8. ULUSLARARASI
TÜRK DÜNYASI SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ
9-13 Haziran 2010 Celalabat - Kırgızistan
TÜRK DÜNYASINDA
MUHTEMEL İŞ BİRLİĞİ ALANLARI
Sempozyum Tebliğleri
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi
Türk Dünyası Kırgız-Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat / KIRGIZİSTAN
İstanbul Üniversitesi İstanbul / TÜRKİYE
Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sakarya / TÜRKİYE
Fırat Üniversitesi Elazığ / TÜRKİYE
Ortaklığı İle…
Editörler:
Prof. Dr. A. Vecdi CAN - Arş. Gör. Kamil TAŞKIN - Arş. Gör. Samet GÜNER
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI VAKFI İstanbul - 2011
Bu eser
Bakanlar Kurulu’nun 20.07.1980 tarih ve 8/1307 sayılı kararıyla kamu yararına hizmet verdiği kabul edilerek vergi muafiyeti tanınmış olan
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI VAKFI’nın yayınıdır.
Her hakkı mahfuzdur.
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI VAKFI müsaadesi olmaksızın tamamen, kısmen veya herhangi bir
değişiklik yapılarak iktibas edilemez.
Yayına Hazırlayan
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI VAKFI
1. Baskının Yayın Hakkı İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
Baskı
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI VAKFI / AKTİF Telefon: (0212) 698 93 54
Haberleşme
Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Kemalpaşa Mah. Bukalıdede Sok. No: 4
Saraçhane / İSTANBUL Telefon: (0212) 511 10 06 (Pbx) İnternet Adresi: www.turan.org.tr
e-posta: tdav@turan.org
ISBN: 978-975-498-207-7 Milli Yayın No: 2011-34-Y-0147-253
TÜRK DÜNYASI SOSYAL BİLİMLER KONGRESİNİN ANLAMI
Türk Dünyası adına yapılan hiçbir kongre “sadece kongre” değildir. Çok daha derin anlamlar taşır. Bu yıl sekizincisi yapılan kongrenin siyasi çalkantılara denk gelmesine rağmen inatla ve inançla Kırgızistan’ın Celalabat şehrinde yapılmasının arkasında da bu anlam yatmaktadır. En zor anlarında dahi kardeşliğe sırt çevirmeme geleneği bu tür faa- liyetlerin her şartta gerçekleştirilmesini bir yükümlülük haline getirmektedir. Bu faali- yetler Türk Dünyasının milletlerarası sistemde hak ve talep ettiği noktaya omuz omuza ve kardeşlik hukuku içerisinde ulaşması için gerekli vasata bilim camiasının yaptığı al- çakgönüllü bir katkı olarak telakki edilmelidir. Şüphesiz bu işbirliği siyasi, toplumsal ve iktisadi alanda da yankı bulduğu ölçüde kıymet kazanacak ve on yılların ötesine taşabi- len bir stratejik tasavvurun parçası olacaktır. Nasıl ki günümüz bilim insanları bundan 50 hatta 100 yıl önce yapılmış her faaliyetin izini sürerek onlardan hareketle günümüze ve geleceğe ışık tutuyorlarsa bu kongre ve benzeri bilimsel etkinlikler de 50-100 yıl son- ra kozasını çatlatacak ve manasını bulacaktır.
Kongre, milletlerarası muhtevası ile Türkçenin değişik lehçelerinin bir arada konu- şulduğu bir zemin oluşturma ve Türkçe ile uluslararası bilimsel faaliyet yapma gibi önemli bir geleneği de giderek pekiştirmektedir. Türkiye’de düzenlenen birçok uluslar- arası kongrede dahi kongre dilinin yalnızca İngilizce olduğu gibi bir garabeti göz önün- de bulundurursak Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresinin üstlendiği bu görevin ma- hiyeti daha anlaşılır olacaktır. Bu görev, “Türkçenin dünya sathında ses bayrağı” olması idealine inananları cesaretlendirmektedir. Bu tavır ayrıca Türk bilim camiasının uluslar- arası arenada kendi anadilinin berraklığıyla bilimsel faaliyetlerde bulunmasının doyum- suz lezzetini yaşaması hakkına sahip çıkmak anlamına da gelmektedir. Kırık dökük bir İngilizce ile “ne dediğinden çok”, “nasıl dediğine” odaklanılan bir tebliği sunmakla ana- dil coşkusu içinde bir tebliğ sunmak arasındaki farkın takdiri zor olmasa gerektir.
Kongre ile birlikte düzenlenen kültür gezileri ve diğer faaliyetlerin Türkiye Türkleri- ne ata yurtları hakkında gözlem yapma ve somut bilgi edinme imkânı sunması bu kong- relerin diğer bir önemli işlevidir. Kongre vasıtasıyla yüzlerce bilim insanı Kırgızistan’da giderek bu ülkeyi yakından tanıma imkanı bulmuş, oradaki kültürel ve toplumsal ger- çekliğe vakıf olarak Türkiye’nin gelecekte bölgede alması gereken bilimsel konuma dair anlayış geliştirmiştir.
Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresinin gerçekleşmesinde en büyük pay kuşkusuz Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı ve bu kurumun genel başkanı, Türk Dünyasının De- de Korkut’u Prof. Dr. Turan YAZGAN’ındır. Sağlığı da dâhil olmak üzere bütün varlığı- nı Türk varlık ve ülküsüne vakfetmiş olan hocamızın azmi ve çelik iradesi, imkânsız sa- nılan faaliyetlerin yapılabilirliğinin teminatı olarak Türk Dünyasında işbirliğinin geliş- mesi için mücadele edenlere ilham ve cesaret kaynağı olmaya devam etmektedir.
Bu kongreye ve diğer bilimsel faaliyetlere imkânlarının çok üstünde katkı veren Sa- karya Üniversitesi Rektörlüğü ve Sosyal Bilimler Enstitüsü yönetimi de kongrenin ku- rumsallaşmasında mütevazı hak sahiplerindendir. Burada hakkaniyet adına Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü’nün Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı ile işbirliği içinde Azer- baycan, Bosna, Kosova, Arnavutluk, Makedonya, Kırım, Tataristan, Afganistan, Moğo- listan, Doğu Türkistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve diğer Türk ellerinden ge- len talebelere özellikle lisansüstü eğitim fırsatı vererek Türk Dünyası için imkânlarının üzerinde çaba sarf ettiğini ve etmeye de devam edeceğini özellikle belirtmek gerekir.
Bugün Azerbaycan, Kosova, Kazakistan ve Kırgızistan’da bu eğitimi almış gençler ken- di ülkeleriyle Türkiye arasındaki kardeşlik bağının temsilcileri olarak Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı fakülteleri ve diğer eğitim kuruluşlarında görevlerini sürdürmekte- dirler. Sırada doktorasını tamamlamak üzere olan diğer gençler vardır. Bu gençler çok yakın gelecekte yazdıkları kitaplar ile de bulundukları ülkenin eğitim camialarına katkı- da bulunacaktır. Sakarya Üniversitesi ayrıca her yıl gönderdiği akademisyenler ile Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı’nın değişik yerlerdeki eğitim kurumlarına güçlü bir destek vermektedir. Üniversitenin bu yönüyle “Türk Dünyası Sakarya Üniversitesi” adını al- maya hak kazandığını da rahatlıkla söylemek mümkündür.
Dönem dönem değişik üniversiteler kongre ortağı olarak bu çabalara katılmışlardır.
Onlara da teşekkür borcumuz vardır. En zor zamanlarda dahi kongreye katılma konu- sunda büyük istek gösteren ata yurda sevdalı Türk bilim camiası üyelerine de sonsuz te- şekkür ederiz. Bu sayede Kongrenin sürekliliği teminat altına alınmıştır. Kongre Yürüt- me Kurulunda hiçbir karşılık almadan görev alan genç akademisyenler kongrenin gele- ceği için iyimser olmamızı da sağlamaktadırlar.
Bu geleneğin gelişerek bütün Türk yurtlarını kapsamasını ve bilimsel katkıları ile ge- leceğe yön vermesini temenni ediyoruz.
Prof. Dr. Recai COŞKUN Kongre Koordinatörü
Kongre Hakkında
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Sovyetlerden ayrılan beş bağımsız cumhu- riyetin (Azerbaycan, Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan) çoğunluğu- nu Türkçe konuşan halklar oluşturuyordu.
Türkiye Türkleri ve bölge halklarının ortak dini, tarihi ve kültürel bağları, uzun bir aradan sonra “Türk Dünyası” kavramını anlamlı ve değerli hale getiriyordu. Ne var ki, tüm iyi niyetli çalışmalara rağmen, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından yaklaşık yıllar sonra bugün, Adriyatik’ten Çin Seddi’ne “Büyük Türk Dünyası” tahayyülünün çok uza- ğındayız. Dahası bu dünyanın temellerini oluşturacak sosyal, ekonomik, politik ve tek- nolojik işbirliklerinin önünde “Çin Seddi” gibi duran dahili ve harici kaynaklı engellerin ortadan kaldırılması noktasında sahip olduğumuz entelektüel birikim nedir?
Önceki yıllarda gerçekleştirilen Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongrelerinde 1990 sonrası şekillenen yeni Türk coğrafyasının siyasi, idari, ekonomik, kültürel ve sosyolojik verileri çıka- rılarak mevcut şartlarda Türkiye ve Türk Dünyası ilişkileri ve geleceği tartışmaya açılmıştı.
Düzenlenmiş olan “8. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi”nin amacı ise küreselleşen dünyada Türk Dünyasını Muhtelif iş birliği alanları boyutunu ele al- maktır. Bu ana başlık altında, hazırlanan özgün bilimsel tebliğler, bilim hakem kurulu- nun onayını aldıktan sonra sunulmuş olup, sunulan tebliğler derlenerek bu kongre kita- bı ile basılı hale getirilmiştir.
Konu Başlıkları
• Tarihte Türk Girişimciliği.
• Bilim Felsefesi ve Yöntem Bilim.
• Eğitim.
• Ekonomi ve Maliye.
• Girişimcilik ve İşletme.
• Hukuk.
• Muhasebe ve Finans.
• Sağlık.
• Sosyoloji ve Felsefe.
• Turizm.
• Türk Dili ve Türk Kültürü.
• Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi.
