T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YABANCI DİL ÖĞRETİMİ ANA BİLİM DALI

(1)

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

YABANCI DİL ÖĞRETİMİ ANA BİLİM DALI

HACETTEPE VE BİLKENT ÜNİVERSİTELERİ

MÜTERCİM-TERCÜMANLIK BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN CÜMLE DÜZEYİNDE ANLAMBİLİMSEL ÇEVİRİ HATALARI,

NEDENLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

SİNAN DARCAN

TEZ DANIŞMANI PROF.DR. ZEYNEL KIRAN

ANKARA/2003

(2)

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

YABANCI DİL ÖĞRETİMİ ANA BİLİM DALI

HACETTEPE VE BİLKENT ÜNİVERSİTELERİ

MÜTERCİM-TERCÜMANLIK BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN CÜMLE DÜZEYİNDE ANLAMBİLİMSEL ÇEVİRİ HATALARI,

NEDENLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı : Pof.Dr. Zeynel KIRAN

Tez Jürisi Üyeleri

Adı ve Soyadı İmzası

Prof. Dr. Zeynel KIRAN... ...

Doç. Dr. Ayşe ALPER... ...

Yard. Doç. Dr. Arsun YILMAZ... ...

Tez Sınavı Tarihi : 18.07.2003

(3)

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖNSÖZ ... 1

GİRİŞ... 3

I. BÖLÜM ... 3

I.1. Sorun ... 3

I.2. Amaç ... 6

I.3. Önemi... 6

I.4. Varsayım... 8

I.5. Yöntem... 8

I.6. Sınırlılıklar ... 9

I.7. Tanımlar ... 10

II. BÖLÜM... 11

II. Anlambilim (Semantique) ... 11

II.1-Tanım... 11

II.2-İçerik... 11

III. BÖLÜM ... 13

III. Anlambilimsel Çeviri Hataları ... 13

III.1. Cümlelerde Anlam Hataları ... 14

III.1.1. Öğrencilere Verilen Sorular... 16

III.1.2. Türkçe’den Fransızca’ya Çeviri Örnek Cümleleri... 16

III.1.3. Fransızca’dan Türkçe’ye Çeviri Örnek Cümleleri... 18

III.1.4. Tavsiye Ettiğimiz Çeviri Örnekleri (Fr - Tr)... 21

III.1.5. Tavsiye Ettiğimiz Çeviri Örnekleri (Tr - Fr)... 23

III.2. Genel Cümle Çeşitleri ... 25

III.2.1-Yargı (Hüküm) Cümlelerinde Çeviri Hataları ... 25

III.2.1.1-Yargı (Hüküm) Cümleleri - Özellikleri ... 25

III.2.1.2-Hatalar - Nedenleri ... 26

III.2.1.3-Fransızca - Türkçe Çeviri ... 26

III.2.1.4-Türkçe - Fransızca Çeviri ... 30

III.2.1.5-Yargı Cümlelerinin Sayısal Değerlendirilmeleri .... 34

III.2.1.6- Yargı Cümlelerinin Başarı Oranları Grafiği ... 35

III.2.1.7-Yargı Cümlelerinin Genel Değerlendirilmesi ... 35

(4)

III.2.2-Tanım Cümlelerinde Çeviri Hataları ... 36

III.2.2.1-Tanım Cümleleri - Özellikleri ... 36

III.2.2.2-Hatalar - Nedenleri... 37

III.2.2.3-Fransızca - Türkçe Çeviri... 37

III.2.2.4-Türkçe - Fransızca Çeviri... 41

III.2.2.5-Tanım Cümlelerinin Sayısal Değerlendirilmeleri ... 45

III.2.2.6-Tanım Cümlelerinin Başarı Oranları Grafiği... 46

III.2.2.7-Tanım Cümlelerinin Genel Değerlendirilmesi ... 46

III.2.3-Yorum Cümlelerinde Çeviri Hataları ... 47

III.2.3.1-Yorum Cümleleri - Özellikleri ... 47

III.2.3.2-Hatalar - Nedenleri... 48

III.2.3.3-Fransızca - Türkçe Çeviri... 48

III.2.3.4-Türkçe - Fransızca Çeviri... 53

III.2.3.5-Yorum Cümlelerinin Sayısal Değerlendirilmeleri .. 57

III.2.3.6-Yorum Cümlelerinin Başarı Oranları Grafiği ... 58

III.2.3.7-Yorum Cümlelerinin Genel Değerlendirilmesi ... 58

III.2.4-Olasılık Cümlelerinde Çeviri Hataları ... 59

III.2.4.1-Olasılık Cümleleri - Özellikleri ... 59

III.2.4.2-Hatalar - Nedenleri... 60

III.2.4.3-Fransızca - Türkçe Çeviri... 60

III.2.4.4-Türkçe - Fransızca Çeviri... 64

III.2.4.5-Olasılık Cümlelerinin Sayısal Değerlendirilmeleri . 68 III.2.4.6-Olasılık Cümlelerinin Başarı Oranları Grafiği... 69

III.2.4.7-Olasılık Cümlelerinin Genel Değerlendirilmesi ... 69

III.2.5-Varsayım Cümlelerinde Çeviri Hataları... 70

III.2.5.1-Varsayım Cümleleri - Özellikleri... 70

III.2.5.2-Hatalar - Nedenleri... 71

III.2.5.3-Fransızca - Türkçe Çeviri... 71

III.2.5.4-Türkçe - Fransızca Çeviri... 76

III.2.5.5-Varsayım Cümlelerinin Sayısal Değerlendirilmeleri 80 III.2.5.6-Varsayım Cümlelerinin Başarı Oranları Grafiği.... 81

III.2.5.7-Varsayım Cümlelerinin Genel Değerlendirilmesi... 81

III.2.6-Önyargı Cümlelerinde Çeviri Hataları ... 82

III.2.6.1-Önyargı Cümleleri - Özellikleri ... 82

III.2.6.2-Hatalar - Nedenleri... 83

III.2.6.3-Fransızca - Türkçe Çeviri... 83

III.2.6.4-Türkçe - Fransızca Çeviri... 87

III.2.6.5-Önyargı Cümlelerinin Sayısal Değerlendirilmeleri 91 III.2.6.6-Önyargı Cümlelerinin Başarı Oranları Grafiği ... 92

III.2.6.7-Önyargı Cümlelerinin Genel Değerlendirilmesi ... 92

(5)

III.2.7-Cümlelerin Taşıdığı Genel Anlamlarda Çeviri Hataları (Sezgi, Tahmin, Alaya Alma, Öneri, Takdir Etme, Beğenme, Hayıflanma, Üzülme, Yakınma, Uyarma, Çaresizlik,

Şaşırma…vb.) ... 93

Iıı.2.7.1-Genel Cümleler - Özellikleri... 93

Iıı.2.7.2-Hatalar - Nedenleri ... 94

Iıı.2.7.3-Fransızca - Türkçe Çeviri ... 94

Iıı.2.7.4-Türkçe - Fransızca Çeviri ... 97

Iıı.2.7.5-Genel Cümlelerinin Sayısal Değerlendirilmeleri... 101

Iıı.2.7.6-Genel Cümleleri Başarı Oranları Grafiği ... 102

Iıı.2.7.7-Genel Cümlelerinin Genel Değerlendirilmesi ... 102

IV. BÖLÜM... 103

IV.1-Sonuç... 103

IV.1.1-Oransal Genel Değerlendirme Tablosu... 104

IV.1.2- Değerlendirmeler - Yorumlar ... 105

IV.1.2.1-Çeviri Yönüyle Üniversitelerin Toplam Başarı Değerlendirmesi... 105

IV.1.2.2-Cümle Türlerine Göre Üniversitelerin Toplam Başarı Değerlendirmesi... 106

