1992 y›l›nda Günefl Sistemimiz d›fl›ndaki ilk gezegenleri bulan gökbilimci Alex
Wolszczan, flimdi de ayn› uzak d›fl günefl sisteminin dördüncü ve en küçük gezegenini keflfetti. Sistem, Baflak Tak›my›ld›z› bölgesinde, Dünya’dan 1500 ›fl›k y›l› uzakl›kta h›zla dönen bir nötron y›ld›z çevresinde dolan›yor. Süpernova patlamalar›yla yok olan dev y›ld›zlar›n çöken merkezleri olan nötron y›ld›zlar›,
Güneflimizinkinden daha büyük bir kütlenin 15-20 km çap›nda bir alana s›k›flmas›yla olufluyorlar.
Wolszczan, PSR B1257+12 adl› nötron y›ld›z›n›n çevresindeki kayaç gezegenlerin, bizim ‹ç Günefl Sistemimizin yar› ölçekli bir kopyas›na benzedi¤ini belirtiyor. H›zla dönen nötron y›ld›z› (atarca) çevresinde daha önce keflfedilen ilk üç gezegenin y›ld›zlar›ndan uzakl›klar›, Merkür, Venüs ve
Dünya’n›n Günefl’e uzakl›klar›yla neredeyse tam olarak orant›l›. Yeni keflfedilen ve Plüton’un beflte biri kütleye sahip olan dördüncü gezegenin uzakl›¤› da, bizim sistemimizde Mars ile Jüpiter aras›nda yer alan Asteroid Kufla¤›’n›n Günefl’e olan mesafesiyle orant›l›.
Atarca gezegenlerinin varl›klar›, gökbilimcilere göre Dünya gibi kayaç gezegenlerin de, Günefl yak›nlar›ndaki y›ld›zlar›n %5’i çevresinde bulunan gaz devi gezegenler kadar kolay oluflabildi¤ini gösteriyor. Ama Wolsczcan’a göre atarcan›n gezegenleri ayn› zamanda Dünya-benzeri gezegenlerin oluflmas›n›n çok özel koflullara ba¤l› bulundu¤unu, dolay›s›yla bunlar›n ender cisimler olduklar› mesaj›n› veriyor olabilirler. Örne¤in, son zamanlarda say›lar› bir hayli ço¤alan iflaretler,
yak›nlarda meydana gelen bir süpernova patlamas›n›n Günefl Sistemi’nin ortaya ç›kmas›nda önemli rol oynad›¤›n› ortaya koyuyor.
Pennsylvania Eyalet Üniversitesi Bas›n Bülteni, 26 fiubat 2005
Günefl D›fl› Gezegenlerde
Elmas Katmanlar Olabilir
Gezegenler, oluflum evresindeki y›ld›zlar›n çev-resindeki gaz ve toz diski içinde ortaya ç›k›-yorlar. Yayg›n kabul görmüfl modellere göre diskin iç k›sm›ndaki s›cakl›klarda su bar›nama-d›¤›ndan, buralarda görece a¤›r metal ve sili-kat parçac›klar›n›n birleflmesiyle kayaç geze-genler olufluyor; d›fl k›s›mlarda ayakta kalan hafif gazlar ve buz da gaz devlerini meydana getiriyor. Dünya, Mars ve Venüs, büyük ölçü-de silisyum-oksijen bilefliklerinölçü-den oluflmufl “silikat gezegenler”. Ama fiubat bafl›nda As-pen’de (Colorado-ABD) toplanan Günefl D›fl› Gezegenler Konferans›’na sunulan bir rapor-da, gökadam›zda baz› gezegenlerin, elmas da-hil karbon bilefliklerinden yap›l› olabilecekleri öne sürüldü.
Princeton Üniversitesi’nden Marc Kuchner’e göre bu “karbon gezegenler”, Günefl Sistemi-mizdeki “karbonlu kondritler” diye adland›r›-lan meteoritlere benzer biçimde oluflabilirler. Bu meteoritler karbürler, organikler ve grafit, hatta arada bir küçük elmas parçalar› gibi kar-bon bileflimlerinden olufluyor. Bu meteoritleri zihninizde büyütürseniz, bir karbon gezegeni-ni görebiliyorsunuz demektir.