• Üretim, Pazarlama ve Tüketici.
• Yönetim ve Organizasyon.
8. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi aşağıda adı geçen dört üniver- sitelerin işbirliğiyle, 09-13 Haziran 2010 tarihleri arasında, Kırgızistan’ın Celalabat şeh- rinde bulunan İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi’nde gerçekleşmiştir.
Düzenleyici Ortaklar
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi
Türk Dünyası Kırgız-Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat / KIRGIZİSTAN
İstanbul Üniversitesi İstanbul / TÜRKİYE
Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sakarya / TÜRKİYE
Fırat Üniversitesi Elazığ / TÜRKİYE
KONGRE ONUR KURULU
Almazbek ATAMBAEV ŞARŞENOVİÇ (Kırgız Cumhuriyeti Geçici Hükümetinin 1. Başkan Yardımcısı)
Cambul ABAKİROV MAKENOVİÇ (Kırgız Cumhuriyeti Sendikalar Birliği Başkanı) Bektur ASANOV CANTÖRÖEVİÇ (Calal-Abad Vali Vekili)
Maksat CEENBEKOV BEKKELDİEVİÇ (Calal-Abad Belediye Başkanı Vekili) Necat AKÇAL (T.C. Bişkek Büyükelçisi)
Prof. Dr. Turan YAZGAN (Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Genel Başkanı) Prof. Dr. Kantörö Ş. TOKTOMAMATOV (İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi Rektörü) Prof. Dr. Tokon KAMÇIBEKOV (Kırgız İktisat Üniversitesi Rektörü)
Prof. Dr. Kılıçbay BİSENOV (Eski Rektör / Kazakistan Milletvekili) Prof. Dr. Mehmet DURMAN (Sakarya Üniversitesi Rektörü) Prof. Dr. Yunus SÖYLET (İstanbul Üniversitesi Rektörü) Prof. Dr. A. Feyzi BİNGÖL (Fırat Üniversitesi Rektörü)
KONGRE KOORDİNATÖRLERİ
Prof. Dr. Gültekin RODOPLU (İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, T.D.K.T.S.B.E. Müdürü) Prof. Dr. Recai COŞKUN (Sakarya Üniversitesi, S.B.E. Müdürü)
Prof. Dr. Sedat MURAT (İstanbul Üniversitesi)
BİLİM HAKEM KURULU
• Prof. Dr. A. GÖKLENOV (Türkmenistan)
• Prof. Dr. A. Kılıçbay BİSENOV (Kazakistan)
• Prof. Dr. A. MAMASIDIKOV (Kırgızistan)
• Prof. Dr. A. Vecdi CAN (Türkiye)
• Prof. Dr. Abılay AYDASOV (Kazakistan)
• Prof. Dr. Ahmet GÖKÇEN (Türkiye)
• Prof. Dr. Ahmet Hamdi AYDIN (Türkiye)
• Prof. Dr. Ali ERBAŞ (Türkiye)
• Prof. Dr. Almaz ŞAYHULOV (Başkurdistan)
• Prof. Dr. Anarkul URDALETOVA (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Anvarbek MOKEYEV (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Aygün ATTAR (Türkiye)
• Prof. Dr. Bagdat KARPUZULI (Kazakistan)
• Prof. Dr. B. KOJAMBERDİYEV (Kazakistan)
• Prof. Dr. Berrak KURTULUŞ (Türkiye)
• Prof. Dr. Cemalettin ÇOPUROĞLU (Türkiye)
• Prof. Dr. Cusupbek PİRİMBAYEV (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Gafitullina DİLARA (Özbekistan)
• Prof. Dr. Gültekin RODOPLU (Türkiye)
• Prof. Dr. Hadişa NUGMANOVA (Kazakistan)
• Prof. Dr. Hakan POYRAZ (Türkiye)
• Prof. Dr. Halit KESKİN (Türkiye)
• Prof. Dr. Harun GÜNGÖR (Türkiye)
• Prof. Dr. Hasan Kürşat GÜLEŞ (Türkiye)
• Prof. Dr. Hüseyin ERGİN (Türkiye)
• Prof. Dr. İbrahim TATARLI (Bulgaristan)
• Prof. Dr. İlhan ŞAHİN (Kırgızistan)
• Prof. Dr. İrfan MORİNA (Kosova)
• Prof. Dr. İsmail AKTÜRK (Azerbaycan)
• Prof. Dr. Jenis SADUAKASULI (Kazakistan)
• Prof. Dr. K. KONKUBAYEV (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Kamil AYDIN (Türkiye)
• Prof. Dr. K. TABALDİYEV (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Layli UKUBAYEVA (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Lev P. KURAKOV (Çuvaşistan)
• Prof. Dr. M. Bülent TOKAT (Türkiye)
• Prof. Dr. Manasbek MUSAYEV (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Mehmet ALPARGU (Türkiye)
• Prof. Dr. Muhsin HALİS (Türkiye)
• Prof. Dr. Musa EKEN (Türkiye)
• Prof. Dr. Mustafa ERKAL (Türkiye)
• Prof. Dr. Nevin Güngör ERGAN (Türkiye)
• Prof. Dr. Nurbübü ASİPOVA (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Olcobay KARATAYEV (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Orhan TÜRKDOĞAN (Türkiye)
• Prof. Dr. Recai COŞKUN (Türkiye)
• Prof. Dr. Remzi ATAOĞLU (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Roza NESEPOVA (Türkmenistan)
• Prof. Dr. Ruzal YUSUPOV (Tataristan)
• Prof. Dr. Salih AYNURAL (Türkiye)
• Prof. Dr. Salih ŞİMŞEK (Türkiye)
• Prof. Dr. Sedat MURAT (Türkiye)
• Prof. Dr. Selahattin SARI (Türkiye)
• Prof. Dr. Suat CEBECİ (Türkiye)
• Prof. Dr. Süleyman ELİYARLI (Azerbaycan)
• Prof. Dr. Süleyman KAYIPOV (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Svetlana ÇERVONOJE (Rusya)
• Prof. Dr. Ş. Urpaş JANİYAZKIZI (Kazakistan)
• Prof. Dr. Şemseddin HACIYEV (Azerbaycan)
• Prof. Dr. Tahir AKGEMCİ (Türkiye)
• Prof. Dr. Turar KOYÇİYEV (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Uli SCHAMİLOGLU (ABD)
• Prof. Dr. Vahit TÜRK (Türkiye)
• Prof. Dr. Valentina TUGUJEKOVA (Hakasya)
• Prof. Dr. Vasili GAYFULİN (Tataristan)
• Prof. Dr. Veysel BOZKURT (Türkiye)
• Prof. Dr. Viktor BUTANAYEV (Hakasya)
• Prof. Dr. Yusuf ALPER (Türkiye)
• Prof. Dr. Zamira DERBİŞEVA (Kırgızistan)
• Prof. Dr. Zekeriya KİTAPÇI (Türkiye)
YÜRÜTME KURULU
• Prof. Dr. Abdilbaet MAMASIDIKOV (İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi)
• Doç. Dr. Mehmet YÜCE (Uludağ Üniversitesi)
• Doç. Dr. Hayati BEŞİRLİ (Gazi Üniversitesi)
• Yrd. Doç. Dr. Asıf YOLDAŞ (İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi)
• Yrd. Doç. Dr. Cem AYDEN (Fırat Üniversitesi)
• Yrd. Doç. Dr. Cevdet ŞANLI (Sakarya Üniversitesi)
• Yrd. Doç. Dr. İbrahim KAYNAR (İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi)
• Yrd. Doç. Dr. Köksal ŞAHİN (Sakarya Üniversitesi)
