XIII üncü V I ı 19 4 3 F i a tı 1 50 K u r uş T

I V L I K Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K V E S Ü S L E Y İ C İ S A N ' A T L A R D E R G İ S İ

Bir Y a p , v e İ m a r P o l i t i k a m ı z v a r m ı d ı r ? Y . M i m a r Z e - ki S a y â r • Ş i ş l i d e b i r k i r a o v l . Y . M i m a r E. N. U z m a n

| T a k s i m " İ n ö n ü , , â b i d e s i k a i d e m ü s a b a k a s ı . F. A k - k o z a n , M. A . H a n d a n H A n i t K a b i r P r o j e M ü s a b a k a s ı Y. M i m a r S , B e n a r , R. E d i z • Y o z g a t s p o r a l a n ı p r o - j e m ü s a b a k a s ı • Millî S ü s l e r i m i z d e n r o z e t l e r e d a i r . Y a z a n : M i h r i b a n S ö z e r £ K ü t ü p h a n e b i n a l a r | Y e n i A l m a n M i m a r i s i . P r o f . P . B o n a t z | K a s a b a ' a r r r ı z . E r n e s t R e u t e r S B i z a n s S a n ' a t ı n ı n P r e n s i p l e r i v e t a - rifi, R u n c i m a n n 9 Kari F r i e d r i c h S c h i n k e l . P r o f . w . S c h ü t t e | B a ş k a m e m l e k e t l e r d e m i m a r î f a a l i y e t | B i b l i y o g r a f i | H a b e r l e r £ P i y a s a c e t v e l i .

J

XIII üncü V I ı 1 9 4 3 F i a t ı 1 5 0 K u r u ş

T

unun

S A Y I : 137 - 138

Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K v e S Ü S L E Y İ C i S A N A T L A R D E R G İ S İ S A H İ P L E R İ : Y. M İ M A R A B İ D İ N M O R T A Ş ve Y. M İ M A R Z E K İ S A Y A R İ D A R E Y E R İ : A N A D O L U H A N No. 32 İ S T A N B U L . T E L E F O N : 21307

L ' A R C H I T E C T E : R E V U E M E N S U E L L E D ' A R C H I T E C T U R E .

D ' U R B A N I S M E M d e D E C O R A T I O N

T H E A R C H İ T E C T : M O N T H L Y P U B . I C A T I O N O N A R C H I T E C T U R E , C ı T Y P L A N N ı N G A N D D E C O R A T ı O N

D E R A R C H I T E K T M O N A T S H E F T FÜR B A U K U N S T . S T A E D T E B A U u. D E K O R A T ı O N

i N H A L T A R K I T E K T

M o n a t s h e f t f ü r B a u k u n s t . S t a e d t e b a u u n d D e k o r a t i o n H e r a u s g e b e r : A r c h i t e k t A b i d i n M o r t a ş u. Z e k i S a y â r . A n a d o l u Han 3 2 . İ s t a n b u l , 1 3 . J a h r g a n g - N o . 5 - 6 - 1 9 4 3 .

C b e r unsere B a u p o l i ı i k A r c h . Z e k i Sayâr S. 97

Miethaus in istanbul . E . Uzman 99 W e t t b e w e r b fur das İnönü Denkmnl in T aksim-Isıanbul . Feridun, M , Handan 103

vveitere wettbe\verbs-ent\vürfe für das Atatürk - M a u s o l e u m „ S. Benar 106 w^>e t t b e w e r b s - e n ı w u r f e fur ein kleines S p o r t f e l d in Y o z g a t „ K . A r u . Sefa 107 A u s der alt türkischen dekorativen kur.st M i h r i b a n Sözer I I I

B i b l i o t e k s bauten 117 N e u e Deutsche Baukunst Prof. P . B o n a t z 119

Unsere Kleinstaedte P r o f . Ernest Reut<r 121 Priıız'pien der Ryzantinischen Kunst Prof. R u n c i m a n n 127 Kari Friedrich Schinkel A r c h . Schütte 131

Bauen im A u s l a n d 136 B ü c h e r b e s p r e c h t ı n g :

I . A r c h â o l o g i s c h e Reisen in der östlıchen T ü r k e i . M . L. Süe 138

I I . W h e n w e b u i l d again 138

III. Baustatik 139

Nachrichten 140 Baumaterial preise 142

S C M M A I R E A R K I T E K T

R e v u e M e n s u e ü e d ' A r c h i t e c t u r e , d ' U r b a n i s m e e t d ' A r t O e c o r a t l f A r c h . A b i d i n M o r t a ş e t A r c h . Z e k i S a y â r .

A n a d o l u H a n N o . 3 2 . İ s t a n b u l . 1 3 e m e A n n e e . N o . 5 - 6 - 1 9 4 3

A v o n s - n o u s une p o l i t i q u e de Constrtıction et d ' a m e n s g e m e n t A r c h . Z e k i Sayâr P . 97

Lîne marsoıı de r a p p o r t » E. Uzman 99 C o c o u r s du p r o j e t d c la piedestal du m o n u m e n t d inunü • Feridun, M. Handan I03

Q u e l q u e s projets du c o n c o u r s de .Mausolee d ' A t a t ü r k • S. Benar 106 C o n c o u r s du p r o j e t du terrain de s p o r t s â Y o z g a t • K. A r u , Sefa 1(7 De nos d e c o r a t i o n s nationales : rosettes laillees sur pierre " M i h r i b a n Sözer 111

Bâtiments p o u r b i b l i o t h e q u e s 117 N o u v e l l e architecture allemand. P r o f . P. Bonatz 119

N o s Vıllages Prof. Ernest Reuter 121 Les bases et les p r i n c i p e s de l'art Byzantin Prof. R u n c i m a n n 127 Les graııds a r c h i t e c t e s : Kari Friedrich Schinkel A r c h . Schütte 13ı

A c t i v i t e de C o n s t r u c t i o n â l'etranger 136 B i b l i o g r a p h i e : M . L . Süe 138

Les " o u v e l l e s ' 4 0 Lisıcs des p r i x de m. teriaux de C o n s t r u c t i o n 142

(

a n a d o l u

S İ G O R T A Ş İ R K E T İ

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ZİRAAT VE TÜRKİYE İŞ BANKALARININ KURUMUDUR

Sermaye ve ihtiyatları: 5.832.000 Liradır

Tesis tarihi olan

1 9 2 5

senesinden beri yaptığı sigortalar c

K A R A D A : Yangın - kiracı, şagil, mal sahibi ve komşu mes'uliyeti - kira za- rarları - yıldırım - zelzele - infilâk - havagazi iştiali - makina ka- zası ve motör iştiali - kara nakliyatı harp sigortaları.

D E N İ Z D E ; Bütün deniz tehlikelerine karşı deniz nakliyatı - gemi ve motör tekneleri - mayın - torpil - alelûmum deniz harr sigortaları.

H A V A D A ; Tayyare sigortaları - tayyare seferlerinde pilot ve yolcuların si- gortaları.

K A Z A D f l ; insanın maruz kalabileceği her türlü kaza - iş kazaları - otomo- bil - kazaları - malî mes'uliyet - makine kırılması sigortaları.

H A Y A T T A ; Temettülü veya temettüsüz olarak ölüm tehlikesiyle beraber:

Tasarruf için: « M u h t e 1 i t » ve « T a m m ıı h t e 1 i t» - aile istik- balini temin için: î r a t l ı a i l e » - kızlar için: « C i h a z» - çocuk- lar için: « T a h s i l v e t e r b i y e» - ihtiyarlık için: « î r a t » - hastalık veya kaza neticesinde malûl kalmaya karşı: « M a l û l » sigortalan.

T $ S A H A S I N D A ; Atölyeler, fabrikalar, maden ocakları gibi iş yerlerinde ve tica-

rethane, bankalarda ve meslekî teşekküllerle birliklerde çalışan- ların hayat, ölüm ve kazalarını temin eden grup sigortaları.

istanbul, Yenipostahane karşısı, Büyük Kınacıyan Han. Telefon: 2 4 3 9 4 . Hayat Kısmı: 210541.

V. J

Her cins inşaatda kullanılır.

302, İstiklâl Caddesi.

Telefon : 44934 B E Y O Ğ L U < Sahibinin Sesi )

R E K L A M TİCARET'N R U H U D U R

ÂRKiTEKT'e

İLAN VERİNİZ

HAZNEDAR

Tasla, üleş tnglüsı, Kiremit Fabrikaları ve Kireç Ocakları Ltd. Sir.

Sermayesi : 100,000 T. L.

Her nevi tuğla, ateş tuğlası, sobalıklar, marsilya tipi ve m a h y e l i k kiremit imalâtı,

s ü z m e l i k (blok) ve sıvakireci istihsali

Um. Acente : 21612 Telefon : Fabrika : 16..71 Telgraf : Haznedar istanbul

A d r e s :

O s m a n of. H a n 8 9 E m i n ö n ü i s t a n b u l

r

$ 8 C O R T A A H O H S M Ş B E t K E T I

jfgk Çocuklannm yetim kaldıkları takdirde tahsilleri- ni, kızlarının çehizlerini düşünen babaların

9 ihtiyarlıkta muhtaç ve kimsesiz kalmanm bed- bahtlığını gençliğinde düşünebilen durendiş

kimselerin

© Her türlü sigorta muamelelerinde emniyet, sür'at ve intizam

istanbul Bahçekapı Taşhan kat 3 Telefon : 24263/2

Telgraf : Doğantaş istanbul

V .

