ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ
Öğretim yöntemlerinden sıklıkla kullanılanlar şunlardır:
1. Tanımlar Yoluyla Öğretim Yöntemi:
Tanımlar yoluyla öğretim, daha çok sunuş yoluyla öğretme stratejisinin kullanımında ve bilgi düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır.
2. Deney Yoluyla Öğretim Yöntemi:
Deney yoluyla öğretim, öğrencilerin bilgileri deneyler yaparak kazandıkları, teorik bilgileri pratik olarak uyguladıkları bir yöntemdir.
3. Analiz Yoluyla Öğretim Yöntemi:
Analizle öğretim, bir kavramı kısımlara ayırarak adım adım açıklama yöntemidir. Analiz, bir kavramın niçin olduğunu anlamayı sağlamak için en iyi yöntemlerden biridir.
Yöntemin başarılı kullanımı için öğrencilere ön-şart davranışların tam olarak kazandırılmış olması gerekir.
4. Kurallar Yoluyla Öğretim Yöntemi:
Kurallar yoluyla öğretim bir işin yapılmasında yer alan işlem basamaklarının ezberletilmesidir. Konuya kural ya da işlem basamakları ile başlamak iyi bir teknik değildir. Çünkü bu, öğrencileri ezbere iter.
Ayrıca, kurallar ile öğrenilen bir kavram unutulduğunda hatırlanması zor olacağından, kalıcılığı azdır.
5. Gösterip Yaptırma Yoluyla Öğretim Yöntemi:
Bu yöntemde, fiziksel ya da zihinsel beceriler önce öğretmen tarafından gösterilir ve gerekli açıklamalar yapılır, daha sonra öğrencilerin aynı becerileri uygulaması istenir. Burada hedef, bu becerilerin öğrenciye kazandırılmasıdır. Bu yöntem daha çok uygulama düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır
6. Oyun Yoluyla Öğretim Yöntemi:
Oyun, ön şart davranışlar ve olasılık içeren, kazanan veya kazananları olan bir araç veya etkinliktir.
Oyunlarla öğretim, öğrencilerin çok ilgi gösterdikleri ve daha çok küçük sınıflarda kullanılan bir yöntemdir.
Oyunlar çoğunlukla öğrenilenin pekiştirilmesi aşamasında kullanılır.
7. Anlatım Yöntemi:
Öğretmenlerin en çok kullandıkları yöntem olan anlatım yöntemi öğretmen merkezlidir ve öğretmenin konuyu öğrencilere sunması esasına dayanır.
Anlatım yöntemi, tartışılan konuların belli bir sıra ve düzene göre konuşma yoluyla açıklanmasına denir. Anlatım yöntemi öğrencileri harekete geçirmeksizin anlatılan konunun sürekli konuşmalarla açıklanmasından ibarettir.
8. Soru-Cevap Yöntemi:
Soru-cevap yöntemi, en eski öğretim yöntemlerinden biridir. Bu yöntem öğrencilere düşünme ve konuşma alışkanlıklarını kazandırma bakımından oldukça önemlidir ve her dersin öğretiminde kullanılır.
9. Tartışma Yöntemi:
İki veya daha fazla kişinin bir konuyu açıklığa kavuşturmak için görüş ve düşüncelerini karşılıklı konuşmalar şeklinde ortaya koymalarına TARTIŞMA denir.
Bu yöntem daha çok bir konunun kavranması aşamasında karşılıklı olarak görüşler ortaya konurken, bir problemin çözüm yollarını ararken ve değerlendirme çalışmaları yaparken kullanılır.
Bu yöntemde öğretmen, bir tür gözlemci ve yönetici olarak görev yapar. Tartışmanın belli bir çizgide kalmasına dikkat eder. Aynı zamanda dersin amacına ulaşması için gayret eder. Uygun zamanda tartışmaya katılır, tartışmayı keser, tartışmayı yönetir. Tartışma yönteminin asıl yararı, öğrencileri bir işi bizzat yapmaya sevk etmesi ve onlara analiz, sentez ve değerlendirme gücü kazandırmasıdır.
