SOSYAL
SORUMLULUK
Siz büyüklerinize nasıl davranırsanız, ilerde çocuklarınız da size öyle davranacaktır. Thales
1-Sosyal Sorumluluğun Tanımı
• Sosyal; toplumla ilgili, toplumsal sorumluluk ise bir kimsenin kendisinin ya da başkalarının
davranışları için bir kimseye ya da bir yetkiliye hesap verme ve bu davranışların doğurabileceği sonuçlara katlanmayı kabul etme zorunluluğudur.
• Kurumsal sosyal sorumluluk ilk olarak H.Bowen
tarafından 1953 yılında yayınlanan ‘İş Adamlarının Sosyal Sorumlulukları’ adlı kitabında yer almış ve iş adamlarının toplumun değer ve amaçlarıyla
örtüşen sosyal sorumluluk ile ilgili çok sayıda tanımlama bulunmaktadır.
• Kurumsal sosyal sorumluluk kapsamında insan hakları, iş sağlığı ve güvenliği dahil olmak üzere işyeri ve işçi sorunları, işyeri adaletsiz
uygulamalar çevresel yaklaşımlar, piyasa ve
tüketici sorunları gibi sorunların olması kavramı özel sektörde yaşanan krizler ve yolsuzluklar
sonunda gündeme gelerek firmaların felsefesini ve stratejilerini belirleme önemli tutmaya özellikle
1980’lerde devletin küçülmek üzere başlattığı özelleştirme uygulamaları sonrasında da önem kazanmaya başlamıştır.
• Kurumsal sosyal sorumluluk adına pek çok alanda faaliyet yürütülmektedir. Firmalar, çevre, eğitim, iş ilişkileri, sponsorluklar vb. gibi pek çok alanda
duyarlı davranarak kendi varlıklarına ve
karlılıklarına zarar vermeden topluma karşı sorumluluklarını yerine getirmektedirler.
• Günümüzde işletmelerin, yalnızca bir kar elde etme amacı güden ticari bir varlık yada
paydaşları açısından salt maddi menfaatler sağlayan bir birim olarak kabul edilmesi artık terk edilmiştir. Çağdaş işletmecilik anlayışı bu amacın yanı sıra işletmelerin sosyal birer varlık olduğunu içinde yaşadıkları toplumun yaşam kalitesinin yükseltilmesini amaçlar.
Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Faydaları
1. Bu işletmelerin marka değeri ve piyasa değeri artmaktadır 2. Daha nitelikli personeli cezbetme, motive etme ve tutma
imkanı doğmaktadır
3. Kurumsal öğrenme ve yaratıcılık potansiyeli artmaktadır.
4. Özellikle bu konularda hassas yatırımcılara ulaşma imkanı oluştuğundan gerek hisse değerleri artmakta gerekse
borçlanma maliyetleri düşmektedir.
5. Yeni pazarlara girmekte ve müşteri sadakati sağlamaktadır 6. Üretkenlik, verimlilik ve kalite artışı yaşanmaktadır
7. Risk yönetimi daha etkin hale gelmektedir
8. Toplum ve kural koyucuların, işletmelerin görünüşüne önem
Genel olarak ekonomik ve sosyal açıdan gelişmiş ülkelerdeki işletmelerin sosyal
sorumluluk alanlarını şu şekilde sıralamak mümkündür:
1. Tüketicilerin korunması ve tüketici haklarına saygılı olmak,
2. Doğal çevrenin korunması , 3. Gücün kötüye kullanılmaması
4. Çalışma hayatının kalitesinin yükseltilmesi 5. Yeni istihdam alanlarının oluşturulması, 6. İş ahlakı
Sosyal Sorumluluk Alanları
7. Sosyal yardımlar ve hizmetler
8. Toplumun kültürel öğelerine saygı gösterilmesi 9. Hissedarların haklarına saygı gösterilmesi
10. Devlete olan görevlerin yerine getirilmesi
11. Rakiplerin hak ve hukuklarına saygı gösterilmesi 12. Tedarikçilere karşı gerekenlerin yapılması vb.
2-Sosyal Sorumluluk ve İş Etiği
• Sosyal sorumluluk işletmelerin finansal etkinliklerinde ve kararlarında, insan haklarını göz önünde bulundurarak, satıcılar, müşteriler, tüketiciler, çalışanlar, ulusal ekonomi, çevre ve toplum için zararlı olabilecek tutum ve
davranışlardan kaçınmalarını ifade etmektedir.