IV.1.2.3-Üniversitelere Göre Başarı Değerlendirmesi ... 107

IV.1.2.3.1-Çeviri Yönüyle İki Üniversitenin Karşılaştırmalı Başarı Oranları... 107

IV.1.2.3.2-Cümle Türleri Yönüyle İki Üniversitenin Karşılaştırmalı Başarı Oranları... 108

IV.1.2.4-Genel Değerlendirme: ... 109

IV.1.3-Öğrencilere Öneriler ... 111

Tez Özeti... 113

Résumé de Thèse ... 115

Kaynakça... 117

(6)

ÖNSÖZ

19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarında altın dönemini yaşayan Fransızca; son yüzyılda her ne kadar yerini İngilizce’ye bırakmışsa da, özellikle uluslararası yapı ve kuruluşlarda; siyasi, ekonomik ve kültürel alanlarda kullanılan ve bu nedenle öğrenilmesi gereken bir dil olma özelliğini sürdürmektedir.

Sahip olduğu bu önem nedeniyle Fransızca, iyi öğretilmesi gereken bir dil sınıfına girmektedir. Meslekleri gereği, dili en ince ayrıntılarına kadar bilmesi gereken tercümanlar, “dilin uzmanları” sayılırlar. Bu vasfı elde etmeleri, iki dili çok iyi bilmenin yanında, çok iyi derecede çeviri tekniğini de bilmeleriyle mümkün olmaktadır. Çeviri tekniğinin içerisinde, kelime bilgisinin ne kadar önemi varsa, bu kelimeleri ahenkli bir şekilde kurgulamanın da önemi vardır. Diğer bir ifadeyle, kelimelerin anlamlı ve mantıklı dizilmeleri ve gruplar oluşturmaları, çeviri tekniğinde çok önemli bir yer tutmaktadır. Yani, rasgele dizilmiş veya gruplanmış kelimeler, bir anlam ifade etmeyecekleri kuşkusuzdur. Bu kelimelerin sahip oldukları anlamları, anlamlı kılabilmenin yolu ise, bunları belli bir kural çerçevesinde ilişkilendirmekten geçer.

Metinler, türleri ne olursa olsun, cümlelerden oluşmaları nedeniyle, bunların çevrilmelerinde üzerinde durulması gereken husus, “bu cümleleri nasıl çevirmeliyiz ?” sorusuna cevap aramaktır. Bu cevabı ararken “cümle çeşitleri” kavramı karşımıza çıkmaktadır. Eğer, cümle çeşitlerini belirleyip, bunların çevrilmesinde bir yöntem geliştirebilirsek, kanımızca çeviri çalışmalarına büyük bir katkıda bulunmuş olacağız. İşte bu çalışmamız, tamamıyla bu mantık yürütmenin sonucundan doğmaktadır.

Yani, “Cümle çeşitlerine göre çeviri” mantığını yerleştirmek.

(7)

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında emeği geçen danışman hocam Prof. Dr. Zeynel KIRAN’a, göstermiş oldukları yakın ilgi nedeniyle Hacettepe ve Bilkent Üniversitelerinin Mütercim- Tercümanlık Bölümü Öğretim Üyelerine ve hazırlanan sorulara cevap veren tüm bölüm öğrencilerine şükran borçlu olduğumu belirtmeliyim.

Sinan DARCAN

(8)

GİRİŞ

I. BÖLÜM

I.1.Sorun:

Hacettepe ve Bilkent Üniversitelerinde eğitim - öğrenim gören Mütercim - Tercümanlık Bölümü öğrencilerinin cümle düzeyinde “Anlambilimsel (Sémantique)” açıdan yapmış oldukları çeviri hatalarını ve nedenlerini tespit edip, çözüm önerilerimizi ortaya koymaya çalışmaktır.

Eklemeli diller grubundan olan Türkçe’yle çekimli diller grubundan olan Fransızca, farklı dil ailelerine mensup olmaları dolayısıyla birçok alanda karşılıklı olarak farklılıklar gösterirler. Az önce bahsedilen kadar olmasa da, aynı dil ailelerine mensup iki dilde bile çeviri açısından sorunların çıktığı, hataların yapıldığı aşikardır. Bu nedenle, farklı dil ailelerine mensup diller arasında, eğitimlerinde olduğu gibi, karşılıklı yapılan çevirilerinde de sorunların, hataların çıkması kaçınılmaz gibi görünmekle birlikte, bunun düzeltilebilir bir durum olduğu düşüncesindeyiz.

Bilindiği gibi çeviri, bir dildeki belli metinde, yani söylemde bulunan anlamın, başka bir dildeki belli bir söylemde yeniden kurulmasını sağlayacak biçimde girişilen “dilsel bir aktarma işlemidir”. Her çeviride iki dil söz konusudur: Kendisinden aktarma yapılan kaynak dil ve kendisine aktarma yapılan amaç dil. Şöyle ki; Fransızca’dan Türkçe’ye yapılan bir çeviride, yabancı dil olan Fransızca kaynak dildir; fakat Türkçe’den Fransızca’ya yapılan çeviride ise aynı yabancı dil olan Fransızca bu kez amaç dil olur.

Yabancı dil öğretimi ile çeviri, iç-içe olan kavramlardır. En önemli yabancı dil öğretimi yöntemlerinden biri olan “dilbilgisi-çeviri” yöntemi, kimi dillerde temel düzeyde, kimilerinde ise orta ve ileri düzeyde karşımıza çıkmaktadır. Bu yöntemden anlaşılacağı üzere çeviri, dil bilgisi kurallarıyla iç-içedir. Yani yabancı dil öğretiminde, çevirinin oldukça büyük bir önemi vardır. Bu

(9)

alanda, çevirinin en mükemmel dil kullandırma araçlarından biri olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

Kısacası, çeviri bir öğretim amacı değil, bir öğretim aracıdır.

• Öğrenci, her iki dil arasında gidip-gelmeleriyle, her iki dilin kullanımını ve bu kullanımlar arasındaki farklar konusunda somut bazı bilgiler edinir.

• Öğrenci, yabancı dilin dilbilgisi yani sözdizimsel yapısına bağlı olarak verilmiş bilgilerin - özellikle Türkçe’den Fransızca’ya yapılacak çeviriler sayesinde - somut örneklerinden faydalanır.

