Van ‹li Kad›n Do¤um Polikliniklerine Baflvuran Hastalar›n ‹ncelenmesi (*)
Hüseyin Avni fiAH‹N (**), H. Güler fiAH‹N (***), Murat KARAYEL (****), Mansur KAMACI (***), Ali KOLUSARI (***), Mustafa Haki SUCAKLI (**)
ÖZET
Bu çal›flman›n amac›, ikinci ve üçüncü basamakta kad›n has- tal›klar› ve do¤um polikliniklerine baflvuran hastalar› incele- yip s›k rastlanan hastal›klar› saptayarak s›k görülen hastal›k- lara karfl› strateji belirlemek idi.
Araflt›rma, YYÜ Araflt›rma Hastanesi kad›n do¤um poliklini-
¤ine 2001 y›l›nda baflvuran 8121 hasta ile Van SSK hastanesi kad›n do¤um poliklini¤ine baflvuran 8135 hastan›n prospektif olarak de¤erlendirilmesi ile gerçeklefltirildi. Hastalar tan›la- r›na göre grupland›r›ld›¤›nda; birinci basamakta çözülebile- cek sorunlar›n s›kl›¤› göre T›p Fakültesi Hastanesi ve SSK Hastanesinde flöyle s›ralanmaktayd›: Normal gebelik kontrolü 2929-2850, vulvovajinit 887-785, menapoz 648-225, servisit ve servikal erozyon 397-580, ‹YE 216-212, dismenore 137- 402, RIA ve Aile Planlamas› hizmetleri 55-567. Bu hastal›k- lar› hormonal disfonksiyon, infertilite, PID ve tubovaryan abse, kronik pelvik a¤r›, gebelik komplikasyonu, pelvik kitle, hirsutismus, miyoma uteri, polikistik over ve amenore gibi nedenler takip etmekteydi.
Bir y›ll›k tarama sonuçlar› ikinci ve üçüncü basama¤a baflvu- ran hastalar›n önemli bir k›sm›n›n (ikinci basamakta % 69.1, üçüncü basamakta ise % 64.89) birinci basamakta sorun- lar›n› çözebilecekleri halde gereksiz yere üst basamaklara bafl vurduklar›n› göstermektedir. Birinci basamakta görev alacak hekimlerin e¤itiminde s›k görülen hastal›klara a¤›rl›k verile- rek bu konulara hakim olmalar› sa¤lanmal› ve böylece gerek- siz sevkler önlenmelidir.
Anahtar kelimeler:Birinci basamak, kad›n hastal›klar›, t›p e¤itimi
SUMMARY
Analysis of Patients Admitted to Gynecology and Obstetrics Clinics of Van Country
The aim of the study was to define the prevalence and types of diseases among patients admitted to outpatient polyclinics of Gynecology and Obstetrics at secondary and tertiary care level and set strategies towards frequent diseases.
A prospective study was accomplished among 8121 patients of YYU Medical Faculty Hospital and among 8135 patients of Van SSK Hospital admitted to outpatient polyclinics of Gynecology and Obstetrics during year 2001. The patients were grouped according to diagnoses. The patients that could be managed at primary health care level in order of their fre- quency at tertiary and secondary care level were normal pregnancy control 2929-2850, vulvovaginitis 887-785, meno- pause 648-225, cervicitis and cervical erosion 397-580, uri- nary tract infection 216-212, dysmenorrhea 137-402, intra- uterine device and family planning services 55-567 respec- tively. The other following reasons were hormonal dysfunc- tion, infertility, PID and tubo ovarian abscess, chronic pelvic pain, complication of pregnancy, pelvic mass, hirsutismus, myoma uteri, polycystic ovary and amenorrhea.
At secondary care level 69.1 % of the patients and at tertiary care level 64.89 % of patients applied to outpatient polycli- nics of Gynecology and Obstetrics even though they could be handled on primary health care level. Physicians must be taught about the frequent diseases in order to feel confident when raising the subject in primary care settings in order to decrease the unnecessary referrals.
