ENDOKRİN CERRAHİSİ VE

ENDOKRİN CERRAHİSİ VE

HEMŞİRELİK BAKIMI

Endokrin Hastalıklarının Cerrahi Tedavisi

Ve Hemşirelik Bakımı

•

Hipofiz Bezi Cerrahisi ve Bakım

•

Tiroid Bezi Cerrahisi ve Bakım

•

Paratiroid Bezi Cerrahisi ve Bakım

HİPOFİZ BEZİ

CERRAHİSİ

•

0.5-1gr

ağırlığında, kadında

gebelikte iki

katına çıkan

•

10-15 mm

çapında,

•

Optik

kiasma

ve

kavernöz

sinüse komşu

•

Hipotalamusa hipofizer sap ile

Hipofiz Bezi Hastalıkları

Hipopituitarzm

Anterior hipofiz hormonlarından birinin yada birkaçının yetersiz salgılanması

Tümör Travma

Vasküler lezyonlar Hipofizektomi

Tümörlerin hipofiz bezine baskısı Postpartum hipofiz nekrozu

Simmond hastalığı

Etkilenen hormonun eksikliğine bağlı belirti ve bulgular ortaya çıkar. Örn: adrenokortikal yetmezlik, hipotiroidizm, üreme sistemiyle ilgili

Hiperpituitarizm

Anterior hipofiz hormonlarının birinin yada birkaçının aşırı salgılanması

Temel neden hormon salgılayan bir hipofiz tümörüdür. Cushing sendromu Akromegali Hiperprolaktinemi Amenore Galaktore Hipertiroidi

Hipofizin Cerrahi Tedavi Gerektiren Hastalıkları

•

Hipofizin Fonksiyonel Adenomları

Nonfonksiyonel Adenomlar

•

Malign Hiperplaziler

Kraniofarengiomalar

Cerrahi Teknikler

Transsfenoidal

yaklaşımlar

Transkranial

yaklaşımlar

Cerrahi sonrası komplikasyonlar

• Enfeksiyon; menenjit, sellar apse, intrakranial apse, sinüzit, yara enfeksiyonu • Rinore, pnömosefali

• Hipotalamik hasar

• Diabetes insipidus, hipopitüitarizm

• Kranial sinir hasarı; optik sinir travması, optik sinir infarktı, optik sinirin

hematom ile kompresyonu, 3. ve 6. kranial sinir felci

• Vasküler; kanama, vasküler hasar yada oklüzyon, travmatik anevrizma, venöz

hava embolisi

• Burun deformitesi, mukosel, dental uyuşukluk

Pre-op hasta hazırlığı

• Ağız bakımı-(diş fırçalama 4-6 hafta sonra) • Rinore takibi • Hapşırma-öksürme • İlaç kullanımı • Yeme-içme • Mobilizasyon • Postop tetkikler

• Anksiyetenin kontrol altına alınması

H A S T A E Ğ İ T İ M İ

Pozisyon • Hasta yatakta semi-fowler pozisyonda yatmalıdır. Nazal

girişimlerden sonra burunda tamponlar bulunabilir ve solunum zorlaşabilir.

• Yine ödem nedeniyle burundan solunum zorlaşabilir. Nazal

spreylerin kullanımı uygun şekilde sağlanmalıdır.

Ağız bakımı • Hastanın ağız hijyeni önemlidir. Enfeksiyonun önlenmesi açısından oral temizlik özellikle ağzın çalkalanması şeklinde yapılmalıdır.

Sublingual girişimlerden sonra 4-6 haftaya kadar diş fırçalanmaz.

Aldığı- çıkardığı takibi

• 2 saatlik AÇT takibi yapılmalıdır.

İdrar çıkışındaki artış, aşırı susama, idrar osmolaritesinde düşüş ADH salgısındaki değişimi göstermesi açısından önemlidir.

Nörolojik muayene • Hastanın bilinç durumu yakından izlenmelidir. Bilinç değişiklikleri ameliyat alanındaki kanamaya, ödeme ve elektrolit

dengesizliğine işaret ediyor olabilir.

Sıvı desteği- oral beslenme

• Genellikle izotonik sıvılar verilir. Fakat Addison, diyabet gibi

durumlar varsa iv sıvı farklı olabilir. Genellikle yeterli oral sıvı-gıda alımı sağlanınca iv sıvı kesilir.

• Hastanın durumuna göre diyet düzenlenir. Elektrolit düzeyi, kan

şekeri göz önünde bulundurulmalıdır.