10. Gezi-Gözlem ve İnceleme Yöntemi:
Fen ve teknoloji öğretiminde yapılan etkinliklerin en önemlilerinden birisi gezi-gözlem ve inceleme yöntemidir. Gözlem; herhangi bir olayı, o olay sırasında, herhangi bir varlığı, o varlık üzerinde belli bir amaçla inceleme yapmaktır.
Gözlem yapmadan fen ve teknoloji konularını anlamak ve işlemek mümkün değildir. Hayatın her anında insanlar bir gözlem faaliyeti içerisinde olurlar. Bu nedenden dolayı gözlem hayatın bir parçası olmuştur.
Herkes kendini iyi bir gözlemci sanır. Fakat gözlem bakmaktan çok ayrıdır. Çoğu kez; dikkat, irade, beceri, sabır hatta alışkanlık isteyen bir iştir.
Gözlem yoluyla öğrenciler, olayları, nesneleri gerçek biçimleriyle görmeyi öğrenirler.
Gözlem süreye ve yapılış biçimine göre çeşitlilik gösterir.
Süre bakımından gözlem üçe ayrılır:
Sürekli Gözlem: Bir bitkinin tohum halinden meyve verinceye kadar geçirdiği değişikliklerin incelenmesi, bir yumurtanın tavuk haline gelinceye kadar geçirdiği evrelerin gözlenmesi, güneşin tutulması, her gün yapılan hava tahminleri gibi.
Süreksiz Gözlem: Sonbaharın belirtileri, bir fabrikanın işleyişini belli bir tarihte incelemek, ilkbaharda tarlaların sürülmesi gibi.
Ani Gözlem: Tesadüfen olan bir olayın meydana geldiği anda yapılan gözlemdir. Bulaşıcı hastalıklar, yangın, deprem gibi.
Yapılış biçimine göre gözlem ikiye ayrılır:
Doğrudan Doğruya Gözlem: Bu gözlem türünde insanın, olayı bizzat kendi gözleri ile, arada hiçbir araç kullanmadan gözlemesi söz konusudur.
Araçlı Gözlem: İnsanın olayı, bir araç (mikroskop, büyüteç gibi)yardımıyla gözlemesidir.
Ders gezileri yoluyla fen bilimlerinin öğretiminde amaç, sürüp giden olayların ya da var olan cisim, araç ve olguların, oldukları yerde, oldukları gibi görünüp gözlenmesidir. Bu öğretim yönteminde öğrenciler, bütün duyu organlarını kullanarak, gözlem yoluyla fen bilimleriyle ilgili verileri elde etmeye çalışırlar.
Gezi-gözlem çalışmaları bir planla yürütülür. Öğrenci neyi, ne zaman, nerede ve nasıl gözleyeceğini önceden bilmelidir. Bunun için bir plan yapılır. Bu planda:
Gezi-gözlem incelemenin yapılacağı yerin adı, Yapılacak gözlemin konusu,
Gezi-gözlem incelemeyi kimlerin ve nasıl yapacağı,
Gezi –Gözlem İnceleme yönteminde dikkat edilecek hususlar:
Gezi-gözlem planını öğretmen ve öğrenciler birlikte yapmalıdır.
Gözlem bir plan dahilinde ve sistemli olmalıdır.
Geziye çıkılmadan önce öğretmen gezilip incelenecek yerleri görmeli, gerekirse ilgililerle bağlantıya geçerek uygun zamanı saptamalıdır.
Gözlem sırasında gerekli açıklamalar yapılmalıdır.
Gözlem sonuçlarının hemen ve gerçeğe uygun olarak not edilmesi eğitsel açıdan daha yararlı olur.
Sınıfa dönüldüğünde gözlemin mutlaka değerlendirilmesi yapılmalıdır.
Gezi–Gözlem İnceleme yönteminin sınırlılıkları:
Okul dışında yapılan gözlemler öğretmene yasal sorumluluklar getirir.
