286
Hipertansif olgularda transmitral renkli M-mod ak›m yay›lma
h›z› ile diyastolik fonksiyonlar›n de¤erlendirilmesi
Evaluation of diastolic function by transmitral color M-mode flow propagation
velocity in hypertensive patients
A
Ammaaçç:: Hipertansif olgularda sol ventrikül diyastolik ifllev bozuklu¤u kalp yetersizli¤inin en önemli nedenlerinden biridir. Bu çal›flmada hi-pertansif olgularda transmitral diyastolik renkli M-mod ak›m yay›lma h›z› (FPV) ile sol ventrikül diyastolik fonksiyonlar›n›n de¤erlendirilme-si ve Doppler parametreleri ile karfl›laflt›r›lmas› amaçland›.
Y
Yöönntteemmlleerr:: Çal›flmaya yafl ortalamas› 52.7 ± 5.9 olan 21’i erkek, 18’kad›n toplam 39 hipertansif olgu al›nd›. Transmitral diyastolik E ve A h›z-lar›, E dalgas› deselerasyon zaman› (DZ) ve izovolümik gevfleme zaman›n›n (‹VGZ) ölçümü “pulsed” Doppler yöntemi ile yap›ld›. Mitral renkli M-mod FPV’nin ölçümü için renkli M-mod ile saptanan “aliasing” (mavi görüntü kaymas›n›n) h›z›n›n e¤imi ölçüldü.
B
Buullgguullaarr:: Hastalar›m›zda FPV ortalama de¤eri 36.3 ± 7.9 cm/s olarak saptand› ve FPV ile mitral diyastolik E/A oran› (0.8 ± 0.3) aras›nda is-tatistiksel olarak anlaml› olmayan zay›f bir iliflki görüldü (r=0.116, p=0.481). Ayr›ca, FPV ile DZ, ‹VGZ ve interventriküler septum (‹VS) kal›n-l›¤› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflki saptand› (s›ras›yla, DZ için r = -0.715, p<0.01; ‹VGZ için r = - 0.736, p<0.01; ‹VS kal›nkal›n-l›¤› için r = – 0.498 ve p<0.01). En güçlü istatistiksel iliflki FPV ile ‹VGZ aras›nda saptand›.
S
Soonnuuçç:: Renkli M-mod FPV, hipertansif olgularda diyastolik ifllevlerin de¤erlendirilmesinde kullan›lan DZ ve ‹VGZ ile korelasyon göstermek-tedir. Ak›m yay›lma h›z›, sol ventrikül gevfleme h›z› ile iliflkili olan, ayn› zamanda sol ventrikül dolufl bas›nc›ndan etkilenmeyen bir paramet-re olarak rutin ekokardiyografik incelemelerde kullan›labilir. (Anadolu Kardiyol Derg 2004; 4: 286-9)
A
Annaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Hipertansiyon, diyastolik fonksiyon bozuklu¤u, ak›m yay›lma h›z›
Ö
ZETDr. Cevad fiekuri, Dr. Talat Tavl›, Dr. Selahattin Danahalilo¤lu, Dr. Hakan Göçer,
Dr. Özgür Bayturan, Dr. Ozan Ütük, Dr. Ali R›za Bilge, Dr. Hakan T›k›z, Dr. U¤ur Kemal Tezcan
Celal Bayar Üniversitesi T›p Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dal›, Manisa
O
Obbjjeeccttiivvee:: Diastolic dysfunction is considered as the most important cause of heart failure and morbidity in hypertensives. This study was designed to evaluate the relationship between the transmitral diastolic color M-mode flow propagation velocity (FPV) and left ventricu-lar relaxation by using Doppler echocardiography.
M
Meetthhooddss:: In the present study, thirty-nine patients (21 male, %58.3, age mean 52.7 ± 5.9 years) with hypertension stage-I and over, were included. Transmitral diastolic E and A velocities, E-deceleration time (DT) and isovolumic relaxation time (IVRT) were measured by pul-se Doppler method. We performed color M-mode technique for measurement of FPV of transmitral diastolic flow in the apical four-cham-ber view. We measured slope of aliasing velocity (blue aliasing) determined by color M-mode images.
