(*) Yeditepe Üniversitesi Göz Hastanesi, Göz Hastal›klar› Abd, ‹stanbul
Yaz›flma adresi: Yard. Doç. Dr. Ebru Görgün, fiakir Kesebir Sok. No 28 Balmumcu Befliktafl 34349 ‹stanbul - Turkey
E-posta: ebrugorgun@gmail.com
‹dyopatik Epiretinal Membran Varl›g›nda Santral Makula Fonksiyonlar›n›n Preferential Hyperacuity Perimetry (PHP)
ile Degerlendirilmesi
Ebru Görgün (*), Melda Yenerel (*), Umut Asl› Dinç (*), Murat Öncel, Demir Baflar (*)
ÖZET
Amaç: ‹dyopatik epiretinal membran (ERM) olgular›nda santral makula fonksiyonlar›n›n preferential hyperacuity perimetry (PHP) ile degerlendirilmesi.
Yöntem: ‹dyopatik ERM tan›s› konulan hastalar çal›flma kapsam›na al›nd›. Olgular detayl›
oftalmolojik muayene sonras›nda optik koherens tomografi (OKT) ile degerlendirildi. Tüm ol- gularda santral 14°x14°'lik görme alan› PHP (Foresee PHP, Notalvision) ile incelendi. PHP ile hyperacuity deviasyon haritas› ve hyperacuity defekt haritalar› kaydedildi. Yanl›fl pozitif ve yanl›fl negatif yüzdeleri güvenilir olmayan olgular çal›flma d›fl›nda b›rak›ld›.
Bulgular: Ortalama yafllar› 63.9±7.4 y›l olan 7'si kad›n, 5'i erkek toplam 12 hastan›n 15 gözü çal›flma kapsam›na al›nd›. Olgular›n ortalama görme keskinligi 0.7±0.2 olup OKT ile be- lirlenen ortalama santral makula kal›nl›g› 334.4±72.1 µm idi. Degerlendirmeye al›nan 9 gözde PHP ile hyperacuity deviasyon haritas›nda belirgin defekt saptan›rken 6 gözde hyperacuity de- viasyon haritas› tamamen normal olarak bulundu. PHP'de görme alan› defekti saptanan ve sap- tanmayan gözler karfl›laflt›r›ld›g›nda ortalama görme düzeyleri aras›nda istatiksel olarak anlaml›
fark saptan›rken (p=0.005 Mann-Whitney U testi), OKT ile saptanan ortalama santral makula kal›nl›klar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark tespit edilmedi (p= 0.689 Mann-Whitney U testi).
Sonuç: ‹dyopatik ERM olgular›nda santral makula fonksiyonlar› PHP ile degerlendirilebil- mektedir. Özellikle görme keskinligi azalm›fl olan idyopatik ERM olgular›nda PHP'de belirgin görme alan› defekti saptanm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: ‹dyopatik epiretinal membran, preferential hyperacuity perimetry (PHP), optik koherens tomografi (OKT).
SUMMARY
Assessment of Central Macular Function by Preferential Hyperacuity Perimetry (PHP) in Idiopathic Epiretinal Membrane
Purpose: To assess central macular function by preferential hyperacuity perimetry (PHP) in patients with idiopathic epiretinal membrane (ERM).
Materials and Methods: Patients diagnosed to have idiopathic ERM were enrolled in the study. After a detailed ophthalmological examination, all participants were evaluated by optical
Mecmuaya Gelifl Tarihi: 14.12.2007 Düzeltmeden Gelifl Tarihi: 26.02.2008 Kabul Tarihi: 14.03.2008
G‹R‹fi
‹dyopatik epiretinal membran (ERM) altta yatan herhangi bir retina hastal›g› olmaks›z›n makula önünde membran benzeri bir doku oluflumu ile karakterizedir.
Bu hastal›k, 60 yafl alt›ndaki bireylerde %2, 70 yafl üze- rindeki bireylerde ise %12 oran›nda görülmektedir (1).