Rinore takibi • Hastanın burun akıntısı, BOS ve kanama yönünden değerlendirilip miktarı takip edilmelidir.

• Hasta ameliyattan Lomber drenaj sistemiyle çıkmış olabilir.

Lomber drenajın güvenliği sağlanmalı ve drenaj kanama ve miktar yönünden takip edilmelidir.

• Greft alanı enfeksiyon ve kanama yönünden takip edilmelidir. • Hastaya hapşurma- öksürme burun temizliği gibi durumları

TİROİD BEZİ CERRAHİSİ

VE HEMŞİRELİK BAKIMI

Tiroid Bezi Anatomi ve Fizyolojisi

• 5. servikal vertebra ve birinci

torasik vertebra arasında bulunur.

• 5cm uzunluğunda 3cm

genişliğinde ve 30 gr ağırlığındadır.

Tiroid hormonlarının görevleri

Hücresel metabolik aktivite kontrolü

Hücre ve doku fonksiyonlarını düzenleyerek tüm metabolizmanın hızını belirler.

Hipotiroidizm

Kandaki T3 ve T4 düzeyi yetersiz

Metabolizma hızı yavaş • soğuk intoleransı, • depresyon, • kuru cilt, • yorgunluk, • eklem ağrıları, • menstrüel düzensizlikler, • kabızlık,

• mental yeteneklerde azalma, • kas krampları,

• güçsüzlük,

• uykuya meyil ve • kilo artışı

Hipertiroidizm

Kanda T3 ve T4 düzeyi yüksek

Metabolizma hızı artmış

 İştahda artış,

 kadınlarda menstrüel kanamanın azalması,

 dispne,

 yorgunluk,

 sıcağa toleransın azalması,  barsak motilitesinde artış,  aşırı terleme,

 sinirlilik,  fotofobi,

 uyku bozuklukları,

TİROİD KRİZİ

• Tiroid krizi, tiroid hormonların aniden fazla miktarda salgılandığı, yüksek ateş,

taşikardi, dehidratasyon, dispne, irritabilite ve deliryumla seyreden ve öldürücü olabilen bir durumdur.

• Tiroid krizini başlatan durumlar; travma, enfeksiyon, cerrahi girişim, gebelik,

antitiroid ilaçların ani kesilmesi, tiroid bezinin güçlü palpasyonu …

• Belirti ve bulgular esas alınarak hipertiroidizmden ayırdedilir.

TİROİD KRİZİ

Tedavi

•

Soğuk uygulama

Nemli oksijen

•

Dekstroz içeren sıvılar

Propylthiouracil,

•

Şoku önlemek için hidrokortizon verilir

Hipertiroidizmde Bakım

• Hipertiroidizm metabolizmayı hızlandırarak iştah artışına ve negatif nitrojen

dengesine yol açtığından, hastaya protein, vitamin, kalori, ve mineral yönünden zengin bir diyet verilir

• Hasta sakin ve stresten uzak bir odaya alınmalıdır.

• Hasta sıcak intoleransı olduğundan serin ortamda tutulmalıdır.

• Korneal ülserasyon ve enfeksiyon gelişimini önlemeye yönelik göz bakımı

konusunda bilgilendirilir.

• Günlük kilo takibi

• Hipotiroidizm belirtilerine yönelik izlem

• Hastaya verilen eğitimin yazılı bir şeklinin verilmesi evde bakım açısından

NODÜLER GUATR

• GUART Tiroid bezinin herhangi bir nedenden dolayı boyutunda artış

olması ve büyümesidir.

• Diffüz ve nodüler olarak sınıflandırması yapılır.

• Nodüler guatr ‘multipl nodüler guatr(MNG)’ veya tek nodül ‘soliter’ şeklinde

• Çevre tiroid parankiminden farklı ve

radyolojik olarak ayırt edilebilir tiptedir

• Asemotomatiktir • Yavaş büyür

• Tek veya çok sayıda solid yada kistik

olabilir

• Çoğu bening özelliktedir. • Malignite oranı %5’tir.

Tiroidektomi

Tiroid bezinin cerrahi olarak çıkarılmasıdır.

• Subtotal tiroidektomi: tiroid

bezinin bir kısmının çıkarılması

• Total tiroidektomi: tiroid bezinin

Ameliyat öncesi bakım

• Amaç: hastanın anksiyetesini azaltmak ve güvenliğini sağlamaktır. Bu

amaca uygun hasta eğitimi verilir.