• Bu anlamıyla sosyal sorumluluk işletmelerin etik ilke ve değerlerine sahip olmalarını gerekli kılmaktadır.
İşletmelerin büyük bir kısmı sosyal sorumluluk
kapsamında çeşitli etkinliklerde bulunmaktadırlar. Bunlar;
• Bağışta bulunma, okul yaptırma, sosyal grupları
destekleme, çevre çalışmalarına katkı sağlama gibi direkt ticaretle ve parayla ilgisi olmayan sosyal
etkinlikleri kapsar.
• Hükümetler ve çeşitli uluslar üstü örgütler de
işletmelerin sosyal sorumluluk etkinliklerini teşvik eden bir tutum sergilemektedir.
• Örneğin; İngiltere’de işletmelerin, karbon sürümlerinin azaltılması amacıyla yaptıkları düzenlemeler, hükümet tarafından finanse edilmektedir
3-Sosyal Sorumluluk Türleri A-Ekonomik Sorumluluk
• Ekonomik sorumluluk her şeyden önce kar elde etme amacı için çalışan ekonomik birimler
olmalarından kaynaklanan sorumluluklardır.
• Kaynaklarını en verimli bir şekilde kullanarak
toplumun ihtiyacı olan mal ve hizmetlerini üretip kazanç sağlayacak şekilde satmasıdır. Yasalara
uygun olarak verimli üretim ve kar
maksimizasyonu ekonomik sorumluluğun özünü oluşturmaktadır.
Ekonomik Sorumlulukların Unsurları
• İşletmeler her bir hisse payına düşecek kazanç miktarını maksimuma çıkarılmalı,
• Mümkün olan en yüksek karı elde etmek için çalışmalı,
• İşletme için güçlü bir rekabetçi pozisyon oluşturulmalı ve sürdürülmeli,
• Yüksek verimlilik sağlayacak çalışma koşulları oluşturulmalı,
• Şirket imajının devamlılığı için kazançlarda
B-Hukuki Sorumluluk
• İşletmelerin faaliyetlerini ve dolayısıyla ekonomik sorumluluklarını yasalar ve ilgili düzenlemeler çerçevesinde yürütmesidir.
• Bu bağlamda işletmeler, başta Anayasa olmak üzere Türk Ticaret Kanununa, mali mevzuata, rekabeti
düzenleyen yasalara, iş kanunlarına, tüketiciye ve çevreyi korumaya yönelik düzenlemelere göre
faaliyetlerini sürdürmek zorundadırlar.
• Çalışanlar da görevlerini yerine getirirken yasalar uluslar arası hukuk kurallarına ve ahlaki değerlere
Yasal Sorumluluk Unsurları
• Devamlılık için yasal ve kanuni düzenlemelere uygun hareket edilmeli,
• Ulusal ve yerel kurumların hukuki düzenlemelerine uyulmalı,
• Çalışanlara yasalara uygun faaliyette bulunmaları konusunda öz güven verilmeli,
• Yasal yükümlülükler tanımlanmalı ve bu prensipler çalışanlara duyurulmalı
• Üretilen mal ve hizmet için yasal garanti şartlarına
C-Ahlaki Sorumluluk (Etiksel)
• Örgütlerin günümüz toplumlarında öze bir ahlaki sorumluluğunun olduğunun kabul edilmesidir. Bu görüş doğrultusunda örgütte çalışanların etik
davranışları da önem kazanmıştır. Günümüzde
iletişim kanalları hem işletmelerin hem çalışanların etik dışı davranışlarını sık sık gündeme getirerek toplumu bu konuda uyarmaya çalışmaktadır.
• İş ahlakı ile dış çevreye karşı sosyal sorumluluk
bazen birbiriyle çatışabilir. Örneğin daha fazla kar için çalışanlara az ücret vermek vb.