Key words:Primary care, Gynecology, Medical education
Bu çal›flma V. Ulusal Aile Hekimli¤i Kongresinde sunulmufltur.*; Yüzüncü Y›l Üniv. T›p Fak. Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›**; Kad›n Hastal›klar›
ve Do¤um Anabilim Dal›***; Van SSK Hastanesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Bölümü****
Birinci basamak sa¤l›k hizmeti, bir toplumdaki tüm bireylerin ve ailelerin kolayca eriflebilecekleri ve yarar- lanabilecekleri biçimde oluflturulan bir sa¤l›k hizmetidir
(1). ‹kinci basamak sa¤l›k hizmeti ise, birinci basamakta problemi çözülemeyen, yatarak veya ayaktan ileri tetkik
ve tedavi gerektiren hastalara verilen sa¤l›k hizmetidir.
Birer hizmet iflletmesi olan hastanelerimizin verimlilik ve etkinlik aç›s›ndan pek çok sorunu oldu¤u bilinmek- tedir. Ülkemiz sa¤l›k sisteminin temelini oluflturan bi- rinci basamak sa¤l›k hizmetlerinin iyi ifllememesi nede-
KL‹N‹K ARAfiTIRMA Aile Hekimli¤i
Göztepe T›p Dergisi 19: 22-25, 2004
22
ISSN 1300-526X
niyle hastanelere yap›lan gereksiz baflvurular oldukça önemli kalite ve verimlilik sorunlar›na yol açmaktad›r.
Biz bu araflt›rmada, birinci basamak sa¤l›k hizmeti ve- ren kurumlarda tan› ve tedavileri mümkün olmas›na ra¤men ikinci ve üçüncü basamak sa¤l›k kurumlar›na do¤rudan baflvuran hastalar›n baflvuru nedenleri ile s›k- l›¤›n› tespit etmeyi ve böylece elde edilen bilgiler ›fl›-
¤›nda birinci basamakta mevcut sorunlar›n çözümüne katk› sa¤lamay› amaçlad›k.
MATERYAL ve METOD
Hakkari, Bitlis, A¤r›, Siirt ve Mufl illerinin önemli bir kesimi sa¤l›k hizmetlerinden yararlanmak için Van ili sa¤l›k kuru- lufllar›n› tercih etmesi(2) nedeniyle, Van SSK Kad›n Hasta- l›klar› ve Do¤um Klini¤i ile Yüzüncü Y›l Üniversitesi T›p Fakültesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Klini¤ine baflvuran hastalar 2001 y›l›nda çal›flma kapsam›na al›nd›. YYÜ Arafl- t›rma Hastanesi kad›n hastal›klar› ve do¤um polikliniklerine baflvuran 8121 hasta ile Van SSK hastanesi kad›n hastal›klar›
ve do¤um polikliniklerine baflvuran 8135 hasta prospektif olarak de¤erlendirilerek; cinsiyet, yafl, mevcut sorunlar› için birinci basama¤a bafl vurup baflvurmad›klar›, ald›klar› tan› ve sonuçlar ile sosyal güvenliklerine iliflkin bilgiler kaydedildi.
Tan›mlay›c› istatistiksel analizler veriler SPSS 9.0 program›
ile gerçeklefltirildi.
BULGULAR
Araflt›rma sonuçlar›na göre; birinci basamakta sorunlar›
çözülebilece¤i halde T›p Fakültesi Hastanesi ve SSK Hastanesine baflvuran hastalar›n tan›lar› ile görülme s›kl›klar› Tablo 1’de özetlenmifltir. YYÜ T›p Fakültesi Hastanesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um poliklinik- lerinden hizmet almak üzere baflvuranlar›n sosyal gü- venlik durumlar›na göre da¤›l›m› ise Tablo 2’de özet- lenmifltir.
TARTIfiMA
Birinci basamak sa¤l›k hizmeti bir toplumdaki tüm bireylerin kolayca eriflebildikleri bir sa¤l›k hizmetidir.