Gözlemin yapılacağı uygun bir yerin bulunabilmesi ve gözlem organizasyonunun yapılması zordur.
Ders günü içinde yapılan gezi, öğrencilerin diğer derslere devamına engel olabilir.
Amacı belirlenmemiş bir gözlemin yapılması hem öğrencilerin kafalarını karıştırır hem de zaman ve emek kaybına yol açar.
11. Laboratuvar Yöntemi:
Laboratuvar yöntemi, gezi-gözlem inceleme yöntemi gibi fen ve teknoloji öğretiminde kullanılması gereken etkinliklerin başında gelir.
Yapılan araştırmalarda, laboratuvar yönteminin öğrencilere birçok olumlu katkısı olduğu belirlenmiştir.
DENEY NEDİR?
Bilinmeyen bir şeyi bulmak, bir ilkeyi, bir varsayımı sınamak amacıyla yapılan eylem veya işleme deney denir. Gözlem ve inceleme olayı; deneyi yapan kişinin kontrolü altında olduğundan deneylere kontrollü gözlemlerde denilmektedir.
Modern fen programı uygulanan öğretim kurumlarında yer verilen en yaygın yöntem laboratuvar yöntemidir. Bu yöntemde öğrenci deneylerine ağırlık verilir. Deney yapmanın tek amacı, bilimde bir gerçeği öğrenciye göstermek olmamalıdır.
Öğrenciye deney yaptırmanın amaçlarından biri de, onların bir takım beceriler kazanmasına yardımcı olmaktır. Öğrenciler deney yaparken bir çok aracın kullanılmasını, bazılarının onarılmasını, kazalara karşı tedbirli olunmasını, malzemenin ekonomik kullanılmasını, tertip, düzen ve temizliğe dikkat etmesini öğrenirler. Laboratuvar yönteminde esas olan, öğrencinin deney yapmasıdır. İlk deneyi öğretmen yapmalı; bunu öğrencilerin deneyleri izlemelidir.
Laboratuvar Yönteminde Uyulacak İlkeler
Deneye başlamadan önce araç-gereçlerin sağlam olup olmadığı ve deney düzeneği kontrol edilmelidir.
Deney sırasında yapılması gereken işler, öğrencilerle birlikte konuşulup belirlenmelidir.
Deney için gerekli güvenlik önlemleri alınmalı, tehlikeli deneyler öğrencilere yaptırılmamalıdır.
Deney sonunda elde edilen bilgiler, sınıfta görüşülüp değerlendirildikten sonra özetlenerek basit şema ve şekillerle birlikte öğrencilerin defterlerine yazdırılmalıdır.
Laboratuvar Yönteminin Yararları
Öğrenciler deney yaparken birden çok duyu organını kullandıklarından öğretim değeri çok büyüktür.
Bu yöntemle öğrenciler, araştırma ve inceleme beceri ve alışkanlığı kazanırlar.
Bu yöntem, öğrenciyi yaratıcı ve eleştirel düşünmeye yöneltir.
Deneyle öğrenilen bilgilerin gerçek yaşamda uygulama imkanı daha fazladır.
Öğrencilerin eşya, olay ve varlıkları doğrudan inceleyerek bilgi edinmelerini sağlar.
Laboratuvar Yönteminin Sınırlılıkları
Öğrenci sayısının fazla olduğu sınıflarda kullanımı zordur ve zaman alıcıdır.
Öğrencilerin yaptığı deneylerde başarısızlık olasılığı vardır.
Bu yöntemle öğretimin maliyeti, sunumu gerektiren yöntemlere göre daha yüksektir.
12. Gösteri Yöntemi:
GÖSTERİ NEDİR?
Gösteri, öğretmenin veya öğrenci gruplarının herhangi bir konuyu laboratuvarlarda veya sınıfta diğer öğrencilerin önünde deneyerek, araç-gereçler kullanarak açıklamaları ve sunmalarıdır.
