5.3. Sözleşme konusunu seçme özgürlüğü ...194...597

§ 11 İrade Beyanlarının Birbirine Uygunluğu ... 196

1. Sistem ...197... 602

2. Uzlaşmanın İçeriği ...199... 609

3. Uzlaşmanın Varlığı ... 203...622

3.1. Fiilî uzlaşma ... 203...623

3.2. Hukukî uzlaşma ... 206...633

§ 12 Sözleşme Görüşmeleri ... 208

1. Sistem ...210...639

2. İrade Beyanlarının Mübadelesi ...212... 644

2.1. Genel olarak ...212... 644

2.2. Öneri ...213... 648

2.3. Kabul ...216... 664

2.4. İki özel durum ...218...671

3. Sözleşme Öncesi İlişkiler ... 220...676

3.1. Sözleşme öncesi ödevler ... 220...676

3.2. Sözleşme öncesi sorumluluk ... 224...687

4. Öneriye Davetin Özel Bir Şekli (İhale) ...227...696

4.1. Prensip ...227...696

4.2. Prosedür ...229...703

§ 13 Sözleşmenin Şekli ... 232

1. Sistem ... 233...712

2. Özel Şekil Kuralları ... 235... 720

2.1. Temelleri ... 235... 720

2.2. Yazılı şekil ... 238...733

2.3. Resmî şekil ...241...741

3. Şekle Aykırılık ... 242...747

4. Şekle Tabî Sözleşmelerden Doğan Borcun Cebrî İcrası 248 ..760

§ 14 Sözleşmenin Konusu ... 249

1. Sistem ... 250...764

1.1. Sözleşme özgürlüğü prensibi ... 250...766

1.2. Sözleşme özgürlüğünün sınırlandırılması ...252...776

2. Kanuna Aykırılık ... 253...782

2.1. Prensip ... 253...782

2.2. Uygulama ...255...786

3. Ahlâka Aykırılık ...257...796

3.1. Prensip ...257...796

3.2. Uygulama ...259... 802

4. İmkânsızlık ...261...811

5. Konuyla İlgili Sakatlıkların Yaptırımı ... 263...817

§ 15 İrade Bozuklukları ... 266

1. Sistem ...267...827

2. Yanılma ...271...841

2.1. Kavram ...271...841

2.2. Beyanda yanılma ...272... 846

2.3. Saikte yanılma ...276...858

2.4. Yanılmanın ileri sürülmesi (işlemin iptal edilmesi) ...279...867

3. Aldatma ... 283...881

4. Korkutma ... 286...893

5. Aşırı Yararlanma ile İlgili Özel Durum... 288... 900

5.1. Prensip ... 288... 900

5.2. Aşırı yararlanmanın şartları ... 289...905

5.3. Gelişmeler ...292...916

§ 16 Katılmalı Sözleşmeler ve Genel İşlem Şartları . 294 1. Kavram ... 297... 920