ERM'ler, genellikle arka vitreus dekolman› sonucunda iç limitan membranda geliflen bir defekt boyunca glial pro- liferasyon ile oluflan ve az miktarda hücre içeren kolla- jen yap›lard›r (2). ERM oluflumunun fliddeti; herhangi bir görme bozuklugu olmaks›z›n oftalmoskopik olarak saptanan ince bir selofan parlakl›ktan, metamorfopsi, kistoid makula ödemi ve k›smi retina dekolman›na ne- den olan kal›n ve kontrakte bir membran oluflumuna ka- dar degifliklik göstermektedir (3).
Preferential hyperacuity perimetry (PHP), yafla bagl› makula dejenerasyonunun (YBMD) progresyonu- nu incelemek ve koroid neovaskülarizasyonunu (KNV) erken dönemde saptamak için tasarlanm›fl otomatize bir görme alan› testidir (4). PHP esas olarak hyperacuity ifl- levini kullanarak santral makula fonksiyonlar›n› deger- lendirmektedir (5). Söz konusu çal›flman›n amac› idyo- patik ERM olgular›nda santral makula fonksiyonlar›n›n degerlendirilmesinde PHP'nin etkinliginin araflt›r›lmas›- d›r.
GEREÇ ve YÖNTEM
Yeditepe Üniversitesi Göz Hastanesi poliklinigine görme azalmas› nedeniyle baflvuran ve klinik olarak id- yopatik ERM tan›s› konulan hastalar çal›flma kapsam›na al›nd›. Kornea opasitesi, katarakt, glokom, vitreus bula- n›kl›g› veya opasitesi, geçirilmifl göziçi cerrahi öyküsü bulunan hastalar çal›flmaya dahil edilmedi. Olgular gör- me keskinligi, göziçi bas›nc›, ön segment ve fundus
muayenelerini kapsayan detayl› oftalmolojik muayene sonras›nda optik koherens tomografi (OKT, Stratus- OCT, Zeiss) ile degerlendirildi. Detayl› bilgilendirilmifl onam formu al›nd›ktan sonra tüm olgular santral 14°x14°'lik görme alan› PHP (Foresee PHP, Notalvisi- on) ile incelendi (Resim 1). Ayr›ca yanl›fl pozitif ve yan- l›fl negatif yüzdeleri güvenilir olmayan olgular çal›flma d›fl›nda b›rak›ld›.
Preferential Hyperacuity Perimetry
PHP ekran›nda beliren görsel uyaran, 1 CCFT (cold cathode fluorescent lamp) gücünde siyah zemin üzerin- de aral›klarla beliren beyaz noktalardan oluflan çizgiler- den oluflmaktad›r. Bu sayede maksimum kontrast olufl- turulmaktad›r. Görsel uyaran süresi 160 ms'dir. Her bir beyaz nokta 0.3° olup noktalar›n aral›g› 0.2°'dir. 27 adet beyaz noktadan oluflan çizgiler hem yatay hem de dikey olarak belirmektedir. Ekranda gözüken çizgilerde degi- flik yerleflimlerde ve degiflik büyüklüklerde yapay dis- torsiyonlar mevcuttur. Bu yapay distorsiyonlar sayesin- de hem kantitatif degerlendirme yap›lmakta hem de gü- venilirlik göstergeleri hesaplanmaktad›r. Hastalardan çizgilerdeki distorsiyon bölgelerini özel bir iflaretleme kalemiyle ekrana dokunarak iflaretlemeleri istenmekte- dir (Resim 2).