• Yabancı dildeki verilmek istenen mesajın anlam yükünden bir şey kaybetmeksizin – yada mümkün olduğu kadar kaybetmeksizin - ana dile aktarılabilmesi amacıyla, öğrencinin ana dili çok iyi bilmesi, onun bütün imkanlarını, bu dilin anlatımlarını koruyarak zorlamaya alışması gerekir. Bu işlev, çok yönlü bir yapı taşıması sebebiyle, araç olarak çevirinin en önemli işlevidir. Çünkü böyle bir çalışmaya girişecek olan öğrenci veya kişiler, Fransızca’dan Türkçe’ye çeviri yaparken, bir bakıma kendi anadilinde mevcut olan zenginlikleri bulmaya çalışacaktır. Bir başka ifadeyle, her iki dilde eşdeğerliliği sağlama çabası, kişiyi kendi diline götüren bir yol olma özelliğini taşır. Çeviri çalışmaları yapıldıkça – Türkçe’den Fransızca’ya veya Fransızca’dan Türkçe’ye - her iki dilde var olan ifade zenginlikleri birer birer ortaya çıkarılmakta, bir bakıma kelime-sözcük dağarcığı genişlemektedir. Çok kabaca bir benzetme yaparsak çeviri, bir bulmaca çözmeye benzemektedir.

Yukarıda çevirinin çok yönlü bir yapı taşıması olduğunu ve bunların içerisinde mesajın anlam yükünden mümkün olduğu kadar hiçbir şey kaybetmeksizin, her iki dilde eşdeğerliliği sağlayarak bir aktarma işlemi olduğunu belirtmiştik. Mesajın anlam yükü, çeviri işlemlerinde yani çok yönlü yapı

(10)

taşımasında, çok önemli bir yer tutmaktadır. Anlamın aktarılmasında ise giderilebilinecek birçok sorunun veya hatanın ortaya çıktığı görülmektedir.

Bu çalışmamızda, her iki yönlü – Türkçe’den Fransızca’ya veya Fransızca’dan Türkçe’ye - çevirilerde sadece anlambilimsel açıdan ortaya çıkan veya çıkabilecek sorun ve hataları tespit edip nedenlerini bulmaya ve öneri ve / veya alıştırmalar vasıtasıyla bunları gidermeye çalışacağız.

Bu araştırma gerçekleştirirken sorunların saptanması ve tezin ispatlanması aşamalarında Hacettepe ve Bilkent Üniversiteleri Fransızca Mütercim – Tercümanlık Bölümlerinde eğitim gören öğrencilerinin yazılı çalışmalarda ortaya koyacakları çeviri örneklerine başvurulacaktır.

I.2.Amaç:

Bu araştırmanın amacı; Hacettepe ve Bilkent Üniversiteleri Fransızca Mütercim – Tercümanlık Bölümlerinde, dil öğretiminde çeviri merkezli anlambilimsel açıdan varsa uygulanan veya kullanılan yöntem ve tekniklerini genel hatlarıyla sergilemek, varsa bu yöntem ve tekniklerle öğrenim gören bu bölüm öğrencilerinin yapmış oldukları anlambilimsel çeviri sorunlarını veya hatalarını ortaya çıkarmak, bunları sebepleriyle göz önüne sermek ve çözüm önerilerimizi ortaya koymaktır..

I.3.Önem:

Fransızca’nın, Fransa’nın dışında bile – Birçoğu Fransız sömürgesi olan Frankofon ülkelerde (Francophone - Fransızca konuşan) - geniş bir coğrafyada resmi dil olarak konuşulması, daha da önemlisi; Birleşmiş Milletler (BM); Avrupa Birliği (AB), UNESCO, NATO gibi dünya çapında büyük bir etkinliği olan bu tür Uluslararası Kuruluş ve Topluluklarda, İngilizce ile birlikte birinci

(11)

derecede iletişim dili olması, sahip olduğu önemi ve değeri yeterince göstermektedir. Buna ilaveten, tarihten gelen derin ilişki ve bağlarımız, bu dile verilmesi gereken önemi bir kez daha perçinlemektedir.

Böylesine önem arz eden bir dilin öğrenimi kadar, çevirisi de en az o kadar önem arz etmektedir. Teknolojik gelişmeler sayesinde, iletişim alanında küçük bir köye dönüşen dünyada, çevirinin önemi daha da artmaktadır. Bir-iki yüzyıla kadar, iletişim alanında bu denli ilerlemelerin olmaması sebebiyle, her konuda üretilen bilgi ve belgenin, uzun bir süre sonrasında tüm dünyaya yayılması ve devamında bunlara dayanarak harekete geçilmesi veya cevaplanması, yine uzun bir zaman gerektirmiştir. Ama günümüzde, bütün bu gelişmelerden sonra, değil günlerin ve saatlerin, dakikaların bile o kadar büyük bir önemi var ki… Böyle bir durum ve ortamda hızlı ve doğru çevirilerin yapılması zorunlu hale gelmektedir. Zamanı, olayları, dış dünyayı takip etmek veya bilgilendirmek için bu iki unsura dikkat etmek gerekmektedir. İletişimin teknolojik boyutu, yani bilgilerin alımı veya verimi hariç, hızlı bir çeviriyi yapabilmek için ilk önce çeviriyi iyi bilmek lazım.

Çeviriyi iyi bildikten sonra doğruluk kısmı ise doğal olarak ortaya çıkacaktır. Peki, çeviriyi iyi bilmek, bir başka ifadeyle “doğru çeviri yapmak nasıl olacaktır ?” İşte çalışmalarımızın odaklandığı soru budur ve bizler buna cevap arayacağız.

Yukarılarda, mesajın anlam yükünden, hiçbir şeyin kaybedilmeksizin aktarılmasından söz etmiştik. Bir diğer ifadeyle anlamın - ama doğru anlamın - çeviri işlevinde ne kadar büyük bir önemi olduğunu açıklamaya çalışmıştık. İşte bu büyük önem, bu konuyu seçmemizde çok etkili olmuştur.

Çevirinin çok geniş ve kapsamlı bir konu olması sebebiyle ve de büyük bir kısmını teşkil etmesine rağmen, bizler bu araştırmamızda sadece anlambilimsel çeviri hataları ve sorunları üzerinde duracağız. Bu nedenle, çeviride karşımıza çıkabilecek diğer güçlüklere yer vermemeye çalışacağız, fakat gerektiği yerlerde yüzeysel olarak da olsa açıklamalar yapılacaktır.

(12)

Bu araştırmamızın, özellikle Üniversitelerin Fransızca Mütercim - Tercümanlık Bölümlerinde ve Fransızca Dil Öğretim Merkezlerinde eğitim veren değerli öğretim görevlilerine, öğrencilerine, mezunlarına, özel ve resmi kurum ve kuruluşlarda çeviri hizmetlerinde çalışanlara ve bu alanda ihtiyaç duyan veya duyabilecek herkese yararlı olması temennisindeyiz.

I.4.Varsayım:

1. Anlamın çeviri işlevi içerisindeki önemi büyük olduğu için, anlambilimsel çeviri hataları, ciddi sorunlara ve kargaşalara neden olabilir.

2. Sözlüklerle iç - içe olma, bir diğer ifadeyle vokabüler (kelime bilgisi) çalışması, anlambilimsel hataları büyük ölçüde azaltır.

3. Çevirinin öğretimi ile dilbilgisi kurallarının öğretimi arasında doğrudan bir ilişki söz konusudur, bu nedenle, dilbilgisi kurallarının çabuk unutulmaması için sistemli bir şekilde gözden geçirilmeleri gerekir.

4. Çeviri, dilbilgisel bir kaynağa dayansa da, yabancı dil öğretiminde var olan dört temel becerileriyle de doğru orantılıdır.