• Yrd. Doç. Dr. Muhittin ZÜGÜL (Dumlupınar Üniversitesi)
• Yrd. Doç. Dr. Sevda YAŞAR COŞKUN (Sakarya Üniversitesi)
• Dr. Kürşad GÜLBEYAZ (Sakarya Üniversitesi)
• Öğr. Gör. Cırgal İSMANOV (İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi)
• Öğr. Gör. Çağrı ERGEZER (İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi)
• Öğr. Gör. İbrahim KALKAN (İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi)
• Arş. Gör. Kamil TAŞKIN (Sakarya Üniversitesi)
• Arş. Gör. Şule AYDIN (Sakarya Üniversitesi)
• Arş. Gör. Samet GÜNER (Sakarya Üniversitesi)
İ Ç İ N D E K İ L E R
TÜRK DÜNYASI SOSYAL BİLİMLER KONGRESİNİN ANLAMI ………. 3
KONGRE HAKKINDA ……….. 5
KONGRE ONUR KURULU ………... 6
KONGRE KOORDİNATÖRLERİ ……… 6
BİLİM HAKEM KURULU ……….. 7
YÜRÜTME KURULU ……….. 8
COĞRAFYA ERZURUM’UN TURİZM AÇISINDAN ÖNEMİ Prof. Dr. Saliha KODAY ……… 19
TÜRKİYE’NİN SİYASİ SINIRLARINA COĞRAFİ BİR BAKIŞ Yrd. Doç. Dr. Zeki KODAY ……….. 27
BİR İPEK YOLU YERLEŞMESİ : BURSA’NIN BUGÜNKÜ İDARÎ COĞRAFYA ANALİZİ Yrd. Doç. Dr. Zerrin KARAKUZULU - Sevinç PEKEL ……… 33
ДЕНУДАЦИЯ ПРОЦЕССТЕРИНИН ПАЙДА БОЛУШУ, ЖАНА АЛАРДЫН РЕЛЬЕФТИН ӨНҮГҮШҮНДӨГҮ РОЛУ А.К. ШАРШЕНКУЛОВА - Т.Р. РАХМАНОВ ………. 43
КАРАКУЛЖА ДАРЫЯСЫНЫН БАССЕЙНИНДЕ ЖАРТЫЛЫШТЫК -КАТАСТРОФАЛЫК МҮНӨЗДӨГҮ ТАБИГЫЙ КЫРСЫКТАРДЫ АЛДЫН-АЛА БОЛТУРБАЙ КОЮУНУН АЙРЫМ ЭФФЕКТИВДҮҮ ИШ- ЧАРАЛАРЫ Т. Р. РАХМАНОВ - А.К. ШАРШЕНКУЛОВА - А. Ж. КЕРИМБЕКОВА ……….. 47
ГҮЛЧӨ-КУРШАБ ЖАНА ТАЛДЫК ДАРЫЯ БАССЕЙИНДЕРИНДЕ АЗЫРКЫ МЕЗГИЛДЕ ЖҮРҮП ЖАТКАН ЭКЗОДИНАМИКАЛЫК ПРОЦЕССТЕР Т.Р. РАХМАНОВ - Р.К. КАЛМУРЗАЕВА - А.Ж. КЕРИМБЕКОВА ………... 51
СУЗАК РАЙОНУНУН ФИЗИКО-ГЕОГРАФИЯЛЫК ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ А.Н. ЧОЙБЕКОВА - К.Н. АРТЫКБАЕВА - Т.Р. РАХМАНОВ ………... 57
DİN BİLİMLERİ KUTADGU BİLİG’TE ÖLÜM FENOMENİ Doç. Dr. İsmail TAŞ ………... 65
HOMO RELİGİOSUSUN HOMO CONSUMERİCUSA DÖNÜŞTÜĞÜ KÜRESEL ÇAĞDA İNSANLIK HALİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK Dr. Ramazan ADIBELLİ ……… 73
TÜRK BİLGİNİ EBÛ YUSR MUHAMMED PEZDEVÎ’NİN İMÂMET / DEVLET BAŞKANLIĞI ANLAYIŞI VE GÜNÜMÜZE YANSIMALARI Doç. Dr. Selim ÖZARSLAN ………. 79
ORTA ASYA’DAN ANADOLU’YA TAŞINAN KÜLTÜREL UNSUR OLARAK YAĞMUR YAĞDIRMA UYGULAMALARI (TAKMAK KÖYÜ ÖRNEĞİ) Doç. Dr. Sami KILIÇ ……….. 89
OKULDA DEĞERLER EĞİTİMİ Dr. Sayfilla BAZARKULOV ………. 95
КЫРГЫЗ ЭЛИНИН УЛУТТУК ӨЗГӨЧӨЛҮГҮНҮН ДИНДИК НЕГИЗДЕ ТҮШҮНДҮРҮЛҮШҮ САМАГАН МЫРЗАИБРАИМОВ …….………. 103
ТҮРК ТЕКТҮҮ ЭЛДЕРДИН ИСЛАМ ДИНИН КАБЫЛ КЫЛУУСУ ЖАНА МАТУРИДИЛИК
ЗАЙЛАБИДИН КАСЫМОВИЧ АЖИМАМАТОВ ……….. 109
ДИН ЖАНА ТАБИЯТ
ИЛИЯС БАЙМЫРЗАЕВИЧ АЙТИЕВ ……...………. 115 КЫРГЫЗДАРДЫН ИСЛАМДЫ КАБЫЛ АЛУУСУНДА ЯСАВИЛИК ЖАНА
НАКШИБАНДИЛИКТИН РОЛУ
АЛИ ЖУСУБАЛИЕВ ……….………... 119
EĞİTİM BİLİMLERİ TOPLUM GÖZÜYLE YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARI
Doç. Dr. İ. Bakır ARABACI - Yrd. Doç. Dr. Ahmet AKBABA ……… 131
TÜRK DÜNYASI VE YENİ BİLGİ YÖNETİMİ UYGULAMALARI ÜZERİNE
M. Cabir BİNGÖL ……….. 139
EĞİTİM ÖRGÜTLERİNDE ÖĞRETMENLERİN GÜÇLENDİRİLMESİ VE HİZMET İÇİ EĞİTİM Doç. Dr. Fatma ÖZMEN - Tülin AKGÜL ………... 141
TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE MESLEKİ VE YAYGIN EĞİTİM Yrd. Doç. Dr. Ahmet AKBABA ……… 149
YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMA DAYALI 5E MODELİ İLE İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME 7. SINIF ÖĞRENCİLERİNE SİMPLE PAST TENSE KONUSUNUN ÖĞRETİLMESİ
Öğr. Gör. Onur KÖKSAL ……….. 161 TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE ATATÜRK’ÜN BAŞLATTIĞI ÇAĞDAŞLAŞMA GİRİŞİMİ VE
ATATÜRK’ÜN EĞİTİM İLE İLGİLİ SÖZLERİ
Yrd. Doç. Dr. Yücel Atila ŞEHİRLİ ……….. 171 E-DERS İÇERİKLERİNİN TASARIMINDA OLUŞTURMACI YAKLAŞIM KULLANIMI
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin PEHLİVAN - Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU ………... 183 İLK VE ORTA ÖĞRETİME DEVAM EDEN SOKAK ÇOCUKLARININ İNTERNET BAĞIMLILIĞI
Yrd. Doç. Dr. Ayla AKBAŞ ………... 191 RUSÇA ÖĞRENEN TÜRK ÖĞRENCİLERİN YAZILI SINAV MATERYALİ TEMELLİ FONETİK
KARIŞTIRMALARIN ANALİZİ
Öğr. Gör. İlyas YETİMAKMAN ……….. 197
TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE MESLEKİ VE YAYGIN EĞİTİM Yrd. Doç. Dr. Osman MERT - Yrd. Doç. Dr. Erdal BAY - Yrd. Doç. Dr. Semra ALYILMAZ ………. 203
КВАДРАТТЫК ТЕҢДЕМЕЛЕР ЖАНА АЛАРДЫ ЧЫГАРУУ ЖОЛДОРУ
Т.Т. ОМОШЕВ - Д.К. СУЛАЙМАНОВА - Ж.М. КУВАКОВ - С.Ж. КУВАКОВ ……….. 215 ERKƏK TOĞLULARDA QARA CİYƏRİN QAPI VENASINDA QANIN HƏCMİ SÜRƏTİNİN
TƏYİN EDİLMƏSİ, AMMONYAKIN, SİDİK CÖVHƏRİNİN VƏ QLÜKOZANIN TƏMİZ SORULMASI
TELMAN BAYRAM OĞLU İSGƏNDƏROV - HƏMZƏYEV NAQIF ƏLƏŞRƏF OĞLU ……… 223 БИЛИМ ЖАНА ТАРБИЯ БЕРҮҮНҮН АКТУАЛДУУ МАСЕЛЕЛЕРИ
З.А. АЖЫБАЕВА - С.С. САКИЕВА ……….. 227 БЕЙБОЛМЫСТЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ КӨРІНІСТЕРІН ФИЛОСОФИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕ ПАЙЫМДАУ
Б.М. АТАШ ……… 231
БОЛАЛАР ЦЕРЕБРАЛ ФАЛАЖ КАСАЛЛИГИНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ САБАБАЛАРИ ВА КЛИНИК ШАКЛЛАРИ
О. БОТИРОВ НОМЛИ ХДУ - К.П.Н. ДОЦ. К.Ф.ТЕШАБАЕВА
К.П.Н. М.Б РИЗАШОВА ………. 237
КІТАП ҚҰДІРЕТІ
СƏТБАЙ ДАСТАН ЯХИЯҰЛЫ ……….………. 245
ЧЫҢГЫЗ АЙТМАТОВДУН ЧЫГАРМАЛАРЫНДАГЫ КӨП МААНИЛҮҮЛҮК ЖЕ КӨТӨРҮЛГӨН ПРОБЛЕМАЛАР
БАТМАЖАН КАДЫРБЕКОВА - СЕЙФЕТТИН ГЕЛЕКЧИ ….………... 251 ОКУУЧУЛАРДЫ БААЛООНУН СИСТЕМАЛУУ ШАРТЫ
Ч. К. КАРАБЕКОВА - А.А. ТЕМИРОВА ….……… 255 ЭКОЛОГИЯЛЫК БУЛГАНЫЧ АЙЛАНА ЧӨЙРӨНҮН ШАРТЫНДА АЯЛДАРДЫН БАЛА
ТОНУНУН МОРФОЛОГИЯЛЫК ЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ
Б.К. КЕНЕШБАЕВ ……… 259
