2018
EKREM YEKREK
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENİ
02.08.2018
Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı dersi ( 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar ) Öğretim Programına Kuş Bakışı
“Andan girü bu dersleri, hiç kimesne divanda bargâhta ve dahı her yirde Edebiyat-ı Lisan-ı Türkî ( Türk Dili ve Edebiyatı) diye anmamazlık etmeye…”
2
GİRİŞ
Türk Edebiyatı ile Dil ve Anlatım dersleri birleştirilerek yeniden “Türk Dili ve Edebiyatı” dersi oldu ve uygulama 2017-2018 eğitim ve öğretim yılından itibaren 9’uncu sınıflardan başlanarak faaliyete geçti ve 2018-2019 eğitim ve öğretim yılı itibariyle tüm sınıflarda uygulanacak.
Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) öğretim programıyla ilgili değerlendirme, (geçmiş yıllarda uygulanan müfredatlarla) karşılaştırma çalışmalarını daha önceki çalışmalarımda sizlerle paylaştım. Bu çalışmalarda şu sorulara cevaplar aradım:
“ 1.) Türk Dili ve Edebiyatı derslerinde neden tür merkezli öğretim programı kullanılacaktır?
2.) Türk Edebiyatı, Dil ve Anlatım dersleri neden birleştiriliyor?
3.) Türk Dili ve Edebiyatı (9-12. Sınıflar) Dersi Öğretim Programının Amaçları Nelerdir?
4.) Türk Dili ve Edebiyatı (9-12. Sınıflar) Dersi Öğretim Programının Yapısı Nasıl Oluşmaktadır?
5.) Üniteler oluşturulurken hangi hususlar ve unsurlar dikkate alınmıştır?
6.) Türk Dili ve Edebiyatı (9-12. Sınıflar) Dersi Öğretim Programını Öğretmenler Nasıl Sunmalı, İşlemeli ve Uygulamalıdır?
7.) Yeni Programa göre Türk Dili ve Edebiyatı derslerinde ölçme ve değerlendirme nasıl olmalı?
8.) Türk Dili ve Edebiyatı dersi yıllık planları nasıl hazırlanmalıdır?” … Bu çalışmaları ve daha fazlasını http://ekremyekrek.blogspot.com adresinden
inceleyebilirsiniz. “ http://ekremyekrek.blogspot.com/2017/09/turk-dili-ve-edebiyat-dersleri- yeni.html , http://ekremyekrek.blogspot.com/2017/08/gecmisten-gunumuze-turk-dili-
ve.html?spref=gp”
Bu çalışmamda ise Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) öğretim programını oluşturan konuların analizi ( tür merkezli yaklaşım ) , kronolojik düzen ve tasnif usulü hakkında değerlendirmeler yer alacaktır.
3
Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni olarak öğrencilere sunacağımız öğretim programımızı çok iyi tanımak, bilmek ve öğretmek; öğrencilerin edinmesi hedeflenen temel bilgi ve beceriler çerçevesini tanıtmak, öğrenme, öğretme teori ve yaklaşımlarındaki yenilik ve gelişmeler
doğrultusunda çağın gerekliliklerini, ferdin ve toplumun değişen ihtiyaçlarını daha iyi karşılayacak duruma gelmesi için eksikliklerin tespit edilmesini sağlamak, yapısal düzenleme ve güncelleme ihtiyacına destek vermek, öğretim programının daha işlevsel ve uygulanabilir hâle getirilmesini sağlamak, öğretmen ve öğrencilerin öğretim programına yönelik memnuniyet ve
memnuniyetsizliklerini ortaya koymak, hepsinden önemlisi verimli bir yaz tatili geçirmek ☺ , …
İşte bu amaçla bu çalışma yapılmıştır. Bu çalışma yapılırken Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı 39 sayılı ve 19.01.2018 tarihli Ortaöğretim Türk dili ve edebiyatı dersi (9, 10, 11 ve 12. sınıflar ) güncellenmiş öğretim programı temel alınmıştır. Programdan hareketle alıntılar, değerlendirmeler ve çıkarımlar yapılmıştır.
Ve dahi…
“Andan girü bu dersleri, hiç kimesne divanda bargâhta ve dahı her yirde Edebiyat-ı Lisan-ı Türkî ( Türk Dili ve Edebiyatı) diye anmamazlık etmeye…”
Ekrem YEKREK
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
4
“Metin türü, hem kendine uymaya zorlayan hem de yeri geldiğinde yazar tarafından yeni bir düzenlemeye tabi tutulan estetik bir formdur. Yani metin türü yazarın gelenekten aldığı, fakat her seferinde yeniden kurguladığı bir yapıdır. Bu açıdan metin inceleme ve çözümlemeyi esas alan bir öğretim programının “tür merkezli” olması doğal bir sonuçtur.