5. Sınıf içerisinde çeviri teknikleri ve yöntemleri verilmesine rağmen, uygulamaya çok daha fazla zaman ve emek gerekir.

I.5.Yöntem:

Bu çalışma bir araştırma niteliğindedir. Çeviri hakkında kaynaklar taranacaktır. Yapacağımız gözlemler ve sınıf içi uygulamalar gerçeği yansıtacağından dolayı, içerik analizi tekniğine başvurulacaktır. Bu araştırmada deney gruplarına veya sınıflarına uygulanacak çeviri çalışmaları – sınav, quiz, ödev- gerçeği yansıtacaktır. Bu çalışmada, anlambilimsel açıdan çeviri hatalarını

(13)

saptamadaki geçerliliklerini danışmak amacıyla başvurulan uzman ve uygulayıcıların görüşleri bu konuda yeterlidir.

I.6.Sınırlılıklar:

Bu araştırma, Türkçe’den Fransızca’ya veya Fransızca’dan Türkçe’ye çevirilerinde, bireylerin anlambilimsel açıdan doğru çeviri yapma konusunda karşılaştıkları güçlükler üzerinedir. Bu alanda, varsa yazılı kaynaklar taranarak, bu çalışmada yararlı olabilecek bütün bilgilerden faydalanılacaktır.

Üretilen ve elde edilen malzemeler, evren olarak seçilen Hacettepe ve Bilkent Üniversitelerinin Fransızca Mütercim – Tercümanlık Bölümünde eğitim gören 3. ve 4. sınıflarda uygulanacaktır.

Evren olarak bu bölümdeki öğrencilerin sadece 3. ve 4. sınıfları seçmemiz; 1. ve 2.sınıf öğrencilerinin henüz çeviri öğrenim aşamasında olmalarından kaynaklanmaktadır. Ayrıca, 1. ve 2.

sınıflarda çeviri çalışmaları yapıldığından, öğrenciler 3.sınıftan itibaren cümle düzeyinde çeviri yapabilir konumda değerlendirilmektedir. 4.sınıflarda, daha ziyade ardıl ve eşzamanlı (consécutive ve simultanée) çeviri çalışmaları yapıldığından, bu sınıflardaki öğrencilerin, 3. sınıflardaki öğrencilerden bu alanda bir üstünlükleri bulunmamaktadır. Gözlemler ve içerik analizleri, bu malzemelerin neticelerinde ortaya çıkan sonuçlar üzerinde olacaktır.

I.7.Tanımlar:

(14)

• Çeviri (La traduction - L’interprétation):

Bir dilden bir diğer dile, mesajın anlam yükünden mümkün olduğunca hiçbir şey kaybetmeksizin aktarılması işlemidir.

• Eşzamanlı - Anında çeviri (La traduction simultanée):

Yazılı çeviriden ziyade sözlü çeviri olarak yaygındır. Anında, beklemeksizin yapılan çeviridir.

Uluslararası konferans, sempozyum gibi toplantılarda en çok kullanılan çeviri türüdür.

• Ardıl çeviri (La traduction consécutive):

Sözlü çeviri olarak daha yaygındır. Çeviri yapılmadan, başlanmadan önce, konuşan şahsın cümlesini, paragrafını veya ifadesini bitirmesi beklenir, daha sonra çeviriye başlanır. Daha ziyade ikili görüşmelerde ve basın açıklamalarında bu tür çeviriler tercih edilmektedir. İki Devlet Başkanı’nın görüşmesi, antrenörün değerlendirmeleri gibi…

• Anlam (Le Sens):

Soyut - somut var olan her şeyin kimliği, tanımı, ilk akla gelen özelliği.

• Anlambilim (La sémantique):

Kelimelerin, sözcüklerin anlamlarıyla ilgilenen bilimin adıdır. Kelime anlamlarının nasıl oluştuğu, ne gibi değişikliklere maruz kaldığı gibi…

• Kelime bilgisi (Le vocabulaire):

Bir kişinin hafızasında bulunan kelime sayısının toplamıdır. Her kişide bu sayı çok farklı ve değişkendir.

Yargı, tanım, olasılık cümle gibi anlamın alt bölümlerinin tanımları sırası geldikçe yapılacaktır.

II.BÖLÜM

II. ANLAMBİLİM (Sémantique)

(15)

II.1-Tanım:

19. Yüzyılın ortalarına doğru bilim dünyasında beliren ve yüzyılın sonlarında gelişen anlambilim; dilin, o zamana kadar yapılan çalışmalarda önemsenmeyen yönünü ele alıyor, dilin doğrudan doğruya anlam kısmına önem veriyordu. Bugün de – eğer kabaca bir ayrım yapmak istersek - sesbilimin dilin dış yönüne, dil seslerine yöneldiğini, anlambilimin ise dilin düşünce yönüyle, sesle düşünce arasındaki ilişkilerle ilgilendiğini söyleyebiliriz. Ancak yüzyılımızdaki gelişen dil çalışmalarının yanı sıra, bu dalda da büyük gelişmeler kaydedilmiş, bir yandan dilbilim alanındaki ilerlemeler, bir yandan da felsefede, mantıkta ve ruhbilimdeki gelişmeler, anlambilimin çerçevesini genişlettiği gibi, diğer alanlarla ilgisini ve önemini de arttırmıştır. Bugün dille ilgili yayımlar arasında anlambilime ayrılanlar geniş bir yer tutmaktadır (¹).

II.2-İçerik:

Anlambilimi, sözcük ve cümle düzeyinde ele alırsak karşımıza şu sınıflandırma çıkmaktadır:

Sözcük Düzeyinde Anlambilim: Cümle Düzeyinde Anlambilim -Gerçek - Mecaz Anlam -Yargı (Hüküm) cümleleri

- Eş - Zıt Anlam -Tanım cümleleri

- Dolaylama -Yorum cümleleri

- Deyimler -Olasılık cümleleri

- Ata sözler -Varsayım cümleleri

- Terimler -Önyargı cümleleri

- Somut - Soyut Anlam -Genel cümle (Sezgi, Tahmin…)

1 (1)Aksan Doğan, Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle, Cilt III,2. Baskı,1995 s.463

(16)

Bu çalışmamızda sadece cümle düzeyinde yapılan anlambilimsel hataların tespiti ve nedenleri üzerinde duracağız. Sözcük düzeyinde yapılan anlambilimsel hatalara mümkün olduğunca değinilmeyecektir, fakat şu da bir gerçektir ki; sözcük düzeyinde yapılan hatalar, anlam bütünlüğü nedeniyle cümle düzeyinde yapılan hatalara da etki yapmaktadır. Bu sebeple gerektiği zamanlarda, yüzeysel olarak da olsa, bu hususa da kısaca değinilecektir.

III.BÖLÜM

III. ANLAMBİLİMSEL ÇEVİRİ HATALARI

Türkçe öğeleri içinden rasgele seçeceğimiz kadın - la femme sözcüğü, bu dili konuşan kişilere sorulsa, birbirine yakın tanımlarla karşılanacak veya karşıtları olan kavramlarla açıklanacaktır. (erkek – l’homme veya adam - le monsieur karşıtı.) Bu öğe ancak:

-Kadın yemek pişiriyor; sonra daireye gidecek.

-La femme fait la cuisine, plus tard elle ira au bureau.