Etik Sorumluluğun Unsurları
1. Sosyal değerler ve normlara uygun bir şekilde davranılmalı,
2. Toplumda yeni ve gelişen normlar fark edilmeli ve bunlara saygı gösterilmeli,
3. Ahlaki norm ve kurallardan fedakarlık edilmemeli,
4. Ahlaki açıdan toplumun işletmeden beklentileri açık bir şekilde tanımlanmalı,
5. Çalışma hayatıyla ilgili ahlaki davranış kurallarının yasal düzenlemelerin üstünde olduğu kabul
D-Gönüllü Sorumluluk (Hayırseverlik)
• Gönüllü; Herhangi bir çıkar yada karşılık
beklemeksizin, bir işi yapmayı kendiliğinden üstlenen kişidir.
• Gönüllü sorumluluk ise işletmelerin isteğe bağlı olarak yerine getirmek zorunda olduğu
sorumluluklardır.
• Çalışanları için sigarayı bıraktırma, eşlere danışmanlık, kişisel gelişim ve rehberlik vb.
Gönüllü Sorumluluğun Unsurları
1. Toplumun işletmelerden hayırsever yardımlar konusunda beklenti içerisinde olduğu
unutulmamalı,
2. Talep edilen gönüllü yardımlar, işletmeler tarafından en iyi şekilde karşılanmalı,
3. Yönetici ve çalışanlar ile birlikte toplumsal çevreye de yardım yapılmalı,
4. Özel ve kamuya ait eğitim kurumlarına maddi olarak destek verilmeli,
5. Gönüllü projelere, kendisine iyi bir imaj
4-İşletmelerin Sosyal Sorumluluk Yönleri
A-Müşterilere Karşı Sorumluluk
• Müşteriler işletmeler için hayati öneme sahiptir.
Bunun için iki şey çok önemlidir.
• Birincisi; sağlıklı güvenilir ürünler, ikincisi; kalitedir.
Yapılan çalışmalar, etik değerlere bağlı olarak yürütülen üretim faaliyetlerinde verimliliğin
arttığını, kalitenin yükseldiğini ve ürünlerin daha kolay satıldığını göstermektedir.
B-İşletmenin Tedarikçilere Karşı Sorumluluğu
• Tedarikçiler, işletmelere üretim faaliyetleri için gerekli olan mal ve hizmetlerini sağlar.
Ucuz, kalite standartlarına ve işletme
beklentilerine uygun hizmet alabilmek için
tedarikçilerin çıkarlarının gözetilmesi büyük
önem kazanmaktadır.
C-İşletmelerin Personele Karşı Sorumluluğu
• İşletmelerin temel unsurlarından biride
çalışanlardır. Çalışanlara devlet tarafından ödeme, sağlık, güvenlik vb. yanı sıra özel sorumlulukları da düzenlemektedir.
• Bir işveren çalışanlarına ne kadar adil olursa o
kadar güven duyulan birisi olur. Çalışan işini daha bir hevesle yapar ve yöneticilerin yönetim şekilleri bu konuda hassas olmalıdır.
Yöneticilerin Çalışanlarına Karşı Etik Sorumlulukları
1. Çalışma hakkında saygı gösterme sorumluluğu, 2. Adil ücret ödeme sorumluluğu
3. Çalışanların özgür konuşma hakkını sağlama sorumluluğu
4. Özel hayatın gizliliği hakkında saygılı olma sorumluluğu
5. Güvenli ve sağlıklı koşullar yaratma ve çalışma hayatının kalitesini yükseltme sorumluluğu
6. Çalışanlar arasında ayrımcılık yapmama ve cinsel tacizden sakınma sorumluluğu
7. Çalışanların kararlara katılma hakkını sağlama sorumluluğudur.
Bütün dünyada işyerlerinin çalışanlara ve temel çalışma standartlarına yönelik
sorumluluklarında ortak hükümler şu şekilde özetlenebilmektedir:
• Çalışma hayatında asgari yaş, asgari ücret, işçi sağlığı, iş güvenliği, işe alma, işten çıkarma ve çalışma saatleriyle ilgili tüm kurallara uygun hareket etmek,
• Ekonomik durgunluk döneminde toplu işten
çıkarma dışındaki alternatiflerine öncelik veren işten çıkarmanın kaçınılmaz olduğu durumlarda işten çıkarılma durumuyla karşı karşıya kalan
• Çalışanları dil, din, ırk ve cinsiyet ayrımına tabi tutmadan kariyer gelişimi terfi imkanları ve
kıstaslarıyla ödüllendirme ve cezalandırmaların açık politikalarla belirlendiği ve teşvik edildiği bir sistem oluşturmak,
• Çalışanların işle ilgili yaratıcı, değişime açık, verimliliği arttırıcı fikirlerini dile getirebilecek ortamlar oluşturmak
• İnsan hakları standartlarına uygun çalışma ortamı içerisinde çalışanlar arası iletişime, örgütlenmeye ve mesleki gelişime imkan tanımak.