Gösteri yöntemi, herhangi bir konunun araç ve gereçler yardımıyla öğretilmesi demektir. Eğer bir öğretmen sınıfta bir konuyu işlerken, laboratuvarda bir deney yaparken; gerçek araç-gereçler, modeller, resimler, fotoğraflar, slaytlar, çizimler vb. kullanıyorsa gösteri yöntemini kullanıyor demektir.
Gösteri yöntemini laboratuvar yönteminden ayıran en önemli özellik, deneylerin öğretmen tarafından hazırlanması ve yapılmasıdır.
Bireysel etkinlik için yeterli araç-gereç bulunmadığı zamanlarda veya anlatım yönteminden daha aktif bir yöntem kullanılmak istendiğinde, gösteri yöntemine başvurulur.
Gösteri Yönteminde Uyulacak İlkeler
Gösteri masası bütün öğrencilerin görebileceği yere konmalıdır.
Gösteri sırasında öğrencilerin not tutmaları istenmelidir.
Gösteri birkaç öğrenciye tekrarlatılmalıdır.
Gösterilerde gerekli önlemler alınmalıdır.
Gösteri sonuçları belirtilmeli ve yapılan işin başarı düzeyi saptanmalıdır.
Gösteri Yönteminin Yararları
İyi hazırlanmış bir gösteri öğrencilerin ilgi ve dikkatlerini çekerek öğrenmeyi kolaylaştırır.
Birden çok duyu organı yoluyla öğrenmeyi sağladığı için, anlatıma dayanan yöntemlerden daha etkilidir.
Deneyi yalnızca öğretmen yaptığından, çok az araç-gerece gereksinim vardır. Bu durum maliyetin düşmesine neden olur.
Sözcüklerle ifade edilemeyen kavramlar, gösterilerek öğretilebilir.
13. Problem Çözme Yöntemi:
PROBLEM NEDİR?
Problem en genel anlamda, kişinin bir şeyler yapmak isteyip de ne yapacağını alelacele kestiremediği, bilmediği bir durumdur.
Problem için daha farklı tanımlar da verilebilir:
1. Problem zor ya da sonucu belirsiz bir sorudur. Araştırma, tartışma ya da bir düşünme meselesidir.
Zihin egzersizi gerektirir.
2. Problem bir öyle bir iştir ki;
Kişi problemin çözümünü bulmak için bir istek ya da ihtiyaç duymalıdır.
Kişi çözümü bulma konusunda hazırlıksızdır.
Kişi çözümü bulmak için bir girişim geliştirmek zorundadır.
Bütün bu tanımlar problemin üç temel özelliğini ortaya koymaktadır:
Problem, karşılaşan kişi için bir güçlüktür.
Problem, kişinin çözmek için ihtiyaç duyduğu bir durumdur.
Kişi problem durumla daha önce hiç karşılaşmamıştır ve çözmek için bir hazırlığı yoktur.
O halde, bir problemin problem olması için, öğrenciye yeni gelen, ilk defa karşılaştığı bir durumun olması gerekir. Dolayısıyla bir kişi için problem olan bir durum başkası için problem olmayabilir.
Problemler; rutin (dört işlem) ve rutin olmayan (gerçek hayat) problemler olmak üzere ikiye ayrılır:
Rutin problemler: Okulda ve ders kitaplarında yer alan, matematiksel çözümler içeren ve tek doğru cevabı olan problemlerdir.
Rutin olmayan problemler: Bir veya birkaç işlemin doğru seçilmesiyle hemen çözülememeleri bakımından rutin problemlerden farklıdırlar. Rutin olmayan problemlerin çözümleri, işlem becerilerinin ötesinde, verileri organize etme, sınıflandırma, ilişkileri görme gibi becerilere sahip olmayı ve birtakım aktiviteleri arka arkaya yapmayı gerektirir.