Birinci basamak sa¤l›k hizmeti veren kurulufllarda tan›
ve tedavileri mümkün olmas›na ra¤men üst basamak- lara baflvuran hastalar gereksiz y›¤›lmalara ve kaynak israf›na neden olurlar. Az say›da uzman hekim bu birik- mifl hasta yükünün üstesinden k›s›tl› sürede yap›lan mu- ayene ile gelememekte ve yetersiz sürede hastay› de¤er- lendirme çabas› önemli yan›lg›lara yol açabilmektedir.
Aytekin ve ark.’n›n 1987 y›l›nda Gemlik’te kentsel
Tan›
Normal gebelik kontrolü Vulvo vajinit
Menopoz
Servisit ve servikal erozyon
‹YEDismenore
R‹A ve aile planlamas› hizmetleri
Hormonal disfonksiyon
‹nfertilite
P‹D ve tuboovarial abse Kronik pelvik a¤r›
Gebelik komplikasyonu Pelvik kitle
Hirsutismus Myoma uteri Polikistik over Amenore Pelvik relaksasyon
Metroraji ve postmenopozal kanama Tüp ligasyonu
Post partial kanama Gestasyonel trofoblastik hast.
Postoperatif kontrol Servikal polip Premenstürel sendrom Derin ven trombozu Endometrial hiperplazi Endometrial polip Bartolinitis Endometrium Ca Meme Ca Meme kisti Anal fissür Bruselloz Mastit Serviks Ca Tubal oklüzyon Vaginal kist Vaginal stenoz Vulva Ca Yabanc› cisim
Tablo 1. ‹kinci ve üçüncü basama¤a do¤rudan baflvuru nedenleri.
N
2929887 648397 216137 55
397 355237 157135 9289 8569 5537 1617 1010 85 43 33 22 22 11 11 11 11 1
%
36.07 10.92 7.984.89 2.661.69 0.68
4.89 4.372.92 1.931.66 1.131.10 1.050.85 0.680.46 0.200.14 0.120.12 0.100.06 0.050.04 0.040.04 0.020.02 0.020.02 0.010.01 0.010.01 0.010.01 0.010.01 0.01
N
2850785 225580 212402 567
652 154650 129119 16115 14210 19217 41 86 36 -- -- -- -- -- -- -- -- -
%
35.03 9.65 2.777.13 2.614.94 6.97
8.01 1.897.99 1.591.46 0.181.98 1.750.12 2.360.21 0.050.01 0.100.07 0.040.07 -- -- -- -- -- -- -- -- -
‹kinci ve üçüncü basama¤a baflvurunun di¤er nedenleri Birinci basamakta tan› ve tedavisi mümkün olan hastal›klar
T›p Fak. SSK
Mülteci Yeflil kart Emekli Memur Ücretli SSK Ba¤kur Toplam
Tablo 2. Hastalar›n sosyal güvenlik durumlar› ile basamaklara baflvuru oranlar›.
N 35 5092
120 5 536
% 0.040.06 0.026.27 0.150.00 0.06 6.60
N 575 192270
1567 3 2139
% 0.060.70 23.670.86
0.180.83 0.04 26.34
N 4817 4079398
644139 121 5446
% 0.590.21 50.234.90
7.931.71 1.49 67.06
N 5679 6510470
671206 129 81.21
% 0.690.97 80.165.79
8.262.54 1.59 100 Sa¤l›k
Oca¤›na Baflvuranlar
‹kinci Basama¤a Baflvuranlar
Do¤rudan
Baflvuranlar Toplam H.A. fiahin ve ark., Van ‹li Kad›n Do¤um Polikliniklerine Baflvuran Hastalar›n ‹ncelenmesi
23
görev yapmaktad›r. Van ilinde toplam 60 sa¤l›k oca¤›
bulunmakta; 15 sa¤l›k oca¤›nda hekim, 6 sa¤l›k oca¤›n- da da hiç personel bulunmamaktad›r (9). Bu veriler, ikinci basama¤a yüksek oranda do¤rudan baflvurunun nedenleri aras›nda bölgenin sa¤l›k personeli taraf›ndan tercih edilmemesinden ortaya ç›kan personel a盤›n›n yer ald›¤›n› düflündürmektedir.