• Çalışanların eğitimine katkıda bulunmak, deneyim kazanmasına yönelik programlar geliştirmek, çalışanların çocuklarının ve
yaşlılarının bakımları gibi sosyal katkıları adil ve açık politikalarla belirlemek gibi
sorumluluklardır.
D-İşletmelerin Hissedarlara Karşı Sorumluluğu
• İşletmenin en önemli kaynağı sermayesidir. Ve
bunu sağlayan hissedarlar karşılığında belirli bir kar sağlamak isteyeceklerdir. Uygulamada firmanın
hisse senetlerine yatırım yapan yatırımcılar, o firmanın sahibi gibi davranmamaktadırlar. Bu
yatırımlardan kazanç sağlayacaktırlar lakin firmanın kuruluş amacını değiştirmek gibi bir hakka sahip
değillerdir.
E-İşletmelerin Topluma Karşı Sorumluluğu
• Yasal ve ekonomik amaçların ötesinde uzun vadede daha iyi bir toplum için
zorunluluklarını yerine getirme
yükümlülüklerinin bir sonucu olarak ortaya çıkan bir kavramdır.
• Ana menfaatler dışında toplumun sosyal
refahı arttırmak ve yükseltmeyi de hedefler.
F-Doğal Çevreye Karşı Sorumluluklar
• Toprak, hava, su, iklim işletmelerin çevrelerindeki doğal kaynaklardır. Bütün işletmeler bu kaynaklara bağımlıdırlar.
• Doğal kaynakların bilinçsizce kullanılıp yok
edilmesi işletmeler için büyük sorunlar ortaya çıkarır. İşletmeler mal ve hizmet verirken doğaya zehirli gazlar ve kimyasal bazı zehirli sıvılar salarlar.
Bu da hava, su ve toprak kirliliğine yol açar.
• Bütün bu olumsuzluklara rağmen son yıllarda çevre duyarlılığı işletmelerce
uygulanmaya başlamıştır. Çevre koruma için devletin getirdiği birçok zorunluluk
vardır ve bunun dışında işletmelerin kendi duyarlılıkları vardır.
• En önemlileri geri dönüşüm projelerine uyarak çevredeki atık maddelerin
çoğalmasını önlemektir.
Çevre Kirliliğinin Önlenmesi Anlamında Doğal Kaynaklarla İlgili Olarak
Yapılabilecek Uygulamalar
• Doğal kaynaklar sorumluluk anlayışıyla kullanılmalıdır.
• Çevre dostu ürünler ve üretim teknikleri arayışı içerisinde olunmalı ve kullanılmalıdır.
• Toplumda çevre yararına faaliyetlerde bulunan çeşitli gruplarla bilgi alışverişinde bulunulup işbirliği yapılmalıdır.
• Ekonomik, sosyal ve çevrebilimle ilgili amaçlara eşit derecede önem verilmelidir.
G-İşletmelerin Devlete Karşı Sorumluluğu
• Devlet sosyal niteliği gereğince kişi ve kurumlara yardımcı olmak zorundadır.
• İşletmeler üretim sırasında devletin getirmiş
olduğu yasalara uymak ve devletin ön gördüğü gelir vergilerini ödeyerek devlete karşı
sorumluluğunu yerine getirmiş olur.
• Devlet adil rekabet ortamını sağlayıp bu kurallara uymayanlara müdahale etmek zorundadır.
H-İşletmelerin Rakiplere Karşı Sorumluluğu
• Tüm işletmelerin en az bir yada daha fazla rakibi vardır. Aynı dalda üretim yapan firmalar kıyasıya rekabet içindedir.
• Bu alandaki sorumluluklarda; haksız rekabet, rakip karalama, rakiplerle ilgili gizli bilgilerin
sızdırılması, fiyat anlaşmaları ve bazı rakipleri piyasadan kovmak için girişimde bulunmalar vb.
konular yer almaktadır.