(17)

cümlesinde ve bu bağlam içinde, yukarıda bahsedilen anlamı karşılamaktadır. Ama yukarıdaki kadın - la femme sözcüğü, aşağıdaki örnek cümlesinde:

-Kadın tutmak zorunda kalmışlar.

-İls ont été obligés de tenir une concierge / une femme de ménage.

“ev işine, bir kimseye, bir çocuğa bakmak üzere tutulan kadın” anlamındadır;

-O kadın kadındır.

cümlesinde ise, ilk kadın kelimesi, yukarıdaki ilk anlamı taşıdığı halde ikincisi “iyi ev hanımı, yetenekli kadın” anlamındadır.

Verilen bu örnek, sadece sözcük düzeyinde yapılabilecek anlambilimsel çeviri hatalarını veya karşı karşıya kalabileceğimiz sorunları ortaya koymakta yeterlidir. Fakat daha önce de belirtildiği üzere, bu çalışmada mümkün olduğu kadar cümle düzeyinde yapılan anlambilimsel hatalar üzerinde durulacaktır.

III.1-Cümlelerde Anlam Hataları:

Cümle düzeyinde yapılan hataları tespit etmek ve bunların nedenleri üzerinde durmak için, her cümle türüne göre, tek satırlık üç’er tane Türkçe ve üç’er tane Fransızca cümle, yani toplamda 21 adet Türkçe ve 21 adet Fransızca cümle öğrencilere verilmiş ve onlardan bunların tercümeleri istenmiştir.

(18)

Verilen her cümle üzerinde anlambilimsel açıdan yaklaşılacak, gerekli tespitler yapılıp rakamsal olarak başarılı - kısmen başarılı - başarısız değerlendirilmesi yapılacaktır. Çeviri’de esneklik payını da göz önünde bulundurarak, kişisel olarak olması gereken veya olabilir - kabul edilebilir çeviri önerilerimizi de, verilen her cümle sonrasında yer alacaktır.

Yukarılarda sözü edilen cümle tipleri – özellikleri ve öğrencilerin genel olarak yapmış oldukları hatalar ve nedenleri - detaylı bir şekilde devam eden diğer sayfalarda verilmiştir, ama daha önce öğrencilere sunulan Türkçe ve Fransızca cümle örnekleri, özelliklerine göre aşağıdaki gibi sıralanmış ve devamında tavsiye ettiğimiz çeviri örnekleri bulunmaktadır. Öğrencilere verilen cümlelerin, ne tür cümleler olduğu, tamamıyla yönlendirmemek amacıyla onlara belirtilmemiştir.

1-8-15 numaralı cümleler : Yargı cümleleri 2-8-16 numaralı cümleler : Tanım cümleleri 3-10-17 numaralı cümleler : Yorum cümleleri 4-11-18 numaralı cümleler : Olasılık cümleleri 5-12-19 numaralı cümleler : Varsayım cümleleri 6-13-20 numaralı cümleler : Önyargı cümleleri 7-14-21 numaralı cümleler : Genel cümleler

(19)

III.1.1-Öğrencilere Verilen Sorular:

III.1.2-Türkçe’den Fransızca’ya Çeviri Örnek Cümleleri:

ADINIZ - SOYADINIZ :

ÜNİVERSİTE – BÖLÜM - SINIF :

--- Aşağıda 7’şerli gruplar halinde verilen cümleleri Fransızca’ya çeviriniz:

1. Ahmet Kutsi Tecer tanınmış bir şair ve tiyatro yazarıdır.

2. Sanat, hayatı yüceltme ve daha anlamlı kılma çabasıdır.

3. Metin, yerel motiflerle yalınlaşırken evrenselliği de yitirmemiş.

4. O gün çok top oynadı, yataktan kalkamamış olabilir.

5. Yirmi metreden su çıktı farzedelim, sonra ne yapacağız?

6. Sen bu yılda sınavı kazanamayacaksın.

(20)

7. İzin verirseniz bu konuyu sonra tartışalım.

---

8. O, çalışkan bir öğrencidir.

9. Kitaplar, insanları bilgilendirme araçlarıdır.

10. Tipler üzerinde yeterince durulmamış; bunlar soluk birer görüntü olarak kalmış.

11. O, bu sene çok iyi hazırlandı, kazanabilir.

12. Tut ki sen ondan paranı aldın, sonra aranız düzelecek mi?

13. O, bir daha gelemez, malum nedenlerden dolayı…

14. Hemen okula gitmek zorundayız.

--- 15. Yahya Kemal’in yayınlanmış 3 şiir kitabı vardır.

16. Başhakem, yarışmayı veya oyunu yöneten hakemlerin başıdır.

17. Çeviriye fazla dikkat edilmemiş, özellikle anlamlar kaybolmuş.

18. Çok iyi bir altyapısı var; o,bu tür zorlukları aşabilir.

19. Geç kaldık, sanırım o gitmiştir.

(21)

20. Göreceksiniz, o da telefon edecek.

21. Ben nöbeti alınca, siz gidersiniz.

--- III.1.3-Fransızca’dan Türkçe’ye Çeviri Örnek Cümleleri:

ADINIZ - SOYADINIZ :

ÜNİVERSİTE – BÖLÜM - SINIF :

---

Aşağıda 7’şerli gruplar halinde verilen cümleleri Türkçe’ye çeviriniz:

1.Tout le monde aime le cinema.

2.Le crayon est un instrument d’écriture.

3.A ce moment-là, j’ai compris que ce jeune homme était une personne qui cachait en soi sa douleur et sa fureur.

4.İl peut retourner du voyage le Mercredi.

5.Suggérons qu’il n’est pas venu, pouvez-vous proposer une autre alternative ? 6.Vous allez voir, il ne va pas s’en sortir de cette affaire.

7.Après avoir lu ces livres, vous les donnerez à vos amis.

(22)

--- 8.Le Pôle Nord est couvert de glace.

9.La litterature est l’éxpression écrite ou orale des sentiments et des idées, d’une façon artistique.

10.En se basant sur un texte traduit, l’écrivain a parfaitement recrée le jeu.

11.Peut-être que tu le connaîtras toi aussi.

12.Admettons qu’aujourd’hui nous sommes le Dimanche, que ferions - nous à cette heure-ci ?

13.Avec ce leader, nous enthousiasmerons un peu difficilement les surfaces!

14.Les amis, pouvons nous être un peu plus silencieux.

---

15.Plus on descend au Sud, plus la température augmente.

16.Le poême lyrique est un type de poême dans lequel les sentiments sont éxprimés d’une façon frappante et enthousiaste.

17.Les sentiments comme l’amitié, la fidelité et la générosité qui se trouvent dans la pièce, ont été éxprimés d’une façon équilibrée et convaincante.

18.İls pourront venir au dîner le lendemain soir.

(23)

19.İl était tres malade, je pense qu’il ne puisse venir aujourd’hui aussi.

20.Cette voiture, qui a ces specialités, va prendre la course.

21.Une école doit être comme celle-ci.