Araflt›rma sonuçlar›, hastalar›n önemli bir k›sm›n›n bi- rinci basamakta sorunlar›n› çözebilecekleri halde (ikinci basamakta % 69.1, üçüncü basamakta ise % 64.89) gereksiz yere üst basamaklara bafl vurduklar›n› göster- mektedir. Kayseri’de yap›lan bir araflt›rmada, Sa¤l›k ocaklar›nda laboratuvar inceleme oran› % 13 olarak bu- lunmufltur (10). Çank›r› ilinde gerçeklefltirilen bir baflka çal›flmada, sa¤l›k ocaklar›nda uygun ve yeterli tedavi edici hizmet verilebilmesi için gerekli hemogram, idrar tetkiki gibi laboratuvar imkanlar›n›n sa¤lanamam›fl ol- du¤u, sa¤land›¤› durumlarda kullan›labilirli¤inin sürdü- rülmedi¤i, hekimlerin gerek motivasyon eksikli¤i ge- rekse e¤itimlerinin eksik olmas› nedeni ile laboratuvar imkanlar›n› kullanmad›klar›, ayr›ca k›rsal kesimdeki sa¤l›k ocaklar›n›n tedavi edici hizmetin en önemli unsu- ru olan ilac› sa¤layacak bir ecza dolab› ile desteklenme- di¤i ifade edilmifltir (11). Öte yandan Van ilinde labora- tuvar inceleme say›s›n›n poliklinik say›s›na oran› % 4.02 olarak tespit edilmifltir (12). Sa¤l›k ocaklar›n›n sa- dece 9’unda laboratuvar teknisyeni bulunmaktad›r (12). Laboratuvar olanaklar› ve personelinin yetersizli¤inin yüksek oranda üst basamaklara baflvuru nedenleri ara- s›nda yer ald›¤›n› düflündürmektedir. Aile hekimlerinin ikinci basamaktaki tetkik olanaklar›n› do¤rudan kulla- nabilmesi için gerekli düzenlemelerin yap›lmas› soru- nun çözümüne önemli katk› sa¤layacakt›r.
‹kinci ve üçüncü basama¤a gereksiz baflvurular› önle- mek, ancak s›k görülen hastal›klara do¤ru tan›sal yak- lafl›m ile etkili mezuniyet öncesi ve sonras› e¤itim prog- ramlar› sayesinde mümkün olabilecektir. Bu konuda birinci basamak sa¤l›k hizmetlerine kalite ve verimlilik kataca¤›na inand›¤›m›z Aile hekimlerine etkin görevler verilmelidir. Birinci basamakta çal›flan hekimlerin e¤iti- mine Aile hekimleri katk› sa¤lamal›, böylece s›k görü- len hastal›klara karfl› do¤ru t›bbi yaklafl›m gösterilebil- mesine olanak verilmelidir.
