T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BİLİM DALI
10. VE 11. SINIF LİSE ÖĞRENCİLERİNİN YALNIZLIK VE SOSYAL MEDYAYA İLİŞKİN TUTUMLARININ İNCELENMESİ
(KADIKÖY İLÇESİ ÖRNEĞİ)
FARNAZ FATHI AMAGHANI (Yüksek Lisans Tezi)
İstanbul, 2016
T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BİLİM DALI
10. VE 11. SINIF LİSE ÖĞRENCİLERİNİN YALNIZLIK VE SOSYAL MEDYAYA İLİŞKİN TUTUMLARININ İNCELENMESİ
(KADIKÖY İLÇESİ ÖRNEĞİ)
FARNAZ FATHI AMAGHANI (Yüksek Lisans Tezi)
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Müge AKBAĞ
İstanbul, 2016
ii
Tüm kullanım hakları
M.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü’ne aittir.
© 2016
iii
Farnaz FATHI AMAGHANI
farnaz_fathi_64@yahoo.com
Eğitim Bilgileri:
2001 Tebriz Elzahra Lisesi
2006 Tebriz Üniversitesi Allameh Jafari Fakültesi Genel Psikoloji Bölümü Psikoloji Anabilim Dalı Mezunu 2012 Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Eğitim Bilimleri Dalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bilim Dalı Yüksek Lisans Programına Giriş
DENEYİM
2006-2008 Azerbayjan Psikoloji ve Rehabilitasyon Merkezi
iv ÖNSÖZ
Bu araştırma ergenler ve gençler, özellikle lise döneminde okuyan öğrencilerin yalnızlıklarını gidermek için sosyal medya sitelerinde fazlası ile zaman geçirdikleri dikkate alınarak, onların yalnızlık düzeyleri ile sosyal medya sitelerine yönelik tutumları arasında bir ilişki olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılmıştır.
Bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde pek çok kişinin emeği ve katkısı olmuştur.
Öncelikle beni destekleyen, araştırmanın her aşamasında bilgisini ve yardımını eksik etmeyen, Türkçe yazı eksiklerimi tamamlayan değerli danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Müge AKBAĞ’a sonsuz teşekkürlerimi iletiyorum.
Araştırma konusunun belirlenmesinde katkıda bulunan, deneyimlerini benimle paylaşan, değerli hocam, Sayın Yrd. Doç. Dr. Mustafa OTRAR’a teşekkür ediyorum.
Çalışma süresinde desteklerini esirgemeyen tüm değerli arkadaşlarıma özellikle Asila AHMAD ve Gulnar KHALILOVA’ya teşekkür eder, aynı havayı teneffüs etmekten sevinç duyduğumu belirtmek isterim.
Tüm hayatım boyunca olduğu gibi eğitim hayatımda da her türlü maddi ve manevi desteği esirgemeyen, varlıkları benim için hep azim ve gurur kaynağı olmuş aileme sonsuz teşekkürlerimi iletmekten onur duyarım.
Daha nice yayınların başlangıcı olması dileğiyle…
Farnaz FATHI AMAGHANI
İstanbul, 2015
v ÖZET
Bu araştırmanın temel amacı, 10. ve 11.sınıf öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri ile sosyal medyaya ilişkin tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Bu araştırmayla ayrıca, öğrencilerin yalnızlık düzeyleri ve sosyal medyaya tutumlarının çeşitli sosyo-demografik özelliklere (cinsiyet, sınıf düzeyi, okul türü, öğrencilerin baba meslekleri, öğrencilerin anne meslekleri, öğrencilerin baba eğitim düzeyleri, öğrencilerin anne eğitim düzeyleri, ailenin ekonomik durumu, ailedeki kişi sayısı, öğrencilerin sosyal medya sitelerine üye olup olmama durumları, üyelik süreleri, kullanım sıklıkları ve kullandıkları araç) göre farklılaşıp farklılaşmadığı da incelenmiştir.
Araştırma 2014-2015 eğitim-öğretim yılı İstanbul ili Kadıköy ilçesi Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı 4 devlet okulunun 10’uncu ve 11’inci sınıflarında okuyan 120 kız ve 130 erkek toplam 250 öğrenci üzerinde yapılmıştır.
Bu araştırmada lise öğrencilerinin yalnızlık düzeylerini ölçmek için “UCLA Yalnızlık Ölçeği” (Demir, 1989), sosyal medya sitelerine yönelik tutumlarını ölçmek için de “Sosyal Medya Tutum Ölçeği” (Otrar ve Argın, 2013) ve sosyo-demografik değişkenlere yönelik bilgi almak için “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır.
Örneklem grubundan elde edilen veriler SPSS 15.0 programında analiz edilerek yorumlanmıştır. Bulguların analizinde frekans ve yüzde dağılımları kullanılmış, ayrıca gruplar arası farkı belirlemede Bağımsız Gruplar t Testi, Kruskal Wallis-H Testi, hangi gruplar arasında farklılık olduğunu belirlemede Mann Whitney-U ve Scheffe Testi Analizleri; ikiden fazla grubun ortalamalarını karşılaştırılmak için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) tekniği ve gruplar arasındaki ilişkiyi belirlemede ise Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Analizi uygulanmıştır.
Araştırmanın bulguları değerlendirildiğinde, UCLA yalnızlık ölçeği ile sosyal medya tutum ölçeği ve alt boyutları arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan Pearson Momentler
vi
Çarpım Korelasyon Analizi sonucunda, sosyal medya tutum ölçeği ile UCLA yalnızlık ölçeği (r=.85; p<.001) arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki; sosyal medya tutum ölçeği sosyal yetkinlik alt boyutu ile UCLA yalnızlık ölçeği (r=.85; p<.001) arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki; sosyal medya tutum ölçeği paylaşım ihtiyacı alt boyutu ile UCLA yalnızlık ölçeği (r=.67;
p<.001) arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki; sosyal medya tutum ölçeği öğretmenlerle ilişki alt boyutu ile UCLA yalnızlık ölçeği (r=.19; p<.01) arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki;
sosyal medya tutum ölçeği sosyal izolasyon alt boyutu ile UCLA yalnızlık ölçeği (r=-.15; p<.05) arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Başka bir deyişle; yalnızlık arttıkça sosyal medyaya tutum toplam puanı, sosyal yetkinlik, paylaşım ihtiyacı ve öğretmenlerle ilişki alt boyutları istatiksel olarak anlamlı olacak şekilde yükselmiş; sosyal izolasyon alt boyut puanları istatiksel olarak anlamlı olacak şekilde düşmüştür. Diğer taraftan; öğrencilerin yalnızlık düzeyleri ve sosyal medyaya tutumlarının bazı sosyo-demografik değişkenlere göre farklılık göstermesi de elde edilen bulgular arasındadır.
Anahtar Kelimeler: Yalnızlık, Sosyal medya, Lise öğrencileri.
vii
ABSTRACT
The basic aim of this research is to investigate relationship between loneliness levels and attitude towards social media sites among 10th and 11th grade students. In this study, it was also examined that loneliness levels and attitudes towards social media sites differentiate or not in terms of various socio-demographic characteristics of the students (gender, grade level, school type, students' parent’s occupations, educational level of the students’ parents, the family's economic status, number of people in the family, the case whether students member of social media sites or not, membership duration, frequency of use, and the tools they use).