2. Genel İşlem Koşullarının Sözleşmenin Parçası Haline Gelmesi ... 302...931

3. Genel İşlem Koşullarının Geçerliliği ... 307...943

4. Genel İşlem Koşullarının Geçersizliğinin Diğer Hükümlere Etkisi ...315...961c § 17 Bazı Özel Sözleşme Tipleri ...316

1. İnançlı İşlemler ...316...963

2. Koşula Bağlı Sözleşmeler ...318...969

2.1. Kavram ...319...970

2.2. Tipleri ...320...975

3. Üç Farklı Sözleşme Tipi ...323... 984

Bölüm 4

Borçların İfası

1. Genel Olarak ...328... 990

2. Kaynaklar ... 330... 999

3. Temel Prensip: Ahde Vefa İlkesi ...332... 1008

4. Sözleşmelerin Yorumlanması ...333...1014

4.1. Genel olarak ...333...1014

4.2. Tarafların gerçek ve ortak iradelerinin aranması 334 ..1017

4.3. Objektifleştirilmiş iradenin tespiti ... 336... 1022

4.4. Bazı yorum kuralları ...337... 1025

5. Sözleşmelerin Tamamlanması ... 340... 1030

5.1. Genel olarak ... 340... 1030

5.2. Uygulama ...341... 1035

6. Sözleşmenin Uyarlanması ... 342...1040

6.1. Genel olarak ... 342...1040

6.2. Uygulama ...345... 1047

§ 19 Edimin İçeriği ...351

1. Genel Olarak ...351...1061

1.1. Prensip ...351...1061

1.2. Kazandırma ...352... 1066

2. Maddî Edimler ...353... 1071

3. Kişisel Edimler ...355...1081

4. Menfî Edimler ...357... 1087

5. Başka Bir Edimin İfası ...358... 1092

5.1. Sözleşme kurulduğu anda tarafların uzlaşmış olması ...358... 1093

5.2. Sözleşme kurulduktan sonra tarafların uzlaşması 359 1096 § 20 Edimi İfa Tarzı ... 361

1. Genel Olarak ...362...1103

2. İfayı Gerçekleştirecek Kişi ... 364...1112

2.1. Sistem ... 364...1112

2.2. Özel durum: Üçüncü kişinin ifası ... 365...1117

3. İfanın Muhatabı ...367... 1123

3.1. Sistem ...367... 1123

3.2. Özel durum: Üçüncü kişiye ifada bulunulması 367 .... 1125

4. İfa Zamanı ...370... 1136

4.1. Sistem ...370... 1136

4.2. İfa edilebilirlik anı ...372...1143

4.3. Muacceliyet anı ...372...1147

4.4. Vade anı ...375...1155

5. İfa Yeri ...375...1159

5.1. Sistem ...375...1159

5.2. İfa yerinin belirlenmesi...376...1162

§ 21 Para Borcu ... 379

1. Kavram ... 380...1174

2. Nakit Ödeme ... 382...1181

3. Kaydî Ödeme ... 384...1186

4. Faiz Borcu ...385...1192

Bölüm 5

Borçların İfa Edilmemesi

§ 22 Sistem ... 392

1. Genel Olarak ...393...1204

2. Kanunî Çözümler ...395... 1212

2.1. Geleneksel rejim ...395... 1212

2.2. Yeni çözümler ...396...1217

3. Sözleşmesel Çözümler ...398... 1225

§ 23 Cebrî İcra ... 399

1. Sistem ... 400... 1229

2. Sorumluluk Sistemi ... 402... 1236

3. Para Borçlarının Cebrî İcrası ... 405... 1247

4. Diğer Edimlerin Cebrî İcrası ... 407... 1255

§ 24 Sözleşmesel Sorumluluk ...411

1. Genel Olarak ...414...1268

1.1. Sistem ...414...1268

1.2. Kaynaklar ...416... 1273

1.3. Sözleşmesel sorumluluğun özellikleri ...417... 1279

1.4. Güven sorumluluğu ile ilgili özel durum ...421... 1289

2. Sorumluluğun Genel Şartları ...423... 1294

2.1. Zarar ...423... 1295

2.2. Sözleşmenin İhlali ... 426... 1305

2.3. Nedensellik Bağı ...428...1310

3. Kendi Fiilinden Dolayı Sorumluluk ...429...1315

3.1. Prensip: Kusur sorumluluğu ...429...1316

3.2. İstisna: Kusursuz sorumluluk ...431... 1320

4. Başkasının Fiilinden Dolayı Sorumluluk ...431... 1322

4.1. Prensip ...431... 1322

4.2. Özel şartlar ...432... 1327

5. Sorumluluğun Hukukî Sonuçları ...435... 1338

5.1. Genel olarak ...435... 1338

5.2. Sorumlulukların yarışması sorunu ...439... 1350

6. Sorumluluk Rejiminin Sözleşmesel Olarak Değiştirilmesi...439... 1353

6.1. Genel olarak ...439... 1353

6.2. Sorumluluğu kaldıran veya daraltan klozlar .. 440... 1356

§ 25 Borçlunun Temerrüdü ...444

1. Sistem ... 446... 1369

2. Adî Temerrüt ... 447...1374

2.1. Adî temerrüdün şartları ... 447...1374

2.2. Adî temerrüdün hükümleri ...451... 1385

3. Nitelikli Temerrüt ...456... 1396

3.1. Prensip ...456... 1396

3.2. Nitelikli temerrüdün şartları ...457... 1403

3.3. Nitelikli temerrüdün hükümleri ...459...1410

4. Nitelikli Temerrüdün Sürekli Edimli Sözleşmelerde Hükümleri... 463... 1423a 5. Temerrüt Rejiminin Sözleşmesel Olarak Değiştirilmesi... 464... 1424