Sonuç olarak; hastalar›n üst basamaklara do¤rudan baflvurular›n› önlemek için laboratuvar imkanlar› güç- lendirilerek tan› olanaklar› art›r›lmal›, personel a盤›
alanda gerçeklefltirdi¤i araflt›rma sonuçlar›, öncelikle baflvurular›n hastanelere yap›ld›¤›n› (%3 5.4), bunu özel hekim muayenehanelerinin izledi¤ini (% 34.1) ve sa¤l›k oca¤›n›n üçüncü s›rada yer ald›¤›n› göstermifltir
(3). Aytekin ve ark.’n›n 1997 y›l›nda yay›nlad›klar›
Gemlik ilçe merkezinde gerçeklefltirdikleri araflt›rma sonuçlar›na göre; hastalar›n baflvurular›n›n ço¤unlu¤u (% 60.6) kamu hastanelerine olup, onu Sa¤l›k oca¤› (%
20.6), özel hekimler (% 15.0) ve T›p Fakültesi Hasta- nesi (% 3.8) izlemektedir (4). Özel’in araflt›rmas›nda ise hasta baflvurular›n›n s›ras›yla en fazla kamu hastanesine (% 65.9), sonra özel hekim muayenehanesine (% 18.0) son olarak da Sa¤l›k oca¤›na (% 16.1) yap›ld›¤› sap- tanm›flt›r(5). Sa¤l›k Bakanl›¤› araflt›rmas›nda ise, Türki- ye’de kentsel alanda hekime baflvurular›n ço¤unlu¤u- nun kamu hastanelerine (% 57.6), ard›ndan özel hekim- lere (% 16.2) son olarak da sa¤l›k ocaklar›na (% 14.1) yap›ld›¤› saptanm›flt›r (6). Dönmez ve ark.’n›n Antalya kent merkezinde sa¤l›k hizmetlerini kullanma durumu ile ilgili araflt›rmas›nda, hastalar›n önemli bir k›sm›n›n (% 31.6) birinci basamak yerine do¤rudan ikinci basa- ma¤› tercih ettikleri belirtilmifltir (7). Üçüncü basamak sa¤l›k hizmeti üreten bir iflletme olan Anakara Üniver- sitesi ‹bni Sina Hastanesi’nde yap›lan bir araflt›rmaya göre; 10 y›l içinde baflvuran hastalar›n % 89’unun 1. ve 2. basamakta tedavi edilebilecekleri sonucuna var›lm›fl- t›r (8). YYÜ T›p Fakültesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um polikliniklerine baflvuran 8121 hastan›n 5446’s›n›n (%
67.06) birinci ve ikinci basama¤a hiç u¤ramadan üçün- cü basama¤a do¤rudan baflvurduklar›n› göstermektedir.
Hastalar›n % 26.34’ü ise birinci basamak sa¤l›k kuru- lufllar›na baflvurmadan ikinci basamak sa¤l›k kurulufl- lar›na baflvurduktan sonra üçüncü basama¤a baflvurmufl idi. Hastalar›n sadece % 6.6’s› sevk zincirine uyarak baflvurusunu yapm›fl idi. Dönmez ve ark.’n›n bulgular›
bizim gerçeklefltirdi¤imiz araflt›rma sonuçlar› ile örtüfl- mektedir.
Öte yandan, ikinci basama¤a sevk oran› Türkiye gene- linde % 8 iken Van ilinde % 24.80 olarak gerçeklefl- mifltir (9). Ülkemizde yap›lan araflt›rma sonuçlar› ile k›yasland›¤›nda, bölgemizde hastalar›n birinci basama-
¤› kullanma oranlar›n›n oldukça düflük oldu¤u görüldü.
Van ili sa¤l›k müdürlü¤ünün personel say›s› 2001 y›l›
bafl›nda 1200 iken bu say› 6 ayda 800’e düflmüfltür. Ya- ni, personelin üçte biri di¤er illere tayin yapt›rm›flt›r. ve bunlar›n büyük ço¤unlu¤u birinci basamak çal›flan›d›r.
Van ili sa¤l›k müdürlü¤ünde 146 pratisyen hekim bu- lunmakta, bunlar›n sadece 66’s› sa¤l›k ocaklar›nda
Göztepe T›p Dergisi 19: 22-25, 2004
24
kapat›larak bilgi ve motivasyon eksikli¤ini giderecek önlemler al›nmal›d›r. Sa¤l›k hizmeti sunacak birimlerin lokalizasyonu, ulafl›m imkanlar› ile nüfus yap›s› dikkate al›narak seçilmelidir. Eczanelerin olmad›¤› yerleflim birimlerinde ecza dolab› açma izinlerinin kolaylaflt›r›- larak hastalara ilaç temin edilmelidir. T›p e¤itiminde birinci basamak öncelikli e¤itim program› uygulanmal›, hekimlerin özendirici tedbirlerle bölgede çal›flmas› tefl- vik edilmelidir. Böylece, üst basamaklarda gereksiz hasta y›¤›lmas› azalacak ve bu kurumlarda sunulan hizmetin kalitesi yükselecektir.