R
Reessuullttss:: Flow propagation velocity values were not statistically related with age and gender, whereas differentiation of age groups we-re estimated as poor parabolic we-relationship, specially in patients over fifty years, FPV is estimated to be decwe-reasing. Color M-mode FPV is correlated with DT, (r = -0.715, p<0.01), IVRT (r = -0.736, p<0.01) and interventricular septum thickness (r = –0.498, p<0.01), but not cor-related with E/A ratio.
C
Coonncclluussiioonn:: Color M-mode FPV is correlated with DT and IVRT, which are important parameters for evaluation of diastolic function in hypertensive patients. This parameter is related with left ventricular relaxation and should be considered as a routine echocardiograp-hic evaluation, because it is not affected by minimal changes in left ventricular filling pressure. (Anadolu Kardiyol Derg 2004; 4: 286-9) K
Keeyy wwoorrddss:: Hypertension, diastolic dysfunction, flow propagation velocity
Girifl
Hipertansif olgularda egzersiz kapasitesindeki azalman›n en önemli nedeni sol ventrikül (LV) diyastolik kalp yetersizli¤idir. Son y›llarda yap›lan çal›flmalarda konjestif kalp yetersizli¤i olan
olgular›n büyük bölümünde temel patofizyolojik bozuklu¤un di-yastolik fonksiyon bozuklu¤u oldu¤u gösterilmifltir (1-3). Hiper-tansiyon, sol ventrikül (LV) diyastolik fonksiyonlar›n› etkileyerek diyastolik kalp yetersizli¤ine neden olmaktad›r. Hipertansiyona ba¤l› diyastolik fonksiyon bozuklu¤unun, asemptomatik evreden
Yaz›flma adresi : Dr. Cevad fiekuri, Erzene Mah. 113. Sok. No: 31, Çamyuva-Bornova-‹zmir, Tel.: 0232 375 66 48, Fax: 0236 237 02 13, E-mail: csekuri@superonline.com
Not: Bu çal›flman›n özeti ‘‘Turkish-Italian-Spanish Hypertension and Atherosclerosis’’ kongresinde sözlü olarak sunulmufltur.
A
BSTRACTklasik konjestif kalp yetersizli¤ine kadar genifl klinik özellikleri bulunmaktad›r. Diyastolik fonksiyonlar bu denli önemli olmas›na ra¤men diyastolik fonksiyon bozuklu¤unun, diyastolik kalp yeter-sizli¤inin anamnez ve klinik muayene ile teflhisi ve sistolik fonk-siyon bozuklu¤undan ayr›m› oldukça zordur.
Doppler ekokardiyografideki ilerlemeler, Doppler ak›m-h›z e¤risinin daha kapsaml› irdelenmesi, diyastolik fonksiyonlar›n daha iyi anlafl›lmas›na neden olmufltur. Ancak bu yöntemlerle elde edilen verilerin kalp h›z›, ventrikül yüklenme koflullar›, has-tan›n yafl›, hatta yat›fl pozisyonundan etkilendi¤i bilinmektedir. Bu etkileflim konvansiyonel Doppler indekslerinin klinik kullan›-m›n› s›n›rlamaktad›r (4,5). Bu durum araflt›rmac›lar› diyastolik fonksiyonlar›n belirlenmesinde alt›n standart olan invazif yön-temlerle en uyumlu yeni yöntemler üzerinde çal›flmaya sevk et-mifltir. Bu yeni yöntemlerden biri olan LV dolufl ak›m›n›n renkli M-mod ile ölçülen kavite içerisine yay›lma h›z› (flow propagati-on velocity, FPV) olup, ilk olarak Brunn ve ark.lar› (6) taraf›ndan bir LV gevfleme indeksi olarak tan›mlanm›flt›r. Bu çal›flmada hi-pertansif olgularda transmitral diyastolik renkli M-mod FPV ile LV diyastolik fonksiyonlar›n›n de¤erlendirilmesi ve klasik Dopp-ler parametreDopp-leri ile karfl›laflt›r›lmas› amaçland›.