The study was conducted in the 2014-2015 academic year on 120 female and 130 male students (total 250) studying 10th and 11th grades in four state schools relating to Kadikoy district National Education Directorate, Istanbul.
In this study, it was used "UCLA Loneliness Scale" (Demir, 1989) to measure the loneliness levels of high school students, "Social Media Attitude Scale" (Otrar ve Argın, 2013) for measuring the attitude to the social media sites and "Personal Information Form" for socio- demographic variables.
The data obtained from the sample group was analyzed by SPSS 15.0 software and interpreted. The frequency and percentage distributions were used in the analysis of findings, as well as Independent Groups t test and Kruskal-Wallis H-Test to determine the difference between groups; Mann Whitney-U and Scheffe Test Analysis in determining the difference between the groups; One-way analysis of variance (ANOVA) techniques for comparison average of the groups more than two; Pearson Product Moment Correlation Analysis to determine the relationships between groups was applied.
viii
As findings of the research were evaluated, at the end of the Pearson Product Moment Correlation Analysis done to identify the relationship between UCLA Loneliness Scale and Social Media Attitude Scale and sub-dimensions of that, a positive relation has been found between UCLA loneliness Scale and Social Media Attitude Scale and sub-dimensions (Social Competence, Need for Sharing and Relationships with Teachers), in other hand a negative relation has been found between UCLA Loneliness Scale and the sub-dimension Social İsolation of Social Media Attitude Scale. In other words, in a line with increase of UCLA loneliness Scale the scores Social Media Attitude Scale and its sub-divisions such as Social Competence, Need for Sharing and Relationship with Teachers statistically increase and the score of sub-dimensions such as Social İsolation decrease significantly.
On the other hand / Moreover, it was also found out that the loneliness level of the students and their attitude towards social media sites can differentiate according to the various socio-demographic characteristics.
Key words: Loneliness, Social media, High school students.
ix
İÇİNDEKİLER
ONAY ……….……….……..….I ÖZGEÇMİŞ……….III ÖNSÖZ………...……...………..….IV ÖZET………....…..….…..V ABSTRACT………....…...…VII İÇİNDEKİLER……….…………...……...…IX TABLOLAR LİSTESİ ………..………..XIII KISALTMALAR LİSTESİ………..…….…………..….XXII SİMGELER LİSTESİ………..…....…….…..…XXIII
BÖLÜM I: GİRİŞ……….……...……….…….1
1.1. Problem………...………1
1.2. Amaç………...………....……4
1.2.1. Öğrencilerin Yalnızlık Düzeyi ve Sosyal Medya Tutum Ölçeğine Yönelik Amaç………...……..……….……..4
1.2.2. Öğrencilerin Yalnızlık Düzeyleri İle İlgili Amaçlar………..…....4
1.2.3. Öğrencilerin Sosyal Medyaya İlişkin Tutumların Belirlenmesi İle İlgili Amaçlar………...………...…….….5
1.3. Araştırmanın Önemi……….………...………...…..…..….6
1.4. Sınırlılıklar………...…...……7
1.5. Sayıltılar………...……….……....…7
1.6. Tanımlar………...……..……..…..7
1.6.1. Yalnızlık…………..………...….…7
1.6.2. Sosyal Medya………...…..8
1.7. Kısaltmalar……….………..………..…..8
x
BÖLÜM II: İLGİLİ LİTERATÜR………...……….….…9
2.1. Yalnızlık……….………...…..…….….9
2.1.1. Yalnızlık Kavramı……….……...……..9
2.2. Yalnızlık Durumları……….………..…..11
2.2.1. Sosyal Yalnızlık………12
2.2.2. Duygusal Yalnızlık………...12
2.2.3. Gizli Yalnızlık………..13
2.3. Yalnızlıkla İlgili Değişkenler………...………...…13
2.3.1. Yalnızlık ve Cinsiyet………13
2.3.2. Yalnızlık ve Yaş……….………..…14
2.3.3. Yalnızlık ve Kişisel Özellikler………...….….15
2.3.4. Yalnızlık ve Aile İlişkileri……….…..15
2.3.5. Yalnızlık ve Sosyal İlişkiler……….……..16
2.3.6. Yalnızlık ve Kültür……….……….………..16
2.4. Yalnızlığı Açıklayan Kuramlar……….…….….17
2.4.1. Bilişsel Yaklaşım……….…….………17
2.4.2. Bilişsel-Davranışçı Yaklaşım………..…………...18
2.4.3. Etkileşim ve İletişim Kuramı………18
2.4.4. Psikodinamik Yaklaşım………19
2.4.5. Rogers ve Fenemolojik Yaklaşım……….20
2.4.6. Varoluşçu Yaklaşım………..21
2.5. Ergenlik Döneminde Yalnızlık………...………....….21
2.6. Yalnızlığa Karşı Çıkmak………..…………..……….22
2.7. Sosyal Medya………..………...…...……..22
2.7.1. Sosyal Medya Kavramı……….………...……….23
2.7.2 Sosyal Medyanın Popüler Ortamları………...….….25
xi
2.7.2.1. Twitter……….26
2.7.2.2. Facebook……….…………27
2.7.2.3. Whatsapp………...…………..27
2.8. Sosyal Medya İle Yalnızlığın İlişkisi……….…….27
2.9. Yalnızlık Düzeyi Üzerinde Yapılmış Olan Bazı Araştırmalar…………....…31
2.10. Sosyal Medya Üzerinde Yapılmış Olan Bazı Araştırmalar………..…..…..33
BÖLÜM III: YÖNTEM……….….…………39
3.1. Araştırma Modeli……….……...……39
3.2. Evren ve Örneklem………..……...…39
3.3. Veri Toplama Araçları……….……….…...……....….40
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu……….….…….….…...40
3.3.2. UCLA Yalnızlık Ölçeği……….……....…….……40
3.3.3. Sosyal Medya Tutum Ölçeği………..….………….….…..41
3.4. Verilerin Toplanması………..………….…...…..42
3.5. Verilerin Analizi……….…..42
BÖLÜM IV: BULGULAR………....………...………..45
4.1. Araştırma Evrenindeki Öğrencilerin Demografik Bilgilerine İlişkin Bulgular……….45
4.2. Araştırma Amaçlarına İlişkin Analizler………..…52
4.2.1. Yalnızlık Ölçeği Alt Boyut Puanları arasındaki İlişkiye Ait Bulgular……….52
4.2.2. Yalnızlık Değişkenine İlişkin Analizler………..….54
4.2.3. Sosyal Medya Tutum Değişkenine İlişkin Analizler………....63
BÖLÜM V: SONUÇLAR, TARTIŞMA VE ÖNERİLER………….…....……103
5.1. Sonuç ve Tartışma………...…………..……….103
xii
5.2. Öneriler………...………...………..………..120
5.2.1. Uygulayıcılara Yönelik Öneriler………...…...……….120
5.2.2. Araştırmacılar Yönelik Öneriler………...…...………121
KAYNAKLAR………..122
EKLER………..………...…………..133
EK-1 Kişisel Bilgi Formu………...………..………133
EK-2 UCLA Yalnızlık Ölçeği……….………...…………..135
Ek-3 Sosyal Medya Tutum Ölçeği……….…...…….……136
xiii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 4-1 Cinsiyet Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri………45 Tablo 4-2 Sınıf Düzey Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri………..46 Tablo 4-3 Okul Türü Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri………46 Tablo 4-4 Öğrencilerin Baba Meslek Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri…………...46 Tablo 4-5 Öğrencilerin Anne Meslek Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri…………...47 Tablo 6-4Öğrencilerin Baba Eğitim Durum Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri…....47 Tablo 4-7 Öğrencilerin Anne Eğitim Durum Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri…...48 Tablo 4-8 Ailenin Ekonomik Durum Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri………...48 Tablo 4-9 Ailedeki Kişi Sayısı Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri……….49 Tablo 4-10 Öğrencilerin Sosyal Medya Sitelerine Üyelik Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri……….49 Tablo 4-11 Sosyal Medya Sitelerine Üyelik Zamanı Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri
………50 Tablo 4-12 Sosyal Medya Sitelerinin Kullanım Sıklığı Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri………50 Tablo 4-13 Öğrencilerin Sosyal Medya Sitelerine Bağlanma Araç Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri………51 Tablo 4-14 Örneklemdeki Öğrencilere Uygulanan Yalnızlık Ölçeği Toplam, Sosyal Medya Tutum Ölçeği Toplam ve Sosyal Yetkinlik, Öğretmenlerle İlişki, Paylaşım İhtiyacı ve Sosyal İzolasyon Alt Boyut Puanları için N, Aritmetik ortalama, Standart Sapma Ve Standart Hata ...51 Tablo 4-15 Yalnızlık Ölçeği Puanları ile SMT Ölçeği Puanları Arasındaki İlişkiler………...52 Tablo 4-16 Yalnızlık Ölçeği Puanları ile SMT Alt Ölçeği (Sosyal Yetkinlik) Puanları Arasındaki İlişkiler……….………..52 Tablo 4-17 Yalnızlık Ölçeği Puanları ile SMT Alt Ölçeği (Paylaşım İhtiyacı) Puanları Arasındaki İlişkiler……….……….…….53
xiv
Tablo 4-18 Yalnızlık Ölçeği Puanları ile SMT Alt Ölçeği (Öğretmenlerle İlişki) Puanları Arasındaki İlişkiler………53 Tablo 4-19 Yalnızlık Ölçeği Puanları ile SMT Alt Ölçeği (Sosyal İzolasyon) Puanları Arasındaki İlişkiler………..54 Tablo 4-20 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... ………..……..54 Tablo 4-21 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Sınıf Düzeyi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları……….55 Tablo 4-22 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Okul türü Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 55 Tablo 4-23 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Okul türü Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Scheffe Testi Sonuçları... 56 Tablo 4-24 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 57 Tablo 4-25 Yalnızlık Puanlarının Öğrencilerin Anne Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları ... 57 Tablo 4-26 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 58 Tablo 4-27 Yalnızlık Puanlarının Öğrencilerin Anne Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi ... 58 Tablo 4-28 Yalnızlık Puanlarının Ailenin Ekonomik Durum Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları ... 59 Tablo 4-29 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Aile Kişi Sayısı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 59
xv
Tablo 4-30 Yalnızlık Puanlarının Üyelik Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları ... 60 Tablo 4-31 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Sosyal Medyada Üyelik Zamanı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 60 Tablo 4-32 Yalnızlık Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları ... 61 Tablo 4-33 Yalnızlık Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları ... 61 Tablo 4-34 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Kullanılan Araca Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 62 Tablo 4-35 Yalnızlık Ölçeği Puanlarının Kullanıldığı Araç Türüne Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Scheffe Testi Sonuçları... 63 Tablo 4-36 SMT Ölçeği Puanlarının Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 63 Tablo 4-37 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 64 Tablo 4-38 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 64 Tablo 4-39 Öğretmenlerle ilişki Ölçeği Puanlarının Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 64 Tablo 4-40 Sosyal İzolasyon Ölçeği Puanlarının Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 65 Tablo 4-41 SMT Ölçeği Puanlarının Sınıf Düzeyi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 65 Tablo 4-42 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Sınıf Düzeyi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 66 Tablo 4-43 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Sınıf Düzeyi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 66
xvi
Tablo 4-44 Öğretmenlerle ilişki Ölçeği Puanlarının Sınıf Düzeyi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 67 Tablo 4-45 Sosyal İzolasyon Ölçeği Puanlarının Sınıf Düzeyi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ... 67 Tablo 4-46 SMT Ölçeği Puanlarının Okul Türü Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 68 Tablo 4-47 SMT Ölçeği Puanlarının Okul türü Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Scheffe Testi Sonuçları... 68 Tablo 4-48 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Okul türü Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 69 Tablo 4-49 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Okul türü Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Scheffe Testi Sonuçları ... 70 Tablo 4-50 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Okul türü Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 70 Tablo 4-51 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Okul türü Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Scheffe Testi Sonuçları ... 71 Tablo 4-52 Öğretmenlerle İlişkisi Ölçeği Puanlarının Okul türü Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 72 Tablo 4-53 Sosyal İzolasyon Ölçeği Puanlarının Okul Türü Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 72 Tablo 4-54 SMT Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları………73 Tablo 4-55 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 73
xvii
Tablo 4-56 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 74 Tablo 4-57 Öğretmenlerle İlişki Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 74 Tablo 4-58 Sosyal İzolasyon Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 75 Tablo 4-59 SMT Puanlarının Öğrencilerin Anne Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları ... 75 Tablo 4-60 Sosyal Yetkinlik Puanlarının Öğrencilerin Anne Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları ... …….76 Tablo 4-61 Paylaşım İhtiyacı Puanlarının Öğrencilerin Anne Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları ... …….76 Tablo 4-62 Öğretmenlerle İlişki Puanlarının Öğrencilerin Anne Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları ... …….77 Tablo 4-63 Sosyal İzolasyon Puanlarının Öğrencilerin Anne Meslek Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları ... …….77 Tablo 4-64 SMT Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları………78 Tablo 4-65 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 78
xviii
Tablo 4-66 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 79 Tablo 4-67 Öğretmenlerle İlişki Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları………79 Tablo 4-68 Sosyal İzolasyon Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Baba Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları………80 Tablo 4-69 SMT Puanlarının Öğrencilerin Anne Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları…………..80 Tablo 4-70 Sosyal Yetkinlik Puanlarının Öğrencilerin Anne Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları ………….81 Tablo 4-71 Paylaşım İhtiyacı Puanlarının Öğrencilerin Anne Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları
………81 Tablo 4-72 Öğretmenlerle İlişki Puanlarının Öğrencilerin Anne Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları.82 Tablo 4-73 Sosyal İzolasyon Puanlarının Öğrencilerin Anne Eğitim Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları.82 Tablo 4-74 SMT Puanlarının Ailenin Ekonomik Durum Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları…………...83 Tablo 4-75 Sosyal Yetkinlik Puanlarının Öğrencilerin Ailenin Ekonomik Durumu Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları
……….…83 Tablo 4-76 Paylaşım İhtiyacı Puanlarının Ailenin Ekonomik Durumu Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları.84 Tablo 4-77 Öğretmenlerle İlişki Puanlarının Ailenin Ekonomik Durumu Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları.84
xix
Tablo 4-78 Sosyal İzolasyon Puanlarının Ailenin Ekonomik Durumu Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları.85 Tablo 4-79 SMT Ölçeği Puanlarının Ailedeki Kişi Sayısı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları
……….…85 Tablo 4-80 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Ailedeki Kişi Sayısı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları………..86 Tablo 4-81 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Ailedeki Kişi Sayısı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları………...86 Tablo 4-82 Öğretmenlerle İlişki Ölçeği Puanlarının Ailedeki Kişi Sayısı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları……….…87 Tablo 4-83 Sosyal İzolasyon Ölçeği Puanlarının Ailedeki Kişi Sayısı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları……….…87 Tablo 4-84 SMT Puanlarının Üyelik Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları………....88 Tablo 4-85 Sosyal Yetkinlik Puanlarının Sosyal Medya Sitelerine Üyelik Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları……….……88 Tablo 4-86 Paylaşım İhtiyacı Puanlarının Sosyal Medya Sitelerine Üyelik Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları……….……88 Tablo 4-87 Öğretmenlerle İlişki Puanlarının Sosyal Medya Sitelerine Üyelik Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları……….……89
xx
Tablo 4-88 Sosyal İzolasyon Puanlarının Sosyal Medya Sitelerine Üyelik Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları……….…89 Tablo 4-89 SMT Ölçeği Puanlarının Sosyal Medyaya Üyelik Zamanı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları……….…90 Tablo 4-90 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Sosyal Medya Sitelerinde Üyelik Zamanı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları……….…….90 Tablo 4-91 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Sosyal Medya Sitelerine de Üyelik Zamanı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları……….….91 Tablo 4-92 Öğretmenlerle İlişki Ölçeği Puanlarının Sosyal Medya Sitelerine de Üyelik Zamanı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları……….…….91 Tablo 4-93 Sosyal İzolasyon Ölçeği Puanlarının Sosyal Medya Sitelerine de Üyelik Zamanı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları……….…….92 Tablo 4-94 SMT Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları………....92 Tablo 4-95 SMT Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları……….…93 Tablo 4-96 Sosyal Yetkinlik Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığı Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları……….….…94 Tablo 4-97 Sosyal Yetkinlik Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları………....94 Tablo 4-98 Paylaşım İhtiyacı Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları.……95
xxi
Tablo 4-99 Paylaşım İhtiyacı Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları…………...96 Tablo 4-100 Öğretmenlerle İlişki Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları…………...97 Tablo 4-101 Sosyal İzolasyon Puanlarının Kullanım Sıklığı Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Kruskal Wallis-H Testi Sonuçları…………..97 Tablo 4-102 SMT Ölçeği Puanlarının Kullanılan Araca Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………….…98 Tablo 4-103 SMT Ölçeği Puanlarının Kullanıldığı Araç Türüne Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Scheffe Testi Sonuçları... 98 Tablo 4-104 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Kullanılan Araca Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 99 Tablo 4-105 Sosyal Yetkinlik Ölçeği Puanlarının Kullanılan Araca Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Scheffe Testi Sonuçları... 99 Tablo 4-106 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Kullanılan Araca Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 100 Tablo 4-107 Paylaşım İhtiyacı Ölçeği Puanlarının Kullanılan Araca Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Scheffe Testi Sonuçları ... 100 Tablo 4-108 Öğretmenlerle İlişki Ölçeği Puanlarının Kullanılan Araca Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 101 Tablo 4-109 Sosyal İzolasyon Ölçeği Puanlarının Kullanılan Araca Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ... 101 Tablo 4-110 Sosyal İzolasyon Ölçeği Puanlarının Kullanılan Araca Göre Hangi Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan Scheffe Testi Sonuçları……...…..102
xxii
KISALTMALAR LİSTESİ
ODTÜ: Orta Doğu Teknik Üniversitesi SMTÖ: Sosyal Medya Tutum Ölçeği SPSS: Statistical Package For Social Science (Sosyal Bilimler için İstatistik Paketi)
SSK: Sosyal Sigortalar Kurumu
SMS:Short Message Service (Kısa Mesajlaşma Servisi)
UCLA: University of California- Los Angeles Loneliness Scale
xxiii
SİMGELER LİSTESİ
F Frekans
N Birey Sayısı
P Manidarlık Düzeyi
Sh Standart Hata ss Standart Sapma X Aritmetik Ortalama
% Yüzde
1
BÖLÜM I GİRİŞ
İnsan ilk birliktelik halini aile içinde yaşadığından dolayı bebeklikten itibaren kendisi dışındakileri fark edip başkaları ile ilişki kurmaya başlar. Bu durum yıllar içerisinde birey için kaçınılmaz hale gelip onun başarılı veya başarısız ilişki kurmasına neden olur. İlişki kuramamak sosyal ilişkinin zayıflığının göstergesidir ve bu zayıflığın nedeni ne olursa olsun sonucu yalnızlık duygusu olarak görülmektedir. Yalnızlık, özellikle ergenlik ve gençlik döneminde yaşandığından dolayı ergenlerin hayatlarının bütününü etkileyebilecek sonuçlar doğurmaktadır (Arslan, Hamarta, Özyeşil ve Saygın, 2011).
İnsan ilişkileri bilim, teknoloji, sanat, ekonomi ve iletişim alanındaki gelişmeler nedeniyle toplumdan topluma ve bir toplum içerisinde zamanla değişmektedir (Bilgin, 1988).
Bireyin yaşadığı ilişkilere bağlı olarak ortaya çıkan duygulardan birisi yalnızlık duygusudur.
İnsanlar bu duyguyu gidermek için farklı ortamlarda farklı yöntemler kullanmaktadırlar, kimisi müzik dinleyip kitap okuyarak, kimisi sosyal faaliyetlere katılarak bu duygudan kurtulmaya çalışmaktadır. Ergenlik ve gençlik çağında olan öğrenciler de bu duyguyu gidermek için sosyal medyayı en kolay ve en basit yol olarak seçmektedirler. Sosyal medya sitelerinde üye olup bu sitelerde vakit geçirerek boş zamanlarını değerlendirmekte, sanal dünyada arkadaş gruplarına katılıp veya kendileri için arkadaş grubu oluşturup böylelikle yalnızlıktan kurtulmaya çalışmaktadırlar.
1.1 Problem
Sosyal ilişkilerin günümüzde formunun değişikliğe uğradığı kabul edilmektedir.
Teknolojinin gelişme hızına bağlı olarak toplumlar arasındaki ilişkilerin yaygınlaşmasıyla insanlar birbirinden uzaklaşmakta ve bunun sonucu olarak yalnızlık ortaya çıkmaktadır (Uygun, 2004). Yalnızlık bazılarına göre nesnel koşulları olan bir durum olduğu halde bazıları için tamamen öznel bir durum, bazılarına göre ise varoluşsal bir durum olarak görülmektedir.