ОКУУЧУЛАРДЫН САПАТТУУ БИЛИМ АЛУУСУНА ТААСИР ЭТҮҮЧҮ ИЧКИ ЖАНА ТЫШКЫ ФАКТОРЛОР ТУУРАЛУУ
МИСИРАЛИ КОЛДОШЕВ ….……… 263
ӨЗГӨРТҮҮЛӨРДҮ KОЛДОНУУ МЕНЕН II-ТАРТИПТЕГИ ИЙРИЛЕРДИ ОKУТУУ
T.Т. ОМОШЕВ - Ж.М. КУВАКОВ - С.Ж. КУВАКОВ ……… 269 ОКУУЧУЛАРДЫН МЕЙКИНДИК ЭЛЕСТЕТҮҮЛӨРҮН ӨНҮКТҮРҮҮ
Т.Т. ОМОШЕВ - Ж.М. КУВАКОВ - С.Ж. КУВАКОВ - С.Т. ШАРАПОВ - М.Ш. АБДИЕВА ….… 275
«НООКАТ» БИЛИМКАНАСЫНДА ТАЛАНТТУУ БАЛДАРДЫ ОКУТУУ ТАЖРЫЙБАСЫНАН АЛЫНГАН ПИКИРЛЕР
М.Ш. МАМАЮСУПОВ ……….. 279
МАТЕМАТИКАНЫ ОКУТУУДА АТА - МЕКЕНДИ СҮЙҮҮГӨ ТАРБИЯЛОО
Т.Т. ОМОШЕВ - Ж.М. КУВАКОВ - С.Ж. КУВАКОВ ……… 291 ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНДА СТУДЕНТ ЖАСТАРҒА ТҰЛҒАЛЫҚ-БАҒДАРЛЫ ТƏРБИЕ БЕРУ
ШЫНАР ТӨЛЕГЕНҚЫЗЫ МҰҚАНБЕТОВА ………. 295
ТҮЙІНДІ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЖАҒДАЙЛАРЫ
ШЫНАР ТӨЛЕГЕНҚЫЗЫ МҰҚАНБЕТОВА ………. 299
МАТЕМАТИКАНЫ ОКУТУУДАГЫ АНАЛОГИЯНЫН РОЛУ
Т.Т. ОМОШЕВ - Ж.М. КУВАКОВ - С.Ж. КУВАКОВ ……… 303
«МАТЕМАТИКА МУГАЛИМИ» АДИСТИГИ БОЮНЧА ОКУП ЖАТКАН 1-КУРСТУН СТУДЕНТТЕРИНЕ «ХИМИЯ» ПРЕДМЕТИНЕН «АТОМДУН ТҮЗҮЛҮШҮ» ТЕМАСЫН ОКУТУУДА ПРАКТИКАЛЫК САБАКТА СЫНЧЫЛ ОЙЛОМ ТЕХНОЛОГИЯСЫН КОЛДОНУУ
ЖЫЛДЫЗ МАРИПОВНА ОРОЗБАЕВА ………. 307
МАРКАЗИЙ ОСИЁ ТАРИХИДА ОТА-ОНАЛАРНИНГ БОЛА ТАРБИЯСИГА ТАЙЁРЛАШ МАСАЛАЛАРИГА ОИД ПЕДАГОГИК ҚАРАШЛАР
М.Б. РИЗАШОВА - Т.Р. АХМЕДОВА - Ш.Б. АБДУКАРИМОВА ….………. 317 КЕЙБІР КОНЦЕПТ ШЕҢБЕРІНДЕГІ ЗООНИМДІК МЕТАФОРАЛАР
ГҮЛЖАХАН ЖҰМАШҚЫЗЫ СНАСАПОВА ………... 325
ҰЛТТЫҚ БІРЕГЕЙЛІК МƏСЕЛЕСІН ШЕШУДЕГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
МИРАШ ЕМЕШҚЫЗЫ ТАУБАЕВА - САИПЖАМАЛ СҰЛТАНҚЫЗЫ ҚОРҒАНОВА …….……… 331 ТАЪЛИМ СОҲАСИДА ТУРКИЙ ХАЛҚЛАР МАЪНАВИЙ ҲАМКОРЛИГИНИНГ
ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК МУАММОЛАРИ
НЕГМАТЖАН ШАДИМЕТОВИЧ АЛМЕТОВ ….……….. 339 ФИЗИКАНЫ ОКУТУУДА ОКУУЧУЛАРДЫН ДҮЙНӨГӨ ИЛИМИЙ КӨЗ КАРАШЫН
КАЛЫПТАНДЫРУУ ЖАНА ӨНҮКТҮРҮҮНҮН АКТУАЛДУУЛУГУ ЖӨНҮНДӨ
Д. И. СУЛТАНКУЛОВ ……… 345
АДЕП-АХЛАК ЖАНА УКУК ТАРБИЯСЫ ЖӨҢҮҢДӨ
КОБИЛЖАН КАМАЛИДИНОВИЧ ЮЛДАШОВ …..………... 351 ОКУУ - ТАЛАА ПРАКТИКАСЫНДА КӨК - АРТ ӨРӨӨНҮНҮН КУРТ –
КУМУРСКАЛАРЫНЫН ТҮРДҮК КУРАМЫН ОКУП ҮЙРӨНҮҮ
К. М. ТАШТАНОВА - К.А. МЫРЗАЕВА ………. 355
HUKUK AVUKATLIK MESLEĞİNİN GEREKLİLİĞİ
Öğr. Gör. Neriman HANAHMEDOV ……… 361 REKABET KURULU REKABET İHLALİ KARARLARININ İKTİSAT OKULLARI
BAĞLAMINDA ÇÖZÜMLENMESİ
Doç. Dr. Sevda Yaşar COŞKUN ………... 373 КМШ ӨЛКӨЛӨРҮНӨ МЫЙЗАМСЫЗ ТРАНЗИТТИК МИГРАЦИЯ
АПАЗБЕК СУБАНОВИЧ ЖЭЭНБЕКОВ ….……… 385
İKTİSADİ BİLİMLER
MİLLETLERİN ULUSLARARASI İMAJ ÇALIŞMALARI VE TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DEĞİŞEN İMAJI
Yrd. Doç. Dr. Ali CAN ……….. 401
AB İSTİHDAM STRATEJİSİ ÇERÇEVESİNDE İŞSİZLİKLE MÜCADELE VE İSTİHDAM POLİTİKALARI (KIRGIZİSTAN İÇİN ÖNERİLER)
Dr. M. Çağlar ÖZDEMİR ……….. 409 BANKA ÇALIŞANLARININ PERFORMANSINI ETKİLEYEN ÖRGÜTSEL STRES
FAKTÖRLERİNİN VE MEMNUNİYET DÜZEYLERİNİN TESPİTİ
Öğr. Gör. Ali ERBAŞI - Öğr. Gör. Osman ÜNÜVAR - Öğr. Gör. Tugay ARAT ……….. 421 STRATEJİK PLANLAMADA PAYDAŞ ANALİZİ VE ETKİN KAYNAK YÖNETİMİ
AÇISINDAN ÖNEMİ: TÜRKİYE’DEKİ YEREL YÖNETİMLERDEN ÖRNEKLER VE ÖNERİLER
Öğr. Gör. Ali ERBAŞI - Yrd. Doç. Dr. Recep YÜCEL ………... 431 GİRİŞİMCİLİK VE GİRİŞİMCİ KİŞİLİK GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE İŞSİZLİĞİN
ALTERNATİF ÇÖZÜMÜ OLABİLİR Mİ?
Doç. Dr. Harun DEMİRKAYA - Yrd. Doç. Dr. Alim AYDIN ……….. 437 KÜRESELLEŞME KARŞITLIĞINDAN KÜRESEL TOPLUMSAL HAREKETLERE:
BİR ANALİZ DENEMESİ
Doç. Dr. Mehtap YEŞİLORMAN - Muzaffer Çağlar KURTDAŞ ……… 445 TÜRKİYE’DE TARIM ÜRÜNLERİNİN KOOPERATİFLERLE PAZARLANMASI:
TRAKYA YAĞLI TOHUMLAR TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ BİRLİĞİ (TRAKYA BİRLİK) ÖRNEĞİ
Öğr. Gör. Dr. Nilüfer SERİNİKLİ ……… 453 OSMANLIDA GİRİŞİMCİLİK VE “MUDAREBE USULÜ”
Dr. Nuri KAVAK ………... 459
SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZMİN SAĞLANMASINDA KÜLTÜR TURİZMİNİN YERİ VE ÖNEMİ: KONYA İLİ ÖRNEĞİ
Yrd. Doç. Dr. Şafak ÜNÜVAR ………. 467 ULAŞTIRMA HİZMETLERİ İŞLETMECİLİĞİNDE MÜŞTERİ MEMNUNİYETİNİN ÖNEMİ:
ÖRNEK ALAN ARAŞTIRMASI
Yrd. Doç. Dr. Abdullah KARAMAN - Yrd. Doç. Dr. Şafak ÜNÜVAR
Yrd. Doç. Dr. Mete SEZGİN ………. 475 OSMANLI DÖNEMİNDE VAKIF MUHASEBESİ VE ELVAN BEYOĞLU SİNAN BEY VAKFI
ÖRNEĞİ
Prof. Dr. A. Vecdi CAN - Öğr. Gör. Mustafa ZEYTİN ………. 485 KIRGIZİSTAN’DA DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMNLARI, SON GELİŞMELER
VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Bekir Cihan UÇKAÇ ……….. 495
TÜRKİYE’DEKİ KÜRESELLEŞME KARŞITLARININ KÜRESELLEŞMEYE İLİŞKİN TEMEL YAKLAŞIMLARI
Yrd. Doç. Dr. Beyzade Nadir ÇETİN - Prof. Dr. Y. Cemalettin ÇOPUROĞLU ……… 505 ORTA ASYA GÜVENLİĞİ VE ALTERNATİF BİR STRATEJİ OLARAK KAMU DİPLOMASİSİ
Arş. Gör. Hayati ÜNLÜ - Uzm. Bekir GÜNDOĞMUŞ ……… 513 TÜRKİYE’DE YANGIN SİGORTASI KULLANIMI VE BİLGİ DÜZEYLERİ
Yrd. Doç. Dr. F. Burak GÜMÜŞ - Öğr. Gör. Ali AKAYTAY - Arş. Gör. Kamil TAŞKIN ……… 523 AVRUPA’NIN ENERJİ GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINDA HAZAR BÖLGESİ ENERJİ
KAYNAKLARININ ROLÜ
Dr. Gadir BAYRAMLI - Alimkul UMAROV ………. 531 STRESİN İŞLETMELERDEKİ MALİYETİ VE ALINABİLECEK ÖNLEMLER
Yrd. Doç. Dr. İbrahim KAYNAR ………. 539 PAZAR ODAKLILIK: ÖNCELLER VE SONUÇLAR BİR MODEL ÖNERİSİ
Şahin EKBER ………... 545
YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI VE TÜRKİYE’DE YABANCI SERMAYE SORUNU
Şennur SEZGİN - Seyfi YILDIZ - Selami SEZGİN ……… 551 TMS 41 ÇERÇEVESİNDE CANLI VARLIKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
(YARIŞ ATLARI ÖRNEĞİ)
