YURTTAŞLIK EĞİTİMİ (haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 74 ders saati)

YURTTAŞLIK EĞİTİMİ

1. GİRİŞ

Yeni eğitim reformlarına göre, yeni ders olarak yurttaşlık eğitiminin orta üst okullarda öğrenilmesi öngörülmüştür.Yurttaşlık eğitimi, öğren- cilerin gelecekte etkin birer yurttaş olmalarını amaçlar. Böyle bir olası- llık, yurttaşların toplumsal yaşamda ki sosyal ve siyasi boyutlarının keşfedilmesiyle sağlanır.Yurttaşlık eğitimi her birey için çok önemlidir.

O, öğrencilerin bileşik toplumlarda ve değişmelerde kendi akıllarını kullanmalarını sağlar. Yurttaşlık eğitimi öğrencilere, bireylerin toplum- daki hak ve sorumluluklarını olduğu gibi, demokrasinin doğasını ve fon- ksiyonunu (işlevliğini) anlamalarında yardımcı olur.

Bu eğitim dersi, orta yüksek okullarda, sadece onuncu sınıflarda öğ- renilecektir. Bu eğitim dersi haftada iki, yılda ise 74 ders olmak üzere, matematik lisesi hariç (hiçbir sınıfta öğrenilmez) tüm lise tiplerinde öğre- nilecektir. Nitekim toplumsal bilimler lisesinde ise, Yurttaşlık eğitimi onbirinci sınıfta da öğrenilecektir.

Onuncu sınıftaki program içeriği bu eğitim dersinin varolan toplam 8 kategorisinden sadece Yönetim ve Yurttaşlık kategorileriyle belirlenmiş- tir.

Yönetim ve yurttaşlık ayrıca orta alt okullarda da öğrenilmektedir, ancak daha düşük bir seviyede öğretilecektir.

2. GENEL HEDEFLER

Yurttaşlık eğitimin amaç ve ilkeleri, Kosova müfredat çerçevesiyle tamamen uyumludur. Genelde bu programın amaçları, öğrencilerin şahsi ve sosyal gelişmeleriyle öğrencinin moral gelişmesiyle ve onları sorumlu yurttaş yapmaya dair hazırlıklarla bağlıdır.

Yurttaşlık eğitimi şunları amaçlar:

· Öğrencinin yönetim ve yurttaşlığa ait gereken bilgileri elde ede- bilmesi için, şartların sağlanması,

· Tutum ve değerlerin oluşturulmasının sağlanılması, sorunların ba- şarılı bir şekilde çözümlenmesine ait stratejinin öğrenilmesi, bil- gilerin eleştirisel olarak kabul edilmesi ve iletişimin sağlanması,

· Belirtilerin kendi aralarında koşullu bağlı oldukları ve karşılıklı interaksiyon içinde olduklarına dair bilinçleşmenin gelişmesine kat- kının sunulması.

Özel hedefler:

· Öğrencilere bilgilerin sunulması ve onların uygulanması şartıyla mecburi bir şekilde sosyal politikaları anlayacak, analizini yapacak ve etkileyecek düşünceler bilmesi ve onların yurttaşlık yeteneklerin geliştirilmesi,

· Öğrencinin, grup ve enstitülerin etkinliklerini olduğu gibi, birey- lerin yaşamına olan etkisini kavrayabilmesi, analiz etmesi

· Öğrencinin yurttaş katılım yeteneklerinin geliştirilmesi ve onun, topluluktaki sorunların çözümlenmesinde bilinçli ve kalifiyeli bir şekilde kavranması

· Diğer vatandaşlarla, gruplarla ve sivil toplum örgütleriyle bağımsız ilişki ve etkinliklerde sorumlu olacak, yetenekli vatandaşların oluş- turulması

3. AMAÇLAR Genel amaçlar

· Demokratik yönetimin önemini ve değişik yönetim şekillerini bil- mesi (kavrayabilmesi)

· İktidarın nasıl uygulandığını ve otoritenin nasıl kazanıldığını kav- rayabilmesi

· Özgürlük, eşit haklılık, adalet, dayanışma v.b. gibi çağdaş toplu- mun değerlerini kavrayabilmesi

· Demokratik yönetimde kanunun rolünü kavrayabilmesi. Kanun çeşitleri ve anayasayı fark edebilmesi.