Yöntemler
Ocak-2001 ile Temmuz-2001 tarihleri aras›nda Celal Bayar Üniversitesi Kardiyoloji Anabilim Dal› poliklini¤ine baflvuran hi-pertansiyon tan›s› alm›fl ancak herhangi bir antihipertansif teda-vi almayan 39 hasta çal›flmaya al›nd›. Olgular›n tan›s›nda JNC-VI k›lavuzu esas al›nd› (7). Sistolik kan bas›nc› 140 mmHg ve/veya diyastolik kan bas›nc› 90 mmHg’n›n üzerinde olanlar hipertansif olarak kabul edildi. Antihipertansif tedavi kullananlar, 60 yafl üs-tü hastalar, kardiyomiyopatiler ve iskemik kalp hastal›¤› olan ol-gular çal›flma d›fl› b›rak›ld›. “Hewlett-Packard Image Point” eko-kardiyografi cihaz› ile 2.5 MHz kardiyak transduser kullan›larak hastalar›n sol yan pozisyonunda standart ekokardiyografik öl-çümlerinin yan›nda pulse Doppler yöntemi kullan›larak transmit-ral erken (E) ve geç (A) diyastolik dolufl h›zlar›, E/A oran›, dese-lerasyon zaman› (DZ), izovolümik gevfleme zaman› (‹VGZ) ve renkli M-mod tekni¤iyle renkli M-mod FPV ard›fl›k 3’er kez ayn› araflt›rmac› taraf›ndan elde edilerek gözlemci aras› de¤iflkenli¤i de¤erlendirildi.
“Pulsed” Doppler mitral kapak ak›m paternini kaydetmek için en uygun pozisyon Doppler dalgalar›na paralel düflmesi nedeniyle apikal 4 boflluk olarak seçilmifltir. Çal›flmay› standart hale getirmek için mitral kapak bölgesinde örnek volümü annu-ler çizginin 1 cm üstündeki mitral kapakç›k uçlar›na efl gelen nokta üzerine koyarak “pulse” Doppler kay›tlar› al›nd›. Desele-rasyon zaman›n› ölçmek için E ak›m h›z›n›n en yüksek noktas› ile azalarak bazal çizgiye indi¤i nokta aras›ndaki süre ölçüldü. Mitral kapak E ve A ak›m h›zlar›n›n en yüksek de¤erleri buluna-rak E/A oran› hesapland›. ‹zovolümik gevfleme zaman› ölçümü için örnek volümü mitral kapakç›k uçlar›na denk gelecek flekil-de yerlefltirdikten sonra transduser LV ç›k›fl yoluna do¤ru yön-lendirildi. Aort Doppler ak›m› görüldü¤ünde aort ak›m›n›n bitti¤i nokta ile mitral ak›m›n bafllad›¤› nokta aras› ölçülerek IVGZ bu-lundu. ‹nterventriküler septum (‹VS) için parasternal uzun aks-tan iki boyutlu ve M-mod teknikleri kullan›larak yap›lan ölçüm-lerin ortalamas› al›nd›.
Transmitral FPV apikal 4 boflluktan örnek hacim mitral annu-lus üzerine yerlefltirildikten sonra renkli M-mod tekni¤i ile
ölçül-dü (Resim 1). Bunun için renkli M-mod görüntüde saptanan “ali-asing” (mavi görüntü kaymas›n›n) h›z›n›n e¤imi ölçüldü. Renkli görüntüdeki mavi “aliasing”in görüntülenebilmesi için Nyquist limiti (NL) hastadan hastaya optimal de¤erlere ayarland›. Erken dolufl dalgas›n›n NL’yi aflmad›¤› ve “aliasing” oluflmad›¤› durum-larda ise erken doluflun ikinci faz›nda kaydedilen, s›n›rlar net olarak seçilebilen ilk efl h›z hatt›n›n e¤imi ölçüldü.