Ih El İYİ KAHVE, KAKAO ve SALEP

KURUKAHVECİ MEHMET EFENDİ MAHDUMLARI

İ S T A N B U L

r

DÜNYANIN EN NEFİS MEYVALARI MEMLEKETİMİZDE YETİŞ,R.

n h i s a r l a r

LİKÖRLERİ

Bu eşsiz meyvaların özü ve hülâsasıdır

S Ü T E R K A L

markalı

SOĞUK TUTKAL

E M S A L İ N E D A İ M A T E R C İ H E D İ N İ Z

Ç ü n k i

D A H A V E R İ M L İ !

D A H A M U K A V İ M !

D A H A U C U Z D U R .

B U R S A S Ü T T O Z U F A B R İ K A S I K O L L . Ş İ R K E T İ S O Ğ U K H A V A D E P O L A R I V E B U Z F A B R İ K A S I T E L G : S Ü T T E L . 2 3 7 B U R S A

A

S A Y İ : 137 - 1 3 8 I D A R E Y E R I : A N A D O L U H A N NO. 32 ^İS T A N B U L , T E L E F O N : 21307

B i r Y a p ı v e İ m a r P o l i t i k a m ı z v a r m ı d ı r ?

Y. M i m a r Z e k i S a y â r

Yurdumuz, Cumhuriyetin kuruluşundan, son dünya buhranına kadar, yıldan yıla tedricen artan bir yapı ve imar faaliyetine mazhar olmuştur. Yapı işlerine tahsis edilen sermaye artmış, bu nispette iş hacmi büyümüştür. Fakat bu faaliyet maalesef plânlı ve sistemli bir şekilde inkişaf edememiştir. Eğer ge- çen yıllar zarfında memleketin imarında bilgili ve metodlu bir şekilde çalışmış olsaydık, yapı işlerimi- zin hacmi bugünkünden muhakkak ki bir kaç misli daha büyük olacaktı.

Bu faaliyet için lüzumlu kanunları ve diğer mevzuatı ancak son seneler zarfında, tanzim ve ka- bul etmekle yapı ve imar işlerimizi plânlamakta geç kaldık.

Cumhuriyetin ilk yıllarında sırf inşa iştiyak ve ihtiyacı ile, yanan şehirlerimizi, yeni hükümet merkezimizi kurarken, henüz memlekette yapı ve imar faaliyetinin bir ana prensibe bağlanarak, bir sistem dairesinde meydana getirilmesine tevessül edemedik.

Devletin arzu ve irşadı ile bir çok şehirlerimizi, kasabalarımızı vakıa inşa ettik, fakat bu faaliyetin sistemli ve programlı olmadığı muhakkaktır. Yapı ve imar işleri... hususundaki bilgisizliğimiz ve teş- kilâtsızlığımız yüz "inden maddî büyük ziyanlara -uğ- radık, zaman kaybettik. Bu noksanı bugün tam mâ- nasile duyuyoruz ve telâfi etmek ıztııarındayız. Bu hususta pek çok misaller gösterilebilir.

Yurdda mesken buhranı vadır. Bugün Ankara- da ev meselesi bir dert halini almıştır. Her £Tİin' nü-, fusu artan, büyümekte olan Türkiyenin bış şehrin- de üç yılaanberi yapı faaliyetinin durması mühim bir buhran doğurmuştur. Ev meselesi bir parlamento işi olmuş, hususî komisyonlar teşkil edilmiş, bazı Devlet dairelerinin civar şehirlere bile dağıtılması akla gelmiştir.

Mühim bir mevzu teşkil eden mesken buhranı- nın, önden alınacak tedbirler ile hiç meydana gel- memesi kabil olduğu muhakkaktır. Eğer Ankara belediyesinin nüfus artışına göre, inşa faaliyeti ile uğ- raşan bir şehircilik b^:.irosu bulunsaydı ve bu teşekkül muntazam ihsaî malûmatla ve meslekî bilgiler ile

mücehhez olsaydı bu ihtiyacı zamanında görür ve alınacak çareleri Devlete zamanında bildirir bu bv.h- ran da meydana gelmezdi.

İstanbul, Eskişehir, Adana ve sair şehirlerimiz- de de ev buhranı vardır. Eğer Nafıa Vekilliğinde;

yukarıda söylediğimiz şekilde ve daha büyük mik- yasta bir etüd bürosu olsaydı bütün şehirlerimi- zin mesken meselelerinde bilgili müdahalelerde bu- lunacak ve ihtiyaç hissedilen inşaatın cinsini, nev'ini tayin edecek, vereceği direktifle nâzım bir rol oyna- yarak yurdun mesken işlerinin tanzimine yarayacaktı.

Yine bir yurt meselesi olarak şehirlerimizden, kasabalarımızdan köylerimize inelim.

Geçenlerde, hükümet İstanbul - Ankara hattı üzerindeki eski ve bakımsız köyleri tanzim etmek maksadı ile. Sincan köyünde 50 evlik bir mahalle kurmağa karar verdi ve inşaata başladı. Bu olay Ulus'da bir muharririmizi heyecanlandırdı. 50 evlik bir inşa faaliyetini sanki bütün köylerimizin yapıl- ması gibi bir hâdise telâkki ettirdi.

Ankara - İstanbul hattı üzerindeki köylerimizin ye- nilenmesi büyüklerimizin nihayet Devletin tahakkuk ettirmek istediği eski bir arzudur. Fakat bugünkü du-

rumla bu hat üzerindeki köyler ancak Devlet parasile yapılabiliyor. İnşa edilmek istenen, ne 50 evlik bir Sincan köyüdür ne de Ankara - İstanbul hattı üze- rindeki 50, nihayet l 00 köyümüzdür. İnşa, ıslah et- mek istediğimiz 4 0 0 0 0 Türk köyü vardır. Fakat bu 4 0 0 0 0 köyü değil tamamen Devlet bütçesinden para ayırmak suretile inşa etmek, bir kısmına bile umumî bütçeden küçük para yardımı yapmak imkânı yoktur.

Çünkü bu yardımı rakamlarla ifadeye kalkarsak, milyonları aşar. O halde, köylerimizi nasıl yapaca- ğız, mesele yine dönüp dolaşıp «bir yapı ve imar or- ganizasyonuna» gelip çatmaktadır.

Eğer her hangi bir vekillikte, -Nafıa, Dahiliye olsun- yurdun imar ve inşası için, ilmî mahiyette, ik- tisadî, fennî, malî esasları araştıracak ve temin ede- cek bir teşekkül çalışmakta olsaydı, köylerimizin in- şasını köylünün hayat standarını, yükselterek, yapı malzemesini lüks değil, harcı âlem bir mata haline ge-

tirerek köyünü, evini kendisine yaptırmak imkânla- rım bulurdu.

Sun'î tedbirlerle, nihayet banliyö, üzerinde bir sayfiye, tren güzergâhında birkaç köy inşa edilebilir, fakat İyi niyetler, ilmî ve fennî •esaslara dayanarak teşkilâtlandırılırsa, yurdu baştan başa imar ve inşa etmek kabil olur. Bu misallerimizi malzeme ve nak- liyat fiatlarının yüksekliğine, diğer devlet yapılarına ve sair nafıa işlerine de teşmil edebiliriz. Ancak «yapı ve imar işlerimizi tanzim edecek, organizasyonu» ku- rup, işletmeyi temin etmeliyiz.

Yapı ve imar dâvamızı kimler tanzim ve idare edebilirler:

1935 yılında 361 1 numaralı kanunla yurdun ya- pı ve imar işlerinin sevk ve idaresi diğer nafıa vazife- leri meyanına alındı. Bu kanunun 5 inci maddesinde yapılar ve şehircilik işleri şöyle anlatılmaktadır.

Madde 5 — Yapı ve İmar işleri şunlardır:

1 — Devlet yapı işlerinin teknik ve mimarî bakım- dan ve yurdun imar işlerinin şehircilik bakımından tanzimi

2 — Muvazenei umumiyeye dahil daireler ve müesseselere ait bilûmum bina ve tesisat ve keşifle- rinin doğrudan doğruya yapılması veya mütehassıs- lara yaptırılması, inşaları ve esaslı tamirleri,

3 — İdarei hususiyelerin yapacakları bilûmum binalarla tesisatlarının proje ve keşiflerinin doğrudan

doğruya yapılması ve mütehassıslara yaptırılması ve inşalarının idare ve murakabesi ve kabullerinin icrası,

4 — Mülhak bütçeli idarelerle belediyeler tara- fından yapılacak keşif bedelleri elli bin lirayı geçen binaların ve tesisatlarının proje ve keşiflerinin tetkik ve tasdiki ile bunların alâkadar dairelerce teşkil edi- lecek kabul heyetlerinde âza bulundurması,

5 — Belediyelerce mütehassıslara yaptırılacak halihazır haritalarının imıar plânlarının tetkik ve tas- diki,

6 — Musaddak halihazır haritalarile müracaat ederek talepte bulunan belediyelerin imar plânlarının

tanzim ve tatbikında fennî bakımından yardım edil- mesi.