· Yazılı ve elektronik iletişim ve basının rolünü, kamuoyunun haber- leşme hakkını kavrayabilmesi

Özel amaçlar

· Bireyin karar almadaki katılım rolü hakkında bilinçleşmesi

· Oy kullanmanın ve siyasi partilere katılımın önemini kavrayabil- mesi

· Demokratik yönetimde değişik grupların çıkarlarının nasıl korun- duğunu belirleyebilmesi.

· Devlet ve yerel düzeyde devlet icra organlarının fonksiyonlarını kavraması ve analiz etmesi.

· Vatandaşların sorunlarını ve acil durumlarda sunması gereken yar- dımları kavrayabilmesi.

· Toplulukların ve değişik gönüllü grupların yaşamlarına katkıda bulunması.

· Her çeşit suç işleme, ekonomik, siyasi ve insan tacirliği olaylarının önlenmesinde katkıda bulunması

4. İÇERİKLERİN PROGRAM DAĞILIMI

Kategoriler Altkategoriler Program içerikleri Yönetim ve

Yurttaşlık

Yönetim (14 + 4 =18)

· Günlük yaşamda yönetim

· Yurttaşlar yönetime nasıl katılır

· Yurttaşların kararların alınmasına katılımı

· Anayasa

· Yönetim çeşitleri

· Yasal iktidar

· İcra iktidarı

· Adliye iktidarı

· Başkanlık

· Hükümet

· Anayasa mahkemesi ve diğer adliye organları

· Siyasi partilere katılım

· Oy kullanma

· Değişik grupların çıkarlarının korunmasında yurttaşın seferberliği İktidar ve otorite

(20 + 2 = 22)

· Devlet yönetim iktidarı

· Devlet ve onun yasal kolu nasıl çalışır

· Devletin karar alıcıları (parlamento)

· Halk oylamasıyla karar almalar (referandumlar, seçimler v.b.)

· Devletin icra organları (başbakan, bakanlar v.b.)

· Başbakanın çalışması

· Devletin diğer organları

· Yerel yönetim (yerel yönetim çeşitleri: belediye, yerel topluluk v.b.)

· Yerel yönetim hizmetleri (eğitim, sağlık, yollar, nakliyat, polis v.b.)

· Merkezi ve yerel yönetime dair vergi

· Kent konseyi ve kent yönetimine dair planlar

· Karar almalar

· Değişik grupların yerel siyasetlere etkisi

· Kentlerin büyüme çağrışımları

· Kentlerin sorunları

· Yurttaşların yaşamlarının düzeltilmesi

· Acil durumlarda devlet yardımları

· Topluluk içindeki yaşam

· Gönüllü gruplar

· Olayların görüşülmesi: Kentin yönetiminde herkes nasıl çalışıyor?

Yurttaş idealleri ve politikaları (6)

· Çağdaş toplumun değerleri

· Özgürlük

· Eşitlik

· Adalet

· Sorunların çözümü

· Dayanışma

Kanun (12 + 4 =16)

· Kanun ve toplum

· Kanun çeşitleri

· Kriminalite ve onun gelişmesi için sosyal ve ekonomik şartlar

· Suç ve onun şekilleri

· Örgütlü suç olayları (ekonomik ve politik)

· İnsan tacirliği

· Suç olaylarının önlenmesinde topluluğun rolü

· Sivil hukuk

· Sivil ilişkiler ve onun elementleri

· Mülkiyet hukuk (hakkı)

· Ortak mülk ve veraset

· Evlilik - haklar ve sorumluluklar Medyasal eğitim

(6+4= 10)

· Yurttaşların eğitiminde basın-yayın ve iletişim araçlarının rolü

· Basın-yayın çeşitleri (kamu, özel, yazılı, elektronik)

· Kamuoyunun haberleşme hakkı

· Basın özgürlüğü

· Basın-yayın tacizci rolünden çocukların ve gençlerin korunması (şiddet, pornografı v.b.)

· Sosyal yetenekler: Delil ve görüş arasında fark

5. DAVRANIŞLAR

Kategoriler Altkategoriler DAVRANIŞLAR

Yönetim ve yurttaşlık

Yönetim Öğrenci:

· Demokrasi şekillerini açıklar ve analiz eder, toplumsal

örgütlenmenin tüm düzeylerinde yasal ve icra iktidarı arasında farkı anlar.

· Yaşadığı ve faal olduğu toplumdaki yönetim esnasınca meydana gelen değişmeleri açıklar ve tanıtır.

Meclis, başkanlık ve hükümet arasında değişiklikleri kıyaslar, analiz eder.