---

III.1.4-Tavsiye Ettiğimiz Çeviri Örnekleri (Fr-Tr) :

1. Tün insanlar sinemayı sever./ Herkes sinemayı sever.

(24)

2. Kalem, bir yazma aracıdır / gerecidir.

3. O an, genç adamın, öfkesini ve acısını kendi içinde saklayan birisi olduğunu anladım.

4. O, Çarşamba günü geziden / seyahatten dönebilir.

5. Ola ki gelmedi / Gelmediğini varsayalım, onun yerine başka bir alternatif önerebilir misiniz ?

6. Göreceksiniz, bu işi de eline yüzüne bulaştıracak./ bu işin içinden çıkamayacak

7. Bu kitapları okuyunca / okuduktan sonra arkadaşınıza verirsiniz.

---

8. Kuzey kutbu buzlarla kaplıdır.

9. Edebiyat, duygu ve düşüncelerin söz ya da yazıyla sanatlı bir biçimde dile getirilmesidir

10. Çevrilmiş bir metinden yola çıkan yazar, oyunu mükemmel bir biçimde yeniden yaratmış.

11. Belki onu sen de tanırsın.

12. Bugün Pazar olduğunu kabul edelim, bu saatlerde ne yapardık ?

13. Bu liderle bizler, meydanları biraz zor coştururuz.

(25)

14. Arkadaşlar, biraz sessiz olabilir miyiz ?

---

15. Güneye indikçe ısı artar.

16. Lirik şiir, duyguların çok etkili ve coşkulu bir biçimde dile getirildiği bir şiir

türüdür.

17. Oyunun yer alan dostluk, fedakarlık, bağlılık gibi duygular inandırıcı ve dengeli bir

biçimde verilmiş.

18. Onlar, yarınki akşam yemeğine gelebilirler.

19. Çok hastaydı, sanırım bugün de gelemez./ bugün de gelemeyeceğini düşünüyorum.

20. Bu özelliklere sahip bu araba, yarışı alacak.

21. Okul dediğin böyle olur./ olmalı.

--- III.1.5-Tavsiye Ettiğimiz Çeviri Örnekleri ( Tr-Fr ) :

1. Ahmet Kutsi Tecer est un poète et écrivain de théatre trés célébre

2. L’art est l’effort d’honorer la vie et de la rendre plus significative.

3. En se simplifiant avec les motifs locaux, le texte n’a pas perdu son universalité

(26)

4. Ce jour-la, il a beaucoup joué au football, il n’a peut-être pas pû se lever du lit.

5. Considérons / Supposons que l’eau a jaillit de 20 metres de profondeur, qu’allons nous faire apres ?

6. Cette année aussi, tu ne vas pas réussir l’examen.

7. Si vous le permettez, nous discuterons ce sujet plus tard.

---

8. C’est un étudiant laborieux. / studieux.

9. Les livres sont les moyens de renseignement / d’information des humains.

10. İl n’a pas été insisté sur les personnages / types, ceux-ci sont restés comme une image pâle.

11. Cette année, il s’est bien préparé, il peut réussir / gagner.

12. Admettons / Supposons que tu as repris / récuperer ton / argent, ensuite allez vous vous arranger / entendre ?

13. İl ne pourra revenir, à cause des raisons connues…

14. Nous devons immediatement / tout de suite aller a l’école.

---

(27)

15. Yahya Kemal a 3 livres de poêmes parus.

16. L’arbitre directeur est le chef des arbitres qui dirigent les jeux ou les concours.

17. İl n’a pas été fait attention à la traduction, sutout les sens ont disparu

18. İl a une très bonne fondation, il peut surmonter ces types de problèmes.

19. Nous avons retardé, je suppose qu’il est parti.

20. Vous allez voir, il va téléphoner lui aussi.

21. Quand je prendrais la garde, vous partirez.

--- III.2-Genel Cümle Çeşitleri:

III.2.1-Yargı (Hüküm) Cümlelerinde Çeviri Hataları:

III.2.1.1-Yargı (Hüküm) Cümleleri-Özellikleri:

Yargı; kavrama, karşılaştırma, değerlendirme gibi yollara başvurularak kişi, durum yada nesnelerin eleştirici bir biçimde değerlendirilmesidir. Yargı, doğruluğu veya yanlışlığı söz konusu olabilen cümlelere denir.

Örnek:

“Gençler müziği sever.” “Les jeunes aiment la musique.”

(28)

“Cüceler akıllı olur.” “Les nains sont intelligents.”

Bu örnek cümlelerden de anlaşılacağı üzere konuşan kişi, çeşitli yollara başvurarak, durum, nesne veya kişileri eleştirici bir şekilde değerlendirmektedir. Ayrıca bu örnek cümlelerin doğruluğu veya yanlışlığı söz konusu olabilmektedir.

Bu çalışmada öğrencilerden beklenen, bu özelliklere sahip yargı (hüküm) cümlelerini örnekte görüldüğü üzere Türkçe’den Fransızca’ya ve Fransızca’dan Türkçe’ye çevirmeleri, aktarmaları olacaktır. Bu tür cümlelerin çevirilerinde öğrencilerin yaptıkları yanlışlıklar veya hatalar tespit edilerek, nedenleri üzerinde durmaya çalışılacaktır.

III.2.1.2-Hatalar-Nedenleri:

III.2.1.3-Fransızca’dan Türkçe’ye Çeviri

1-) “Tout le monde aime le cinéma.”

Bizce bu yargı cümlesi şöyle çevrilmeliydi:

“Herkes sinemayı sever.” “Tüm insanlar sinemayı sever.”

Bilkent Üniversitesi öğrencileri : (Toplam 17 öğrenci)

14 öğrenci, bir yargı cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza ederek çevirmişlerdir. Ancak 2 öğrenci devrik bir cümle kurarak bu cümleyi şöyle çevirmişlerdir:

“Sinemayı herkes sever (seviyor).”

(29)

Yargı cümlesi verilmiş olmasına rağmen, öğrencilerin devrik cümle yapmaları, kanaatimizce cümle içerisindeki öğelerin dizilişleri ve vurgu gibi özellikler neden olmuştur. Şayet Fransızca cümle aşağıdaki gibi olsaydı, bu 2 öğrencinin kurmuş olduğu devrik cümleler de her yönüyle hatasız olurdu.

“Le cinéma, tout le monde l’aime.”

Ayrıca 1 öğrenci “gitmeyi sever” ifadesinde, “gitmeyi” gereksizce kullanarak anlamı değiştirmiş ve yanlış çeviri yapmıştır.

Hacettepe Üniversitesi öğrencileri : (Toplam 15 öğrenci)

14 öğrenci, bir yargı cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza ederek çevirmişlerdir. Ancak 1 öğrenci devrik bir cümle kurarak bu cümleyi şöyle çevirmişlerdir:

“Sinemayı herkes sever (seviyor).”

Yargı cümlesi verilmiş olmasına rağmen, öğrencilerin devrik cümle yapmaları, kanaatimizce cümle içerisindeki öğelerin dizilişleri ve vurgu gibi özellikler neden olmuştur. Şayet Fransızca cümle aşağıdaki gibi olsaydı, bu öğrencinin kurmuş olduğu devrik cümle de her yönüyle hatasız olurdu.

“Le cinéma, tout le monde l’aime.”