Her ne olursa olsun, hepsinin ortak yanı yalnızlık duygusunun insana acı verdiğidir. Peplau ve Perlman (1982) yalnızlığı insan ilişkileri bazında algılamakta ve kişinin gerçekte var olan ilişkilerinin bu konudaki beklentilerini karşılayamadığından kaynaklanan bir duygu olarak
2
tanımlamaktadırlar. Buna göre, insan nesnel bir nedeni olmaksızın bir sürü insanla beraberken kendini yalnız hissedebilir. Kendini yalnız hisseden birey yalnızlığından kurtulmak adına çeşitli kaçış noktalarına yönelir. Bu kaçış noktaları önceleri televizyon, radyo, kitap iken günümüzde ise sosyal medyadır. Günümüzde yaşanan yalnızlaşma, kalabalık içerisinde kalabalığa rağmen bireyin kendini yalnız hissetmesidir. Bu yalnızlaşma biçimi; bireyi mutsuz etmekte, özne olarak yok saymakta ve bireyi hayattan kopartmaktadır. Yalnız olan birey de iletişime ve sosyalleşmeye ihtiyaç duymaktadır. Bu bağlamda sanal dünya ile iç içe olmak istemektedir. Böylelikle sosyal medyanın sunmuş olduğu olanaklarla birey kendini yalnızlıktan, huzursuzluktan, stresten uzaklaştırmaya çalışmaktadır. Peplau ve Perlman (1982), yalnızlığın toplumsal bir sorun olduğunu belirtmektedirler, onlara göre yalnızlaşmış bireyler var olan toplumu yeniden üretmektedirler. Böyle bir toplumda yarışma etiği, kıskançlık biçimleri, beğenilme kaygısı ve narsizm gibi etmenler ön plana çıkar. Tüm bu etmenler ister istemez bireyi soysal medya kullanımına itmektedir. Kentleşmenin beraberinde gelen yalnızlık günümüzde sosyal medya ile giderilmeye çalışılmaktadır.
Yalnızlık yaşantılarının genç-yetişkin dönemi içinde yaygın olduğu ve birçok etkileşim yönünün bulunduğu kabul edilmektedir. Manfusa (2001), yalnızlığın ergenler arasında etnik statüye bakmaksızın deneyimlenebileceğini vurgularken; Roscoe ve Skomski (1989) yalnızlığın, genç-ergenler arasında temel bir sorun olduğunu belirtmektedirler. Duy (2003) ise yalnızlığı, lise öğrencilerinin yeni bir gruba dahil olma ve yeni bir okula alışma çabalarının bir göstergesi olarak açıklamaktadır.
İletişim teknolojilerinin gelişmesi, hızlı internet erişimi sosyal medyayı modern toplumun ayrılmaz bir parçası haline getirmiştir. Sosyal medyanın özgür olması ve belirli bir mekandan bağımsız olması gibi var olan özellikleri, bireylerin kendilerini yalnızlıktan kurtarmalarına ve dolayısı ile bu ortamı etkin bir şekilde kullanmalarına neden olmaktadır.
Medyanın farklı bir boyutu olan ve birçok etkinliğe ev sahipliği yapan "sosyal medya" da, insanları bir araya getirip aynı amaç doğrultusunda örgütleme özelliğine sahiptir. Kullanıcılar kişisel bilgilerinin yanında çeşitli fotoğraflar ve videolar paylaşabilmekte, iş arayabilmekte, ayrıca sıkılmadan gerçek dünyayı sanal ortamda yaşayabilmekle yalnızlıklarını gidermeyi düşünmektedirler. Öte yandan sosyal medya vasıtasıyla dünyayla iletişime geçip dünyanın
3
dört bir yanından toplu gruplara katılarak yalnızlıktan kurtulmaya çalışabilmektedirler (akt:
Aydoğan, 2010).
Sosyal medya sitelerine katılım özellikle gençler ve genç yetişkinler arasında son yıllarda inanılmaz bir artış göstermiştir. Özellikle okul çağında olan gençler zamanının önemli bir kısmını sosyal medya ağlarında geçirmektedirler. Ancak, çoğunlukla ergenler ve genç yetişkinler tarafından kullanılan Myspace, Facebook, Youtube, Whatsapp, Viber vs. gibi sosyal medya siteleri ile çeşitli amaçlar için tasarlanan diğer ağ sitelerinin forum bölümleri, bireyler tarafından araştırma ya da bilgi edinme amacıyla değil de, daha çok günlük yaşamlarının bir uzantısı olarak arkadaşlarına erişme, özel yaşamlarını paylaşma ve tanımadığı diğer kişilere kendini tanıtmak amacıyla kullanılmaktadır (Özmen vd., 2011).
2012 yılının ilk çeyreğinde Türk Telekom ve Ipsos kmg tarafından gerçekleştirilen bir araştırmada, Türkiye’de internet ve sosyal medyayı kullanım düzeyi ile kullanım alışkanlık sonuçları aşağıdaki şekilde açıklanmıştır. Araştırmada internet kullanıcılarının yaş aralığı incelendiğinde yarısından fazlasının (%50.9) 18–34 yaş aralığında olduğu tespit edilmiştir.
Araştırmada internet kullanıcılarının kullanım alışkanlıkları incelendiğinde; internet kullanan hanelerin %87’si interneti sörf yapmak amacıyla kullanmakta, %82 ile Facebook’a girmek ikinci sırada yer almaktadır. Bunu %76 ile e-posta kontrolü, %71 ile yazılı mesajlaşma izlemektedir (http://www.turktelekom.com.tr/tt/portal/guncel/detay/turktelekom).
Sonuç olarak; toplum içerisinde kişinin kendini yalnız hissetmesi ve sosyal medyanın da günlük hayatta gittikçe önemli bir yer tutması bu konu üzerinde daha fazla çalışma yapılması ihtiyacını doğurmaktadır. Literatürde, ortaokul ve lise öğrencilerinin sosyal medyaya ilişkin tutumları (Argın, 2013), lise öğrencilerinin sosyal medyaya ilişkin tutumları ile algıladıkları sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişki (Atalay, 2014), sosyal medyanın gelişimi ve kullanım alışkanlıkları (Bostancı, 2010), üstün yetenekli çocukların sosyal medya kullanım motivasyonları (Köroğlu, 2014), sosyal medya ve ortaöğretim öğretmenlerinin Facebook kullanım alışkınlıkları (Sönmez, 2013), öğretmen adaylarının sosyal ağları benimseme ve yalnızlık durumları (Bayraktar ve diğerleri, 2013), ortaöğretim öğrencilerinin sosyal medya kullanım alışkınlıkları ve motivasyonları (Ök, 2013) ve öğrencilerin zorbalık eğilimleri ile sosyal medyaya yönelik tutumları arasında ilişkinin (Ökte, 2014) incelendiği
4
araştırmalar bulunmakla birlikte; sosyal medyaya tutumun yalnızlıkla ilişkisini irdeleyen bir çalışmaya rastlanmadığından dolayı sosyal medyaya tutum ve yalnızlık arasındaki ilişkinin incelemesi bu araştırmanın amacını oluşturmuştur.
1.2. Amaç
Araştırmanın temel amacı, 10. ve 11. sınıf lise öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri ile sosyal medyaya tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Ayrıca öğrencilerin yanlızlık düzeyleri ve sosyal medyaya tutumlarının çeşitli sosyo-demografik özellikleri açısından (cinsiyet, sınıf düzeyi, okul türü, öğrencilerin baba meslekleri, öğrencilerin anne meslekleri, öğrencilerin baba eğitim düzeyleri, öğrencilerin anne eğitim düzeyleri, ailenin ekonomik durumu, ailedeki kişi sayısı, öğrencilerin sosyal medya sitelerine üye olup olmama durumları, üyelik süreleri, kullanım sıklıkları ve kullandıkları araç) karşılaştırılması da amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranmaktadır.
1.2.1 Öğrencilerin Yalnızlık Düzeyi ve Sosyal Medya Tutumları Arasındaki İlişkiye Yönelik Amaç
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri ile sosyal medyaya tutum ve alt boyutları arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı mıdır?
