Yellowstone Krateri, Bir
S›rr›n› Daha Ele Verdi
640.000 y›l kadar önce, flimdi ABD’nin Yel-lowstone olarak bilinen bölgesinde gerçekle-flen büyük bir volkanik patlama, dev bir kra-ter açm›flt›. Günümüzde 45 km en ve 74 km boyuyla, daha da önemlisi alt›nda gerçekle-flen yo¤un magmatik etkinliklerle Yellowsto-ne Ulusal Park›’n›n ilgi oda¤› olan bu koca krater, birçok biliminsan›na göre alt›nda bir saatli bomba bar›nd›r›yor. Bu nedenle de
sü-rekli bir inceleme alt›nda.
Avrupa Uzay Ajans› ESA’n›n ERS-2 uydusuy-la al›nan yeni görüntülerse, kraterde yak›n zaman önce gözlenen birtak›m de¤ifliklikle-rin, yeryüzeyinin 15 km derinli¤indeki ergi-mifl kayalar›n hareketiyle olufltu¤unu ortaya ç›karm›fl bulunuyor. Sentetik Apertür Radarl› Giriflimölçümü (InSAR) yöntemini kullanan ABD Jeolojik ‹ncelemeler araflt›rmac›lar›, kra-terin kuzey duvar›ndaki de¤ifliklikleri harita-layarak 1997 ile 2003 y›llar› aras›nda 13 cm kadar yükseldi¤ini keflfettiler. Araflt›rmac›lar böyle bir bilgiye, uydu radar verileri
olmaks›-z›n ulafl›lamayaca¤›n› söylüyorlar.
Sözkonusu de¤iflikliklerin en belirgin olanla-r›ndan biri, kuzey duvar›n yükselmesi. 1997 y›l›nda bafllayan bu yükselmeyle eflzamanl› olarak, krater taban›n›n da çökmeye bafllad›¤› görülmüfl. Araflt›rmac›lar›n bulgular›, çökme-nin nedeçökme-ninin, ergimifl kayalar›n kraterden d›-flar› akmas› oldu¤unu gösteriyor. Kuzey du-var›n, taban çöktü¤ü halde yükselmesini arafl-t›rmac›lar flöyle aç›kl›yorlar: Magman›n d›flar› ç›kmas› ve volkanik sisteme kar›flmas›n› sa¤-layan do¤al ‘vana’ ya da bacalardan biri, ar-tan magma ak›fl›n› karfl›layamad›¤›ndan, mag-man›n kuzey duvar dibinde birikmesine ne-den oluyor.
Norris Gayzeri Havzas›ndaki ani s›cakl›k art›-fl› ve Steamboat Gazyeri’nin 2000 y›l›nda püs-kürmesinin olas› nedenlerinden biri de bu magma hareketleri. (9 y›l boyunca suskun ka-lan Steamboat Gayzeri, 2000-2003 y›llar› ara-s›nda befl kez patlad›.) Gayzerin bu üç y›ll›k etkinlik dönemi bölgenin tarihine bak›ld›¤›n-da ilk olmasa bak›ld›¤›n-da, etkinlik ve biçim de¤ifliklik-lerinin neden-sonuç iliflkilerine oturtulabildi¤i ilk çal›flma bu.
Araflt›rmac›lardan Wayne Thatcher, yürekleri-mize biraz da olsa su serperek, bölgede bir magma püskürmesinin gerçekleflme olas›l›¤›-n›n çok düflük oldu¤unu söylüyor. Görünüfle bak›l›rsa, buhar-su püskürmesi tehlikesi daha büyük. Böyle bir olay, etkilerini daha çok böl-gede gösterecek bile olsa, yine de tehlikeli sa-y›l›yor. Nature, 2 Mart 2006 7 Nisan 2006 B‹L‹MveTEKN‹K B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Büyük Sahra’da
Dev Krater
Her köflesini bildi¤imizi sand›¤›m›z, uydularla kar›fl kar›fl taranm›fl yeryüzünde, anlafl›lan bizi bekleyen sürprizler hâlâ var. Boston Üniversitesi Uzaktan Alg›lama Merkezi araflt›rmalar›nca, M›s›r’›n Bat› Çölü’ne ait uydu görüntüleri incelenirken Büyük Sahra’da keflfedilen 31 kilometre çapl› krater, gerçekten de büyük bir sürpriz. Kraterin, bir göktafl› çarpmas› sonucunda ve on milyonlarca y›l önce olufltu¤u san›l›yor. Bu son bulgudan önce Sahra’n›n bilinen en büyük krateri, 12 kilometrenin biraz üzerindeki çap›yla Çad’da yer al›yordu. Merkezin
baflkan› ve krateri keflfeden Farouk El-Baz’a göre, yeni kraterin kaplad›¤› genifl alan›n akla getirdi¤i, Arizona’y› vuran ve meflhur Barringer Krateri’nin oluflumuna yol açan
1,2 kilometre çapl› göktafl› büyüklü¤ündeki bir göktafl›n›n bölgeye çarpm›fl olabilece¤i. Araflt›rmac›, kratere Arapça’da “büyük” anlam›na gelen “Kebira” ad›n› vermifl. Yeri,
M›s›r’›n güneybat›s›ndaki Cilf Kebir bölgesi. Böylesine büyük bir kraterin neden daha önce bulunmad›¤› sorusunun yan›t›ysa, flimdilik tart›flma konusu. El-Baz’a göre bunun bir nedeni, bafll›bafl›na büyüklü¤ü olabilir. Araflt›rmac›, ayr›ca kraterin su ve rüzgar etkisiyle önemli ölçüde erozyona u¤ram›fl oldu¤u ve bunun da tan›nmas›n› güçlefltirdi¤ini ekliyor. Kraterin bulundu¤u bölge, 100 milyon y›ll›k kumtafl›ndan olufluyor.
Araflt›rmac›lar›n umudu, alan incelemeleri ve al›nacak örneklerin, krater ve çevre yap›lar›n kesin yafl› hakk›nda bilgi vermesi. Al-Baz, çift halkaya sahip Kebira kraterinin, Ay’daki birçok çift halkal› krateri and›rd›¤›n› söylüyor. fieklinin akla getirdi¤i göktafl› çarpmas› olay›ysa belki de, bölgede “Cam Çölü” olarak an›lan ve sar›-yeflil silika cam parçalar›yla kapl› genifl alan›n sorumlusu.
Boston Üniversitesi Bas›n Duyurusu, 4 Mart 2006