‹statistiksel Analiz
“Pulsed” Doppler ve renkli M-mod FPV ölçümleri yap›ld›ktan sonra veriler “2-tailed” korelasyon testi, Mann-Whitney U testi, Wilcoxon-W testi ile istatistiksel analize tabi tutuldu. Yafl, cinsi-yet, sigara içme öyküsü ve hipertansiyon için aile öyküsü ile FPV aras›ndaki istatistiksel iliflki Mann-Whitney U testi ve Wilcoxon-W testi ile analiz edildi. Transmitral FPV ile di¤er klasik ekokar-diyografik diyastolik fonksiyon parametreleri (DZ, ‹VGZ), ‹VS ve mitral E/A oran›) aras›ndaki istatistiksel iliflkiyi ortaya koymak içinse “2-tailed” korelasyon testi kullan›ld›.
Bulgular
Olgular›n demografik özellikleri Tablo 1’de verilmifltir. Hasta-lar›n yafl› ve cinsiyeti ile FPV aras›nda istatistiksel olarak anlam-l› iliflki yoktu (p>0.05). Ancak hastalar yafl gruplar›na göre analiz edildi¤inde yafl ile FPV aras›nda zay›f bir parabolik iliflki saptan-d›. Özellikle 50 yafl›ndan sonra FPV azalmakta idi. Olgular›n yafl ve cinsiyeti ile ‹VS, DZ, ‹VGZ ve E/A oran› aras›nda istatistiksel bir iliflki bulunamad› (p>0.05).
Transmitral FPV ortalama 36.3 ± 7.9 cm/s, mitral E/A oran› ise 0.8 ± 0.3 bulunmufl olup, mitral E/A oran› ile FPV aras›nda zay›f bir iliflki saptand›. Mitral E/A oran› azald›kça FPV de azalmaktayd›. Ancak bu iliflki istatistiksel olarak anlaml› de¤ildi (r=0.116, p=0.481). Ortalama DZ 254 ± 19.7 ms bulunmufl olup, FPV ile DZ aras›nda iliflki saptand›. Bu durum istatistiksel olarak anlaml› idi (r= -0.715, p<0.01). Ortalama ‹VGZ 120.5 ± 13.1 ms olup, en güçlü istatistiksel iliflki FPV ile ‹VGZ aras›nda saptand› (r = -0.736, p<0.01). Ortalama ‹VS 1.19 ± 0.08 cm bulunmufl olup, FPV ile ‹VS aras›nda anlaml› bir iliflki saptand›. Bu iliflki DZ ve ‹VGZ kadar güçlü olmamakla beraber istatistiksel olarak anlaml› idi (r= –0.498, p<0.01) (Tablo 2).