1.2.2 Öğrencilerin Yalnızlık Düzeyleri İle İlgili Amaçlar
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri cinsiyet değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri sınıf düzeyi değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri okul türü değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri babalarının mesleki durum değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
5
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri annelerinin mesleki durum değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri babalarının eğitim düzeyi değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri annelerinin eğitim düzeyi değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri ailelerinin ekonomik düzey değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri ailedeki kişi sayısı değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri sosyal medya sitelerine üye olup olmama değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri sosyal medya sitelerinin kullanım süresi değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri sosyal medya sitelerinin kullanım sıklığı değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin yalnızlık düzeyleri sosyal medya sitelerine bağlanmak için kullandıkları araç değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
1.2.3 Öğrencilerin Sosyal Medyaya Tutumları İle İlgili Amaçlar
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar cinsiyet değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar sınıf düzeyi değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar okul türü değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar babalarının mesleki durum değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
6
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar annelerinin mesleki durum değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar babalarının eğitim düzeyi değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlardan aldıkları puanlar annelerinin eğitim düzeyi değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar ailenin ekonomik durumu değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar ailedeki kişi sayısı değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar sosyal medya sitelerine üye olup olmama değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar sosyal medya sitelerini kullanma süresi değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar sosyal medya sitelerini kullanım sıklığı değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
Öğrencilerin sosyal medya tutum ölçeği toplam puan ve alt boyutlarından aldıkları puanlar sosyal medya sitelerine bağlanmak için kullandıkları araç değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
1.3 Araştırmanın Önemi
Geçtan’a (2004) göre, yalnızlık çok acı veren ve ürkütücü bir duygu olduğundan, insanlar bu duyguyla yüzleşmemek için her türlü çabayı göstermektedirler. Son zamanlarda ergenler ve genç kitlenin arasında yaşanılan bu yalnızlık duygusunun, onları sanal aleme
7
yönelttiği gözükmektedir. Bilgi çağı olarak adlandırılan günümüzde bilgisayar teknolojisinin çok hızlı bir gelişim göstermesi ve özellikle internetin keşfedilmesi ile bu iki teknoloji insan hayatının vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Kendilerini yalnız hisseden ergenler sosyal medya sitelerinde gerçek veya sahte hesap kullanarak tanıdıkları ve tanımadıkları diğer insanlarla iletişime geçerek yalnızlıktan kurtulmaya çalışmaktadırlar. Yeni iletişim teknolojileri ve özellikle internet, başkaları ile iletişime geçerek yalnızlığı ortadan kaldırıp gündelik yaşamın akışında iletişime geçmenin en fazla yaşandığı popüler ortamlardan biri olmuş ve çok erken yaşlarda hayatımızı etkilemeye başlamıştır. Bu araştırmanın, öğrencilerin yalnızlık düzeyleri ve sosyal medyaya tutumları arasındaki ilişkiyi araştırarak bu tutumların oluşumunda yalnızlığın önemli değişkenlerden biri olduğunun ampirik olarak tespit edilmesi ve öğrencilere yönelik bu alanda yapılacak benzer araştırmalara yol göstermesi bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.
1.4 Sınırlılıklar
1. Araştırma örneklem açısından İstanbul ili Kadıköy ilçesindeki liselerde öğrenim görmekte olan öğrencilerle sınırlıdır.
2. Araştırma zaman açısından 2014-2015 eğitim-öğretim dönemiyle sınırlıdır.
3. Araştırmada öğrencilerin yalnızlık düzeylerine ilişkin veriler “UCLA Yalnızlık Ölçeği” nin ölçtüğü niteliklerle ve sosyal medyaya yönelik tutum düzeylerine ilişkin veriler “Sosyal Medyaya Tutum Ölçeği” nin ölçtüğü niteliklerle sınırlıdır.
1.5 Sayıltılar
1. Araştırmaya katılan öğrenciler, veri toplama araçlarını içtenlikle cevaplamışlardır.
1.6 Tanımlar 1.6.1 Yalnızlık
Yalnızlık toplumda genelde fiziksel olarak tek başına olma durumu olarak ifade edilmektedir (Buluş, 2000). Rook (1984), yalnızlığın kapsamlı bir tanımını yaparak yalnızlığı, bireyin yabancı hissettiği, yanlış anlaşıldığını hissettiği ya da başkaları tarafından kabul edilmediğini hissettiği veya sosyal bütünleşme ve duygusal yakınlık için fırsat yaratan
8
etkinliklerde gerek duyulan sosyal partnerlerin olmadığı durumlarda ortaya çıkan kalıcı duygusal bir rahatsızlık durumu olarak ifade etmiştir (akt. Yücel, 2009).
1.6.2 Sosyal Medya
Web 2.0’ın kullanıcı hizmetine sunulmasıyla birlikte, tek yönlü bilgi paylaşımından, çift taraflı ve eş zamanlı bilgi paylaşımına ulaşılmasını sağlayan medya sistemidir. Zaman ve mekan sınırlaması olmadan (Mobil tabanlı), paylaşımın, tartışmanın esas olduğu bir insani iletişim şeklidir (http://tr.wikipedia.org/wiki/sosyal_medya).
1.7 Kısaltmalar
UCLAYÖ: UCLA Yalnızlık Ölçeği SMTÖ: Sosyal Medya Tutum Ölçeği
9
BÖLÜM II
İLGİLİ LİTERATÜR
2.1.Yalnızlık
Yalnızlık bireysel ve çevresel etkenlerin karşılıklı etkileşiminden ortaya çıkan bir duygudur. Bu duygu insanlara acı verip, onları düş kırıklığına uğratarak, umutlarını yok eder, onları bilişsel ve duyusal zorlanmaya sokar. Yalnızlık duygusu ruhsal dünyadaki temel bir duygu olduğundan dolayı; insanın boşluk duygusuyla karıştığında onu dünyadan kopmuş hissetmesine sebep olur. Bu duygu arkadaş eksikliğinden veya başkalarıyla birlikte olma arzusundan daha da öteye giden bir duygudur. Yalnızlık çeken birey kendisini toplumdan kopmuş hisseder ve başka insanlarla anlamlı bir iletişime girmekte zorluk çeker.
Yalnızlık duygusu insanın kendisini yalnız hissetmesinden farklıdır. Bazen insanlar tek başına kalmayı tercih ederler ve yalnız olmaktan zevk alırlar, böyle zamanlar insan bilinçli olarak kendisi yalnız olmaya karar verir. Halbuki yalnızlık duygusu kişinin isteğinden bağımsızdır. Yalnızlık duyan insan terkedilme, dışlanma, depresyon, güvensizlik, umutsuzluk, anlamsızlık, değersizlik ve kızgınlık duygularıyla doludur ve kendisinin hiç kimsenin sevgisine değeri olmadığını düşünür, böyle bir durumda yalnız birey sosyal yaşamında zorluk çeker (Geçtan, 2014).