Demek oluyor ki resmî inşaat işlerinin sevk ve idaresi merkezîleştirilmiş ve bir ana prensipe bağlan- mıştı. Bugünkü mevzuumuz dışında olduğu için ka- nundaki noksanlar ve kifayetsizlikler hakkında mii- talea yürütmiyeceğiz. Burada tebarüz etirmek isledi- ğimiz nokta bu kanunun tatlbikı ile yurdun imar ve inşa işlerinin sevk ve idaresinin Nafıa Vekilliğine bı- rakıldığıdır. Bu sayede Türkiyenin rter köşesinde ya- pılacak inşaatın plânlanması, kontrolü, idaresi üze- rinde Nafıa Vekilliğinin nazım bir rolü olmakta idi.

Yine aynı kanunun I 1 inci maddesinde bir «yüksek fen heyeti» teşkilinden bahsedilir, vazifeleri anlatıhr.

Yüksek fen heyeti beş azadan ibaret olacaktır. Bu heyete dört yüksek mühendis ve bir yüksek mimar dahildir. 361 1 numaralı kanunun ! 1 inci maddesi heyetin vazifelerini aynen şöyle izah eder:

Madde 1 I — Yüksek fen heyeti «Vekâlet dai- relerince hazırlanacak kanun, nizamname, talimatna- me, şartname ve sair projelerle esas programları fen- nî noktadan tetkik ve bunların tatbik tarzlarını takip ederek mütaleasını Vekâlete bildirmek ve yapılması- na lüzum göreceği değişiklikler hakkında tekliflerde bulunmak, diğer vekâletler ve dairelerce hazırlanıp vekâlete gönderilen kanun ve nizamname projelerin- den heyete tevdi edilenler hakkında vekâletin alâka- dar dairelerinin reyini alarak mütaleasını bildirmek, yabancı memleketlerde nafıa mevzuuna giren bilû- mum resmî ve hususî neşriyatı ve kanunî mevzuatı ta- kip ve tetkik ederek bilhassa demiryollar, limanlar şose ve köprüler, sular, binalarla sair bilûmum Nafia işlerine müteallik umumî ve esas programlar, inşaat tarz ve uslupları, fen sahasında meydana gelen tekâ- mülâttan memlekette tatbiki icap eden yenilikler hak- kında teklifler hazırlamak ve kendisine tevdi oluna- cak sair işleri yapmakla mükelleftir.»

Bu izaha göre bizce yapı politikamızı sevk ve idare edecek ve ona istikamet verecek olan bu heyettir. Hazırlayacağı programları devlete teklif ederek memlekette sistemli bir inşa faaliyetinin doğ- masında âmil olacak yine bu heyettir. Belki de başka memleketlerdeki teşkilâttan mülhem olarak kanunda teşkiline yer verilen bu heyet maalesef bugüne kadar kurulmuş değildir. 361 1 numaralı kanunun tatbikın- dan beri geçen yıllar zarfında ancak bu heyete bir tek âza tayin edilmiştir ve «Yüksek fen heyeti» her ne hikmetse faaliyete geçirilmemiştir.

Halbuki yukarıda izah ettiğimiz gibi memleke- tin yapı ve imar İşlerinin mütehassis ve bilgin in- sanlar tarafından sistemli bir surette idaresine lüzum vardır.

Yapı ve imar dâvamız; salâhiyetli kimselerin henüz üzerinde daha çalışmadıkları bir mevzu ha- linde bakir ortada durmaktadır. Bugüne kadar ya- pılan faaliyet ve gayretler ihtisasdan nasipsiz yalnız hüsnüniyetlern meydana getirdiği küçük mikyasta ha- reketlerden başka bir şey değildir.

Yüksek fen heyetinin tam kadro ile hattâ kad- rosu genişletilerek kurulması ve çalıştırılması lâzım- dır. Bu heyetin faaliyeti bizi «buhran sonrası» için hazırlayacaktır. Yapacağı veya yaptıracağı etüdler, hazırlıklar, dünyanın normal hayata dönüşüne kadar bitmiş olmalı ve o zaman, inşa faaliyetine susamış yurdumuzda geniş ölçüde tatbikata başlanmalıdır.

Ş i ş l i d e b i r k i r a e v i

%

Y. M i m a r E m i n Necip U z m a n

Apartman inşası mimar için endişe ile karşı- dadır. Bir yandan, tatbiki ile verdiği neticeler top- lanmakta devam eden bir mevzu olmak durumun- lanmamış olan Belediyeler nizamlarının arsa eb'at-

T a n z i m edilmiş aydınlık

lan ve ifrazları ile olan aykırılıklarını, diğer yandan günden güne artan ve bir sonu da gelmiyecek gibi görünen içtimaî hayattaki yaşama standartsıziığının doğurduğu istek fazlalığını, ve bunla>ra ilâveten bi- nanın gelir kabiliyetinin korunması ve arttırılması vazifelerini yüklenen mimar, kendini mes'ul buldu- ğu sanat ve mimarî tarihi karşısında sarsıntılar ge- çirmeye mahkûm edilmektedir.

Hele mimarî nizamların bir buhran içinde ol- duğu bir zamanda, devrin içtimaî bünyesini, kültür derecesini eserinde ifadeye kendini mecbur görenler için bu vazifenin ağırlığı bir kat daha artmaktadır.

Bazılarına göre, bir binanın muhakkak bir stili olmak gerektir. Şu veya bu stilde çalışır olmakla

kâh zem kâh medheailiyoruz. Stil heveskârlığı, ana- neye saygı olmaktan ziyade, düşüncenin esaretinden başka birşey değildir. Yeni bir mimarî kurmak iddi- asında devrin kültürel ve içtimaî anlayışının mimarî- de tebellürüne mani olmaktadır. Bugüne kadar mev- cut mimarî tarzlarının menbaı kendi kendinin ifade- si olmak sadeliğini taşır. Bizim için yürünecek en doğru yolun da kendimize dönüş ve kendimizi ifade olacağını zannetmekte ve maksadın, en sade unsur- larla, sanatkâr elinde ifadesini, aradığımız mânayı bize kazandıracak tek ve emin çare olduğuna inan- maktayız.

Bu küçük apartman Şişli istasyonu civarında in- şa edilmiştir. Geriye çekilmiş katı ve bodrumundaki

K i r a e v i n d e n m u h t e l i f d e t a y l a r

Kat plânlan

iki küçük dairesile b-eş dairelidir. Nizamın istediği mutfak aydınlığına, sokaktan bir kaç merdivenle inilmek suretiyle varılmakta ve bu aydınlık, apart- manın methali önünde ufak bir bakımla güzel kal- ması mümkün olan bir ön bahçe teşkil etmektedir.

Böylelikle apartmana bodrum kat seviyesinden gi-

rilmemekte, ve buralarda tesisi âdet olmuş olan da- ireler en basit günlük itinanın ulaşabileceği yerlerde bulunmakta ve ikametgâh ıslak karanlık yeraltı kat- larının kirli manzarasından kurtulmuş olmaktadır.

E. N. U.

Y . M ' m a r F. A l ı k o z a n - M . A , H a n d a n P r o j e s i n i n bir g ö r ü n ü ş ü

Ö n g ö r ü n ü ş

T a k s i m " İ n ö n ü „ â b i d e s i k a i d e m ü s a b a k a s ı

Birinci m ü k â f a t : F. A k k o z a n , M. A . H a n d a n

Istanbulda Taksimde inönü gezisine dikilecek âbi- denin kaidesi yüksek mimarlar arasında müsabakaya konulmuştu. Birinciliği Yüksek Mimar Feridun Ak- kozan ve Mehmet Affii Handanın projeleri; ikinciliği Yüksek Mimar Kemal Elâgözün projesi kazanmıştır.

Bu müsabakaya ait bazı projelerin ve maketlerin fotografilerini neşretmek fırsatını bulduk. Birinci ve ikinciliği kazanan projeler fikir ve kompozisyon ba- kımından yekdiğerine yakındır. Diğer iştirak eden mimarlar da projelerinde daha başka esas'ları kabul

etmişlerdir. Bu müsbaka haddi zatında basit bir âbi- de kaidesi g:bi görünmekte İse de, âbidenin gezideki yeri müsabaka şartlarında tayin edilmediği İçin mühim bir tanzim mevzuu teşkil etmektedir.

Fikrimize göre, Taksim meydanı ile gezinin yek- diğerleri ile münasebetleri halen halledilmemiş ol- duğundan ve Taksim meydanında bir Cümhuriyet heykeli mevcut bulunduğundan mevzuun halli bir hayli müşkül olmuştur.

