Maalesef oluşum mekanizmasının tersi olarak bazı radikaller stratosferdeki ozonun ayrışmasını tek yönlü olarak katalize eder. Bu radikaller aşağıda sırasıyla verilmişlerdir.

(1)

STRATOSFERDEKİ OZON PARÇALANMASI

Maalesef oluşum mekanizmasının tersi olarak bazı radikaller stratosferdeki ozonun ayrışmasını tek yönlü olarak katalize eder. Bu radikaller aşağıda sırasıyla verilmişlerdir.

1. NO Radikali:

NO radikali atmosferde hem doğal hem antropojenik kökenli olarak meydana gelir ancak son derece aktif olduğundan antropojenik olarak meydana gelen NO stratosfere ulaşamadan tepkimeye girer.

Fakat özellikle yapay gübrelerden kaynaklı olan N

2

O reaktif olmadığından stratosfere kadar yükselir ve orada , 20 km yükseklikte yaklaşık 100 ppb, 10 km yükseklikte 200 ppb NO bulunabilir.

Bu NO aşağıdaki tepkimelerle ozonun parçalanmasını katalizler,

25 km yükseklikte yukarıdaki k değerleri kullanılarak NO nun ortalama ömrü hesaplanırsa ,

τ

NO

= 1/(k

1

[O

3

]) = 70 s hesaplanır.

Bu iki parçalanma tepkimesinden ayrı,

tepkimesi ışık yardımı ile gerçekleşir bununda hız sabiti k olsun, bu durumda parçalanma tepkimesi O

3

+ O= O

x

diyecek olursak

d[O

x

]/dt = -k

1

[O

3

][NO] – k

2

[NO

2

][O.] + k[NO

2

] Bu tepkimenin dengede olduğu varsayılırsa d[O

x

]/dt = -k

1

[O

3

][NO] – k

2

[NO

2

][O.] + k[NO

2

] = 0 buradan k[NO

2

] çekilirse ,

d[O

x

]/dt= -2k

2

[NO

2

][O.] olur ve yukarıdaki iki parçalanma tepkimesi için hız oranları sabitlerin oranları

olarak hesaplanırsa [NO

2

]/[O

3

]=4,5 bulunur.

(2)

Bu durum ozonun NO yardımıyla parçalanma eğiliminde olduğunu gösteriyor. Bunun dışında

Tepkimeleride cereyan etmektedir.

2. OH Radikallerinin ozonu parçalaması.

OH Radikalleri atmosferde her an var olabilen radikallerdir. Atmosferde çok sayıda tepkimeye sebep olurlar, ve kolaylıkla meydana gelip kolaylıkla katbolurlar.

Bu OH radikalleri,

Tepkimeleri ile ozonun parçalanmasını katalizler. Dikkat edeceğimiz nokta burada OH radikallerinin meydana gelme hızının tamamen antropojenik olmamasıdır, sadece doğal gaz kaçaklarından meydana gelen metan antropojenik olabilir ancak bu metanın stratosfere ulaşması olanak dahilinde değildir.

3. Klor Radikalleri:

Klor radikalleri nin ozonu parçalaması aşağıdaki tepkimelerle özetlenebilir,

Cl. = klor radikali

(3)

40 km yükseklikte yukarıdaki üç tepkimeden birincinin üçüncüye oranı 0,9 ve birincinin toplam bozunma tepkimesine oranı ise 3,4.10

⁴

tür. Yani klor radikallerinin katalizi çok hızlıdır, OH radikallerinden onlarca kez hızlı olarak oksijen radikallerini ve ozon moleküllerini katalize eder.

Brom radikalleride tamamen aynı etkiyi yapar

(4)

Işık gereksinimi olmayan toplam tepkimeler

Veya Br radikali ilede aynı tepkimeler olur.

(5)

DEPO GAZLARI

HO. Radikalinin katalizinde 1. Tepkime, NO

2

çevriminde 1. Ve 2. Tepkime ve Cl. Çevriminde 1. Ve 2.

Tepkime ozonun parçalanmasını katalizler, ancak bu reaktif türler birbiri ile karşılaşınca daha kararlı türlere dönüşebiklir.

Meydana gelen bu moleküllere depo moleküller adı verilir.

(6)