Metin çözümlemeye dayalı yaklaşımın bir sonucu olarak bu programın muhtevası metin türlerine göre şekillendirilmiştir.”
Özü bakımından sözün hangi formda, nasıl iletileceğine dair ayrıntıların
şekillendirdiği edebî türlerin her birinin kendine ait bir geleneğinin olması tür merkezli yaklaşımın gerekliliğini sağlayan en önemli husustur. Tür merkezli edebiyat eğitimi, her türün kendine özgü niteliklerinin kolayca tespit edilmesini ve edebiyat incelemelerinde edebiyat dışı unsurlar yerine edebiyat estetiğini temel almayı sağlar.
Programdaki en önemli yeniliklerden biri “tür merkezli yaklaşım” oldu. Bu yaklaşıma göre, yüzyıllar boyunca oluşan edebi birikimi değerlendirmek üzere farklı dönemlerde yazılmış aynı türdeki metinler bir arada değerlendirilecek. Program, edebiyat eğitimini yakın dönemden alınan örneklerle başlatmayı esas alıyor. Bu çerçevede edebiyat dersiyle ilk defa karşılaşan öğrenciler, öncelikle daha kolay anlayabilecekleri yakın dönemdeki örnekler üzerinden metin türlerinin ve edebiyat eserlerinin temel özelliklerini, edebiyatın teorik çerçevesini kavrayacaklar. Sonraki yıllarda ise metin türlerinin farklı
dönemlerindeki gelişimini takip edebilecekler. Böylece öğrenciler, yüzyıllar önce yaşayan bir şair ile çağdaş bir şairin şiirlerindeki ortak duyguları yakalayabilecek, modern bir hikâye ile bir halk hikâyesini karşılaştırabilecek. Peki, tür merkezli yaklaşımın sıkıntıları hakkında kısa bir değerlendirme yapalım:
A.) Öğretim programımızdaki “edebi tür” sıralama sorunsalı ve etkileri Programda edebî metni merkeze alan ve dönemden metne değil, metinden döneme giden bir anlayış ortaya konulmuştur. Program, edebiyat eğitimini 9. sınıfta yakın dönemden alınan örneklerle başlatmayı esas almaktadır. Bu çerçevede edebiyat dersiyle ilk defa
karşılaşan öğrenciler, öncelikle daha kolay anlayabilecekleri yakın dönem metinleri üzerinden metin türlerinin ve edebiyat eserlerinin temel özelliklerini, edebiyatın teorik çerçevesini kavrayacaklar; sonraki yıllarda ise metin türlerinin farklı dönemlerindeki kronolojik gelişimini takip edebileceklerdir.
Programda temel edebî türler olarak değerlendirilen şiir, hikâye, roman ve tiyatro türlerinin her sınıfta tekrarlanması; her yıl, birinci döneme hikâye ve şiirle, ikinci döneme roman ve tiyatroyla başlanması esas alınmıştır. Bununla, öğrencinin edebiyatın temel türlerine ait daha çok örnekle karşılaşması ve bu türlerde zaman içinde oluşan edebî birikimi takip edebilmesi hedeflenmiştir.
Edebi türleri sınıflandırırken ve sıralarken çeşitli ölçütler kullanılmaktadır. Zamanla bilimin, edebiyatın gelişmesi ve buna bağlı olarak farklı alanlarda metinlerin yazılması,
5
metinlerin sıralama ve sınıflandırılması sonucunu doğurmuştur. Bu sınıflandırma metin türlerinin birbirinden ayrılmasını ve anlaşılmasını kolaylaştırmıştır. Metinler anlatım türlerine, kullanılan dilin işlevine, yazılış amaçlarına, gerçeklikle ilişkilerine göre
gruplandırılabilir, doğuş süreçleri ve birbirleriyle olan etkileşimlerine göre sıralanırlar.