Öğr. Gör. Sema ÜLKÜ - Öğr. Gör. Ali AKAYTAY - Arş. Gör. Kamil TAŞKIN ……… 561
AZERBAYCAN TÜKETİCİSİNİN SATIN ALMA DAVRANIŞLARI Öğr. Gör. Oqtay QULIYEV - Öğr. Gör. Hayvat NORMATOV ………... 571
TÜRKİYE-AVRASYA ÜLKELERİ ARASINDAKİ EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER Prof. Dr. Halil SEYİDOĞLU ………. 581
TÜRKİYE’DE KREDİ KARTLARININ YAYGINLAŞMASININ MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER ÜZERİNE ETKİLERİ
Yrd. Doç. Dr. İbrahim Halil SUGÖZÜ - Arş. Gör. Efdal POLAT - Arş. Gör. Bilal SOLAK ………. 591 YEREL YÖNETİMLERDE GİRİŞİMCİLİK: ESKİŞEHİR ÖRNEĞİ
Öğr. Gör. Özdemir YAVAŞ - Öğr. Gör. Nilüfer SERİNİKLİ - Hızır GİRGİN ………... 601
NİĞDE KENTİNİN ALGILANAN MARKA KİŞİLİĞİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Yrd. Doç. Dr. Murat AKIN - Yrd. Doç. Dr. Asıf YOLDAŞ ………... 609
ЧАРБАЛЫК СУБЪЕКТИЛЕРДИН ИННОВАЦИЯЛЫК ИШМЕРДҮҮЛҮГҮНҮН ЭСЕБИНИН ТАРТИБИ
А. А. МАМАСЫДЫКОВ ….………...………. 623
ТИКЕЛЕЙ МАМЛЕКЕТТИК ИНВЕСТИЦИЯЛАР – СОЦИАЛДЫК ЖАНА ЭКОНОМИКАЛЫК ПРОГРАММАЛАРЫН ӨРКҮНДӨТҮҮ НЕГИЗИ
Г. К. ТАШКУЛОВА ……….. 627
ТҮРКИЯ – ТУРИЗМ ДЕРЖАВАСЫ
А. Г. НИЗАМИЕВ - Д. K. ЭРМЕКБАЕВ ….………... 633 КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ СОЦИАЛДЫК КЫРДААЛДЫН КЭЭ БИР
МАСЕЛЕЛЕРИ
К. Ш. ТОКТОМАМАТОВ - М. Д. КОЧКОРБАЕВА ...………... 639 AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATININ RƏQABƏTQABİLİYYƏTLİLİYİNİN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ KONTEKSTİNDƏ FİNGER - KREİNİN İNDEKSİNİN HESABLANMASI VƏ PERSPEKTİV RƏQABƏTLİ ÜSTÜNLÜYƏ MALİK SAHƏLƏRİN KONYUKTUKASININ MÜƏYYƏNLƏŞDİRİLMƏSİ
Dos. Dr. ASİMAN AYDIN OĞLU QULİYEV - XALİD SABİR OĞLU KƏRİMLİ …...………. 645 QLOBAL BÖHRAN ŞƏRAITINDƏ AZƏRBAYCANIN MALIYYƏ SISTEMININ DÖVLƏT
TƏNZIMLƏNMƏSININ PRIORITETLƏRI
GÜLTƏKİN QABİL QIZI MƏMMƏDOVA - Öğr. Gör. HAYVAT NORMATOV ……...……… 653 TÜRKDİLLİ ÖLKƏLƏRİN QARŞILIQLI TİCARƏT ƏLAQƏLƏRİNİN MÜASIR VƏZİYYƏTİ VƏ
İNKIŞAF İSTIQAMƏTLƏRİ
HAMIZ RAMIZ OĞLU MAHMUDOV - ZAMIRBEK HASANOV ………... 663 AVROPA İTTIFAQI VƏ POST-SOVET ÖLKƏLƏRI ARASINDA MÜNASIBƏTLƏRDƏ YENI
ƏMƏKDAŞLIQ FORMULASI AXTARIŞI
ŞAHİN VAQİFOĞLU BAYRAMOV - ZAMIRBEK HASANOV ……… 671 СОЦИАЛДЫК-ЭКОНОМИКАЛЫК ӨНҮГҮҮНҮ ИЛГЕРИЛЕТҮҮДӨ ЧӨЛКӨМДҮК
ИНВЕСТИЦИЯЛЫК ПРОГРАММАЛАРДЫН МААНИСИ, АЛАРДЫ ТҮЗҮҮ МАСЕЛЕЛЕРИ
А. С. ЖОЛДОШБАЕВ ………. 681
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ КАМСЫЗДАНДЫРУУ РЫНОГУНУН АБАЛЫ ЖАНА ӨНҮГҮҮ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
Г. Б. АБДЫРАХМАНОВА - Н. Н. РАЖАБАЛИЕВА ……… 685 ОШ ОБЛУСУНУН ЭГЕМЕНДҮҮЛҮК ЖЫЛДАРЫНДАГЫ ЭЛ АРАЛЫК
БАЙЛАНЫШТАРЫ
АЙЖАН ТУРДАЛИЕВНА СУЛТАНОВА - ЖЫРГАЛБЕК БОРОНБАЕВИЧ ИСМАНОВ …..…. 689 АТААНДАШТЫК ШАРТЫНДА АЙЫЛ - ЧАРБА ПРОДУКЦИЯЛАРЫН САТЫП ӨТКӨРҮҮ
МЕХАНИЗМИН ӨЗДӨШТҮРҮҮ
Т. К. АМИРОВ ………... 697
O’ZBEKISTONDA URBANIZATSIYA TARAQQIYOTI (FARGONA VODIYSI MISOLIDA: 1945 - 1979 YILLAR)
ALIMOVA GULZODA A’ZAMOVNA ……….. 701
ЭКОНОМИКАЛЫК АДИСТИКТЕРДИН УЛУТТУК ТАЙПАЛАРЫНДАГЫ
СТУДЕНТТЕРДИН КЕСИПТИК САПАТТАРЫН КАЛЫПТАНДЫРУУДА ОРУС ТИЛИНИН ОРДУ
Б. Е. ДАРБАНОВ - А. Ж. АСАНОВ ……..……… 705 ДҮЙНӨЛҮК ЭКОНОМИКАНЫН ГЛОБАЛИЗАЦИЯСЫНЫН ШАРТТАРЫНДА
КЫРГЫЗСТАНДАГЫ ИШ-АРАКЕТТЕРДИН БАГЫТТАРЫ
А. С. ЖОЛДОШБАЕВ - Ж. Б. ИСМАНОВ ……….. 711 БУХГАЛТЕРДИК ЭСЕП: ТАРЫХЫ, АКЫБАЛЫ ЖАНА КЕЛЕЧЕГИ
БОЛОТБЕК ШАКЫЕВИЧ ЖАНУЗАКОВ ……….. 719
КЫРГЫЗСТАНДЫН ТҮРК ТИЛДҮҮ ӨЛКӨЛӨР МЕНЕН ТЫШКЫ СООДА ЖАНА ЭКОНОМИКАЛЫК БАЙЛАНЫШТАРЫНЫН КЕЛЕЧЕГИ
АДАМ ЗАКИРОВИЧ ЗАКИРОВ - ШАЙЫРГУЛЬ АДАМОВНА ЗАКИРОВА …..……….. 723
РЫНОК ШАРТЫНДА КЫРГЫЗСТАН АЙЫЛДАРЫНЫН СОЦИАЛДЫК АБАЛЫНЫН ӨЗГӨРҮШҮ
НУРАТБЕК МЕНДИБАЕВ …….………. 729
ОШ ОБЛАСТЫНДА ЖЕМИШ-ЖАШЫЛЧА ӨНДҮРҮШҮ ЖАНА АНЫН АБАЛЫ
К. Ш. ТОКТОМАМАТОВ - М. Ж. АБДИЕВ ….………... 735 БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИ ДАВРИДА ИЖТИМОИЙ СИЁСАТ
МИНАВАР САЙДУЛЛАЕВНА НАРМУРЗАЕВА ….……….... 741 ЖАХОНДА ГЛОБАЛ ПРОЦЕССЛАР ВА УНИ МИЛЛИЙ ИКТИСОДИЁТГА ТАЪСИРИ
К. К. НУМОНОВ - АСИФ ЙУЛДОШ ….……….. 747 АЙЫЛ ЧАРБА ИШКАНАЛАРЫН БАШКАРУУДА БАШТАПКЫ МААЛЫМАТТАРДЫ
ИШТЕТҮҮ
С. А. ОМУРЗАКОВ ….……….. 751
ЖАЛАЛ - АБАД ОБЛУСУНДА УЛУТТУК ТУРИЗМДИ ӨНҮКТҮРҮҮНҮН КЕЛЕЧЕГИ ТОКТОСУНОВА МЕЙИЗКАН ЖАНЫБЕКОВНА - ЖОЛДОШОВА ТОКТОКАН БЕЛЕКОВНА ШАРШЕНКУЛОВА АЙШООЛА КАСЫМБЕКОВНА
КАМБАРОВА МАКСУДА КАМБАРОВНА ………... 755 МИНЕРАЛДЫК - СЫРЬЕЛУК, ЖАРАТЫЛЫШ РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУУНУН
ЭКОНОМИКАНЫН ӨНҮГҮШҮНӨ ТИЙГИЗГЕН ТААСИРИ
А. ЗУЛПУКАРОВ - А. Б. КАРБЕКОВА ………... 759 ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ИНТЕГРАЦИЯЛАШ УСЛУБЛАРИ
Т. И. ТИЛЛАВАЛДИЕВА - Т. Р. АХМЕДОВА …..………... 761 АЙЫЛ ЧАРБА ИШКАНАЛАРЫНЫН ЖЕМИШ-ЖАШЫЛЧА ӨНДҮРҮШҮНДӨ
ФИНАНСЫЛЫК ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫ БАШКАРУУ МАСЕЛЕЛЕРИ
С. Т. УМАРОВ - М. Ж. АБДИЕВ ….………... 777 КЫРГЫЗСТАНДАГЫ КҮЙҮҮЧҮ ЗАТТАРДЫН КЕН БАЙЛЫКТАРЫНЫН
ЭКОНОМИКАЛЫК МААНИСИ
О. ШАМШИЕВ - Г. А. АБДУРАХМАНОВ - Д. К. КАМЧИБЕКОВ ….……….. 781 SANAT TARİHİ
TÜRKİYE’DE EĞİTİM FAKÜLTELERİ LİSANS DÜZEYİNDE MÜZE EĞİTİMİ VE MÜZECİLİK
Dr. Fatih BAŞBUĞ ……….. 787
TÜRK KİMLİĞİ İÇİNDE KÜLTÜR VE SANATIN BAĞLAYICI ROLÜ KAPSAMI İÇİNDE 21. YÜZYILA ETKİLERİ
Yrd. Doç. Dr. Şemsettin Ziya DAĞLI ……….. 793 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE YAŞATILAN KONYA KUNDAK DÜRÜSÜ GELENEĞİNİN VE
KUNDAK DÜRÜSÜNDE YER ALAN BEBEK İÇ GİYİMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Yrd. Doç. Dr. Aysel ÇAĞDAŞ ……….. 801 ANADOLU’DA GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE GELENEKSEL ÇOCUK OYUNLARINDAN
ÖRNEKLER
Öğr. Gör. Gülay TEMİZ ……… 809 MEVLANA MÜZESİNDE BULUNAN MEVLANA’YA ATFEDİLEN CÜBBELERİN MODEL VE