Örnek: Bir adam bir oyundan bir tilki, bir ördek ve bir çuval mısır kazanıyor. Bunlarla birlikte bir nehrin bir kıyısından öbür kıyısına geçmek zorunda fakat bir kayık var ve çok küçük. Adamla birlikte bu kayık ancak birini alabiliyor. Mısırı geçirse tilki ördeği yiyebilir, tilkiyi geçirse ördek mısırı. Hiçbir telef olmadan bunları karşıya nasıl geçirebilir?
Rutin olmayan problemlerde problemin konusu çoğunlukla çevresel veya çevrede rastlanabilecek bir olaydır. Öğrenci bu problemleri çözmekle çevredeki olayların bazı matematik kurallara dayandığını anlar. Bu da çocukların hem problem çözme yeteneklerinin gelişmesine yardım eder hem de onların matematiğe karşı olumlu tutum geliştirmelerine katkıda bulunur.
Gerçek hayatta karşılaşılan her problem bir döngü vasıtasıyla çözülür: Önce problemin matematik ifadesi elde edilir ve bir matematik problemi haline getirilir. Daha sonra, problemin matematiksel çözümü yapılır ve son olarak bu çözüm geçek hayat için yorumlanır.
Bir problemi çözmek suretiyle bir şey öğrenmek, etkili bir öğrenme çeşidi olduğundan, öğrenilecek konunun veya kavramın bir problem haline getirilerek öğrenciye sunulması önemlidir.
Problem çözmede izlenen yollar tümevarım ve tümdengelimdir.
TÜMEVARIM NEDİR?
Tümevarım, örneklerden, olaylardan ve özel durumlardan başlayarak genel sonuçlara ve kurallara varma yoludur.
TÜMDENGELİM NEDİR?
Tümdengelim, genelden özele, yasalardan ve olgulardan olaya, kuraldan örneğe geçme yoludur.
Problem Çözme Öğretimi: Çocuklar herhangi bir problemle karşılaştıklarında çoğu kez kullanılacak bir kural hatırlamaya çalışırlar ama bu iyi bir girişim değildir çünkü problem çözmenin kuralları yoktur sadece sistematiği vardır. Dolayısıyla, problem çözme sürecinde öğretmenin temel görevi, öğrenciye bu sistematiği kavratmak ve bu sistematiği kullanırken başvurulacak stratejileri, temel becerileri kazandırmaktır.
Rutin olan ve olmayan problemlerin çözümleri konusunda en çok kabul gören süreç George Polya tarafından verilen dört aşamalı bir süreçtir:
1. Problemin anlaşılması:
Eğer öğrenci:
Problemde neler verilmiştir?
Problemde neler istenmektedir?
sorularına tam olarak cevap verebiliyorsa, problemi anlamış demektir.
2. Problemin çözümü için bir plan yapma:
Bu safha, problemdeki verilenler ile istenenler arasındaki ilişkilerin araştırıldığı safhadır. Bu safha sonunda problemin çözümü için bir plan oluşturulmuş olur. Bu plan oluşturulurken öğrenci kendi kendine bazı sorular sorar (daha önce buna benzer bir problem çözdün mü? bu problemi çözemiyorsan, buna benzer daha basit bir problem ifade edip çözebilir misin? gibi…).
Böylece problemin çözümü için uygun strateji belirlenmiş olur. Bir problemin çözümünde bazen bir, bazen de birden fazla strateji birlikte kullanılır. Sıkça kullanılan stratejilerden bazıları: Sistematik liste yapma, tahmin ve kontrol, diyagram çizme, bağıntı bulma, eşitlik yazma, benzer problemlerin çözümünden faydalanmadır.
3. Çözüm planını uygulama:
Seçilen strateji doğrultusunda, problemin çözümüne adım adım geçilir. Eğer problem çözülemez ise, problemin 1. veya 2.adımına gidilerek adımlar kontrol edilir ve tekrar çözüme bakılır. Eğer yine çözülemezse seçilen strateji değiştirilir. Çözüm için yapılan aritmetik işlemlerde bu adımda gerçekleştirilir.
4. Elde edilen çözümün doğruluğunu kontrol etme:
Yapılan çözümün kontrolü hem işlemlerin doğru yapılıp yapılmadığının hem de sonucun tahmine uygun olup olmadığının kontrolüdür.