Tart›flma
Diyastolik fonksiyonlar›n noninvazif belirlenmesinde iki bo-yutlu, M-mod ve Doppler ekokardiyografi uzun y›llar kullan›lm›fl olup, bu yöntemlerle elde edilen verilerin kalp h›z›, ventrikül yük-lenme koflullar›, hastan›n yafl›, hatta yat›fl pozisyonundan
etki-H
Haassttaallaarr SSaayy›› ((%%))
Y Yaaflfl,, yy››ll
40-50 13 (%33)
50-61 26 (%67)
C Ciinnssiiyyeett
Kad›n 18 (%46)
Erkek 21 (%54)
S
Siiggaarraa kkuullllaann››mm›› 17 (%44) A
Aiillee ööyykküüssüü 19 (%47)
T
Taabblloo 11.. OOllgguullaarr››nn ddeemmooggrraaffiikk öözzeelllliikklleerrii
Anadolu Kardiyol Derg
lendi¤i bilinmektedir. Bu etkileflim konvansiyonel Doppler in-dekslerinin klinik kullan›m›n› s›n›rlamaktad›r. Renkli M-mod yön-temi teknik olarak bir çeflit “pulsed” Doppler olmakla beraber baz› farkl›l›klar› vard›r. En önemlisi konvansiyonel “pulsed” Doppler ile örnek hacminin kondu¤u sabit bir noktaya ait h›z-za-man bilgileri elde edilirken, renkli M-mod tekni¤i ile k›lavuz kur-sörün geçti¤i bir hat boyunca renkle kodlanm›fl h›z-zaman de¤i-flimi görüntülenmektedir. Yani, elde edilen bilgi, bir hat üzerinde belli aral›klarla dizilmifl çok say›da noktan›n oluflturdu¤u uzaysal bir kesite aittir ve belli h›z aral›klar› belli renkler ile kodlanm›flt›r. Çal›flman›n sonuçlar›na göre FPV ile en güçlü iliflki DZ ve ‹VGZ aras›nda saptand›. Bu hastalarda FPV azald›¤›nda DZ ve ‹VGZ artmaktayd›. Ayn› flekilde ‹VS ile FPV aras›nda negatif ko-relasyon saptand›. Bu koko-relasyon di¤er iki parametre kadar güç-lü olmamakla beraber istatistiksel olarak anlaml› idi. Mitral E/A oran› ve FPV aras›nda anlaml› bir iliflki bulunmad›. Bu FPV’nin LV dolufl bas›nc›ndan konvansiyonel transmitral Doppler indeksle-rine oranla daha az etkilendi¤i ve temel olarak erken diyastolik evrede aktif relaksasyon h›z›yla iliflkili oldu¤unu göstermektedir. Kitabatake ve ark.lar›n›n (8) yapt›¤› çal›flmada, transmitral ak›m örne¤inde psödo-normalizasyon saptanan iskemik kalp hastal›¤› ve dilate kardiyomiyopatisi olan hastalarda FPV’nin Tau (erken diyastolde LV’ün bas›nc›ndaki azalma süresi) ile iyi korelasyon gösterdi¤i saptanm›flt›r. Bu çal›flma sonucunda, FPV’nin diyasto-lik fonksiyonlar›n de¤erlendirilmesinde kullan›fll› invazif olmayan bir parametre oldu¤u ortaya ç›km›flt›r (8,9). Onbafl›l› ve ark. (10) taraf›ndan yay›nlanan bir çal›flmada aort yetersizli¤i olan olgu-larda, FPV’nin anjiyografik yöntemler ve klasik Doppler ölçümle-ri ile elde edilen bulgularla korele oldu¤u gösteölçümle-rilmifltir.
Hastan›n yafl›, cinsiyeti, hipertansiyon aile öyküsü ve sigara kullan›m› FPV üzerinde etkili görünmemekteydi. Daha önce yap›-lan çal›flmalarda cinsiyet klasik diyastolik fonksiyon parametre-leri üzerine etkili görülmemifl, ancak artan yaflla beraber sol ventrikül diyastolik dolufl parametrelerinin sa¤a göre daha fazla de¤ifliklik gösterdi¤i bulunmufltur (11). Hastalar›n yafl› ile FPV aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflki yoktu. Ancak, hastalar› yafl gruplar›na ay›rarak analiz etti¤imizde yafl ile FPV aras›nda zay›f bir parabolik iliflki saptand›. Özellikle 50 yafl›ndan sonra FPV azalmakta idi. Bu durum 50 yafl üzeri hastalar›n daha ileri hiper-tansiyon evrelerinde olmas›yla aç›klanabilmekle beraber, mam›zda hasta say›s›n›n düflük olmas› nedeniyle ilerleyen çal›fl-malarda daha büyük hasta gruplar›yla daha güçlü parabolik bir iliflki saptanabilir. Yap›lan çal›flmalarda mitral kapak ak›m örne-¤inin yafltan etkilendi¤i gösterilmifltir. Normal de¤erler 50 yafl üstü ve alt› diye ayr›labilir. Yafl ilerledikçe E/A oran› küçülmeye bafllar, E ak›m h›z› 1’den küçük olur, DZ normal de¤erlerin üzeri-ne ç›kar (12).