KESİM TEKNİKLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ
Yrd. Doç. Dr. Miyase ÇAĞDAŞ - Arife AKTAŞ ……… 817 ORTADOĞU HALKLARINDA VE TÜRK DÜNYASINDA NEVRUZ
Doç. Dr. Davut KILIÇ ……… 825
TARİH KAZAKİSTAN, KIRGIZİSTAN VE TÜRKİYE’DE “AYAK BAĞI KESME” ÂDETİ
Doç. Dr. Kemal POLAT ………. 833 ORTA ASYA TARİHİ HAKKINDA 18. VE 19. YÜZYILLARDA YAZILMIŞ OLAN BAZI RUSÇA
VE ÇAĞATAYCA ESERLERİN YAZILIMINA GENEL BİR BAKIŞ
Bahattin GENCAL ………. 841
TÜRKİYE VE BALKANLAR’DAKİ İŞLETMELERİN ORTAK TARİHİ: AHİLİK Okt. Mehmet BAKANLAR - Yrd. Doç. Dr. Recep YÜCEL - Öğr. Gör. Semih BÜYÜKİPEKÇİ ……. 845
KIRGIZİSTAN’IN CELALABAD VİLAYETİNDE YÜRÜTÜLEN ARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR Arş. Gör. Alpaslan AŞIK ………... 849
ÇARLIK RUSYASI’NIN SÖMÜRGE VE ASİMİLASYON POLİTİKALARI Yrd. Doç. Dr. Cengiz POYRAZ - Öğr. Gör. Fatih ÖZTOP ………... 855
ESKİ TÜRK YAZITLARI VE AZERİ AĞIZLARI Doç. Dr. Kübra KULIYEVA ……….. 865
TÜRK KÜLTÜRÜNDE “ZIRH” (MUKAYESELİ BAZI TESPİTLER VE GÖRÜŞLER) Yrd. Doç. Dr. Emine Erdoğan ÖZÜNLÜ ……… 871
1918-1920 YILLARI ARASINDA ERMENİLER: ANADOLU’YA GERİ DÖNÜŞLERİ VE DOĞU CEPHESİ
Öğr. Gör. Fatih ÖZTOP ………. 879 AHISKA TÜRKLERİNİN ANAVATANLARINA DÖNÜŞ SORUNU
Doç. Dr. M. Akif KÜTÜKÇÜ - Yrd. Doç. Dr. Yasin POYRAZ ……… 889 XIX. YÜZYIL SONU - XX. YÜZYIL BAŞLARINDA BATI ARAŞTIRMACILARIN İLGİ ODAĞI
OLAN ORTA ASYA (OŞ ÖRNEĞİ)
Dr. Dilaram AKRAMOVA ……… 899
OĞUZ YABGU DEVLETİ VE SELÇUKLULARIN İSTİKLÂLİ
Öğr. Gör. Kadir TUĞ ………. 903 TÜRKİSTAN’DA RUS KOLONİ SİSTEMİNİN KURULMASI VE BAĞIMSIZLIK
HAREKETLERİNİN ÇIKIŞ SEBEPLERİ (XIX. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİ)
Ali Rıza YETER ………... 909
ЭТНОКОНФЛИКТЕР – КОНФЛИКТОЛОГИЯДАГЫ ИЗИЛДЕНҮҮЧҮ ПРОБЛЕМА
Г. Т. ТОКТОГУЛОВА - Т. Т. МУРЗАКМЕТОВ ………... 915 İRAQ TÜRKLƏRİNİN TARİXİ
Dr. Naqif HƏMZƏYEV ………. 919
КЫРГЫЗСТАНДЫН МАРТ (2005) ОКУЯСЫНАН КИЙИНКИ САЯСИЙ ӨНҮГҮҮСҮ
С. СМАДИЯРОВ - К. РЫСКУЛОВ ……… 923 СОЦИАЛДЫК КАМСЫЗДОО - СОЦИАЛДЫК СФЕРАДАГЫ МАМЛЕКЕТТИН
САЯСАТЫНЫН НЕГИЗИ КАТАРЫНДА (СУЗАК РАЙОНУНУН МИСАЛЫНДА)
А. К. АСКАРОВА - А. Т. МАМЫРАЛИЕВА ...……… 927 XIX К. ЭКИНЧИ ЖАРЫМЫНАН XX К. БАШЫНА ЧЕЙИНКИ МЕЗГИЛДЕ ТҮРКСТАН
ХАНДЫКТАРЫНЫН САЯСИЙ АБАЛЫ ЖАНА ОСМОН МАМЛЕКЕТИНИН АЛАРГА ЖАСАГАН ДИПЛОМАТИЯЛЫК САЯСАТЫ
РОЗА АБДЫКУЛОВА .……… 931
УМАВИЙЛАР ДАВРИДА ҚОЗИЛИК ТИЗИМИНИНГ РИВОЖИ
ИРОДА АБДУРАШИД ТАШПУЛАТОВА ………. 937
TÜRK DİLİ AZERİ TÜRKÇESİ VE ORTAK TÜRK DİLİ
Ahmet ŞAHİDOV ……….. 943
RUSÇA’NIN KIRGIZCAYA ETKİSİ (KONUŞMA DİLİ BAZINDA BAZI TESPİTLER) Dr. Öğr. Gör. Abdulselam ARVAS ……….. 947
KIRGIZ TÜRKÇESİNDE GO EDATI
Dr. Birol İPEK ………. 951
KARAMANLI TÜRKÇESİ VE AKŞEHİR’DE BİR MEZAR TAŞI KİTABESİ
Yrd. Doç. Dr. Gökhan Tarıman CENİKOĞLU ……….. 957 SIKLIK ÇALIŞMALARININ DİL ÖĞRETİMİNDE KULLANILMASI:
KIRGIZİSTAN TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ HAZIRLIK SINIFI ÖRNEĞİ
Okt. Osman ARICAN ……… 961
TEODOR GERTSEN’İN LİNO GRAVÜRLERİNDE MANAS DESTANI
Doç. Dr. Mehmet BAŞBUĞ ………... 969 KIRGIZ SÖZLÜ EDEBİYATINDA “AKIYNEK” TÜRÜ İLE TÜRK SÖZLÜ EDEBİYATINDAKİ
MANİLER ÜZERİNE
Arş. Gör. Mehmet ÇERİBAŞ ………. 977 ÇOCUK ŞİİRLERİNDE YANSILAMALAR
Nüşabe İSKENDEROVA ……….. 987
AYTMATOV’UN “CEMİLE” KARAKTERİYLE İLGİLİ BAZI DÜŞÜNCELER Arş. Gör. Selman BAŞARAN ………... 993
ÂŞIK EDEBİYATINDA BİR ŞEKİL BİLGİSİ OLAN CIĞALI TECNİS Öğr. Gör. Seyfettin GELEKÇİ ………... 999
ТИЛДЕГИ МАЕК КЕБИНИН ЖАЛПЫ МҮНӨЗДӨМӨСҮ ЖАНА ЭЛЛИПСИСТИН КОЛДОНУЛУШУ
НУЛИФАР KИЧИКБАЕВА ….………... 1007
ТУВАЛЫКТАРДЫН ЫСЫМ КОЮУ САЛТТАРЫ
А. С. ЖОЛДОШБАЕВ ………. 1015
ТҮРК ТИЛДЕРИНДЕГИ ЖАНА КЫРГЫЗ ТИЛИНДЕГИ ЖАРДАМЧЫ АТООЧТОР
Д. И. АЛТАЕВА - А. А. СУЛТАНОВА ………. 1019 ТАРЫХ КУРСУНДАГЫ ТЕРМИНДЕРДИН, НЕГИЗГИ ТҮШҮНҮКТӨРДҮН МААНИ-
МАҢЫЗЫН ОКУТУУ
АЙЖАН ТУРДАЛИЕВНА СУЛТАНОВА …….……….. 1027 ТИЛДИК ЭМЕС АДИСТИКТЕРДИН КЫРГЫЗ ТАЙПАЛАРЫНДАГЫ СТУДЕНТТЕРДИН
МЕНЕДЖЕРДИК САПАТТАРЫН КАЛЫПТАНДЫРУУДА ОРУС ТИЛИНИН РОЛУ ЖАНА МААНИСИ
Б. Е. ДАРБАНОВ - А. Ж. СТ. АСАНОВ ………... 1033 КЫРГЫЗ ТИЛИНДЕГИ МЕЙКИНДИК МААНИЛҮҮ ЖӨНДӨМӨЛӨР
РОЗА ТУЯКОВНА ИБРАГИМОВА - Н. КИЧИКБАЕВА …….……… 1037
«МАНАС» ЭПОСУНДАГЫ «КӨКӨТӨЙДҮН АШЫ» БӨЛҮМҮНҮН СЮЖЕТТИК ӨЗГӨЧӨЛҮГҮ
К. Б. КАЛЧАКЕЕВ - СЕЙФЕТТИН ГЕЛЕКЧИ ……..……….. 1043 ТИЛДЕГИ МАЕК КЕБИНИН ЖАЛПЫ МҮНӨЗДӨМӨСҮ ЖАНА ЭЛЛИПСИСТИН
КОЛДОНУЛУШУ
НУЛИФАР KИЧИКБАЕВА ……….………... 1051
КЫРГЫЗ ТИЛИНИН ПАХТАЧЫЛЫК ЛЕКСИКАСЫ
ЭЛМИРА ХУРИБАЕВА ………….……….. 1055
КОМПОНЕНТИ “КӨЗ” СӨЗҮНӨН ТҮЗҮЛГӨН СОМАТИКАЛЫК ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДИН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ
А. Н. МАМИЕВ - К. Б. КАЛЧАКЕЕВ ………….………... 1061 МАКАЛ-ЛАКАПТАРДЫН КӨРКӨМ СӨЗ КАРАЖАТТАРЫ МЕНЕН БАЙЛАНЫШЫ
АШИРАЛИ МАМИЕВ - ЧҮРӨК МАМЫРАСУЛОВА ……..……… 1065 РЕВОЛЮЦИЯЛЫК КОМИТЕТ ККАОНУН УБАКТЫЛУУ БИЙЛИК ОРГАНЫ КАТАРЫ
С. ОСМОНОВ ……… 1069
АЗЫРКЫ ТҮРК ТИЛДЕРИНДЕГИ ЧАКЧЫЛ МАСЕЛЕСИ
ГУЛЬНАЗ ТАЙЫПОВНА ОТОРБАЕВА ………. 1073 С. МҰҚАНОВТЫҢ «АҚҚАН ЖҰЛДЫЗ» РОМАН-ДИЛОГИЯСЫНДАГЫ ДИАЛОГ
ҚОЛДАНУ ШЕБЕРЛІГІ
РИТА БЕКЖАНҚЫЗЫ СҰЛТАНҒАЛИЕВА …….………. 1079 КЫРГЫЗСТАНДЫН АВТОНОМИЯ МЕЗГИЛИНДЕГИ ТИЛ САЯСАТЫ ЖАНА КАДР
МАСЕЛЕСИНИН ЧЕЧИЛИШИ
СЫДЫК СМАДИЯРОВ ………... 1083
COĞRAFYA
ERZURUM’UN TURİZM AÇISINDAN ÖNEMİ
Prof. Dr. Saliha KODAY
*Özet
Özellikle II. Dünya savaşından sonra turizm hareketleri bilinçli bir şekilde ortaya çıkmış ve ekonomik bakımdan önem kazanmaya başlamıştır. Turizm, küreselleşmeyi hızlandıran uluslarara- sı mali yanı olan, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ekonomik bakımdan getirisi en yüksek ekonomik faaliyettir.