6. Kısmî Temerrüt ve Diğer Sözleşmeye Aykırılık Halleri ... 464... 1426

6.1. Kısmî temerrüt ... 464... 1426

6.2. Diğer sözleşmeye aykırılık halleri ... 466... 1430

§ 26 Özel Teminatlar ... 468

1. Sistem ...470...1437

2. Aynî Teminatlar ...471... 1442

2.1. Kavram ...471... 1442

2.2. Rehin hakları ...471...1446

2.3. Diğer aynî teminatlar ...473...1452

3. Kişisel Teminatlar ...473...1456

4. Ceza Koşulu (Sözleşme Cezası) ...475... 1463

4.1. Kavram ...475... 1463

4.2. Kurulması ...478...1475

4.3. Ceza koşulunun hükümleri ...479...1479

§ 27 Alacaklının Ödevlerine Aykırı Davranması (Alacaklı Temerrüdü) ... 484

1. Sistem ... 484... 1490

1.1. Genel olarak ... 484... 1490

1.2. Alacaklının ödevleri ... 485... 1493

1.3. Alacaklının bu ödevleri ihlal etmesinin yaptırımı 486 1497 2. Alacaklı Temerrüdünün Şartları ... 487...1500

3. Alacaklı Temerrüdünün Genel Sonuçları ... 488...1504

4. Borçlunun Tamamlayıcı Hakları ... 489... 1509

5. TBK 111’deki Özel Durum ...491...1518

Bölüm 6

Borcun Sona Ermesi

1. Genel Olarak ... 494...1521

2. Sona Erme Sebepleri ... 496... 1527

2.1. Genel olarak ... 496... 1527

2.2. Olağanüstü sona erme sebepleri ... 497... 1532

3. Borcun Sona Ermesinin Hukukî Sonuçları...498... 1535

4. İkincil Sebepler ...498... 1541

4.1. Yenileme ... 499... 1543

4.2. Birleşme ...501... 1549

5. Sözleşmenin Sona Ermesine İlişkin Özel Durum ... 502... 1553

§ 29 İbra ... 505

1. Sistem ...505... 1563

2. İbranın Şartları ... 508...1571

3. İbranın Hükümleri ...510...1578

§ 30 İmkansızlık ...511

1. Sistem ...512... 1580

2. İmkansızlığın Şartları ...515... 1590

3. İmkansızlığın Hükümleri ...517... 1600

3.1. Borçlunun edimi üzerindeki hukukî sonuçları 517... 1600

3.2. Alacaklının karşı edimi üzerindeki hukukî sonuçları ...518... 1602

§ 31 Takas ... 521

1. Sistem ...522...1611

2. Takasın Şartları ... 524...1621

2.1. Takas beyanı ... 524...1621

2.2. Objektif şartlar ...525... 1625

3. Takasın Hükümleri ...533... 1647

§ 32 Zamanaşımı ... 536

1. Sistem ...539...1652

1.1. Kavram ...539...1652

1.2. Genel rejim ...542... 1663

2. Zamanaşımı Süresinin Belirlenmesi ... 543... 1667

2.1. Zamanaşımı süresi ... 543... 1669

2.2. Zamanaşımı süresinin başlangıç anı ...545... 1677

2.3. Zamanaşımı süresinin dolması ...547... 1680

3. Zamanaşımı Süresinin Uzaması ... 548... 1684

3.1. Engelin varlığı veya askıda kalma halinde ... 548... 1685

3.2. Zamanaşımının kesilmesi halinde ...550... 1692

3.3. Zamanaşımından feragat edilmesi halinde ...552... 1698

3.4. Hakkın kötüye kullanılması halinde ...556...1713

4. Zamanaşımının Hükümleri ...556...1714

5. Zamanaşımı Süresinin Sözleşmesel Olarak Değiştirilmesi...557...1718

Bölüm 7