KAYNAKLAR
1. Dirican R, Bilgel N: Halk Sa¤l›¤› (Toplum hekimli¤i). II. Bask›, Bursa, 1993: 51.
2. Önen fi, Göksoy T, Tekelio¤lu ‹: FTR Poliklini¤ine Baflvuran Hastalar›n Retrospektif ‹ncelenmesi, Van T›p Dergisi 4(2):100-103, 1997.
3. Aytekin H, Bilgel N, Gülesen Ö: GEAB Kentsel Alanda Yaflayan- lar›n Hastalanma S›kl›klar› ve Sa¤l›k Hizmetlerinden Yararlanmalar›, Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi Dergisi 14(3):237-45, 1987.
4. Aytekin H, Tugay Aytekin N, Pala K: Toplum ve Hekim 12(81):10-25, 1997.
5. Özel A: Erzurum Kentinde Halk›n Sa¤l›¤›ma Verdi¤i Önem ve Sa¤l›k Kurulufllar›n› Kullanmas› Üzerine Bir Araflt›rma, Yay›nlan- mam›fl Doçentlik Tezi, Erzurum. 1980
6. Sa¤l›k Bakanl›¤› Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü Çal›flma Y›ll›¤› Ankara 1997:94-5.
7. Dönmez L, Dedeo¤lu N: Antalya Kent Merkezinde 60 Yafl ve Üzeri Nüfusun Sa¤l›k Hizmetlerini Kullanma Durumu. Türkiye T›p Dergisi 5(2):95-103, 1998.
8. Bilalo¤lu Erifl: Kurum Örnekleri: Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi. Toplum ve Hekim. 10:69-70, 1995.
9. Van ‹li Sa¤l›k Müdürlü¤ü Kay›tlar›. Temmuz 2001.
10. Günay O: Kayseri’deki Sa¤l›k Ocaklar›nda Laboratuar Hizmetleri. IV.Ulusal Halk Sa¤l›¤› Kongresi, 12-16 Eylül 1994 Didim: 266-8.
11. Çal›ko¤lu AS, Tunçbilek E: Çank›r› ‹li Örne¤inde Tedavi Edici Hizmetlerde 1. Basamak Sa¤l›k Kurulufllar›n›n verimlili¤inin De¤erlendirilmesi , Sa¤l›k ve Toplum 2:39-42.
12. Van Sa¤l›k ‹statistikleri Y›ll›¤› 2001. TC. Sa¤l›k Bakanl›¤› Van Sa¤l›k Müdürlü¤ü.
H.A. fiahin ve ark., Van ‹li Kad›n Do¤um Polikliniklerine Baflvuran Hastalar›n ‹ncelenmesi
25
KAYNAKLAR
1. Tung BY, Carithers RL: Cholestasis and alcoholic liver disease.
Clinics in Liver Disease vol 3(3):585-601, 1999.
2. Nonalcoholic steatohepatitis. Feldman: Sleisenger & Fordtran’s Gastrointestinal and Liver Disease, 6th ed., W.B. Saunders Company, 1998.
3. Neuschwander-Tetri BA: Nonalcoholic steatohepatitis: an evolv- ing diagnosis. Can J Gastroenterol 14(4):321-326, 2000.
4. Sabir N, Sermez Y, Kazil S, Zencir M: Correlation of abdominal fat accumulation and liver steatosis: importance of ultrasonographic and anthropometric measurements. Eur J Ultrasound 14 (2-3):121- 128, 2001.
5. Schlottmann K, Baer A, Lock G, Scholmerich J, Pelitzsch KD:
The sonographic picture of an achogenic liver is an indicator of pathologic glucose tolerance. Dtsch Med Wochenschr 125(17):517- 522, 2000.
6. Bellentani S, Saccoccio G, Masutti F, Croce LS, Brandi G, Sasso F, Cristanini G, Tiribelli C: Prevalence of and risk factors for hepatic steatosis in Northern Italy. Ann Intern Med 132(2):112-117, 2000.