Turizm ülkelerin olduğu kadar, ülke içindeki herhangi bir yerleşmenin kalkınmasında da çok önemli bir rol oynamaktadır.
Erzurum ili; turizm açısından, doğal, tarihi ve kültürel çekicilikler bakımından zengindir. Bu çeki- ciliklerin tanıtımının yapılması halinde, turizmin il ekonomisine yapacağı katkı giderek artacaktır.
Anahtar kelimeler: Erzurum, Palandöken, Turizm.
Giriş
Uzun yıllardır gösterdiği gelişme hızı nedeniyle turizmin 21. yüzyılın en büyük ekonomik faaliyeti olacağı şeklinde tahminler yapılmaktadır. Dünya Turizm ve Seyahat Konseyi’nin (WTTC) “Dünyanın en büyük endüstrisi, refah ve istihdam yaratan en büyük işvereni” şeklinde değerlendirdiği turizm, en basit anlamıyla; “dinlenmek ve tatil geçirmek amacıyla yolculuğa çık- maktır” (Özgüç, 2003: 1-14).
Erzurum ili geniş bir coğrafyaya sahip olduğundan ilde kısa mesafelerde değişiklik gösteren ik- lim ve topografya ona doğal ve beşeri açıdan zenginlik katmıştır. İşte bu zengin doğal ve beşeri coğrafya özellikleri ilin turizm bakımından önemli bir potansiyele sahip olmasını sağlamıştır. Bu- lunduğu coğrafi konumun sağlamış olduğu avantajlarla tarihin ilk çağlarından beri yerleşmeye sah- ne olmuş, bu da ilin tarihi ve kültürel anlamda zenginleşmesini sağlamıştır. Tarihi yönden birçok eseri barındıran ve kültür merkezi olan kent, günümüzde önemli bir turizm potansiyeline sahiptir.
Erzurum’da; Romalılar, Selçuklular ve Osmanlılardan kalma birçok tarihi eser bulunmaktadır. Her iki yüz metrede bir, tarihi cami ve çeşmelere rastlanması şehrin tarihi eser zenginliği hakkında fikir vermektedir. Ayrıca Erzurum; inanç turizmi açısından da önem arz etmektedir. İl genelinde bulunan kilise, şapel, katedral, manastır gibi yapılar özellikle Hıristiyanlar için önem taşımaktadır.
Doğu Anadolu Bölgesi'nin en büyük şehirlerinden birisi olan Erzurum; Palandöken Dağı etek- lerinde kurulmuş olup (yaklaşık 400000 nüfuslu), son yıllarda kış turizmi açısından büyük önem kazanmış bir kenttir.
Termal turizm kaynakları oldukça bol olan Erzurum bu açıdan da önemli bir potansiyele sa- hiptir. Bütün bunlara ilave olarak özellikle Olur, İspir gibi ilçelerinde rafting sporu için uygun akarsuların varlığını da unutmamak gerekir.
Bütün bu özellikleri itibariyle; Erzurum doğal, tarihi ve kültürel çekicilikleri ile turizm bakı- mından önemli bir potansiyele sahiptir.
Doğal Çevre Özellikleri ve Ulaşım Durumu
Araştırmamıza konu olan Erzurum ili Türkiye’nin doğusunda 25 323 km2’lik yüzölçümü ile oldukça geniş bir coğrafyaya yayılmıştır (Harita 1). Başka sözle il; Karasu (Fırat), Aras ve Çoruh nehirleri havzalarının başlangıç yerinde; Karadeniz, Basra Körfezi ve Hazar Denizi gibi üç farklı denize su boşaltmaktadır.
*Atatürk Üniversitesi Coğrafya Bölümü, skoday@atauni.edu.tr
Harita 1: Erzurum İl Haritası
Erzurum ilinin Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde kalan bölümlerinde, şiddetli karasal ik- lim koşulların egemen olması; örneğin, Erzurum’da yıllık ortalama sıcaklık 5.8C, ortalama yük- sek sıcaklık 11.5C, ortalama düşük sıcaklık 0.5C’dir. Yıllık ortalama yağış 447 mm, ortalama kar yağışlı gün sayısı 50 gün, karla örtülü gün sayısı 113.6 gündür.
İlin Karadeniz bölgesi sınırları içinde kalan bölümlerinde ise; Karadeniz’in nemli ılıman ikli- mi ile Doğu Anadolu’nun şiddetli karasal ikliminin geçiş sahasında yer aldığından geçiş iklimi görülmektedir. Başka sözle bu alanlarda, ne Karadeniz kadar nemli ne de Doğu Anadolu kadar karasal bir iklim görülür. Yarı nemli ılıman bir iklimin tesiri altındadır. Oysa Erzurum ilinin Doğu Anadolu bölgesinde kalan bölümlerinde uzun süren kışlar ve şiddetli bir karasal iklim hâkimdir.
İlin Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde kalan bölümlerinde şiddetli karasal iklim koşulları görülmektedir. Örneğin, Erzurum’da yıllık ortalama sıcaklık 5.8C, ortalama yüksek sıcaklık 11.5C, ortalama düşük sıcaklık 0.5C’dir. Yıllık ortalama yağış 447 mm, ortalama kar yağışlı gün sayısı 50 gün, karla örtülü gün sayısı 113.6 gündür.
Erzurum ve çevresinin iklim şartlarını belirlerken, “kar yağışları” üzerinde de, durmak gere- kir. Çünkü kar yağışları ve karlı-donlu günlerde bölgedeki kış ve kış sporları turizmi ve faaliyet- ler arasında yakın ilişkiler bulunmaktadır.
Erzurum’da yıllık ortalama kar yağışlı günlerin sayısı 71 yıllık ortalamalara göre 50 gün ka- dardır. Yılın kar yağışlı geçen günleri genellikle Ekim aylarından Mayıs’a kadar süren yaklaşık sekiz aylık bir devreyi kapsamaktadır.
Yıllık ortalama kar yağışlı günlerin % 65’i (32.7 günü) kış mevsimine rastlar. İlkbaharda kar yağışlı geçen gün sayısı 14.7 dolayında olup, bu mevsimin yıllık ortalamadaki payı % 29.1 kadar- dır. Sonbaharda kar yağışlı geçen günlerin sayısı 3.1’i aşmamaktadır. Yörede en az kar yağışlı geçen süre 0.3’er günlerle Mayıs ve Ekim ayları olup, yukarıda da belirtildiği gibi bu aylar aynı zamanda, Erzurum’da kar yağışlarının başlangıç ve bitiş devreleridir. Erzurum’da karla örtülü günler sayısının yıllık ortalaması, 113.6 gün dolayındadır. Buna göre yılın % 30’dan biraz fazla- sında çevre karla örtülüdür. Özellikle kar yağışlı günler sayısının toplamı ile karla örtülü günler sayısının aylara dağılımları arasında bir paralellik söz konusudur. Erzurum’da uzun yıllık rasat sonuçlarına göre en yüksek kar kalınlığı; 19-21 Şubat 2004 tarihleri arasında aralıksız olarak ya- ğan kar yağışı ile 168 cm olarak ölçülmüştür. Erzurum; iklim koşulları ve Palandöken Dağındaki kayak pistleri ile Dünyanın en önemli kayak merkezlerinden biri olma yolundadır. Uluslararası Kayak Federasyonunca dünyanın ikinci büyük kayak merkezi olarak nitelendirilen Palandöken dağındaki 6.5 kilometrelik profesyonel kayak merkezinde, yılın yaklaşık 180 gününde kayak yap- ma imkânı bulunmaktadır.
Genellikle Ekim-Mayıs ayları arasında kayak yapılabilen Palandöken Kayak Merkezinden 60 km kuzeye gidildiğinde oldukça ılıman bir iklimle karşılaşılır. Çünkü ilin kuzeyinde kalan top-
raklarında Karadeniz Bölgesinin nemli ılıman iklimi hüküm sürmektedir. Kış mevsiminde Erzu- rum’a gelenler kentte kış özlemini giderirken, değişiklik yapmak isteyenler yaklaşık 1-1.5 saatlik yolculuktan sonra ormanlar ve meyve bahçeleri arasında değişik bir gün geçirebilirler. Bilhassa kış mevsiminde bu değişikliği kısa mesafelerde görmek birçok insan için önemli bir özellik ola- rak dikkat çekmektedir.
Erzurum; Karadeniz, İç Anadolu, Güney Anadolu ve İran’dan gelen yolların kavşağında bu- lunmaktadır. Erzurum hava alanı dış hatlara açık olup her türlü uçağın iniş kalkışına imkân ver- mektedir. Ayrıca yurt içindeki bütün şehirlere düzenli otobüs seferleri bulunmaktadır. İlin Ankara ve İstanbul gibi önemli kentlerle ve daha birçok kentle demiryolu bağlantısı mevcuttur. Palandö- ken kayak merkezi şehir merkezine 5 km, havaalanına 20 km mesafededir.