Makula patolojisi olan hastan›n vizüel korteksinde lezyon nedeniyle oluflan patolojik distorsiyon ve ekran- da beliren yapay distorsiyon aras›nda bir karfl›laflt›rma yap›lmaktad›r. Hasta daha belirgin olarak alg›lad›g› bü- yük distorsiyon alan›n› seçecektir. Bu da tercihli bak›fl (preferential looking) olarak bilinmektedir. Sonuçta has- ta ya hem yapay hem de patolojik distorsiyonu; ya sade- ce yapay distorsiyonu veya sadece patolojik distorsiyo- nu iflaretleyecektir. Eger distorsiyon sahas› skotom ala- n›na denk gelirse hiç iflaretleme yapmayacakt›r. PHP coherence tomography (OCT). Central 14°x14° visual field was tested by PHP (Foresee PHP, Notalvision); hyperacuity deviation map and hyperacuity defect maps were recorded. Pa- tients having high false positive or false negative ratios were excluded.
Results: Fifteen eyes of 12 patients with a mean age of 63.9±7.4 years and a mean visual acuity of 0.7±0.2 were recruited in the study. Mean central macular thickness was found to be 334.4±72.1 µm by OCT. In hyperacutiy deviation map, significant visual field defect was detec- ted in 9 eyes whereas it was entirely normal in 6 eyes. When the eyes with and without visual field defect were compared, we found a statistically significant difference in mean visual acuity (p=0.005 Mann-Whitney U test); however there was no statistically significant difference in mean central macular thickness measured by OCT (p= 0.689 Mann-Whitney U test).
Conclusion: In idiopathic ERM patients central macular function may be monitored by PHP. Especially in idiopathic ERM patients having low visual acuity a prominent visual field defect was detected by PHP.
Key Words: Idiopathic epiretinal membrane, preferential hyperacuity perimetry (PHP), optical coherence tomography (OCT).
taraf›ndan hesaplanan sonuçlar normal s›n›rlarda veya normal s›n›rlar›n d›fl›nda olmaktad›r. Normal s›n›rlar›n d›- fl›ndaki durumlar için p degeri belirtilmektedir. Örnegin p degeri <%10 ise, elde edilen sonucun YBMD olgular›- n›n %10'unda görüldügü anlafl›lmaktad›r. P degeri <
%10, <%5, <%2, <%1 veya <%0.5 fleklinde bildiril- mektedir.
Tespit edilen herhangi bir distorsiyon veya skotom alan› otomatik olarak kaydedilerek hyperacuity devias- yon haritas›nda gösterilmektedir. Hyperacuity defekt haritas›nda ise KNV lezyonunun yerleflimi gösterilmek- tedir. Ayr›ca yanl›fl pozitif ve yanl›fl negatif cevap oran- lar›ndan oluflan güvenilirlik göstergeleri hesaplanmakta- d›r. Ancak yanl›fl pozitif ve yanl›fl negatif yüzdelerinin ikisi birlikte normal s›n›rlarda oldugunda test güvenilir olarak kabul edilmektedir.
PHP, YBMD sonucunda ortaya ç›kan fokal distorsi- yonlar› referans olarak almakta ve test sonucunda elde edilen defektlerin KNV taraf›ndan oluflan metamorfopsi- ye benzerligi degerlendirilmektedir. Hyperacuity defekt haritas›nda yer alan cluster consistency parametresi sa- y›sal olarak degerlendirilmekte ve düflük, orta, yüksek olarak s›n›fland›r›lmaktad›r. Bu deger ne kadar yüksek olarak tespit edilirse, fokal distorsiyona neden olan du- rumun KNV olma ihtimali o kadar yüksek olmaktad›r.
Çal›flmam›zda tüm PHP muayeneleri tek bir klinis- yen taraf›ndan karanl›k ortamda pupiller dilatasyon ya- p›lmadan ve diger gözleri kapat›larak gerçeklefltirildi.
Olgular yak›n tashihleri eklenerek PHP ekran›na 50 cm mesafede oturtuldular. Tüm hastalara perimetrik incele- me öncesinde ifllem hakk›nda detayl› bilgi verildikten sonra deneme testi uyguland›.