Kuchner’e göre oluflan y›ld›z› çevreleyen disk-lerdeki gazda, afl›r› miktarda karbon ya da çok az oksijen varsa karbon gezegenlerin oluflmas› kaç›n›lmaz. Bu gazdan yo¤uflan grafit de, ge-zegen kütle kazand›kça artan bas›nç alt›nda
elmasa dönüflür ve gezegen içinde kilometre-lerce kal›nl›kta elmas katmanlar oluflur. Arafl-t›rmac›lara göre flu ana kadar keflfedilmifl olan baz› küçük ve orta kütledeki gezegenler, kar-bondan yap›l› olabilir. Kuchner, bunlar›n Sa-türn büyüklü¤ünde olmalar› halinde bir y›ld›-z›n yak›nlar›nda ayakta kalabileceklerini söylü-yor. Hatta, PSR 1257+12 adl› atarcan›n çevre-sindeki gezegenler, araflt›rmac›ya göre iyi bi-rer karbon gezegeni aday›. Y›ld›zlardaki kar-bon içeri¤inin Güneflimize göre kat kat fazla oldu¤u gökada merkezinde de karbon geze-genlerin ço¤unlukta oldu¤u düflünülüyor. As-l›nda yafllanan gökadam›z da giderek karbon bak›m›ndan daha zengin hale geldi¤i için, ge-lecekte gezegenlerin ço¤unun karbon gezege-ni olmas› beklenebilir.
Günefl D›fl› Gezegenler Konferans› Bas›n Aç›klamas›, 8 fiubat 2005
14 Mart 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
Günefl Sistemiyle,
Atarca Gezegen Sisteminin Karfl›laflt›rlmas›
Bu çizim gerçek oranlar› yans›tm›yor. Asl›nda, merkezdeki en fazla 20 km çap›nda olmas› gereken atarca (nötron y›ld›z›), çevresinde dolanan gezegenlerden çok daha küçük.
En Küçük
Günefl D›fl›
Gezegen
Evrendeki Kay›p
Maddenin
Bir K›sm› Bulundu
Günümüzün geçerli kozmoloji modellerine göre evren, yaflam›n›n ilk evrelerine belirli bir miktar normal (baryonik) maddeyle bafl-lad›. Gökbilimciler optik teleskoplarla za-man içinde geriye gidip baryon denen nor-mal atomlara ne oldu¤unu görebiliyorlar. Bugün 13,7 milyar yafl›nda olan evrenimiz, günümüzden 10 milyar y›l önce bu madde-nin yar›s›n› y›ld›zlara ve gökadalara dönüfl-türürken, öteki yar›s› ortadan kayboldu. Harvard-Smithsonian Astrofizik Merke-zi’nden Fabrizio Nicastro yönetimindeki bir ekipçe yürütülen bir çal›flma sonunda, kay›p madde bulundu. Evrendeki toplam madde-nin %7’sini oluflturan kay›p bölüm, yerinde duruyor. Ama öylesine s›cak ki, optik teles-koplarla belirlenemiyor. Örne¤in, Samanyo-lu’nu çevreleyen gaz, Günefl’in s›cakl›¤›n›n 100 kat›. Ekip, fiubat bafl›nda Nature dergi-sinde yay›mlad›¤› araflt›rma sonuçlar›nda, bu nehir a¤lar›n›n, niteli¤ini bilmedi¤imiz karanl›k maddenin yönetiminde olufltu¤unu da aç›klad›. Araflt›rmac›lar gaz›n baryonlar-dan olufltu¤unu, uzak kuasarlarbaryonlar-dan gelen ›fl›¤›n hareketlendirdi¤i s›cak gaz›n X-›fl›n tayf›n› inceleyerek bulmufllar.
Ohio Eyalet Üniversitesi Bas›n Bülteni, 2 fiubat 2005