Kanaatimize göre bu mesele iyi bir surette halledilmiş değildir. Müsabakanın idaresi Güzel Sa- haflar Akademisinde müteşekkil âbideler jüri heyeti tarafından yapılmıştır.

inönü heykelini Akademi profesörlerinden

Belling yapmaktadır. Heykel Millî Şefi askerî kıya- fetle at üzerinde tasvir etmektedir. Müsabaka (bu¹

hazırlanan heykelin rekzedileceği kaide içindi.

Öğrendiğimize göre birinciliği kazanan proje tatbik edilmemektedir.

Şehir mütehassısı Prost yerinde tabiî mikyasta yapılan maketlerle yeni esaslar ve proporsiyonlara göre Belediye şehircilik bürosunda kaidenin proje- sini değiştirmiştir.

Nazarı dikakatimizi çeken nokta; kalabalık bir

L 1 ? ^E * H E Y K E L İ K A İ D E M Û S « e » K !

' ^ ^{' f -}

a İ K İ f e ^ -

' jjj:: |

P l â n

2 ci m ü k â f a t : Y . M i m a r K e m a l E l a g ö z p r o j e s i

jüri heyetinin birçok projeler arasından günlerce mesaiden sonra seçtiği bir projenin bir yana bıra- kılarak bir tek mütehassısın düşüncesile değiştiril- mesidir. Bu suretle Güzel Sanatlar Akademisindeki heyetin mesaisi heba olduğu gibi, yeni şeklin ve sureti hallin de ne dereceye kadar muvaffak ola- cağı meçhuldür.

Âbide meydana mı aittir, geziyi mi süsliye- cektır, yoksa meydan ve gezinin her ikisini de mezce- decek bir mevkide mi olmalıdır? Ne jüri, ne de mü-

sabaka programı bu hususta bir talepte bulunmuştur.

Müsabakaya verilen eserlerin hemen hepsinde âbide gezinin meydan tarafından girişi olan merdi- venlerin mihveri üzerine konulmuştur. Yalnız bir tek projede âbide Taksim meydanından ziyade ge- zinin ortalarına doğru tertiplenmiştir.

Yukarıda dediğimiz gibi ilk nazarda basit gibi görülen bu müsabakanın neticesi her halde iyi halle dilmiş addedilemez.

Y . M i m a r E. A . K ö m ü r c ü o ğ l u p r o j e s i : B u p r o j e d e kaicle m e y d a n a değil, g ' z i y e ait bir eser olarak d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r . K a i d e n i n yeri bu sebeple g e z i n i n ortasına d o ğ r u i n t i h a p . e d i l m i ş t i r . K a i d e n i n irtifaı azdır. M e y d a n d a n kaideyi g ö r m e k i m k â n ı yoktur.

B u p r o j e d e M i m a r bu sebeple k a i d e n i n iki t a r a f ı n a iki uzun s ü t u n d i k m e y i d ü ş ü n m ü ş t ü r . B u sütunlar d e n i z c e p h e s i n d e k i b i n a l a r ı n ileride y ı k ı l m a s ı n d a n s o n r a d e n i z d e n g ö r ü n e c e k t i r .

Y . M i m a r R a h m i B e d i z ve D s m i r t a ş K a m ç ı l p r o j e s i : B u p r o j e , d e kaide s ü t u n l u bir şekil de d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r .

P l â n l a r

A n i t K a b i r P r o j e M ü s a b a k a s ı

Y. M i m a r S e l i m B e n a r , R. E d i z , D. K a m ç i l p r o j e s i

Ebedî Şef Atatürk için yapılacak anıt - kabirin proje müsabakasına iştirak eden Türk mimarlarının eserlerini dergimizin geçen sayılarında neşretmiştik.

Bu defa da Yüksek Mimar Selim Benar, Rahmi Be- diz ve Demirtaş Kamçil'e ait projeyi neşrediyoruz.

Bu üç genç mimar anıt - kabire tir ehram şekli ver- mişlerdir. Projenin tetkikinden, ancak betonarme bir

inşaata müsait olduğu anlaşılmaktadır. Haricî şekil her ne kadar çok eski mimarî âbidelerden mülhem bir tesiri malik ise de kesimden ve iç mimarî şekillerinden ancak betonarm.e ile kabili tatbik hacimler nazarı dikkati çekmektedir. Iç mmiarî ayrıca çok dekoratif bir hal göstermektedir.

K s s m i ve u m u m i vaziyet plânı

Y o z g a t s p o r a l a n ı p r o j e m ü s a b a k a s ı

Beden Terbiyesi Genel Direktörlüğünün açtîğı Yozgat Spor Alanı Proje müsabakası neticelenmiş ve Y. Mimar Kemal Ahmet Aru ile Orhan Safa'nın projeleri birinci, Y. Mimar Salim Gürce ile Muhittin Binan'ın projeleri ikinci, Y. Mimar Affan Lûgal'm projesi üçüncü seçilmiştir.

Burada müsabakaya iştirak eden projelerden bazılarını ve jüri raporunu neşrediyoruz.

Yozgat'ta inşası düşünülen spor alanına ait 'mimarî Projelerin hazırlanması için Beden Terbiye- si Umum Müdürlüğünce Türk Yüksek Mimarları ve Türk Yüksek Mühendisleri arasında açılan Mimarî proje müsabakasına iştirak etmiş olan 321 1 1, Kuv- vet, Dereboyu, Deniz, 793, Irpaşafağı, Taş, Koru, 25152, Kartepe, Emek, Dumlu semi davas, 12080, Çağlayan, Keklik, Hah 360, Yozgat, 44444, 1966, Dere, 1894 rumuzlu 21 adet projeyi tetkik için 8 / 3 / 9 4 3 tarihinden 1 6 / 3 / 9 4 3 akşamına kadar top- lanan:

Nafıa Vekâleti adına Y. Mimar Hüseyin Kara, Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü adına Y. Mi- mar Nizarr.ettin Doğu, Yozgat Beden Terbiyesi böl- gesi adına Ankara 19 Mayıs Stadyom Müdürü Ke- rim Bükey, Türk Yüksek Mühendisler Birliği adına Yüksek Mühendis Şekip Akalın'dan mürekkep jüri heyetimizin yukarıda ismi geçen projeler üzerinde rapora bağlı zabıttaki sıraya göre yaptığı tetkikler neticesi aşağıda yazılıdır:

1 — 321 1 1 No.lu proje:

Futbol sahası ve kaPalı tribün ciheti spor tek- niği bakımından uygun değildir. Sportif oyun saha-

larının ciheti uygun ise de konuşu dağınık ve bakımı A y n ı p r o j e n i n m e n a z ı r g ö r ü n ü ş ü

A N I T - K A B İ R m ü s a b a k a s ı p r o j e l e r i n d e n : Y . M i m a r S . B e n e r , R . B e d i z v e D . K a m ç ı l p r o j e s i n i n plânları

2 n c i m ü k â f a t : Y . M i m a r M u h i t t i n B i ı ı a l ve S a l i m G ü r c e p r o j e s i

itibariyle mahzurlu bulunmuştur. Sahaya iki ayn giriş yapılması mevzuun hacmine göre mübalâğalı ve gayri iktisadî görülmüştür. Soyunma ve kulüp bina- sının yeri uygun değildir. Kapalı tribünün alt kat plânı kullanışsızdır. Sporculara ve seyircilere ait servis kısımları karışıktır.

2 — Kuvvet rumuzlu proje:

Gerek futbol sahası gerekse sportif oyunlar sa- halarının konuşu spor tekniğine uygun değildir. Sa- ha girişi ve sirkülâsyonu bozuktur. Soyunma binası- nın yeri iyi intihap edilmemiştir. Kapalı tribün umu- miyetle iyi değildir.

3 — Dere boyu rumuzlu Proje:

Futbol sahası ve sportif oyun sahalarının spor tekniği bakımından konuşu uygun değildir. Sportif oyunlar sahalarının kuvvetli bir sirkülasyon hattı ile ikiye bölünmesi doğru bulunmamıştır. Sirkülas- yon meydanlarının yer yer daralması mahzurludur.

Kapalı tribün plânı fena bulunmamakla beraber fazla cam tesiri vermesi muhitle uygun görülmemiş ve gayrı iktisadî bulunmuştur. Kapalı tribündeki oturma sıraları proğramda bin kişi istendiği halde 850 kişiliktir. Proje umumiyet itibariyle iyi bir ça- lışma mahsulü ise de aranılan evsaf vs esasları haiz görülmemiştir.

4 — İrpa Şafağı rumuzlu proje:

Futbol sahası, kapalı tribün ve sportif sahala- rın spor tekniği bakımından ciheti iyi değildir. Spor- tif sahalar gurubu ana sirkülâsyon yolu ile hatalı o- larak ikiye bölünmüştür. Soyunma binasının yeri iyi değildir. Kapalı tribün plânı ve cephesi gerek kullanış ve gerekse mimarî bakımından tatminkâr değildir.