BULGULAR
Ortalama yafllar› 63.9±7.4 y›l olan 7'si kad›n, 5'i er- kek toplam 12 hastan›n 15 gözü çal›flma kapsam›na al›n- d›. Olgular›n ortalama görme keskinligi 0.7±0.2 olup, OKT ile belirlenen ortalama santral makula kal›nl›g›
334.4±72.1 µm idi. Degerlendirmeye al›nan 15 gözün dokuzunda PHP ile hyperacuity deviasyon haritas›nda belirgin skotom saptan›rken (Resim 3a, 3b, 3c ve 3d), 6 gözde hyperacuity deviasyon haritas› tamamen normal olarak bulundu.
PHP ile görme alan› defekti saptanan olgular›n orta- lama görme keskinligi 0.5±0.2 ortalama santral makula kal›nl›g› 341.5±74.9 µm idi. PHP'de görme alan› defekti saptanmayan olgular›n ise ortalama görme keskinligi 0.9±0.1 ortalama santral makula kal›nl›g› 323.8±73.3 µm olarak ölçüldü.
PHP'de görme alan› defekti saptanan ve saptanma- yan gruplar aras›nda ortalama görme düzeyleri aras›nda istatiksel olarak anlaml› fark saptan›rken (p=0.005 Mann-Whitney U testi), OKT ile saptanan ortalama santral makula kal›nl›klar› aras›nda istatiksel olarak an- laml› fark tespit edilmedi (p= 0.689 Mann-Whitney U testi).
Görme alan› defekti saptanan olgular›n tamam›nda hyperacuity defekt haritas›nda yer alan cluster consis- tency parametresi düflük olarak belirtilmekteydi yani bu lezyonlar›n hiç birisi KNV taraf›ndan oluflturulan meta- morfopsiye benzerlik göstermemekteydi.
TARTIfiMA
‹dyopatik ERM'ye muhtemelen retinan›n iç tabaka- lar›ndaki bozulman›n neden oldugu makula fonksiyon Resim 1. Preferential hyperacuity perimetry'nin
görünümü
Resim 2. Preferential hyperacuity perimetry ekran›nda beliren görsel uyaran ve üzerindeki yapay distorsiyon
izlenmekte
bozuklugu efllik etmektedir (6). Makula hastal›klar›nda görsel performans›; en iyi düzeltilmifl görme keskinligi, santral görme alan›n›ndaki retina duyarl›l›g› ve metamor- fopsinin bulunup bulunmamas› belirlemektedir (7,8). Bu nedenle tam bir makula fonksiyon haritas› elde edebil- mek için; fovea fonksiyonu en iyi düzeltilmifl görme keskinligi al›narak degerlendirilmeli, santral görme ala- n›ndaki degifliklikler ölçülmeli ve metamorfopsinin bu- lunup bulunmad›g› tespit edilmelidir (9). Amsler testinin makula hastal›g› bulunan hastalarda santral görme alan›
defektlerini belirlemede yeterince güvenilir olma-
d›g› gösterilmifltir (10). PHP, YBMD olgular›nda meta- morfopsinin tekrarlanabilir ve kantitatif olarak degerlen- dirilmesi için Amsler grid testinin yerini almak üzere ta- sarlanm›flt›r (5). Söz konusu makula perimetrisi, hypera- cuity fonksiyonunu degerlendirmektedir. Vernier akuite- si olarak da bilinen hyperacuity, uzaysal lokalizasyonda iki veya daha fazla görsel uyaran aras›ndaki fark› dakika cinsinden ay›rt etme yetenegidir (11,12). PHP'deki gör- sel uyaranda oldugu gibi noktalardan oluflan bir çizgi saglam retina taraf›ndan alg›land›g›nda vizüel korteks uyar›lmakta ve sonuç olarak bu noktalardan oluflan düz bir çizgi görülmektedir (13). Yafla bagl› makula dejene- rasyonu, koroid neovaskülarizasyonunda oldugu gibi re- tina pigment epitel elevasyonu gelifltiginde, fotoresep- törlerin yerleflimi degiflmekte, farkl› fotoreseptörler uya- r›lmakta ve vizüel kortekste temsil edilen fotoreseptör lokalizasyonu degiflmektedir. Böylece düz noktasal sin- yallerin oldugundan daha farkl› veya kesik olarak alg›- land›g› (4), bunun sonucunda metamorfopsi veya skotom gelifltigi düflünülmektedir (5,13).