• Hastaya ameliyatı(ameliyatın şekli, insizyon yeri, drenleri) ve yasal süreci

hakkında bilgi verilip hasta bilgilendirilmiş onamı alınır

• Derin solunum, öksürme egzersizleri ve spirometri kullanımı öğretilir • Erken mobilizasyonun öneminden bahsedilir.

Ameliyat sonrası bakım

• Amaç: Bozulan homeostazisi yeniden sağlamak

• Dengenin yeniden sağlanması, hastanın kendi solunumunu sürdürmesi,

Sorun Bakım

KANAMA Yaşam bulguları takibi

Drenaj miktarı , drenajın özelliği

İnsizyon bölgesi pansumanlarının takibi

Sık sık yutkunma, nefes alma gibi zorlanmaların takibi HEMATOM GELİŞME RİSKİ Hastaya semi fowler pozisyon verilmesi

Dren tamamen dolmadan boşaltılması

SOLUNUM GÜÇLÜĞÜ Solunum sayısı, niteliğinin değerlendirilmesi

Boyun bölgesinin şişlik ve sertlik yönünden izlenmesi İnsizyon pansumanının sıkmaması

Acil girişim için entübasyon setinin hazır bulundurulması LARENGEAL SİNİR HASARI

NEDENİYLE SES KISIKLIĞI

Sorun Bakım

İnsizyona ve doku hasarına bağlı ağrı

Ölçek kullanılarak ağrının yeri, şiddeti, süresi değerlendirilir. Gerekli medikal tedavi uygulanır.

Hastaya uygun olan nonfarmakolojik yöntemler uygulanır. Doğru baş boyun pozisyonu verilir.

Hipokalsemi Ağız, el ve ayaklarda uyuşma olup olmadığı değerlendirilir. Kan kalsiyum değerleri izlenir.

Chvostek belirtisi ve trousseau belirtileri değerlendirilir. Nabızda ritim bozukluğu değerlendirilir.

EKG’de QT aralığı değerlendirilir. İnsizyona bağlı boyun

bölgesinde gerginlik

Hastaya semifowler pozisyon verilir. Baş ve boyun yastık ile desteklenir.

Boynun hiperfleksiyonu ve hiperekstansiyonu önlenir. Yara yeri ve dren ile ilgili

enfeksiyon

Yara yeri kızarıklık, şişlik, akıntı,ödem, koku ve ısı artışı yönünden değerlendirilir.

Dren giriş yeri lokal enfeksiyon belirtileri açısından izlenir. Yeterli dengeli beslenmesi sağlanır.

PARATİROİD CERRAHİSİ

VE BAKIMI

• %80 oranda 4 adet olan ve 2 adet üstte ve

2 adet alt kısımda yerleşim gösteren

sarımtırak renkte 6-3-2mm boyutunda ve 30-50mg ağırlığında bir bezdir.

• Boyutlarının küçük olması cerrahi

sırasında yanlışlıkla çıkarılması yada adenomlarla karıştırılmasına neden olabilir.

HİPOPARATİROİDİZM

Tiroid cerrahisi sırasında paratiroid bez hasarı

Paratiroid bezin çıkarılması Nedeni bilinmeyen atrofi

Enfeksiyon

Boyun radyoterapisi

Nöromüsküler hiperaktivite Hipokalsemi

Hiperfosfatemi

İletim bozuklukları ve kasılmalar Tetaniler (trousseau ve chvostek

bulguları pozitiftir)

Baş ağrısı Taşikardi

Kabuklu ve kuru cilt Saçlarda dökülme

Huzursuzluk Diyet

Calsiyum glukonat D vitamini

HİPERPARATİROİDİZM

Paratiroid bezinden artmış PTH salınımı

Kemik dekalsifikasyonları Osteoporoz

Böbrekte ca++ çökmesi enfeksiyon ve taş oluşumu

Hemşirelik Bakımı

• Preop Bakım: Rutin cerrahi hazırlık, hasta eğitimi ve anksiyetenin

azaltılması preop bakımın kapsamındadır.

• Diyette kalsiyum alımının düzenlenmesi hiper/hipokalsemi tablosunun

ağırlaşmasının engellenmesi bakımından önemlidir.

• Hastanın mental durumu kontrol edilmelidir.

• Hastanın kardiyak göstergeleri yakından izlenmelidir. • Renal fonksiyonları değerlendirilmelidir.

Paratiroid cerrahisinde post-op bakım ve takip tiroidektomideki gibidir.

• Kanama, solunum yolu obstrüksiyonu, enfeksiyon, larengeal sinir hasarı

seroma gibi komplikasyonlara karşı hasta izlenmelidir.