Fr-Tr – 1.Yargı cümlesinin çeviri istatistiği tablosu:

(FR-TR) 1.YARGI CÜMLESİNİN ÇEVİRİ İSTATİSTİĞİ

(30)

Değerlendirme Kriterleri

Yargı cümleleri için belirlenen özelliklere uygun ve kabul

edilebilir şekilde çevrilen cümle sayısı

Sözcük düzeyinde veya diğer düzeylerde yapılan hatalar nedeniyle eksik veya hatalı

cümle sayısı

Çevrilmeyen veya doğru olarak çevrilemeyen cümle

sayısı

Üniversiteler Öğrenci toplam

sayıları

Hacettepe Üniversitesi

Öğrencileri ( 15 öğrenci)

Bilkent Üniversitesi

Sayısal olarak 14 14 1 2 0 1

Oransal olarak 93% 82% 7% 12% 0% 6%

2-) “Le Pôle Nord est couvert de glace.”

“Kuzey Kutbu buzlarla kaplıdır.”

16 öğrenci, bir yargı cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza ederek çevirmiştir.

Ancak 1 öğrenci, “kaplıdır” yerine “çevrilidir” ifadesini kullanarak yargı cümlesini yanlış fiili kullanarak yanlış çevirmiştir.

Ancak 1 öğrenci, “Kutbu” kelimesini çevirememiş ve aynen yazarak çeviriyi zaafa uğratmıştır.

1 öğrenci ise cümleyi çevirmemiş veya çevirememiştir.

Fr-Tr – 2.Yargı cümlesinin çeviri istatistiği tablosu:

(31)

cümle sayısı

sayısı

sayıları

Oransal olarak 88% 94% 6% 0% 6% 6%

3-) “Plus on descend au Sud, plus la température augmente.”

“Güneye indikçe – inildikçe - sıcaklık artar.”

3 öğrenci ise; “inildikçe” yerine Fransızcası farklı olan “gidildikçe” fiilini ve “sıcaklık”

yerine “ısı” kelimesini kullanmıştır. Tam karşılıkları varken, başka ifadelerin kullanması çeviriyi olumsuz etkilemiş, zaafa uğratmıştır.

Ancak 1 öğrenci, “Güneye inildikçe” ifadesinin yerine “Doğuya gidildikçe” ifadesini kullanarak, bu cümleyi yanlış çevirmiştir.

Fr-Tr – 3.Yargı cümlesinin çeviri istatistiği tablosu:

(32)

cümle sayısı

sayısı

sayıları

Oransal olarak 93% 82% 0% 18% 7% 0%

III.2.1.4--Türkçe’den Fransızca’ya Çeviri:

1-) “Ahmet Kutsi Tecer tanınmış bir şair ve tiyatro yazarıdır.”

“Ahmet Kutsi Tecer est un poéte et écrivain de théâtre (trés) célébre.”

Veya;

“Ahmet Kutsi Tecer est un célébre poéte et écrivain de théâtre.”

3 öğrenci ise; “tiyatro yazarı “ ifadesi yerine, “drama yazarı” ifadesi olan “dramaturge”

kelimesini kullanarak çeviriyi zaafa uğratmıştır.

(33)

7 öğrenci ise; “tiyatro yazarı “ ifadesi yerine, “drama yazarı” ifadesi olan “dramaturge”

kelimesini kullanmış; bazı öğrenciler, “qui est connu” gibi bağlaçlı yapı kullanmış; bazıları ise

“tanınmış” sıfatını iki isimden sadece bir ismi niteleyecek şekilde cümleyi aktararak çeviriyi zaafa uğratmıştır.

Tr-Fr – 1.Yargı cümlesinin çeviri istatistiği tablosu:

(TR-FR) 1.YARGI CÜMLESİNİN ÇEVİRİ İSTATİSTİĞİ

cümle sayısı

sayısı

sayıları

Oransal olarak 70% 77% 30% 23% 0% 0%

2-)”O, çalışkan bir öğrencidir.”

“C’est un étudiant laborieux” ya da “C’est un étudiant studieux”

6 öğrenci, bir yargı cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza

ederek çevirmiştir.

(34)

2 öğrenci, “çalışkan” kelimesini “travailleux” ile aktarmaya çalışmış, oysaki Fransızca’da böyle bir kelime bulunmamaktadır. Böyle bir aktarma çeviriyi zaafa uğratmıştır.

5 öğrenci ise bu cümleyi çevirmemiş veya çevirememiştir.

11 öğrenci, bir yargı cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza ederek çevirmiştir.

8 öğrenci ise;

“qui travaille dure” = “sıkı çalışan”

“qui travaille beaucoup” = “çok çalışan”

“élève brillant” = “parlak öğrenci”

“bon étudiant” = “iyi öğrenci”

“élève intelligent” = “zeki öğrenci”

gibi yanlış kullanımlarda bulunmuş; 3 öğrenci “çalışkan” kelimesini aktaramamış olmakla cümlenin çevirisini zaafa uğratmıştır.

Tr-Fr – 2.Yargı cümlesinin çeviri istatistiği tablosu:

cümle sayısı

sayısı

(35)

sayıları

Oransal olarak 58% 46% 42% 15% 0% 39%

3-) “Yahya Kemal’in yayınlanmış 3 şiir kitabı vardır.”

“Yahya Kemal a trois livres de poèmes parus (publiés).”

3 öğrenci, bir yargı cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza ederek çevirmiştir 10 öğrenci ise bu cümleyi çevirmemiş veya çevirememiştir.

12 öğrenci, bir yargı cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza ederek çevirmiştir

4 öğrenci; “zaten, daha önce” anlamındaki “dèjà” kelimesini fazladan katmış; “şiir” ile “şair”

kelimesini karıştırarak cümlenin çevirisini zaafa uğratmıştır.

3 öğrenci ise; anlamsız bir şekilde cümleyi olumsuz yapmış, ayrıca bağlaçlı yapı gereksizce kullanılarak cümle çevrilememiştir.

Tr-Fr – 3.Yargı cümlesinin çeviri istatistiği tablosu:

cümle sayısı

sayısı

(36)

sayıları

Oransal olarak 63% 23% 21% 0% 26% 77%

III.2.1.5-Yargı Cümlelerinin Sayısal Değerlendirilmeleri :

Üniversiteler toplam cümle

sayıları

Hac.

Üniv.

Öğr.

Bil. Üniv.

Öğr.

Hac.

Üniv.

Öğr.

Bil. Üniv.

Öğr.

Hac.

Üniv.

Öğr.

Bil. Üniv.

Öğr.

TR-FR (Hac. 57 cümle)

(Bil. 39 cümle)

35 19 19 5 3 15

FR-TR (Hac. 45 cümle)

(Bil. 51 cümle)

41 44 2 5 2 2

TR-FR (Hac. 57 cümle)

(Bil. 39 cümle)

%61 %49 %34 %13 %5 %38

FR-TR (Hac. 45 cümle)

(Bil. 51 cümle)

%92 %86 %4 %10 %4 %4

Sayısal (Hac.102 cümle)

(Bil. 90 cümle)

76 63 21 10 5 17

Oransal (Hac.102 cümle)

(Bil. 90 cümle)

%77 %70 %20 %11 %3 %19

YARGI CÜMLELERİ GENEL DEĞERLENDİRME TABLOSU

Sayısal olarak

Oransal olarak

Genel

Yargı cümleleri için belirlenen özelliklere

uygun ve kabul edilebilir şekilde çevrilen cümle

sayısı

Sözcük düzeyinde veya diğer düzeylerde yapılan

hatalar nedeniyle eksik veya hatalı

cümle sayısı

sayısı

(37)

III.2.1.6-Yargı Cümlelerinin Başarı Oranları Grafiği: (%)

61

49 92 86

77 70

0 20 40 60 80 100

Hac. Üniv.