2.1.1.Yalnızlık Kavramı
Yalnızlık farklı tanımlarıyla birlikte edebiyat, felsefe ve sanat alanında bile olumlu ve olumsuz yanlarıyla ele alınabilir. Peplau ve Perlman (1982) yalnızlığı bireyin kişilerarası ilişkilerinde niceliksel ya da niteliksel olarak ortaya çıkan önemli bir bozulma, aksama ve oldukça rahatsız edici bir yaşantı olarak belirlemişlerdir. Sadler ve Johnson (1980) ise yalnızlığı “içsel dünyadaki ilişkisel gerçekliğe ilişkin temel sistemde bir bozulmanın olduğunu işaret eden, farklı bir öz farkındalık biçimi oluşturan, toptan ve çoğu zaman akut bir duyguyu barındıran bir yaşantı” olarak anlatmışlardır. Bir diğer anlamda yalnızlık, bireyin olmasını istediği sosyal ilişkileri ile algıladığı ilişkiler arasındaki farklılıklardan kaynaklanan sıkıntı
10
durumu olarak ifade edilmektedir. Bu görüşe göre yalnızlık, yalnız olma ile aynı anlama gelmemekte veya başkalarıyla olmak kişinin yalnızlık hissetmeyeceğini göstermemektedir.
Yani, eğer birey kendi sosyal ilişkileri ile hayal ettiği ideal ilişkilerini tatmin edici bulmuyorsa yalnızlık duygusu oluşur.
Young (1982) yalnızlığı, “doyurucu kişilerarası ilişkilerin yokluğu ya da algılanan yoksunluğu ve bu gerçek ya da algılanan yoksunluğa psikolojik zorlanma belirtilerinin eşlik etme durumu” olarak belirtmiştir. Rogers’e (1994) göre, yalnızlık; bireyin diğerleri ile hiç bir gerçek ilişkisi olmadığından dolayı ortaya çıkan bir durumdur.
Peplau ve Perlman (1982)’e göre, yalnızlık bireyin tek başına kalması ile aynı anlama gelen bir durum değildir. Yani yalnız birey sadece tek başına olduğunda değil; belki çevresi kalabalık olduğunda da yalnızlık hissedebilir, bu yüzden yalnızlık duruma bağlı olduğundan dolayı öznel bir yaşantıdır.
Asher, Parkhurst ve Williams (1998)’a göre yalnızlık, çevrendekiler tarafından kabul görmeme, sevilmeme, kendini çevrede olup bitenlere yabancı hissetme, geçmişte sahip olunan bağlanma figürlerinin yokluğu, kişisel ilgiler ve yaşantıları paylaşacak birinin ve yalnız kalarak başka bir seçim yapma şansının olmamasına yol açabilen bir durumdur. Santrock (1993)’a göre ise, birey başka bireylerle ilişki geliştirmediği zaman, otomatik olarak yalnızlık durumunu ortaya çıkar. Yalnızlık duygusu bir döneme ait değil belki yaşamın her döneminde görülebilir. Bireyler çevrelerindekileri içten ve güvenilebilir bulmadıkları zaman veya sosyal bir grubun desteğine ihtiyaç duyduklarında sosyal bir grup tarafından cevap alamadıklarında yalnızlık duyguları oluşur (akt: Erözkan, 2004).
Yapılan birçok araştırmada kişilikle ilgili özellikler yanında cinsiyet, yaş, sosyoekonomik düzey ve aile tutumları bireysel özellikler olarak yalnızlığı etkileyen faktörlerden sayılmaktadır (Medora ve Woodward, 1986).
Yalnız insanların yaşamlarının her alanında doyumsuz oldukları, arkadaş sayılarının az olduğu, arkadaşlarının onlarla arkadaşlık yaptıklarından memnun kalmadıkları hatta kendilerini daha az sevdikleri ifade edilebilir (Hisli, 1988).
11
Yalnızlık duygusu her yaş döneminde görülebilir, bu durum kişiliğinin gelişememesinden dolayı yaşamın ilk yıllarında bireyin kendine kapalı olması şeklinde yaşanabilir. Bunun için de yeni doğan bebekler, annesinden ya da bakıcısından aldığı sıcak ve sevecen yakınlıktan dolayı kolaylıkla güven duygusu yaşarlar. Yaşam boyunca insanların kendilerini en fazla yalnız hissettikleri dönemler, ergenlik ve genç erişkinlik dönemleridir.
Yalnız ergenler kişiler arası becerilerin gelişmemesinden dolayı sosyal olarak da kısıtlanmış kişilerdirler (Öz, 2004). Araştırmalara göre, yalnız ergenlerin özellikle yalnız öğrencilerin sosyal ağları başkalarıyla kıyaslandığında daha küçüktür. Onların aile ve arkadaşlarından aldıkları destek boyutları bile küçüktür. Aile ve arkadaş desteği azaldıkça yalnızlık artmaktadır. Yalnızlığın artması da içsel psikolojik semptomlara ve olumsuz deneyimlere neden olmaktadır (Seginer, 2004).
2.2. Yalnızlık Durumları
Hanley ve arkadaşları (1985) ile Wittenberg ve Reis (1986), üniversite öğrencileriyle yaptıkları araştırmalarda yalnızlık ile bireylerin kendilerini olumsuz hissetmeleri arasında ilişki bulmuştur; şöyle ki yalnız bireyler sadece kendilerini olumsuz olarak algılamamakta;
belki bunları değerlendiren insanları da olumsuz olarak algılamaktadırlar. Bu çalışmaların sonuçlarına göre; diğer insanlar bile yalnız olanları daha az olumlu olarak değerlendirmişlerdir.
Yalnız erkek öğrenciler başkaları tarafından lider olarak seçilmemekte veya az sıklıkla seçilmekte ve bu durum onların yalnızlıklarını gitgide arttırmaktadır (akt: Koç, 2006).
Neto ve Barros (2000) yalnızlıkla ilgili araştırmalarında farklı kültürlerde yaşayan öğrencilerin cinsiyet ve kültürel değişkenleri arasında değişiklik bulmuşlardır. Yalnızlık duygusu yaşayan öğrencilerin hepsinin yaşamlarından memnun olmadıkları ve nevrotik semptomlar oldukları belirlenmiştir. Bu araştırmanın sonuçlarına göre, lise öğrencilerinin yalnızlık duygularının üniversite öğrencilerine göre daha yüksek olduğu ifade edilmiştir.
Yalnızlık durumları ayrıca aşağıda belirtildiği gibi sınıflandırılabilmektedir. Bu durumlara ilişkin açıklamalar özet halinde verilmiştir.
12 2.2.1. Sosyal Yalnızlık
Eğer insanlar yaşadığı toplum içinde kendilerini yalnız hissetmeye başlarlarsa, sosyal yönden tüm etkinliklerden uzaklaşmış olurlar ve aynı zamanda içinde yaşadıkları topluma karşı yabancılaşırlar, bu durumda sosyal yalnızlık yaşanır. Onlar için kalabalıklar sıkıcı bir hale gelir, insanların içine girerek topluca yapılmakta olan bütün etkinlikler anlamsızlaşmaya başlar ve diğer insanlarla ilişki kurmakta bile zorlanırlar. Toplumu kabullenmek istemezler ve toplu yapılan her türlü faaliyete katılmak istemezler (Cüceloğlu, 2005).
Başka bir ülkede öğrenci olmak ve kendini yabancı hissetmek yalnızlığın sosyal boyutunu açıklamaktadır. Yeni bir derneğe üye olduğunda başlangıçta yalnızlık yaşamak normal olarak kabul edilebilir ama eğer bu durum uzun sürerse ve uyum sorunlarıyla karşılanırsa "sosyal durum yalnızlığı" sayılmalıdır (Yahyaoğlu, 2007).