7. Strauss RS, Barlow SE, Dietz WH: Prevalence of abnormal serum aminotransferase values in overweight and obese adolescents.
Journal of Pediatrics 136(6):727-33, 2000.
8. Shimomura I, Bashmakov Y, Horton JD: Increased levels of nuclear SREBP-1c associated with fatty livers in two mouse models of diabetes mellitus. J biol Chem 274(42):30028-30032, 1999.
9. Neuschwander-Tetri BA, Bacon BR: Nonalcoholic steatohepati- tis. Medical Clinics of North America 80(5):1147-1166, 1996.
10. Ellergezen A, Savc› G, Ediz B, Tuncel E: Karaci¤er ya¤lan- mas›: Ultrasonografi, bilgisayarl› tomografi ve kimyasal flift manyetik rezonans incelemenin karfl›laflt›r›lmas›. TRD 32(4):470-476, 1997.
11. Luyckx FH, Lefebvre PJ, Scheen AJ: Non-alcoholic steatohep- atitis: association with obesity and insulin resistance, and influence of weight loss. Diabetes Metab 26(2):98-106, 2000.
12. Lin T, Ophir J, Potter G: Correlation of ultrasonic attenuation with pathologic fat and fibrosis in liver disease. Ultrasound Med Biol 14:729-734, 1988.
13. Wanless IR, Lentz JS: Fatty liver hepatitis (steatohepatitis) and obesity: an autopsy study with analysis of risk factors. Hepatology 12:1106-1110, 1990.
14. Braillon A, Capron JP, Herve MA, Degott C, Quenum C:
Liver in obesity. Gut 26:133-139, 1985.
15. Strauss RS, Barlow SE, Dietz WH: Prevalence of abnormal serum aminotransferase values in overweight and obese adolescents.
136:727-733, 2000.
16. Giannini E, Botta F, Cataldi A, Tenconi GL, Ceppa P, Barreca T, Testa R: Leptin levels in nonalcoholic steatohepatitis and chronic hepatitis C. Hepatogastroenterology 46(28):2422-2425, 1999.
17. Giannini E, Ceppa P, Botta F, Mastracci L, Romagnoli P, Comino I, Pasini A, Risso D, Lantieri PB, Icardi G, Barreca T, Testa R: Leptin has no role in determining severity of steatosis and fibrosis in patients with chronic hepatitis C. Am J Gastroenterol 95(11):3211-3217, 2000.
18. Garcia-Monzon C, Martin-Perez E, Iacono OL, Fernandez- Bermejo M, Majano PL, Apolinario A, Larranaga E, Moreno- Otero R: Characterization of pathogenic and prognostic factors of nonalcoholic steatohepatitis associated with obesity. J Hepatol 33(5):716-24, 2000.
19. Nasrallah SM, Wolls CE, Galambos JT: Hepatic morphology in obesity. Dig Dis Sci 26:325-327, 1981.
20. Kinugasha A, Tsunamoto K, Furukawa N, Sawada T, Kusonoki T, Shimada N: Fatty liver and its fibrous changes found in simple obesity of children. J Pediatr Gastroenterol Nutr 3:408-414, 1984.
21. Lee RG: Nonalcoholic steatohepaitits: a study of 49 patients.
Hum Pathol 20:594-598, 1989.
22. Galambos JT, Wills CE: Relationship between 505 paired liver tests and biopsies in 242 obese patients. Gastroenterology 74:1191- 1195, 1978.
DÜZELTME
Göztepe T›p Dergisi Eylül 2003; 132-134. sayfalar›nda yer alan “Hepatik Steatoz Derecesinin Risk Faktörleri ile ‹liflkisi ve Kolelitiasis Birlikteli¤i” bafll›kl› yaz›da geçen Kaynaklar’da dizgi hatas› olmufltur. Bu hatadan dolay› özür dileriz. Afla¤›da verilen Kaynaklar düzeltilmifl fleklidir.