5 25152 rumuzlu proje:

Futbol sahası ile sportif oyun sahalarının konu- şu spor tekniği bakımından uygun görülmemiştir.

Kapalı tribünün ve diğer kısımların mimarisi iyi bu- lunmuştur. Soyunma binasının yeri iyi intihap edil- memştir.

6 — 12080 No.lı proje:

Futbol sahasının ve kapalı tribünün spor tek- niği bakımından konusu iyi değildir. Sportif sahala- rın ciheti ve gruplandırılması iyidir. Gişeler iyi de- ğildir. Sportif sahalar gurubu esas sahadan kontrol bakımından ayrılmış gibidir- Kapalı tribünün arkası- nın açık olması maksada uygun görülmemiştir.

7 — 793 Rumuzlu proje:

Futbol sahası kapalı ve açık tribünlerin konu- şu uygundur. Sportif oyun sahalarının konuşu spor tekniği bakımından iyi değildir.

3 ü n c ü m ü k â f a t : Y . M i m a r A f f a n Ltigal p r o j e s i

K o r u r u m u z l u p r o j e

Bu sahalara ait toprak kademeli tribünlerin gü- neşe nazaran konuşu iyi değildir.

Soyunma binasının yeri muvafık değildir. Ka- palı tribünün ait katı kullanış bakımından tatminkâr olmadığı gibi gayri iktisadî bulunmuştur.

, 8 — Çağlayan rumuzlu proje:

Futbol sahası ile açık ve kapalı tribünlerin ko- nuşu iyidir- Atletik atma ve atlama yerleri gösteril- memiştir. Sportif sahalar gerek cihet bakımından ve gerek kullanış bakımından iyi yerleştirilmemiştir.

Açık tribünlere ait umumî helânın yeri iyi değildir.

Kapalı tribünün alt katı ihtiyacı karşılıyacak vasıfta görülmemiştir. Tribüne giriş ve çıkış pratik görül- memiştir.

9 — Keklik rumuzlu proje:

Futbol sahasının konuşu cihet bakımından mu- vafıktır. Diğer sportif sahaların konuşu iyi değildir- Bilet almamış halkın sahanın içerilerine kadar sokul- ması mahzurlu görülmüştür. Soyunma binasının yeri iyi seçilmemiştir. Kapalı tribüne rampa ile giriş doğru bulunmamıştır. Kapalı tribün konstürüksiyon itibariyle ve kullanış bakımından iyi bulunmamıştır.

Atletik atma ve atlama yerleri gösterilmemiştir. Ka-

pan tribün cephesi zayıf bir tesir vermektedir- 10 — 1966 rumuzlu proje:

Futbol sahasının konuşu cihet itibariyle muva- fıktır. Diğer sportif sahaların konuşu cihet bakımın- dan iyi değildir. Sportif oyun sahalarından basket- bol ve Voleybol sahalarının ayrı bir gurup, tenis sa- halarının da ayrı bir gurup halinde yerleştirilmesi muvafık olurdu. Kapalı tribünün alt katı spor tek- niği bakımından İhtiyacı karşılıyacak vasıfta görül- memiştir. Kapalı tribün cephe itibariyle de tatmin- kâr görülmemiştir.

1 1 — Dere rumuzlu proje:

Futbol sahası vaziyeti İyi değildir. Diğer spor- tif sahaların da cihetlendirme vaziyeti muvafık de- ğildir. Sahaya iki ayrı giriş fikri ınahzurlu görülmüş- tür. Soyunma binasının yeri iyi seçilmemiştir. Futbol sahasının şimal cihetine konulan istinat duvarı lü- zumsuz görülmüştür. Kapalı tribün umumiyetle tat- minkâr bulunmamıştır.

12 — Emek rumuzlu proje:

Futbol sahası ve diğer sportif sahaların cihet bakımından konuşu muvafıktır. Umumî plânın tan- ziminde araziden istifade düşünülmüş ise de bazı

("Deniz) rumuzlu p r o j e K e k l i k r u m u z l u p r o j e

kısımlarda 'büyük istinat duvarları yapılması gayrı iktisadî bulunmuştur. Kapalı tribüne bir protikle gi- rildiğine göre ön cephede monümantâl bir antre ya- pılmasının manası anlaşılamamıştır. Kapalı tribün alt katı kullanış bakımından iyi değildir.

13 — Kartepe rumuzlu proje:

Futbol sahası ile diğer sportif sabalarının ko- nuşu cihet itibariyle muvafıktır. Kapalı ve açık tri- bünlerin konuşu da iyidir. Soyunma binasının yeri muvafıktır. Umumî helanın yeri iyi değildir. Açık tribünlerin ileride inkişafı düşünülmemiştir. Vaziyet Plânıncıa arazi vaziyeti nazarı itibara alınmamıştır- Kapalı tribün tamamen tatminkâr bulunmamıştır.

Tribüne giriş İyi olup cephe mimarî bakımdan ol- dukça tatminkârdır.

14 — Hah 360 rumuzlu proje:

Futbol sahasının konuş vaziyeti iyidir. Sportif sahalar gurubunun esas yolla ikiye bölünmesi mah- zurlu görülmüştür. Bu sahalar cihet itibariyle tam matlûba muvafık değildir. Kapalı tribünün alt plânı taksimat itibariyle iyidir. Tribünün üst plânında gi- rişin h-elâ merdiveni ile daraltılmış olması mahzur- ludur. Arka dıvarın açık bırakılmış olması maksada aykırı görülmüştür. Şeref tribünü merdiveni iyi hal- ledilmemiştir.

15 — Koru rumuzlu proje:

Futbol sahasının ve tribünlerin şimal istikame- tine göre konuşu muvafıktır. Sportif oyun sahaları- nın konuşu cihet bakımından tam matlûba muvafık değildir. Voleybol sahaları yerine yanlışlıkla tronıe- ball sahası konulmuştur. Kapalı tribünün alt kat Plâ- nı kullanış bakımından ve spor tekniği itibariyle iyi görülmemiştir. Tribüne giriş iyidir. Cephe mimarî bakımdan değerlidir. Gişeler gayrı kâfi ve pratik görülmemiştir.

16 — 1894 ruımuzlu proje:

Gerek futbol sahasının ve gerekse sportif sa- haların konuşu iyidir. Vaziyet plânın tertibinde ara- ziden istifade düşünülmüştür. Atletik, atma ve at- lama yerleri iyidir. Açık tribünler iyi görüş bakımın- dan daha ziyadie kapalı tribünün karşısına teklif e- limleli idi. Kapalı tribün plân vıe cephe itibariyle tatminkâr bulunmuştur. Gişelerin ve helâlann azal- tılması muvafık olacaktır.

1 7 — Deniz rumuzlu Proje:

Futbol sahasının spor tekniği bakımından ko- nuşu muvafıktır. Diğer sportif sahaların da cihet iti- bariyle konuşu iyidir. Atletik atma ve atlama ver- lerinin vaziyeti muvafık değildir. Soyunma binasının yeri iyi seçilmemiştir. Tenis ve basketbol sahaları-

nın seyir yerleri güneşe nazaran terstir. Umumî he- lanın bu sahalara yakın olarak yerleştirilmesi iyi de- ğildir. Kapalı tribün plân ve cephe itibariyle tatmin- kâr görülmemiştir. Varyant olarak teklif edilen u- mumî esas plândan daha iyi bulunmamıştır.

18 — Taş rumuzlu proje:

Futbol sahasının cihet itibariyle konuşu muva- fıktır. Diğer sportif sahalar tam cihetinde değildir.

Bu sahalardan basketbol ve voleybol sahalarının ayrı bir gurup, tenis sahalarının d:a diğer ayrı bir gurup halinde yerleştirilmiş olması arzu ^edilirdi. Ko- şu pistinin virajlarının nısıf kutru haddinden küçük alındığı cihetle virajlar sertleşmiş ve koşu pisti tulü küçülmüştür- Kapalı tribünün alt kısmı tatminkâr olmadığı gibi cephenin üst kısmının tamamen came- kân yapılması muvafık görülmemiş ve gayn iktisadî bulunmuştur. Proje umumiyetle iyi bir çalışma mah- sulü olmakla beraber maksada uygun görülmemişt'r.

19 — Yozgat rumuzlu proje:

Sahaya giriş ve futbol sahasının konuşu iyidir.

Diğer sportif sahaların da tam şimal istikametine göre yerleştirilmesi de arzu edilirdi. Atletik atma ve atlama yerleri matlûba muvafıktır. Kapalı tribün u- fak bir tadilâtla madûba muvafık bir hale getirile- bilir. Projenin tertibinde gösterilen tevazu ve mu- hite uyma fikri çok yerind'e görülmüştür. Cephenin daha tatminkâr olması arzu edilirdi.