Moore ve Leung (2001); Çin, Angolo-Avustralya ve Güney Avrupalı- Avusturya olmak üzere üç farklı kültürden gelen genç yetişkinlerin romantik inançları, cinsiyet rolleri ve sosyal benlik yeterliliklerinin yalnızlık düzeyleriyle ilişkisini incelediklerinde; halen devam eden bir ilişki içinde olmamanın, düşük sosyal benliğin, romantik ilişkide güvenli olmamanın yalnızlık ile anlamlı bir ilişkisi olduğunu bulmuştur. Bu araştırmanın sonucuna göre, erkekler kadınlardan daha fazla yalnızlık yaşamaktadır ve Çinli öğrencilerin yalnızlık düzeyleri Angolo-Avustralyalı ve Güney Avrupalı-Avusturyalı kültüründen gelen öğrencilere göre daha yüksektir (akt: Turan, 2010).
2.2.2.Duygusal Yalnızlık
Eğer insanlar duygusal beklentilerine yanıt alamıyorlarsa duygusal yalnızlık yaşamaktadırlar. Başka bir deyişle insan sevgisine, değerlerine; istediği ve hak ettiğine inandığı ölçüde yanıt alamadığı zaman, yaşadığı yalnızlık duygusal yalnızlıktır. Karşılaştığı muamele onu hayal kırıklığına uğratır ve ruhsal dünyasına zarar verir. Duygusal yalnızlık onu yaşayan birey için normal olabilir hatta beden sağlığı açısından rahatsız etmeyebilir, kısa sürede geçebilir ya da kronik bir hale dönüşerek bir hastalık tablosu meydana getirebilir.
Bunların hepsi kişinin yaşadığı hayal kırıklığının seviyesine, süresine ve hayal kırıklığına duyulan dirence bağlıdır (Yahyaoğlu, 2007).
13 2.2.3.Gizli Yalnızlık
Gizli yalnızlık yaşayan birey; ilk bakışta hiçbir sorunu yokmuş gibi görülür. Birey yaşadığı ciddi üzüntülerin peşinden dışarıya yansıtılmadığından dolayı gizli olarak kendiliğinde yalnızlık yaşatmaya başlar. Gizli yalnızlık "Her üzüntümü ya da sinirimi içime atıyorum" diyenlerin yaşadığı yalnızlıktır. Böyle durumda birey olaylara ya da kişilere karşı bakış açısını değiştirmelidir, aksi taktirde bu tür yalnızlık insanı derin yalnızlığa doğru sürükleyecektir. Bu yalnızlık yaşantısında birey ona karşı haksızlık yapıldığında susarak tepkisini ifade etmekten vazgeçmektedir (Yahyaoğlu, 2007).
2.3. Yalnızlıkla İlgili Değişkenler
Güngör (1996) gelişmiş ülkelerde sosyal değişimin hızı ve bu değişimin bireyin sosyal ilişkilerini etkilediğinin önemini vurgulamıştır.
Yapılan araştırmalarda yalnızlığı hızlandıran ve yaygınlaştıran etmenler arasında yaş, cinsiyet, aile ve arkadaşlık ilişkilerinin rol oynadığı ortaya koyulmuştur. Bekar olmak, romantik bir ilişkinin olmaması gibi etmenler de yalnızlıkla bağlantı göstermişlerdir. Tüm bu etmenler yalnızlık yaşantısı için bir risk faktörü olarak kabul edilmiş ve yalnızlığa karşı yatkınlık oluşturmuştur (Jones ve Hebb, 2003). Aşağıda araştırmalarda yalnızlık yaşantısıyla bağlantılı olan bazı değişkenlerin bulgularına yer verilmiştir.
2.3.1.Yalnızlık ve Cinsiyet
Yalnızlık yaşantısı ile ilgili çalışmalarda dikkate alınan değişkenlerden birisi cinsiyettir.
Bu konuda farklı çalışmalarda farklı sonuçlara varılmıştır. Cramer ve Neyedley (1998), yalnızlık ve cinsiyet farklılıkları üzerine yaptıkları çalışmada sosyal roller ve toplumsal baskının önemli olduğunu açıklamışlardır.
Roscoe ve Skomski (1989) üniversite öğrencileri ile yaptıkları araştırmada, erkeklerin kızlara göre yalnızlık puanlarının yüksek olduğu sonuca varmış, fakat bu farkın kız ve erkek öğrencileri arasında anlamlı olmadığını belirtmiştir. Demir (1990) de, üniversite öğrencilerinin yalnızlık yaşantısını etkileyen faktörler konusunda yaptığı çalışmada, erkeklerin yalnızlık
14
düzeylerinin anlamlı ölçüde kızlardan yüksek olduğunu belirtmiştir ve bu sonucu cinsiyetin rolünden ve duygusal tepkileri sergileme davranışlarının farklı öğrenilmesinden kaynaklandığına bağlamıştır.
Kim (2001) ise yalnızlık, depresyon düzeyi ve sosyal ağla cinsiyet arasındaki ilişkiyi bulmak için 452 üniversite öğrencisiyle yaptığı araştırma sonucunda kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre, daha geniş sosyal ağa sahip oldukları halde memnuniyet değerlerinin düşük olduğunu ve yalnızlık ve depresyon düzeylerinin yüksek olduğunu belirtmiştir. Kızların geniş sosyal ağa sahip olma nedenlerinden birisi kendilerini açma davranışlarının yoğun olmasından kaynaklandığı şeklinde ifade edilmiştir.
2.3.2.Yalnızlık ve Yaş
Araştırmacılar yalnızlık ve yaş değişkeni arasındaki ilişkiyi incelediğinde farklı sonuçlara rastlamışlardır. Orzeck ve Rokach (2004)’a göre, bireyin kişilik özellikleri ve yaşam deneyimleri farklı yaş dönemlerinde farklı yaşam türlerinden kaynaklanmaktadır.
Frank ve Woodward (1988), yalnızlığın her aşamada ortaya çıkabileceğini belirtmişlerdir. Onlara göre, ergenler yalnızlık duygusu yaşamada risk altındadırlar ve yalnızlık bu dönemde daha yoğun yaşanabilir. Orzeck ve Rokach (2004), yalnızlığın ergenler ve genç-yetişkinler arasında bilinen, yaygın bir deneyim olduğunu, Roscoe ve Skomski (1989) ise yalnızlığın genç ergenler arasında temel bir sorun olduğunu açıklamışlardır.
Quay (2002) okul öncesi döneminde olan öğrencilerle yaptığı çalışmasında, yaşın yalnızlıkla bağlantılı olduğunu belirtmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre, yaşı büyük olan çocukların yalnızlık düzeyi yaşı küçük olanlara göre daha fazladır. Yeh (2004) de, tek başına yaşayan yaşlı-yetişkinler içinde özellikle erkeklerin yalnızlık düzeyinin yüksek olduğunu belirtmiştir.
Kafetsios (2002), 20-66 yaşları arasındaki yetişkinlerle yaptığı çalışmada, yaşlı bireylerin yaşları ve psikolojilerinin iyi olması arasında pozitif bağlantı olduğunu belirtmiştir ve yaşlıların sosyal yalnızlık düzeylerinin daha düşük düzeyde olduğunu ifade etmiştir.