Resim 3A, 3B. Preferential hyperacuity perimetry'de görme alan› defekti saptanan bir olgunun,
renkli fundus fotograf›, k›rm›z›dan yoksun fundus fotograf›, optik koherens tomografi ve preferential hyperacuity perimetry raporunun görüntüsü.
Resim 3C, 3D. Preferential hyperacuity perimetry'de görme alan› defekti saptanan bir olgunun,
renkli fundus fotograf›, k›rm›z›dan yoksun fundus fotograf›, optik koherens tomografi ve preferential hype-
racuity perimetry raporunun görüntüsü.
‹dyopatik ERM'ler vitrektomi ile tedavi edilmekte- dir (14). Baflar›l› bir membran soyulmas› cerrahisinden sonra hastalar›n çogunun görme düzeylerinde bir veya iki s›ra art›fl olmakta ve metamorfopsi azalmaktad›r (15,16,17). ERM'lerin soyulmas›ndan önce ve sonra görme fonksiyonlar› görme keskinliginin ölçülmesi ile degerlendirilmektedir. Ancak, bu hastalarda görme kes- kinligi görsel fonksiyon bozuklugunun sadece bir bölü- münü temsil ettiginden, metamorfopsi ve bulan›k görme gibi diger semptomlar› da degerlendirilecek yöntemler takibe eklenmelidir. Bu görsel bozukluklar›n vitrektomi önce ve sonras› degerlendirilmesinde kullan›lan baz›
yöntemler fokal elektroretinografi (ERG) (6), multifo- kal ERG (18,19) ve mikroperimetredir (20). Tanikawa ve arkadafllar›n›n yapt›g› bir çal›flmada, ERM hastalar›- n›n fokal makula ERG'lerinde kistoid makula ödemi bu- lunan hastalar›n fokal ERG'lerine benzer degifliklikler bulundugu gösterilmifltir. Bu durumun, ERM hastalar›n- da özellikle retinan›n iç tabakalar›ndaki nöron hasar›n›
düflündürdürdügü ve meydana gelen görme azalmas›n›n bu nöronlardaki hasar nedeniyle olabilecegi belirtilmifl- tir (6). Moschos ve arkadafllar›n›n yapt›g› bir çal›flmada;
retinan›n elektrofizyolojik yan›t›ndaki azalman›n sadece foveada s›n›rl› kalmad›g›, perifoveal alan›n da etkilendigi bildirilmifltir. Bu çal›flmada, ERM'nin soyulmas›ndan sonra bu bölgelerdeki retinan›n elektriksel yan›t›n›n artt›- g› görülmüfltür (18). Mikroperimetre (MP1; Nidek, Pa- dova, Italy), makula fonksiyonlar›n›n degerlendirilme- sinde kullan›lan ve santral retina duyarl›l›g›n›n kantitatif olarak degerlendirilmesine olanak saglayan bir cihazd›r.
Bu testin uygulanmas› esnas›nda santral duyarl›l›k ölçü- mü ile eflzamanl› aktif göz hareketi izleme sistemi (eye- tracking system) ile hastan›n fiksasyon özellikleri de de- gerlendirilmektedir (21).