20 — 44444 rumuzlu proje:

Gerek futbol gerekse sportif oyun sahalarının spor tekniği bakımından konuşu muvafıktır. Açık tribünlerin tertibinde araziden istifade düşünülme- liydi. Kapalı tribün kullanış ve spor tekniği bakı- mından muvafıktır. Cephe mimarî bakımdan daha tatminkâr olmalı idi. Gişelerin adedi az bulunmuş- tur.

21 — Semi, Dumlu, Davs rumuzlu proje:

Bu projenin müsabakaya giriş şekli müsabaka şartnamesine tamamen uygun olmamakla beraber sahaların yerleştirilmesi spor tekniği bakımından muvafık görülmüştür. Kapalı tribün plân ve cephe itibariyle maksada uvgun değildir.

22 — Jüri heyetimiz tetkik neticesi yukarıda bildirilen projelerden Yüksek Mimar Orhan Sefa ve Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aruya ait 1 894 ru- muzlu projeyi birinci, Yüksek Mimar Salim Gürce ve Yüksek Mimar Muhittin Binan'a ait Yozgat ru- muzlu projeyi ikinci ve Yüksek Mimar Affan Lu- gal'a ait 44444 rumuzlu Projeyi üçüncü olarak itti- fakla seçmiştir.

Millî S ü s l e r m i z d e n rozetlere dair

Y a z a n : M l h r i b a n S ö z e r

Sayın hocam Prof. Dr. Süheyl Ünver'in teş- vikiyle millî süslermizden rozetleri toplamağa çalış- tım. Hocam, yalnız teşvik ile kalmıyarak, her zaman olduğu gibi benden yüksek yardımını da esirge- medi.

Bizim çok çeşitli olan ve her devirde ayrı bir hususiyet gösteren millî süslermizde rozetler mühim bir mevki alır. Selçuklar bunların taş üzerlerindi en mükemmellerini yapmıştır. Osmanlılar bunu bina süsleri arasına sokmuştur. Yeni yeni tesadüf ettiği- miz kitap süslerinde de pek güzellerini buluyor ve topluyoruz. Osmanlılar devrinde şarkta, Anad'ola- da ve sonra İstanbul'da yazılan ve tezhip edilen kitap- ların sayısı pek çoktur. Bunlarda rozetler yerlerine göre pek mutena vasıf gösteriyorlar. Osmanlılarda taşlar üzerinde Selçuklarınki kadar çok göremiyo ruz, nadiren fakat yerinde kullanılıyor. Onların da bazan pek güzellerini buluyoruz.

Tetkiklerimiz kütüphanelere kadar uzanınca gezdiğimiz eski millî âbidelerimizin rozet tezyinatı da dikkat nazarımızı çekiyor. Fatih camiinin eskiden kalan avlusu direk başlıklarının bazılarında ve ka- pısı üstünde birkaç rozete rastlıyoruz. Fatih'.'n oğlu Beyazıd II nin cami avlusu yan kapıları sağ v? so- lunda mahdut birkaç rozet görüyor ve bunlaıı bil- hassa pek mükemmel buluyoruz. Mükemmel bul- makta haklıyız. Çünkü Fatih'in otuz senelik İstanbul hayatında müstesna bir kudrette ve asalette yüksek bir süsleme sanatımız vardır. Sanatın son merhale- sine çıktığı bu senelerden sonra aynı kuvveti Fatih'- in oğlunda ve hafidi zamanında göremiyoruz. Varsa da pek ender misallerle karşılaşabiliyoruz. Bu bize sanatın gerilemediğini lâkin iyi yetişmeyen hâlefle-

H a s e k i m e d r e s e s i n d e rozetli bir başlık

rin, yahut iyi yetişme kabiliyetinde olan sanatkâr- ların artık himaye görememelerinden gerilediklerini anlatıyor. Her sanatkâra bir hâminin lâzım olduğunu bu vakıa bize hatırlatıyor. Meselâ Kanunî Süleyma- nın muhteşem devri olmasaydı Mimar Sinan yetişe- mez ve bu kadar olgun nisbette eser veremezdi.

Gördüklerimizin bize verdiği hakikî bir itminan ile Fatih'in müstesna zevki ve tab'an inceliğinin ^fesiri olmasaydı güzel sanatlarımız on beşinci asrın olta- larından sonra bu kadar mükemmel olamazdı. Diğer asırlarda bizde rağbet görsünler ve görmesinler yüksek kabiliyette sanatkârlaar tek tek Taslayabili- yoruz. işte bunlardan birinin ismi üzerinde değiı lâ- kin eserleri üzerinde durabileceğiz, ve bu suretle Mi- mar Sinan mektebinin sâi Mustafa gibi yüksek nakıs mütehassısı arkadaşlarına ince taş oyma ve sanatına vâkıf birisini daha katabileceğiz.

Yolumuz, d'Jnyanın çok defa 'boş geçen gün- lerinden birinde, kütüphaneler yolundan bir med- reseye ulaştı. Bu pek harap olan medresenin kapı- sından içeri bakmağa korktuk. Yanımızda burası- nın on sene evvelki temizliğini ve güzelliğini ve hat- tâ yeniliğini bilen ve bu güzel medreseyi seven muhterem hocamız vardı. Bize cesaret verdiler, gir- dik. Bu medresede oda, kapı, söve, parmaklık mef- humu kalmamış. Vaktiyle güzel çinileri varmış. Şim- di yerinde değiller. Cadde tarafındakileri elli sene- dir gören ve bilen yok. Kapısiyle, dershane üze- rindeki çini panolar hocamızın şiddetli israriyle yerlerinden sökülerek Çinili Köşkün duvarına koydurulmuş. Kapılarının ve pencerelerinin mer-

H a s e k i medresesi, darüşşifasi; i m a r e t i ; ilk m e k t e p ve eacı'.i.

( A : S : Ü l g e n )

mer sövelerini aralarındaki cüz î kurşunu kopara- bilmek için yerlere yıkabilen tiynette insanlar bu çi- nileri asla yerinde bırakmazlardı. Vaktiyle bu med- resenin odalarını ilme müştak olanlar doldururmus.

Şimdi harabelerinde büyük Fatih'in dediği gibi:

(Bumu növbet mizened ber tarımı efrâsiyab) Baykuşlar Iburaya tüneyen insanların sefaletin- den o kadar ürkmüş ki yerini beraber sefalette sü- rüklenen ve yalnız bırakılan zavallı yavruların enin- lerine ve ağlamalarına bırakmış. Hemen adını söy- lemeğe cesaret edemediğim bu medrese Haseki Hür- rem sultanın, yani Kanunî'nin haremi ve Selim II 11in annesi olan kadının 946 (1539) da yaptırdığı bi- nadır. Şimdi orada kurşunları, kapıları, pencereleri sökülen bu binanın direkleri üzerinde artık kaç sene ayakta durabileceğini tahmin edemediğimiz çıplak kubbeleri var. Bu muhteşem binada iyi gün görmüş,

son ihtiyarlık demlerinde yoksulluğa uğramışların asil bir düşkünlüğü var. Onu bu kadar ihmâle karşı ayakta tutan sebebi direk başlarında mevcut adedi 62 yi bulan güzel ve sevimli ve pek çeşitli rozet- lerde buluyoruz. İste burasının yegâne bozulmayan tam dört asırdır tazeliğini muhafaza ederek bu güne kadar gelen yegâne süsleri bunlardır. Kubbeleri da- ha bir müddet belki bunlara hürmeten yeryüzüne yuvarlannnyacak, belki bu güzel rozetler bir gün 'o binayı kurtarabilecek bir vesile olabilecek. O me- sut günler gelinceye kadar kubbeler bari dayanabil- se. İnşallah mimar Sinan binanın bir gün bakımsız harap olacağını düşünerek hesabını ona göre yapmış olsun. O, eserleri dehre dayanacak salabette yap- mış, lâkin insanların tahrip etmekteki kudretini he- saba katmış mı bilmiyoruz.

Yine erki Türk eserlerine ilgili olan hocamızın

medresesinde- saadet î-enboiü ı-ozetli bir direk başlığı Haseki

H a s e k i m e d r e s e s i n i n diğer bir g ö r ü n ü ş ü .

vaktiyle bu mahallede oturması hasebiyle anlattığı- na göre yangından çıkan bir çok aileler vaktiyle bu boş medresede barınmışlar. Medreseler İdarei Hu- susiyeye devrolununca mühim bir varidat menbaına kavuşan bu idare her oda başına haklı olarak beşer lira kira istemiş. Para verebilecek iktidarda olanlar müşteki bulundukları lâkin senelerle kendilerini pa- rasız barındıran bu odaları bırakmışlar, evlere çık- mışlar. Böylece odalar boşalmış ve medrese boş kal- mış. Ertesi gününden itibaren kurşunlarını çalmışlar, kapısını yıkmışlar. Mermer şokeleri çıkararak per- çin kurşunlarını almışlar, parmaklıkları ktoparmışlar.

İşte medrese bugünkü hale gelmiş. İdarei Hususiye buralara birer bekçi de koyamamış. Yine hocamızın izahına nazaran yangından çıkanlarl fakiı aileleri ba- rındıran o muhteşem Şehzade medresesi de kira yü- zünden boşalınca bir haftada harabeye dönmüş. Bu kadar süratli tahribe insanın inanmıyacağı geliyor.