Yeni yap›lan çal›flmalarda gerek hayvan ve gerekse insan-larda önyükün azalmas› mitral E ak›m h›z›nda belirgin azalmaya neden oldu¤u halde FPV’de anlaml› de¤ifliklik yapmad›¤› ve FPV’nin sol ventrikül relaksasyonu için alt›n standart olarak ka-bul gören Tau ile iyi düzeyde ba¤›nt›l› oldu¤u ortaya konmufltur (14-15). Bir baflka çal›flmada hastalar›n transmitral ak›m örnek-leri ve FPV’örnek-leri bazal flartlarda yatar pozisyonda, Trendelenburg 60 derecede, ters Trendelenburg 45 derecede ve yaklafl›k 40 mmHg bas›nca üflerken ve amil nitrit inhalasyonunun hemen ar-d›ndan görüntülenmifltir. Transmitral E ak›m h›z› belirgin olarak Trendelenburg pozisyonunda art›p amil nitritle azal›rken, FPV’de de¤iflim gözlenmemifltir (4).
Bununla birlikte, hangi yöntem kullan›l›rsa kullan›ls›n elle ya-p›lan ölçümlerde, özellikle görüntünün yeterince net elde edile-medi¤i hastalarda kiflisel farkl›l›klar kaç›n›lmazd›r (16). Son za-manlarda gözlemciler aras›ndaki de¤iflkenli¤i azaltmak ve elle yap›lan ölçüm zorlu¤unu gidermek amac›yla sol ventrikül kavite-sinde istenen noktadaki pik ak›m h›z›n› belirleyen bilgisayar programlar› gelifltirilmifltir. Karfl›m›za ç›kan problem ise ölçüm yöntemlerinden hangisinin daha güvenilir ve tekrar edilebilir so-nuçlar verdi¤inin belirsizli¤idir. Ayr›ca, de¤iflik yafl gruplar›na ait normal de¤erlerin henüz belirlenmemifl olmas› da klinik kullan›-m›n› flimdilik k›s›tlamaktad›r (17).
Sonuç olarak FPV, sol ventrikül dolufl bas›nc›ndaki küçük de¤iflikliklerden etkilenmeyen ve sol ventrikül relaksasyonu ile yak›n iliflkili, güvenilir bir parametre oldu¤u, diyastolik fonksiyon-lar›n de¤erlendirilmesinde rutin ekokrdiyografinin bir parças› ol-mas› gerekti¤i düflünülmektedir.
Kaynaklar
1. William CL. Assessment of normal and abnormal cardiac function. In: Braunwald E, Zipes DP, Libby P, editors. 6th ed. Heart Disease. A Textbook of Cardiovascular Medicine. Philadelphia, Pennsylva-nia: W.B.Saunders; 2001. p. 479-502.
2. Zile MR, Gaasch WH, Carroll JD, et al. Heart failure with a normal ejection fraction: is measurement of diastolic function necessary to make the diagnosis of diastolic heart failure? Circulation 2001; 104: 779-82.
3. Kawaguchi M, Hay I, Fetics B, Kass DA. Combined ventricular systolic and arterial stiffening in patients with heart failure and preserved ejection fraction: implications for systolic and diastolic
Doppler göstergeler Ortalama r p
FPV (cm/s) 36.3 ± 7.9
E/A 0.8 ± 0.3 0.116 0.481
DZ (ms) 254 ± 19.7 -0.715 <0.01
‹VGZ (ms) 120.5 ± 13.1 -0.736 <0.01
‹VS (cm) 1.19 ± 0.08 -0.498 <0.01
DZ: Deselerasyon zaman›, E/A: Mitral E/A oran›, FPV: Ak›m yay›lma h›z›, ‹VGZ: ‹zovolümik gevfleme zaman›, ‹VS: ‹nterventriküler septum,
TTaabblloo 22.. FFPPVV iillee ttrraannssmmiittrraall ddiiyyaassttoolliikk DDoopppplleerr ppaarraammeettrreelleerrii vvee ‹‹VVSS kkaall››nnll››¤¤›› aarraass››nnddaakkii iilliiflflkkii
fiekil 1. Transmitral ak›m yay›lma h›z›n›n renkli M-mod tekni¤i ile ölçülmesi.