Taraf Çokluğu ve Borcun Üstlenilmesi

1. Sistem ...561... 1723

1.1. Genel olarak ...561... 1723

1.2. Teselsül prensibi ... 564...1739

2. Dış İlişkiler ...567...1750

2.1. Prensip ...567...1750

2.2. Uygulaması ... 568...1754

3. İç İlişkiler ... 569...1760

3.1. Prensip ... 569...1760

3.2. Rücu ...570...1764

§ 34 Alacaklıların Çokluğu ...574

1. Sistem ...574...1775

2. Alacaklılar Arasında Teselsül ...576...1783

§ 35 Alacağın Devri ... 578

1. Sistem ... 580... 1790

1.1. Kavram ... 580...1791

1.2. Bazı sınırlamalar...581...1798

2. Alacağın Devrinin Şartları ...583... 1804

2.1. Sistem ...583... 1804

2.2. Alacağın devredilebilir olması ...583... 1807

2.3. Geçerli bir sözleşme ... 586...1813

3. Alacağın Devrinin Hükümleri ...588... 1820

3.1. Devralan açısından ...588...1821

3.2. Borçlu açısından ...589... 1824

3.3. Devreden açısından ...593... 1836

4. Üç Özel Durum ...594... 1843

4.1. Alacağın global (genel) devri ...594... 1843

4.2. Sözleşmenin devri ...595... 1848

4.3. Malvarlığının devrinde temlik ... 600... 1866

5. Kıymetli Evrakın Devri ... 603...1871

5.1. Sistem ... 603... 1872

5.2. Devir biçimleri ... 604...1881

5.3. Devrin hükümleri ... 606... 1888

§ 36 Borcun Üstlenilmesi ... 607

1. Sistem ... 607... 1897

2. Borcun Üstlenilmesi ile İlgili Genel Rejim ...610... 1906

2.1. Borçlu ile borcu üstlenen arasındaki ilişkiler ...610... 1907

2.2. Borcu üstlenen ile alacaklı arasındaki ilişkiler .612...1913

2.3. Alacaklı ile borçlu arasındaki ilişkiler ...614... 1922

3. Malvarlığının Devri Halinde Özel Durum ...614... 1923

3.1. Olağan devir ...614... 1925

3.2. Nitelikli devir ...615...1932

Bölüm 8

Kanundan Doğan Borçlar

1. Genel Olarak ...621...1939

1.1. Kavram ...621...1939

1.2. Bazı sınırlamalar...622... 1942

2. Sebepsiz Zenginleşmenin Şartları ... 624...1951

2.1. Sistem ... 624...1951

2.2. Genel şartlar ...625... 1956

2.3. Borçlanılmamış edimin iadesinin özellikleri ...628... 1970

2.4. Zamanaşımı...631...1981

3. Sebepsiz Zenginleşmenin Hükümleri ...631... 1984

§ 38 Haksız Fiil Sorumluluğu (Genel Değerlendirme) 633 1. Genel Olarak ...635... 1990

1.1. Kavram ...635...1991

1.2. İçerik ... 636... 1997

1.3. Sistem ...637... 2001

2. Haksız Fiil Sorumluluğunun Maddî Şartları ... 638...2005

2.1. Genel şartlar ... 638...2006

2.2. Olağan rejimin özel şartları ... 640...2016

2.3. Özel rejimlerin özel şartları ... 643... 2031

2.4. Tazminat davasının zamanaşımı ... 644... 2037

3. Haksız Fiil Sorumluluğunun Hükümleri ... 646...2043

4. Birden Çok Sorumlu Olması ... 649...2049

4.1. Dış ilişkiler ... 649...2049

4.2. İç ilişkiler...650... 2056

Madde Endeksi ...653

Kavram Endeksi ...675

İçindekiler ... 689