Ben de asırlardanberi harap olmuş gibi bir manzara gösteren bu Haseki medresesinin on sene evvelki mamur halini İşitince hayret ettim, ve Türk İstan- bul'un 1 ürkün tapu senetleri mahiyetinde ve istan- bulu ebediyen Türkleştiren bu binalarından her sene

10-15 tanesinin bu suretle kaybolmasına ne kadar acıdım.

H a s e k i m e d r e s e s i v e ilk m e k t e b i n i n o n sene evvelki m a m u r h a l i

Yazımın mevzuunu teşkil eden rozetleri o hara- belerde tüneyen hakikaten fakir insanların etrafı- mızda hayrt nazarları içinde merdivenlere tırmana- rak topladık.

Haseki medresesinin 20 direği ve bu adette başlığını saydık. O başlıkların kubbe kemerlerinin oturduğu dört tarafı ve önden yuvarlağa dönen di- rek başlığı kısmı vardır. Bunların çok defa 3 ve 4 cephesinde bu rozetler ıstalaktitlerin aralarına yer- leştirilmiş bulunmaktadır.

Rozetler çok değişiktir, istisnasız hepsini al- dık. 58 çeşit bulduk. Kabartma veya oyma olarak taşa hâkkedılmiştir Aralarında hendesî şekillerle ve birçok üst üste gelen münhanilerle yapılan bu süs- ler arasında mahiyetini anlıyamadığımız örümcek ve saadet geçmesi gibi olanları vardır. Medresenin ka- pısında mevcut ve şimdi Çinili Köşk dış galen du- varında pencere üzerinde duran kitabedeki 946

( 1 5 3 9 ) tarihini de bir rozette buluyoruz.

Çinileri Kanunî devrinde bize ayrı bir tarz gös- teren ve çok defa Rodos'ta yapılıp denizden getiril- diği söylenen Selçuk üslubunda çinilerdir - ki şekil- leri şimdiye kadar görülenlerden çok başka ve de- ğişik renklerle bilhassa sarı rengi muhtevidir ve hep- si siyah tahrirlidir - çinilerden başka bir süsü olma-

Haseki m e d r e s e s i rozetli direk b a ş l ı k l a r ı n d a n bir ö r n e k

yan bu asil ve olgun yapıda olan bu medresenin ıstalaktitli başlıkları ve bilhassa bu yazımıza koyduğumuz rozetl-ariyle ve duvarına yine devrinde yapıldığını tarzından anladığımız süslü boıdür ye- gâne ziynetini teşkil ediyor. Göz bu asil binanın için- de süslere boğulmuyor. İstersek binanın yüksek ihti- şamını, istersek olgun nakışlarını ayrı ayrı görebili- yoruz. Bu nakışlar bazı yerlerde sanki mutlaka ha- rap olmaları icap ediyormuş gibi ihmal olunan ve mükemmel bir Sinan eseri olan ibrahim Paşa med- resesindeki fresk kabartma nakışlara ne kadar ben- ziyor. Aynı devrin, aynı mektebin mahsulü. Mimarî ile süslerin bu kadar yakın akrabalığına ve bu uy- gunluğa hayran olmamak kabil değildir.

Yazımıza esas olan rozetler üç boydur. Büyük boylar 9 - 9,5 - 10 cm. kutrundadır. İkinci boyda- kiler 6 - 6,5 - 7 cm. dir. Üçüncü boyu 4,5 - 5,5 dir.

Çeşitlerin çoğunu tezyinat örneklerine soktuk.

Daire içinde bir merkezden gittikçe açılan helezon- lar rozetlerin en nazarı dikkati çekenlerdir. 8 ve 1 6

ya ayrılan dilimlerden daireye dönen şekiller göze ç'ok cazip geliyor. 6 köşe yıldızlardan birkaç tane saydık. Tezhip yolunda bulut dediğimiz bir örnek daire hududundan aşıyor. Buna Çin bulutu veya ej- derhanın çok üslûplanmışı diyenler de oluyor. Aksi yola dönen helezonlarda sanatkârın hakikî ibda kud- retine hayran olmamak kabil değildir. Şimdiye ka- dar yapılanlar arasında bunu görmemiştik. Başka- larının (creation) dedikleri uydurmaların burada mevki kazanmadığını ve bunun uydurma olmayıp bütün örneklerin fevkinde değişik bir tarza malik olduğunu bize gösteriyor. Aksi dönen helezonlar burada müstesna bir güzelliktedir.

6 köşeli güller pek çeşitlidir. 6 saadet sembolü geçmesini içine alan 6 lı rozeti pek yüksek bir sanat eseri olarak alıyoruz. Bu en büyük rozetlerdendir.

9,5 cm. kutrundadır.

Biri taranmış, diğeri sade bırakılmış 2 hataî bulduk. 6,5 cm. kutrunda bir dairede dikenli bir yuvarlağı ayaklarından ikisi ile tutmuş bir örümcek bulunması hayretimizi m,ucip oldu, ve bunun ne için buraya hâkkedildiğini anlıyamadık. Bu örümcek aca- ba burasının harap olmasına mani olamıyan lâkin kubbelerini ayakta tutabilen bir tılsım mı idi? Buna ihtimal vermiyerek üzerinde durmıyarak, hemen geçtik.

Bir orta büyüklükte yuvarlak içinde bir mer- kezden dağılan 6 lâleli bir örnek pek muvaffak ol- muştu. Bunun bir örneğini Beyazıd camiinde bulduk.

Haseki medresesinde bulduklarımızla karşılaştırıl- malıdır.

Haseki deki motifler arasında birçok sade ve bir kaç tane de katmerli güller bulduk. Bir kaç tane 6 ve 8 köşe hendese şekilleri taşa pek muvaffakiyet- le hâkkedilmiştir. Bütün bunlar artık taş işçiliklerin- de kullanılır mı bilemeyiz, ama tezhipte her zaman kabule lâyık mevkileri vardır. Bunlar mükemmel bir surette işlenebilir.

Bunlar Selçuk âbidelerinde olduğu gibi med- hal taşlarına çok olmamak suretiyle hâkkedilebilir, veyahut yeni yapılan binaların tavan göbeklerine örnek olabilir.

.en diğer iki ö r n e k ve m a k t a l a r ı

•Haseki m e d r e s e s i taşa o y u l m u ş r o z e t l e r i n d e n b i r k a ç ö r n e k [ ( . ) (..) işaretliler B a y e z : d c a m i i n e aittir]

H a s e k i m e d r e s e s i taş r o z e t l e r i n d e n diğer ö r n e k l e r [ ( . ) v e ( : : ) işaretliler B a y e z i d c a m i i n e aittir]

Bu gibi rozetlerijniz mezar taşlarımızda da pek çoktur. Onları maalesef toplıyamadık. İçinde dik- kate ve üzerinde durmağa değeri olanlar az değil- dir. Bunların hüzün veren yeni mezarlara örnek ol- masını dilemem. Herkes onları yaşarken görsün.

İşte bu topladığımız örneklerin hâlâ tatbik yer-

leri vardır, ve bunlar iyice görüldükten sonra esas- larını tozmadan eskilerine hiç benzemiyen yeni ve asil örnekler ibda olunabilir.

Etüdümü değerli hocam Prof. Dr. Süheyl Un- veT'in zenginleştirdiklerini kaydetmekle sevinç duy- maktayım.

M i m a r î bilgisi :

K ü t ü p h a n e b i n a l a r ı

Bugünün mimarîsi her binayı, maksat ve kulla- nış bakımından, bütün ihtiyaçları kusursuz karşıla- yacak tarzda şekillendirmekle mükelleftir. Bibliyo- tek binaları inşa etmek, zamanımızda, ayrı bir ih- tisası icap ettirecek derecede mühim hususiyetler aız- etmektedir. Garp memleketlerinde bugün mevcut o- lan ve bibliyotek tekniğinin bütün incelik ve kolay- lıklarını ihtiva eden muazzam b^:nalarla az çok mu- kayese edebileceğimiz ve sırf bu maksatla inşa e- dilmiş ıbir kütüphane binamız yoktur. Esasen okumak, ilmî tetebbülerde bulunmak zevki memleketimizde ancak yeni yeniı umumîleşmektedir.

Bilgi ve teknik âleminde ön safta gelen mil- letlerin ölüm kalım mücadelesile mukadder istikbal- lerine veçhe vermeye savaştıkları bu zamanda, me- denî dünyada bir varlık iddia edebilmek için en bü- yük davanın okumak, anlamak ve bilmek olduğu muhakkaktır.

Fertlerin kendi evlerinde, kendi vasıtalarıyla tedarik edebildikleri mahdut miktarda eserlerle cid- dî ve umumî bir kalkınma temin edilemez. Bütün milleti, kifayetli bir şekilde, ancak umumî bibliyo- tekler aydınlatabilir. Halkevlerinin bu sahada ilk a- dımı atmak yolunda olduklarını memnuniyetle gö- rüyoruz. Fakat bu lr;mmet kâfi değildir.