Çal›flmam›zda kullan›ma yeni girmifl olan PHP ile idyopatik ERM varl›g›nda geliflen santral makula fonk- siyon bozuklugu degerlendirilmifltir. Her ne kadar olgu say›s› düflük olsa da PHP'de görme alan› defekti bulunan ve bulunmayan gruplar karfl›lat›r›ld›g›nda OKT ile ölçü- len ortalama santral makula kal›nl›klar› aras›nda istatik- sel olarak anlaml› fark bulunmamas›, ERM olgular›nda fonksiyon bozuklugunun makula ödeminin fliddetinden çok, süresi ile ilgili oldugunu düflündürmektedir (20).
PHP'de görme alan› defekti saptanan grupta ortala- ma görme keskinligi daha düflük olarak tespit edilmifltir.
ERM olgular›nda görme keskinligi, makulada oluflan sekonder nörosensoryal retina dekolman›na, makulay›
örten ve distorsiyona ugratan fibröz doku varl›g›na ve retinal damarlardan kaynaklanan s›v› s›z›nt›s› sonucunda oluflan retina içi ödeme bagl› olarak azalabilmektedir (3,22,23). Bütün bu durumlar santral görme alan›nda de- giflken görme alan› defektlerine neden olmaktad›r (20).
‹dyopatik ERM'nin özellikle makula distalinde yer almas›n›n foveada ektopiye neden olabilecegi bildiril- mektedir (24). PHP'nin en önemli dezavantaj› olgular›n fiksasyon özelliklerinin degerlendirilememesidir. Özel- likle uzun süreli makula patolojilerinde ekstrafoveal fik- sasyon geliflebilecegi ve fiksasyon stabilitesinin bozula- bilecegi göz önünde tutulmal›d›r. Çal›flmam›zda ortala- ma görme keskinligi daha düflük olan olgularda PHP'de santral skotom saptanmas›, bu olgular›n fiksasyon yerle- flimlerinin ve karakteristiklerinin degiflmesinden kay- naklanm›fl olabilir.
Sonuç olarak; PHP halen geliflmekte olan ve santral makula fonksiyonlar›n› degerlendirmede oldukça ümit vaad eden bir perimetredir. Ancak özellikle fiksasyon yerleflimi ve paterni gelifltirilmesi gereken özellikler aras›nda yer almaktad›r.
KAYNAKLAR
1. Mitchell P, Smith W, Chey T, Wang J J, Chang A . Preva- lence and association of epiretinal membranes. The Blue Mountains Eye Study. Austral Ophthalmol 1997;104:
1033-40.
2. Hirokawa H, Jalkh AE, Takahas hi M, Takahashi M, Trempe CL, Schepens CL. Role of the vitreous in idio- pathic preretinal macular fibrosis. A m J Ophthalmol 1988;106:536-545.
3. Wise GN. Clinical features of idiopathic preretinal macu- lar fibrosis. Schoenberg Lecture. Am J Ophthalmol 1975;79:349-347.
4. Preferential Hyperacuity Perimetry Study Group. Prefe- rential hyperacuity perimeter (Preview PHP) for detecting choroidal neovascularization study. O phthalmology 2005; 112:1758-1765.
5. Loewenstein A , Malach R, Goldstein M, Leibovitch I, Barak A, Baruch E, A lster Y, Rafaeli O, Avni I, Yassur Y. Replacing the amsler grid: a new method for monito- ring patients with age-related macular degeneration. Oph- thalmology 2003;110:966-970.
6. Tanikawa A, Horiguchi M, Kondo M, Suzuki S, Terasaki H, Miyake H. Abnormal focal macular electroretinog- rams in eyes with idiopathic epimacular membrane. Am J Ophthalmol 1999;127:559-64.
7. Saito Y, Hirata Y, Hayashi A, Fujikado T, O hji M, Tano Y. The vis ual performance and metamorphopsia of pati- ents with macular holes. Arch Ophthalmol 2000;118:41- 46.