Öğretim Programımıza Göre Ünite Şeması / Edebi Türlerin İşleniş Sırası
Metinlerin Sıralamasında Ve Sınıflandırılmasında Kullanılan Ölçütlere Göre Edebi Türlerin İşleniş Sırası / Ünite Şeması
9.Sınıf
• Giriş
• Hikaye
• Şiir
• Masal/Fabl
• Roman
• Tiyatro
• Biyografi / Otobiyografi
• Mektup /E-Posta
• Günlük/ Blog
10.Sınıf
• Giriş
• Hikaye
• Şiir
• Destan/Efsane
• Roman
• Tiyatro
• Anı ( Hatıra )
• Haber Metni
• Gezi Yazısı
11.Sınıf
• Giriş
• Hikaye
• Şiir
• Makale
• Sohbet/Fıkra
• Roman
• Tiyatro
• Eleştiri
• Mülakat
12.Sınıf
• Giriş
• Hikaye
• Şiir
• Roman
• Tiyatro
• Deneme
• Söylev / Nutuk
9.Sınıf
• Giriş
• Şiir
• Masal
• Fabl
• Hikaye
• Roman
• Tiyatro
• Biyografi / Otobiyografi
• Mektup /E-Posta
• Günlük/ Blog
10.Sınıf
• Giriş
• Şiir
• Destan/Efsane
• Hikaye
• Roman
• Tiyatro
• Anı ( Hatıra )
• Gezi Yazısı
• Haber Metni
11.Sınıf
• Giriş
• Şiir
• Hikaye
• Roman
• Tiyatro
• Sohbet
• Fıkra
• Makale
• Eleştiri
• Mülakat
12.Sınıf
• Giriş
• Şiir
• Hikaye
• Roman
• Tiyatro
• Deneme
• Söylev / Nutuk
6
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI DERSLERİ ÜNİTE SAYISI
SINIFLAR ÜNİTE SAYISI
9.SINIFLAR 9
10.SINIFLAR 9
11.SINIFLAR 9
12.SINIFLAR 7
TOPLAM 36
Öğretim programında kazanım sayısı ve süre tablosunda ve açılımında ilk sırada şiir türü yer almaktadır.
Şiir türü en eski ve en önemli edebi türdür. Diğer birçok edebi tür şiir türünden doğmuştur. Sadece yapı bakımından değil, içerik açısından da diğer edebî türlerden ayrılır.
Ümitler, hayaller, aşklar hep şiirle ifade edilir. Şiirin gücünü fark eden bir öğrenci, hayallerini zenginleştirebilmeyi ve karşısındakini etkileyebilmeyi öğrenmiş olur. Şiirin okuma-yazma öğretiminde çok önemli rolü vardır.
Okuma öğretiminde şiir kelime öğrenimini, sesi kullanmayı, seste noktalama ve vurguyu, akıcılığı, en önemlisi de çocuğun sözlü ifade gücünü ve sevgisini kamçılar. Şiirin yazma öğrenimi ve öğretimindeki işlevleri saymakla bitmez. Kelime dağarcığının yazıya aktarıldığı, sözel gücün yazıda yeşerdiği, sesin ve vurgunun göze hitap ettiği ve kelimelerin özenle seçildiği bir alandır şiir. Araştırmalar, öğrenmede zorlananlara ya da öğrenme isteği göstermeyen öğrencilerde şiir yolu ile öğrenmeyi bir alternatif olarak sunarlar.
9.sınıfa başlamış bir öğrenciye giriş ünitesinde: Edebiyat nedir? Edebiyatın bilim ve güzel sanatlarla ilişkisi, metinlerin sınıflandırılması konuları verildikten sonra hikâye ünitesiyle değil şiir ünitesiyle başlanmalıydı. Çünkü kısa dilimlerine birçok duygu ve düşünceyi sığdıran bir yazın türüdür şiir. O yüzden “deşilmesi” en müsait alandır. Çocuğa böyle bir fırsat verilmesi sadece zevk almasını sağlamaz; dil, duygu ve düşünceyi görmesine,
7
duymasına, tatmasına ve yaratıcılığına izin verir. Onlarda zaten doğal olarak var olan merakı, düşünsel ve sanatsal açıdan besler. En önemlisi eleştirel düşünce olanağının verildiği ve bu düşüncenin aktif bir şekilde de gözlendiği bir alandır. Şiir sevgisini alan öğrenci diğer türleri daha rahat öğrenebilir. Kısaca, şiir ünitesi her sınıfta giriş ünitelerinden sonra ilk işleniş sırasını almalıdır.
Hikâye ünitesi ise 9.sınıflarda masal/fabl ünitesiyle; 10.sınıflarda destan/efsane ünitesiyle yer değiştirmelidir. Öğretici metin ünitelerin sınıf bazında dağılımında birey çevresinde oluşan öğretici metinler 9 ve 10.sınıflara; gazete ve çevresinde oluşan öğretici metinlerde 11 ve 12.sınıflara verilmiş. Yalnız 10.Sınıflarda Anı ( hatıra ) ünitesi ile Gezi Yazısı üniteleri ( Birey çevresinde oluşan öğretici metinler ) arasında kalmış olan ( gazete ve çevresinde oluşan öğretici metin ) “Haber Metni” ünitesi en son sıraya alınmalıdır ki uyum sağlanmış olsun.