Her şehrimizde malî ve idarî imkânlara göre müstakil biver bibliyotek binası olmalı, bunların muhtevaları günden güne zenginleştirilmelidir.

Bibliyotekler tes'sinde idarei maslahat yoluna gidilerek metrûk bir mederesenin bir hamamın veya bir mescidin, «şimdilik» kaydile, bibliyotek hal^rne sokulması; bir hâfızı kütüp ve bir hademe kadrosu ile bu bibliyotekin idare edilmeye kalkışılması yanlış bir harekettir.

Modern, konforlu ve sırf bu maksat için ya- pılmış bir bibliyotek binasının içindeki atmosfer'n ve okuyucunun burada göreceği yenilik ve kolay- lıkların, okuma zevki üzerinde yapacağı müsait te- sirleri izaha lüzum yoktur.

Bibliyoteker tarihine ait kısa bir not.

Mısırda yapılan araştırmalarda, Milâttan 2400 yıl evveline ait tarihî kayıtlara bakılarak ilmî ve ta- rihî malûmatı ihtiva eden Papirüs tomarlarının, «Ru- hun Şifa evi» adı verilen hususî müesseselerde mu- hafaza edildiği tahm^;n edilmektedir.

Asur imparatorluğunun merkez şehri olan Ni- nive'deki Hükümdar bibliyoteği, tarihçe müsbet o-

laıak yapılan kazılarda bulunarak British Museum'a nakledilen eserler, çivi yazıs'le yazılmış 24.000 a- det 1 6 X 2 4 cb'adında tuğla levhalardan İbarettir.

Eski Yunanlılar İskender'yede Milâttan 250 yıl önce meşhur İskenderiye bibliyoteğini kurdular. Bu müessese 400 bin Papirüs tomarını ihtiva ediyordu.

Milâttan 150 yıl önce de Bergamada bir Yunan bibliyoteği kuruldu. Buradaki eserler ince deri par- şömenler üzerine yazılı idi.

Romalılar harp ganimeti olarak muhtelif mem- leketlerden getirdikleri eserlerle Romada Milât sı- ralarında bir çok bibliyotekler tes s ettiler. Buralar- daki eserler yunanca ve lâtince olmak üzere büyük yekûnlara iblâğ edildi. Bu müesseselerden en meş- huru «Ulpia» bibliyoteği idi.

Ortaçağ bibliyotekleri yalnız dinî eserleri ih- tiva etmek üzere kiliselerde ve manastırlarda, u- mumun istifadesinden ziyade rahiplere mahsus ola- rak tesis edildi. Bu zamana ait eserler deri parşö- men sahifeleri ikiye katlanarak ve ortadan dikilerek

t Kodeks» şekline getirilir ve muhafaza edilirlerdi.

Biitün bu eserler rahipler tarafından vücuda geti- rilir ve itina ile istinsah edilirdi. Manastır bibliyo- teklerinde eser adedi 500 ü aşmazdı.

islâm devrinin umuma mahsus ilk büyük bib- liyoteği Abbasî halifelerinden Me'mun tarafından Bağdatta kuruldu. Kahirede Mısır Fatımîlerine ait bibliyotekte de çok değerli eserler bulunuyordu.

Bunlardan 6500 kadarı yalnız riyaziye ve astrono- miye aitti. Harunurreşidin kurduğu bibliyotekte de garp memleketlerine örnek olacak mahiyet ve e- hemmiyette idi.

^»ase» umumî bibliyotekler vücucîe getirmek hususunda slâm dünyası avrupalılara takaddüm et- miş ve bu ihtiyaç şarkta daha evvel hissedilmiştir.

Rönesans devrinde, orta çağın ortadan kal- dırmaya çalıştığı dinî mevzular haricindeki Yunan ve Roma eserleri toplanarak yine umuma mahsus nrüesseseler teşkil edildi-

Matbaanın icadından sonra kitaplar çoğaldığı .için umumî bibliyoteklerin adediı de. arttı.

Bilhassa Almanyada memleket, şehir ve üni- versite bibliyotekleri 16 nc asırda çok İnkişaf gör- dü.

Gerek Almanyada, gerek Fransa, İtalya ve İn- gilterede 1 6 ııci ve 1 7 nci asırlarda kurulan umumî

bibliyo tekler, 'bugün bu memleketlerde m-evcut olan büyük devlet ıbibliyoteklerinin esasını teşkil etmiş- lerdir.

İS inci fışırda bibliyoteklerde rahle sistemi ye- rine salon bibliyotekleri şekli geçü. Bu sistem de büyük bir salon halinde yapılan bibliyotek, hem de- po, hem okuma yeri, hem de idar: kısmını ihtiva ediyordu.

19 urcu asırda bugünkü bibliyotek şekli ilk de- fa olarak İngilterede tatbik e d İm eve başlandı; ve depoları, okuma salonları idare kısımları birbirin- den ayrı tertiplenmiş bibliyotek binaları meydana gelmeye başladı.

20 nci asırda, Umumî Harp sıralarında uzunca bir duraklama geçirdikten sonra b bliyotekçilik "bü- tün medenî memleketlerde büyük bir inkişafa maz- har oldu-

Bugün dünyanın en büyük bibliyotekleri mil- yonlarca cildi ihtiva etmek üzere Rusyada, Fransada, Amerikada, İngilterede, Almanyada, İtalya ve is- panyada muazzam modern binalarda umumun isti- fadesine açık bulunmaktadır.

1 — Binanın ehemmiyeti.

Üzerine aldığı vazifeyi iyi yapabilmek için bib- liyotek muayyen şartları haiz bir «Bibliyotek binası- na yerleşmek mecburiyetindedir. Bu şartlar müesse- senin mahiyetine ve gayesine göre değişir. Umumi- yetle bina, kitapların her türlü tahribattan masun ka- lacağı şekilde ve muntazam surette saklanmalarını te- min edecek, idarecilerin işini kolaylaştıracak ve ki- taplardan okuyucuların kolaylıkla istifadelerini müm- kün kılacak tesisatla cihazandırılmalıdır. En doğrusu bibliyotek binası olarak İnşa edilmiş bir binada ku- ıulmalıdıı. Başka maksatlarla inşa edilmiş binalara yerleştirilen bibliyotekler vazifelerini iyi bir şekilde yapamazlar. Bu bakımdan binaya bibliyotekçilikte çok ehemmiyet verilir.

Bibliyotek binası, kendine mahsus pek çok hu- susiyetleri olan binalardandır. Ve bunun inşası için mimar esaslı etüdler yapmak ve her şeyden evvel burada çalışacak olan bibliyotekçinin fikrini almak,

projesini âdeta onunla beraber vücuda getirmek mecburiyetindedir. Ancak mimarla bibliyotekçinin el ele vermesi suretile dir ki bugünkü ihtiyaçlara ce- vap verebilecek bir bibliyotek binasının inşası müm- kün olabilir.

II — Binanın yeri.

Bina her şeyden evvel okuyucuların vakit kay- betmeden kolaylıkla gelebilecekleri bir yerde olma- lıdır. Şehrin merkezi ve bilhassa üniversitenin ve di- ğer ilim müesseselerinin topluca bulundukları yer en ziyade tavsiyeye şayandır. Küçük halk bibliyotekçik- leri şehrin muhtelif semtlerine dağılabilir, fakat bun- lara merkez vazifesini görecek şehir b!bliyoteği de tercihan şehrin merkezinde kurulmalıdır.

Şehrin merkezinde ve binaenaleyh kalabalık ve gürültülü bir yerinde olacağına göre binada sükûnet temin edilecektir? Şunu hatırlatmadan geçmiyelim ki bibliyotek idaresi okuyucular için evvelâ her türlü gürültüden âzade, sakin bir okuma salonu vücuda ge- tirmek mecburiyetindedir. Bunun için bina, şehrin ve yahut ilim muhitinin merkezinde fakat çok geniş bir arsanın içinde inşa edilmelidir. Arsanın bibliyotek binasını çerçeveleyecek kısımları ağaçlandırılmalı, küçük bir park haline getirilmelidir. Böyle büyük bir arsanın teminine imkân yoksa okuma salonu binanın merkezine yerlest-'rilebilir ve su suretle gürültünün okuyucuları rahatsız etmemesi temin olunur.

Binanın böyle bir arsa içinde tecrit edilmesi yan- gın tehlikesini tamamen bertaraf etmek için de fay- dalıdır.

III — İnşa malzemesi.

İnşaat İçin kullanılacak malzeme, müesseseyi yangın tehlikesinden tamamen masun bir hale getir- meli ve çok dayanıklı olmalıdır. Modern bibliyotek- lerin inşaatında ahşap malzeme hemen hemen hiç kul- anılmamaktadır. Mevcut modern binaların ekserisi betondur. Ayrıca binanın, rütubete tamam-en mâni

olacak şekilde inşasına da dikkat edilmelidir.

(Devam edecek)