Tr-Fr

Bil. Üniv.

Tr-Fr

Hac. Üniv.

Fr-Tr

Bil. Üniv.

Fr-Tr

Hac. Üniv.

Genel

Bil. Üniv.

Genel Yargı Cümleleri Başarı Oranları

III.2.1.7-Yargı Cümlelerinin Genel Değerlendirilmesi:

Öğrencilere verilen toplam 6 yargı cümlesinin 3’ü (TR-FR) Türkçe’den Fransızca’ya, 3’ü de (FR-TR) Fransızca’dan Türkçe’ye çevrilmesi istenmiş. Hacettepe Üniversitesi öğrencilerinin TR-FR çevirilerinde %61 başarı varken, bu oran FR-TR çevirilerinde %92 ’ye ulaşmıştır. Bilkent Üniversitesi öğrencilerinin TR-FR çevirilerinde %49 başarı varken, bu oran FR-TR çevirilerinde %86

’ya ulaşmıştır. Ayrıca tüm yargı cümlelerinin toplam başarısı, Hacettepe Üniversitesi için %77 iken, Bilkent Üniversitesi için %70’tir. Bu her iki üniversitenin başarı oranlarına bakınca, öğrencilerin FR- TR çevirilerinde TR-FR çevirilerine göre belirgin bir şekilde daha başarılı oldukları görülmektedir.

Ayrıca, yargı cümlelerinin çevirisinde, %7 ‘lik farkla Hacettepe Üniversitesi öğrencilerinin Bilkent Üniversitesi öğrencilerinden daha başarılı olduklarını saptayabiliriz.

III.2.2-Tanım Cümlelerinde Çeviri Hataları:

III.2.2.1-Tanım Cümleleri-Özellikleri:

(38)

Tanım; bir varlığa, bir şeye özgü niteliklerin belirtilmesidir. Tanımda yargı (yani düşüncenin doğruluğu veya yanlışlığı) söz konusu değildir. Kısacası tanım, “…nedir ?” sorusunun cevabıdır.

Örnek:

“İnsan canlı bir varlıktır.” “L’homme est un être vivant.”

“Cetvel bir ölçü aletidir.” “La régle est un instrument de mesure.”

Örnek cümlelerde görüldüğü üzere, “insan” ve “cetvel” sözcüklerin nitelikleri belirtilmiş, tanımları yapılmıştır. Bu örnek cümlelerde hiçbir şekilde bir düşüncenin doğruluğu veya yanlışlığı konusu dile getirilmemiştir. Ayrıca sağlamasını yapmak amacıyla “…nedir ?” sorusunu sormamız yeterlidir.

Bu çalışmamızda öğrencilerden beklenen, bu özelliklere sahip tanım cümlelerini örnekte görüldüğü üzere Türkçe’den Fransızca’ya veya Fransızca’dan Türkçe’ye çevirmeleri, aktarmaları olacaktır. Bu tür cümlelerin çevirilerinde öğrencilerin yaptıkları yanlışlıklar veya hatalar tespit edilerek, nedenleri üzerinde durmaya çalışılacaktır.

III.2.2.2-Hatalar-Nedenleri:

III.2.2.3-Fransızca’dan Türkçe’ye Çeviri:

1-) “Le crayon est un instrument d’écriture.”

Bizce bu tanım cümlesi şöyle çevrilmeliydi:

“Kurşun kalem, bir yazma aracıdır (aletidir-gerecidir).”

(39)

14 öğrenci, bir tanım cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza ederek çevirmiştir

3 öğrenci ise, bu cümleyi “yarayan” “için kullanılır” ifadelerini ekleyerek yanlış çevirmemiştir.

Fr-Tr – 1.Tanım cümlesinin çeviri istatistiği tablosu:

(FR-TR) 1.TANIM CÜMLESİNİN ÇEVİRİ İSTATİSTİĞİ

Tanım cümleleri için belirlenen özelliklere uygun

ve kabul edilebilir şekilde çevrilen cümle sayısı

cümle sayısı

sayısı

sayıları

Oransal olarak 100% 82% 0% 0% 0% 18%

2-) “La littérature est l’éxpression écrite ou orale des sentiments et des idées, d’une façon artistique.”

“Edebiyat, duygu ve düşüncelerin sanatlı bir biçimde söz ya da yazıyla (sözlü ya da yazılı olarak) dile getirilmesidir.”

(40)

4 öğrenci, “sanatsal” ifadesini karşılamayan “estetik-artistik” ifadelerini kullanarak bu cümlenin çevirisini zaafa uğratmışlardır

2 öğrenci ise, olması gereken “ifade edilmesidir” yapısını yanlış kullanarak çeviriyi yanlış yapmıştır.

6 öğrenci, bir tanım cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza ederek çevirmiştir.

2 öğrenci, “sanatsal” ifadesini karşılamayan “estetik-artistik” ifadelerini kullanarak bu cümlenin çevirisini zaafa uğratmışlardır.

7 öğrenci ise, olması gereken “ifade edilmesidir” yapısını yanlış kullanarak çeviriyi yanlış yapmıştır. Şöyle ki:

“uyarlamasıdır”

“yazıya dökülmesidir”

“ifade etmektir”

“ifade etme aracıdır”

Fr-Tr – 2.Tanım cümlesinin çeviri istatistiği tablosu:

(FR-TR) 2.TANIM CÜMLESİNİN ÇEVİRİ İSTATİSTİĞİ

Tanım cümleleri için belirlenen özelliklere uygun

ve kabul edilebilir şekilde çevrilen cümle sayısı

cümle sayısı

sayısı

sayıları

(41)

Oransal olarak 40% 65% 13% 23% 47% 12%

3-) “Le poéme lyrique est un type de poéme dans lequel les sentiments sont exprimés d’un façon frappante et enthousiaste.”

“Lirik şiir, duyguların etkili ve coşkulu bir biçimde dile getirildiği şiir türüdür.”

6 öğrenci, “ifade edildiği” ve “lirik şiir” ifadelerini karşılamayan “anlatıldığı-vurgulandığı”

ve “aşk şiiri” ifadelerini kullanarak bu cümlenin çevirisini zaafa uğratmışlardır 1 öğrenci ise, cümlenin yapısını yanlış kullanarak çeviriyi yanlış yapmıştır.

9 öğrenci, bir tanım cümlesinin sahip olması gereken özelliklerini muhafaza ederek çevirmiştir.

6 öğrenci, “ifade edildiği” ve “lirik şiir” ifadelerini karşılamayan “anlatıldığı-dışa vurulduğu- aksettirildiği” ve “aşk şiiri” ifadelerini kullanarak bu cümlenin çevirisini zaafa uğratmışlardır.

3 öğrenci ise, yanlış yapılar kullanarak çeviriyi yanlış yapmıştır. Şöyle ki:

“duygular çarpıcı ve etkileyici bir biçimde ifade edilir”

“...bir şiir türü olan lirik şiir...”

“...öyle bir şiir ki...”