11.sınıflarda giriş ünitesinden sonra şiir ünitesi yer almalıdır. Makale, sohbet / fıkra üniteleri de roman ve tiyatro üniteleriyle yer değiştirmelidir. 12.Sınıflarda giriş ünitesinden sonra şiir ünitesi yer almalıdır.
Tür ayrımları ve tasniflerinde, şekle bağlı adlandırmaların bizi istediğimiz sonuca götürmediği, daha çok türü oluşturmada ana kaynak olarak içeriğin esas alınması gerektiği kesin olarak bilinmelidir. Edebî türün kendine özgü yapısı ve bu yapıya bağlı olarak içerik değerlendirmelerinde, somut örnekler üzerinde durulmalıdır. Edebî türlerin öğretilmesinde asıl amaç, öğrenenin bu türleri hayatında uygulayıcı olmasını sağlamaktır. Öğretim
ortamlarında, sadece türün ne olduğu ile ilgili değerlendirmelerden çok, o türle ilgili, yazılı veya sözlü uygulama yapabilme yeterliliğini sağlamak esas olmalıdır.
İster yazılı olsun, ister sözlü, her edebî türün kendine özgü yapısı ve öğretim esasları bulunmaktadır. Eğitimin her aşamasında bu esaslara dikkat etmek gerekmektedir.
B.) Kronolojik Tutarsızlık
Öğretim programımızın “edebi tür” merkezli olduğu ifade edilse de 9.sınıftan üst sınıflara doğru incelendiğinde her ünite de kendi içinde bir “kronoloji”ye tâbi tutulmuştur.
Buna rağmen bu kronolojik sıralama da 10,11,12.sınıflarda dağınıklık içermektedir. Bu sorunu bu seneden itibaren birçok meslektaşım dersi işlerken fark edecektir.
10,11 ve 12. sınıflarda edebî türler kendi içinde, ağırlıklı olarak geçmişten günümüze doğru sıralanıyor. Meselâ 10.sınıf “Şiir” ünitesinde, İslâmiyet’in kabulünden önceki
dönemden başlanıp, Halk ve Divan şiiri örneklerinin okutulması öngörülmüş. İyi de, aynı kitapta, “Hikâye” ünitesinde Millî Edebiyat dönemine kadar gelen öğretmen/öğrenci, bir sonraki “Şiir” ünitesinde, dersi Divan şiirinden bir “şarkı”yla tamamlayınca, kronolojik bir boşlukla karşılaşmayacak mı?
8
Bu sorunun en basit çözümü ise yukarıda da bahsettiğim gibi şiir ünitesinin öne çekilmesidir.
“ 10.sınıf “Hikâye” ünitesinde bir başka problem daha var: Burada, bir kronoloji dâhilinde, öğrencilerin Dede Korkut’tan başlayarak Millî Edebiyat dönemine kadar çeşitli hikâyeler okuması plânlanmış. Ama Tanzimat’tan sonra birden Millî Edebiyat dönemine atlanmış! Bu atlama neden? Servet-i Fünun dönemi ve Fecri Ati dönemleri unutulmuş.
11 ve 12.sınıfların ünitelerinin oluşumunda kronolojide, tür sıralamasında, ünite içi tasniflerde ve türleri temsil eden şair/yazarların belirlenmesinde önemli kronolojik tutarsızlıklar var!
Örneğin, 11. sınıfta “Hikâye” ünitesine Cumhuriyet dönemiyle, “Şiir” ünitesine Tanzimat dönemiyle, “Sohbet-Fıkra” ve “Mülakat” ünitelerine Cumhuriyet öncesiyle
9
başlanıyor. Bazı ünitelerde de ( “Eleştiri”, 11. sınıf ve “Söylev/ Nutuk”, 12. sınıf) kronoloji, diğerlerinin tam tersi; günümüzden geçmişe gidiliyor…
11.sınıflar “Şiir” ünitesine Tanzimat dönemiyle başlamışsanız tutarlı olmak için
“Hikâye” ünitesine de Tanzimat dönemiyle başlamanız gerekir. Aynı sınıfın farklı
ünitelerinde birinden geçmişten günümüze diğerinden günümüzden geçmişe işleniş sırası öğrencinin kafasını fazlasıyla karıştıracağa benziyor.