Anadolu Kardiyol Derg 2004;4: 286-9 fiekuri ve ark.
Hipertansiflerde transmitral renkli M-mod ve diyastolik fonksiyonlar
reserve limitations. Circulation 2003; 107: 714-20.
4. Gordon VM, Opfer-Gehrking TL, Novak V, Low PA. Hemodynamic and symptomatic effects of acute interventions on tilt in patients with postural tachycardia syndrome. Clin Auton Res 2000;10: 29-33. 5. Tokushima T, Reid CL, Gardin JM. Left ventricular diastolic
functi-on in the elderly. Am J Geriatr Cardiol 2001; 10: 20-9.
6. Brunn P, Tribouliloy C, Duval M, et al. Left ventricular flow propa-gation during early filling is related to wall relaxation. J Am Coll Cardiol 1992; 20: 420-32.
7. The sixths report of the Joint National Commitee on prevention, detection, evaluation and treatment of high blood pressure [publis-hed correction appears in Arch Intern Med. 1998;158:573]. Arch In-tern Med. 1997;157: 2413-46.
8. Kitabatake A, Mikami T, Nishihara K, Onozuka H. Clinical signifi-cance of noninvasive assessment of left ventricular diastolic func-tion by Doppler echocardiography. J Cardiol 2001; 1: 109-13. 9. Parthenakis FI, Kanoupakis EM, Kochiadakis GE, et al. Left
ventri-cular diastolic filling pattern predicts cardiopulmonary determi-nants of functional capacity in patients with congestive heart fa-ilure. Am Heart J 2000; 140: 338-44.
10. Onbasili OA, Tekten T, Ceyhan C, Ercan E, Mutlu B. A new echo-cardiographic method for the assessment of the severity of aortic regurgitation: color M-mode flow propagation velocity. J Am Soc Echocardiogr 2002; 15: 1453-60.
11. Yu CM, Sanderson JE, Chan S, Yeung L, Hung YT, Woo KS. Right ventricular diastolic function in heart failure. Circulation 1996; 93: 1509-14.
12. Tokushima T, Reid CL, Gardin JM. Left ventricular diastolic functi-on in the elderly. Am J Geriatr Cardiol 2001; 10: 20-9.
13. Coelho L, Pires R, Costa M, et al. Mitral flow propagation velocity assessed with M-mode color Doppler in patients with dilated car-diomyopathy. Rev Port Cardiol 2001; 20 : 39-44.
14. Voon WC, Huang CH, Lin TH, Chu CS, Chen HH, Sheu SH. Left vent-ricular inflow propagation velocity: Comparisons between pulsed wave and color M-mode Doppler Echocardiography. J Am Soc Ec-hocardiogr 2002; 15: 1461-7.
15. Sessoms MW, Lisauskas J, Kovács SJ. The left ventricular color M-mode Doppler flow propagation velocity Vp: In vivo comparison of alternative methods including physiologic implications. J Am Soc Echocardiogr 2002; 15: 339-48.
16. Nishihara K, Mikami T, Takatsuji H, et al. Usefulness of early dias-tolic flow propagation velocity measured by color M-mode Dopp-ler technique for the assessment of left ventricular diastolic func-tion in patients with hypertrophic cardiomyopathy. J Am Soc Ec-hocardiography 2000; 13: 801-8.
17. Andren B, Lind L, Hedenstierna G, Lithell H. Left ventricular diasto-lic function in a population sample of elderly men. Echocardiog-raphy 1998; 15: 433-50.
Anadolu Kardiyol Derg