• Hasta hipokalsemi belirti ve bulguları yönünden yakından takip edilmeli,

sıvı elektrolit dengesi korunmalıdır.

• Post-op dönemde de aç kemik sendromun yaşanabileceği unutulmamalıdır. • Dijital kullanan hastalarda DİKKAT!

ADRENAL BEZ HASTALIKLARI

Addison Hatalığı Cushing Sendromu

Belirti ve Bulgular

• Kaslarda güçsüzlük,

bulantı-kusma, halsizlik

• Eklemlerde hiperpigmentasyon,

aksiller ve pubik kıllarda dökülmeler

• Hipotansiyon,

• Hiponatremi,hiperkalemi, • Hipoglisemi

Cerrahi girişim, gebelik, travma gibi durumlar Addison krizine neden olabilir Adison Krizi; Hipotansiyon, hızlı yüzeysel nabız, hızlı solunum, soğukluk,

solukluk gibi şok belirti ve bulgularına yol açar.

Tedavi

Nedene yönelik tedavi Hipoglisemi tedavisi Sıvı replasmanı

Hormon replasmanı uygulanır

Tanı; Hasta hikayesi, lab.

Hemsirelik Bakımı

• Vital bulguları yakından takip edilmelidir. • AÇT ve kilo takibi yapılır.

• Sıvı alması ve sıcak havalarda sodyum alımını arttırabileceği açıklanır • Eğitim

• Addison krizi açısından gözlenir (Siyanoz, ateş,hızlı-zayıf nabız, hızlı

solunum).

• Stresörlerden uzak bir ortam önerilir.

Cushing Hastalığı

Nedenleri

• Ekzojen olarak glukokortikoid uygulanması • Hipofizer adenom

• Ektopik ACTH sendromu • Adrenal korteks tümörleri

Adrenal korteksin aşırı fonksiyon görmesinden

Hemsirelik Bakımı

• Hasta sıvı-elektrolit açısından izlenir. AÇT yapılır.

• Ödem kontrolü yapılır, cilt bütünlüğünün devamı sağlanır. • Enfeksiyonlardan korunur.

• Mental durumu değerlendirilir.

• Hastanın yüksek protein, kalsiyum, D vitamini, düşük tuz ve karbonhidrat

içeren diyet alması sağlanır.

• Hastaya ve ailesine ilaçlarının dozlarını atlamaması ve aniden kesmemesi

Kortikosteroid Tedavisi

• Transplantasyonlarda,

• Enflamasyon ve otoimmünite gibi durumlarda dışarıdan verilmektedir. • Antiallerjik ve antienflamatuar etkisi nedeniyle romatizmal ya da bağ

CERRAHİ

Adrenal bezin

çıkarılması

Adrenelektomi

Ameliyat Öncesi Bakımda

• Sık yaşam bulguları takibi (HT bulguları yönünden izlem) • AÇT takibi

• Günlük kilo takibi

• Elektrolit dengesizlikleri yönünden izlem

• Enfeksiyon belirti bulguları yönünden izlem önemlidir.

Adrenelektomi sırasında adrenal yetmezlik gelişmesini önlemek için ameliyat sabahı glikokortikoid preparatı (IM ya da Oral) verilir.

Ameliyat sonrası

• Amacımız: • Şok ve enfeksiyonu önlemek

• Glikokortikoidlerin normal düzeyde

olmasını sağlamak

Taburculuk

• Unilateral adrenalektomi sonrası geçici

• Bilateral adrenalektomi sonrası Ömür boyu Kortikosteroid replasmanı

gereklidir.

• İlaçların kullanım şekli dozu ve birden bırakmaması konusunda bilgi

KAYNAKLAR

• Aslan F. E.,2016, Cerrahi Bakım: Vaka Analizleri İle Birlikte, Akademisyen Tıp

Kitabevi

• Karadakovan A, Aslan F. E., 2010, Dahili Ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım, Nobel

Kitabevi

• Erfil F, Elbaş N. Ö., 2001, Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği, 4. Baskı, Ankara

• Türk Nöroşirürji Derneği Nöroonkolojik Cerrahi Öğretim Ve Eğitim Grubu, Hipofiz

Adenomları

• Berker M., Hazer D., 2014, Hipofiz Makroadenomları, Türk Nöroşirurji Dergisi , Cilt:

24, Ek Sayı: 3, 20-25

• Emral R., 2004, Ön Hipofiz Bezi Yetersizliğinin Nedenleri, Ankara Üniversitesi Tıp