***
11.sınıflar şiir ünitesinde Servet-i Fünûn dönemiyle Milli Edebiyat dönemi arasına iki
“saf şiir”in yerleştirilmesi ilginç. “Herhâlde bunun müsebbibi Haşim!”Keşke “saf şiir” yerine Fecri Ati dönemi şiir örneği ifadesi yer alsaydı.
10
“ 12. sınıfta da var benzer bir durum… Meselâ, “Şiir” ünitesinde “Cumhuriyet sonrası saf şiir anlayışından üç şiir”in işlenmesi plânlanmış. Bu şiirlerin hangi şairlerden seçileceği de yazılmış; aralarında Necip Fazıl da var! Allah aşkına Necip Fazıl, “saf şiir” temsilcisi mi?
Aynı ünitede “dinî ve metafizik” şiir örnekleri var; Üstad’ın yeri orası! ”
Asıl önemlisi, öğretim programında kazanımların sadeleştirilmiş olmasına rağmen ünitelerin çok yüklü olması öğretmenler ve öğrenciler için sıkıntı olacaktır. Örneğin; 12. sınıfın “Şiir”
ünitesinde tam 18 şiirin işlenmesi plânlanmış! Çok fazla değil mi? Ayrıca üniversite sınavında bu konudan bir tane bile soru çıkmadığını biliyor muyuz?
11 Bu çalışma gösteriyor ki,
Eğitimin temeli elbette öğretim programlarıdır. Başarılı, özgüveni olan, kendini doğru ve etkili bir biçimde ifade edebilen, özgür düşünen, üreten, katılan, toplumla dayanışma halinde olan bir bireyin bu kurumdan yetişmesi bu temel üzerine kuruludur. Ancak öğretim programının tek başına varlığı da yeterli değildir. Uygun öğretim programı uygun bir haftalık ders çizelgesi ile verildiği zaman etkili olur ve anlam kazanır. Sadece okulda okutulan dersler değil ders dışında yapılan etkinlikler, yarışmalar, programlar bu amaca hizmet eder.
Derslerde okutulan ders kitapları Talim ve Terbiye Kurulunun çalışmaları ve kararları doğrultusunda belirlendiği için ulusal eğitim birliği de sağlanmış olur. Bu seneki tüm ders kitapları Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları olacaktır.
Ünitelerin iyi düzenlenmesi gerekliliği bu seneki eğitim ve öğretimden sonra daha iyi anlaşılacaktır. Ünitelerin kazanımlarla uyumlu olması çok güzel. Üniteler öğrencilerin gelişim
özelliklerine uygun fakat tür sıralamasının ve örtül bir şekilde ortaya konan kronolojinin tekrar gözden geçirilmesi gerekiyor.
Tür merkezli yaklaşımın benimsenmesiyle birlikte “edebi metinler” , “ edebiyat tarihi” vb.
seçmeli derslerin gerekliliği ortaya çıkıyor. Hepsinden önemlisi 5 ders saatinin bu kadar beceri alanlarını ortaya koymaya yeterli olmadığı son iki yılda ortaya çıkmıştır.
Niyetim, öğretim programımızın daha işlevsel hale gelmesi için biz öğretmenlerinde gördüğü ve doğru bildiği gerçekleri ortaya koyarak eğitim sürecimize boynumuzun borcu olan değeri, katkıyı ve desteği vermektir.
İyi bir eğitim ve öğretim yılı geçirmeniz dileklerimle.
…
“Andan girü bu dersleri, hiç kimes ne divanda bargâhta ve dahı her yirde Edebiyat-ı Lisan-ı Türkî ( Türk Dili ve Edebiyatı) diye anmamazlık etmeye”
Ekrem YEKREK
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
12
KAYNAKÇA
• Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi ( 9,10,11 ve 12.Sınıflar ) Öğretim Programı • BANARLI, Nihat Sami, (1983)Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, M. E. B. , İstanbul.
• KABAKLI, Ahmet, (1967) Türk Edebiyatı, C. I, Türkiye Yayınevi, 2. baskı, İstanbul.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, (1981) Türk Edebiyatı Tarihi, Ötüken Neşriyât, 3. baskı, İstanbul.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2003). Öğrenci Merkezli Eğitim Uygulamaları, Millî Eğitim Basımevi, Ankara.
• YALÇIN, Alemdar, (2002) Türkçe Öğretim Yöntemleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
• AYTAŞ, Gıyasettin, (2005) EDEBÎ TÜRLERDEN YARARLANMA, Akçağ Yayınları, • YEKREK, E.( 2017 ) Geçmişten Günümüze Türk Dili ve Edebiyatı Öğretim Programlarının Değerlendirilmesi