8. Bouwens MD, van Meurs JC. Sine Amsler charts:a new method for the follow-up of metamorphopsia in patients undergoing macular pucker surgery. Graefes A rch Clin Exp Ophthalmol 2003;241:89-93.
9. Richter-Mueksch S, Vécsei-Marlovits PV, Sacu SG, Kiss CG, Weinges sel B, Schmidt-Erfurth U. Functional macu- lar mapping in patients with vitreomacular pathologic fe- atures before and after surgery. A m J Ophthalmol.
2007;144:23-31.
10. Goldstein M, Loewenstein A, Barak A, Pollack A, Buc- kelman A, Katz H, Springer A, Schachat AP, Bresssler NM, Bressler SB, Cooney MJ, Alster Y, Rafaeli O, Ma- lach R; Preferential Hyperacuity Perimeter Research Gro- up. Results of a multicenter clinical trial to evaluate the preferential hyperacuity perimeter for detection of age-re- lated macular degeneration. Retina 2005;25:296-303.
11. Westheimer G. The spatial sense of the eye. Invest Oph- thalmol Vis Sci 1979;18:893-912.
12. Enoch JM, Williams RA, Es sock EA, Barricks M. Hype- racuity perimetry: assessment of macular function thro- ugh ocular opacities. Arch Ophthalmol 1984;102:1164- 1168.
13. Preferential Hyperacuity Perimeter (PHP) Research Gro- up. Results of a multi-center clinical trial to evaluate the preferential hyperacuity perimeter for detection of age-re- lated macular degeneration. Retina 2005;25:296-303.
14. Mc Donald HR, Verre WP, Aaberg TM. Surgical Mana- gement of idiopathic epiretinal membranes. Ophthalmo- logy 1986;978-983.
15. Shinoda K, Ishida S, Kawashima S, Matsuzaki T, Y ama- da K, Katsura H. A new method for quantification of me- tamorphopsia in patients with epiretinal membrane. Jpn J Ophthalmol 2000;44:424-427.
16. Akar S, Arvas S, K›z›lkaya M, Özkan fi. Makula önü membranlar›n cerrahi tedavi sonuçlar›. Türk Oftalmoloji Gazetesi 2002;32:256-265.
17. Öztürkmen C, Eldem B, Kaday›fç›lar S. Epiretinal memb-
ranlarda klinik özellikler, izlem ve cerrahi sonuçlar›. Türk Oftalmoloji Gazetesi 2003;33:34-38.
18. Moschos M, Apostolopoulos M, Ladas J, Theodossiadis P, Malias J, Moschos M, Papaspirou A, Theodossiadis G.
Assessment of macular function by multifocal electroreti- nogram before and after epimacular membrane surgery.
Retina 2001;21:590-595.
19. Oh KT, Boldt HC, Maturi RK, Folk JC, Kardon RH. Eva- luation of patients with visual field defects following ma- cular hole surgery using multifocal electroretinography.
Retina 2000;20:238-243.
20. Varano M, Tedes chi M. Disorders of the vitreoretinal in- terface clinics. Chapter 4.8. In Perimetry and the fundus:
an introduction to microperimetry. Midena E. USA.
SLACK Incorporated. 2007,133-143.
21. Rohrschneider K, Springer C, Blültmann S, Völcker HE.
Microperimetry-comparison between the Micro Perimeter 1 and scanning laser ophthalmoscope-fundus perimetry.
Am J Ophthalmol 2005;139:125-134.
22. Sidd RJ, Fine SL, Owens SL, Patz A. Idiopathic prereti- nal gliosis. Am J Ophthalmol 1982;94:44-48.
23. Appian A P, Hirose T. S econdary causes of premacular fibrosis. Ophthalmology 1989;96:389-392.
24. Kamei M, Hisatomi T, Ishibashi T, Tano Y . Epiretinal Membranes. Chapter 16. In Retinal imaging. Huang D, Peter KK, Careen Y L, Elias IT. China. M OSBY Elsevier.
2006,191-197.