Erzurum İlinin Doğal Turizm Çekicilikleri
Erzurum şehir merkezi ile iç içe sayılabilecek kayak merkezi ve şehre 15 km uzaklıktaki Ilıca kaplıcaları, aslında bu kadar kısa mesafelerde farklı turizm etkinliğini bir arada yaşamak açısın- dan önemli bir avantajdır. Erzurum; turistik konaklama olanakları oldukça iyi olan bir kenttir. Er- zurum Palandöken Dağında; 1 adet 5 yıldızlı, 2 adet 4 yıldızlı, 1 adet 3 yıldızlı otel bulunmakta- dır. Yeni otel inşaatları da yapım aşamasındadır. Erzurum şehir merkezinde 1 adet 3 yıldızlı, 3 adet 2 yıldızlı, 2 adet 1 yıldızlı otel bulunmaktadır. Bunların dışında 9 adet nitelikli otel de şehir merkezinde turistlere hizmet vermektedir. Ayrıca kentte, Türk mutfağının en güzel yemeklerini oldukça lüks lokanta ve restoranlarda bulmak mümkündür.
Karasu-Aras Dağlarının orta kesimini oluşturan ve doğu-batı yönünde uzunluğu 100 kilomet- reyi bulan; batıda Dumanlıdağ (2170 m), orta bölümde Büyük Ejder (3167 m) ve doğuda Şahve- led (2921 m) dağları adını taşıyan, genel olarak yüksek plato yüzeylerinden oluşan dağlara Palan- döken Dağları denir (Doğanay, 2001: 107).
Erzurum il merkezine göre güneyde, Palandöken Dağlarının kuzey eteklerinde ve şehir mer- kezine 5 km uzaklıkta bulunan ve 7 ayı karla kaplı olan Palandöken Kayak Merkezi kayak için en ideal kar olan, toz kara sahiptir. Kasım ayından Mayıs ayına kadar kayak yapılabilen, ülkemizin en güzel kayak merkezlerinden birisidir. Palandöken dağında üç alan, uluslararası kayak merkezi geliştirmek üzere tespit edilmiştir. Bunlar Erzurum Boğazı, Gez Yaylası, Konaklı bölgeleridir.
Palandöken Dağları, Erzurum’un güneyinde yer alır ve doğu-batı yönünde uzanır. Dağların yük- seltileri tabanda 2000 m den başlayarak 3176 m ye kadar çıkar. Tüm dağ sırası, korunaklı vadiler ve ağaçlandırma alanları dışında alpin çayırlarla örtülüdür. En fazla kar yağışı Ocak ayında gö- rülmektedir. İl’de en yüksek kar örtüsü Şubat ayında oluşmaktadır. (100 cm’ yi geçmektedir.) Günümüzde kullanılan bölüm şehir merkezine 5 km. uzaklıkta bulunan Erzurum Boğazı Mevkii- dir. Büyük Ejder Tepesi’nin kuzey yamaçlarında yer alan kayak merkezi 2250-3176 metre yük- seltileri arasında yer almaktadır. Bu kayak merkezinin hava alanına uzaklığı 20 km olup daha çok Alp disiplinli serbest kayak yarışmalarına elverişlidir (Kürkçüoğlu vd., 1998: 185).
Güney Pisti 12 km. uzunluğundadır. Kuzey pisti ise, ileri seviyedeki kayakçılar için tasarlan- mıştır. Palandöken Dağı’nın en yüksek tepesi Büyük Ejder’de (3100 m.) kayak yapılabilmekte- dir. 3100 m.ye kadar telesiyejle ulaşılmaktadır (Fotoğraf 1,2).
Palandöken kayak merkezi; 15000 metre uzunluğunda mavi pist, 8800 metre uzunluğunda kırmızı pist, 1700 metre uzunluğunda siyah pist olmak üzere toplam 25500 metre piste sahiptir.
Toplam 5500 metre uzunluğunda 4 adet kayak yolu bulunmaktadır. Palandöken dağında ikinci bir kayak merkezi Konaklı bölgesidir. İl merkezine 22 km uzaklıkta olup, kayılabilir alanın alt noktası 2225 metre, üst noktası 3125 metre yükseltidedir. Bu bölgede en az 16 kayak alanı için- de, 16 mekanik tesis ve 288 hektarlık toplam kayılabilir alan potansiyeli mevcuttur.
Fotoğraf 1: Palandöken Dağında Piknik Keyfi
Fotoğraf 2: Palandöken Dağı ve Erzurum Kentinden İlkbahar Mevsiminde Bir Görünüm
Erzurum ilinin diğer bir turizm çekiciliği termal kaynaklarıdır. Erzurum ve Pasinler Ovaları- nın birer depresyon ovası olmaları nedeniyle bu iki ova boyunca çok sayıda sıcak ve soğuk su kaynağı çıkmaktadır. Bunlardan termal değeri olan kaynakların başlıcaları Erzurum’a 15 km me- safede Aziziye ilçe merkezinde bulunan kaplıcalardır. Selçuklular tarafından yaptırılan kaplıca, 1965 yılında İller Bankası tararından tekrar inşa edilmiş, banyo kısımları ve havuz önlerine ha- mam eklenmiştir. Ilıca kaplıcaları 36 °C olup, Sodyum, magnezyum, demir, alüminyum, klor ba- kımından zengin olup, mide, bağırsak, karaciğer, safra kesesi, beslenme bozuklukları ve romatiz- mal hastalıkların tedavisinde olumlu etkileri bulunmaktadır. Erzurum Ovasının kuzeyinde termal kaynaklar olmasına rağmen bu kaynaklar kaplıca tedavisinde yerel olarak faydalanılan kaplıcalar durumundadır. İlin diğer önemli termal turistik tesisleri Pasinler kaplıcalarıdır. Pasinler ilçe mer- kezinde Hasankale çayının iki yanında birbirlerinden yaklaşık 50 m uzaklıkta yan yana iki kaplı- ca bulunmaktadır Güneyindekine "Büyük Çermik" kuzeydekine "Küçük Çermik" denilmektedir.
Bunlar tarihi hamamları olan tesislerdir. Bu iki kaplıcadan başka bir de Turistik kaplıca olarak bilinen daha yakın zamanda inşa edilmiş kaplıcası bulunmaktadır. Pasinler kaplıcalarında kaplıca suyunun sıcaklığı 39°C olup, Bu kaplıcalara; cilt, böbrek, sindirim sistemi, idrar yolları, romatiz- ma, siyatik, lumbago, nevralji ve çeşitli kadın hastalıklarının tedavisinde yararlı olmaktadır.
Erzurum’un diğer önemli bir kaplıcası Erzurum-Ağrı-Kars karayolu üzerinde, Erzurum’a 50 km mesafede Deliçermik olarak bilinen Köprüköy ilçesindeki kaplıcadır. Bu kaplıcanın üzeri açıktır. Bu nedenle sadece yaz mevsiminde girilebilmektedir. Üzerinin açık olmasının nedeni su- yunda kükürt oranının yüksek olması nedeniyle üzeri kapalı olduğunda zehirleme etkisi yapabile- ceğinden bu şekilde inşa edilmiştir. Bu kaplıcanın diğer bir özelliği de çamur banyosu yapılabile- cek şifalı çamura sahip olmasıdır. Kaplıca suyu 26°C olup, özellikle romatizmal hastalıkların te- davisinde kullanılmaktadır. Bunun yanında; sindirim sistemi, böbrek ve idrar yolları, metaboliz- ma bozukluklarında etkilidir.
Erzurum ilinde bunlardan başka yöresel önem sahip çok sayıda termal kaynak ve kaplıca bu- lunmaktadır (Fotoğraf 3).
Erzurum ilinde trekking; özellikle Erzurum Ovasının kuzeyini çevreleyen Dumlu Dağlarında yapılmaktadır. Kırmızı benekli alabalıkların yaşadığı derelerinde buz gibi akan suları ile vadiler dağ yürüyüşleri için ideal koşullar arz etmektedir. Bu vadilerden Güngörmez Deresi boyunca Güngörmez köyünden başlayarak 3 saatlik bir yürüyüşten sonra Dumlu Baba diye adlandırılan Fırat nehrinin doğduğu yere ulaşılmaktadır.
Ziyaretçiler burada dinlendikten sonra dönüş yürüyüşünü Kırkgöze köyü üzerinden yapmak- tadırlar. Palandöken Dağları da trekking için elverişli şartlara sahip olup bu amaçla zaman zaman kullanılmaktadır. İlin hemen her yerinde bu tür dağ yürüyüşlerinin yapılabileceği dağlık alanlar mevcut olup, turizmin gelişmesiyle birlikte, gelecekte daha yoğun bir şekilde kullanılacaktır.
Fotoğraf 3: Erzurum'daki Bir Kaplıcadan Görünüm (Olur-Ilıkkaynak)
Rafting sporunun (sal yarışı) yapılabildiği, Dünya’nın en hızlı akan nehirlerinden birisi olan Çoruh Nehri, İspir ilçesinden geçmektedir. Bu sporun başlangıç yeri İspir ilçesidir. 1993 yılında Dünya Rafting Şampiyonası, Çoruh Nehrinde yapılmıştır. Bu Şampiyona sebebiyle Dünya turiz- mine tanıtımı yapılan Çoruh Nehri’ne, rafting yapmak üzere çok sayıda yerli ve yabancı turist gelmektedir.
Tortum şelalesi Erzurum ilinin 103 km. kuzeyinde, Tortum gülünün kuzey kenarındadır. 48.5 m.den dökülen şelalenin heybeti, görkemli bir doğa manzarası sergilemekledir (Fotoğraf 4).
Ayrıca Erzurum ili, mağara turizmi potansiyeline de sahiptir. Olur ilçesi Yıldızkaya köyünde bulunan Yıldızkaya mağarası iki kanal, bir hazne ve odalardan oluşmaktadır. Karayazı ilçesinde- ki Cunni mağarası ve Salyamaç köyünde bulunan mağara da, Anadolu’ya ilk gelen aşiretlere ait duvarlara çizilmiş damgalar ve işaretler ile mağaranın duvarlarında çizilmiş Oğuz, Uygur, Orhun tipi harfler bulunmaktadır (Kürkçüoğlu vd., 1998: 185).
Fotoğraf 4: Tortum Şelalesi