Problem Çözme Yönteminin Yararları
Bu yöntem bireye, gerçek yaşama uyum sağlaması için zihinsel alışkanlıklar kazandırır.
Öğrencilere belge ve delillere dayanarak yargıda bulunma alışkanlığı kazandırır.
Bu yöntemde algılama ve akılda tutma daha uzun süreli olur.
Problem çözme yöntemi, öğrencilerin konuya yönelik merak ve ilgi düzeylerini arttırır.
Problem Çözme Yönteminin Sınırlılıkları Her konuda uygulamaya elverişli olmayabilir.
Sürekli problemli konular üzerinde çalışmak öğrenciyi olumsuz etkileyebilir.
Gerçek anlamda uygulamak için biraz daha fazla zamana ihtiyaç duyulur.
Problemleri anlayacak olgunluğa erişmemiş öğrencilerle bu yöntemi uygulamak güç olabilir.
14. Proje Yöntemi:
Proje yöntemi, önceden düşünülmüş ve bütün etkinliklerin şekli belirlenmiş, belirli zamanda bitirilmesi gereken bütün halinde bir iş birimi veya ünitesidir.
Proje yöntemi, belirli öğretim amaçlarını gerçekleştirmek düşüncesiyle, öğrencilerin ilgi ve istekleri doğrultusunda çevreden seçilen ünite ve konuların, yine öğrencilerin aktif çalışmasıyla bir iş, bir eser olarak sonuçlandırılmasıdır.
Projelerde, öğrencilerin daha çok bireysel öğrenmelerine ağırlık verilir. Gruplar halinde hazırlanan projelerde ise hem bireysel hem de grup olarak öğrenmeler önemlidir.
Proje yöntemini uygulamak için belli bir ders saati yoktur. Öğrenciler uygun buldukları her yer ve zamanda projeleri ile ilgili çalışmalarda bulunabilirler.
Proje Yönteminde Uyulacak İlkeler
İlk olarak bir amaç belirlenmeli ve bu amacı gerçekleştirebilecek bir proje konusu oluşturulmalıdır.
Öğrencilerin seçtiği projeler öğretmen tarafından onaylanmalıdır.
Onaylanan projelerin çalışma planı ayrıntılı olarak hazırlanmalıdır.
Proje konusu öğrencilere uygun seçilmeli ve proje için gerekli olan araç-gereç ve kaynaklar ulaşılabilir olmalıdır.
Proje konusu mümkün olduğunca çevredeki yaşamdan seçilmelidir.
Grup olarak yapılan çalışmalarda grupta bulunan her üyeye görev verilmelidir ve verilen görevlerin denkliğine dikkat edilmelidir.
Projesini tamamlayan öğrenci veya grup takdir edilmelidir.
Proje Yönteminin Yararları
Öğrencilerin okul veya farklı kaynaklardan öğrendikleri bilgileri gerçek yaşam koşullarında denemelerine imkan sağlar.
Öğrencilere bağımsız düşünme, çalışma ve sorumluluk duygusu kazandırır.
Öğrencilerin yetenek ve ilgilerine göre gelişmelerine ve yeni ilgi alanlarının doğmasına katkıda bulunur.
Öğrenciler birlikte iş yapma ve iş bitirme alışkanlığı kazanırlar.
Öğrencilerin problem çözme, sentez yapma ve eleştirel düşünme yeteneklerini geliştirir.
Proje Yönteminin Sınırlılıkları
Kapsamı çok geniş tutulan bir projenin tamamlanması uzun zaman alabilir.
Öğretmenin gözetimi dışında yapılan bir projede istenmeyen problemler ortaya çıkabilir.
Grup sayısı çok olduğunda, öğretmenin her grupla ayrıntılı ilgilenmesi güç olabilir.
Öğrencinin çok vaktini alabilir.
Her zaman her konuda proje konusu bulmak mümkün olmayabilir.