· Öğrenci, anayasa, kanun ve

gelenekler arasındaki ilişkiyi analiz eder.

· Açıklar ve analiz eder…….Siyasi partilerin çoğulculuk ve

demokrasinin gelişmesindeki rolünü açıklar, siyasi kararların alınmasında oy kullanma sürecinin rolünü analiz eder.

İktidar ve otorite Öğrenci:

· İnsanlık refahlığı için iktidar fonksiyonunun mecburiyetini açıklar,

· Otoritenin nasıl elde edildiğini, bireysel ve toplumsal otoriteye varış olarak, prestiji toplumsal güçten farkını açıklar.yerelden merkezi iktidara kadar, iktidar otoritesini saygılar ve değerlendirir.

Yaşadığı ortamdaki topluluğun değişik sorunların çözümlerini açıklar.

Yurttaşların idealleri ve politikaları

Öğrenci:

· Yurttaş egemenlik hakkının her yerde tartışılmaz olması gerektiğini açıklar,

· Yerel yönetimden başlıyarak merkezi yönetime kadar, her zaman iktidar otoritesini saygı gösterme durumunda olması,

· Özgürlük ve eşitliği göstererek, onların insanlığın varabileceği en üst düzey olduğunu kavrayabilmesi

· Çatışmaların şiddetsiz çözümüne katılır, analiz eder, açıklar ihtiyacı olanlara ve zor durumda kalanlara dayanışmada bulunurlar.

Kanun Öğrenci:

· Kanunların çıkarılma şekil ve süreçlerine olduğu gibi, onların nasıl ihlal edildiğini ve değişik şekillerdeki cezalandırmalara dair yapıcı yorum oluşturması,

· Kanunların,insanlar arası ilişkilerde

düzeltici özellik taşıdığını açıklaması

· Toplumsal yaşamda (pratikte) kanunların uygulanmasının, insani süreçlerin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmakla birlikte suçun ve suç olaylarının önlenmesinde, nedenlere karşı savaşımla ve mülk, varislik, aile hakkı ve bu biçim diğer sorumluluklar denen

sonuçlarla ilgilenmemenin eleştirel bir şekilde açıklanması,

Basın-Yayın ile eğitim

Öğrenci:

· Kamu, özel, yazılı ve elektronik medya şekillerinin eleştirel ve yapıcı bir şekilde açıklanması ve analiz edilmesi.

· Medyanın önemini ve onun sonucu olarak, meydana gelen olumsuz etkilerini fark edebilme durumunda olması,

· Toplulukta ve daha geniş çevrede, kamuoyunun nasıl kurulduğu konusunu eleştirel bir biçimde tartışılması.

6. DERSLER ARASI İLİŞKİ

Toplumsal dersler grubunun bölümü olarak, Yurttaşlık eğitimi, ken- diliğinde çok disiplinli olmasına rağmen, Tarih, Felsefe, Sosyoloji, Coğrafya, Dil ve Edebiyat v.b. gibi diğer toplumsal derslerin program ve içerikleriyle de kesişir.

Onuncu sınıfta öğretmen, Yönetim ve yurttaşlık kategorilerinin açık- lamalarını yaptığı sırada, demokrasi sözcüğünden başlayarak eski Yuna- na dayalı olan ve tarihi ile etimoloji gelişimi olan bu içeriğin tarihi açılarıyla karşı karşıya kalacak.

Bu şekilde özellikle altkategoriler ve Yönetim gibi seçici dersler der- slerarası içeriklerle kesişebilir ve tamamlanabilirler, o da somut olarak şöyledir: Ahlaki ile yönetim ve siyasetin ahlaki standartları; Değişik tarihler arasında iktidar ve yönetim çeşitlerindeki iktidar ve yönetimin tarih yorumlanması; Özgürlük, eşitlik, refah gibi yurttaş idealleri ve poli-

tikaları da, genelde geniş bir şekilde ulusal ve dünya edebiyatında ele alınmış ve toplumsal özgürlük ile idealler sorunlarına yer verdiği roman gibi edebiyat ve sanat içerikleriyle kesişebilir.

Kanun ve basın- yayın eğitimi kuşkusuz programlar arası içeriklerle ve sunuluş (seçici) sanatlarla kesişebilir. Bu şekilde, toplumda kanunların fonksiyonel rolüyle bağlı olacak durumlar canlandırılabilir.

Bunun yanısıra yurttaş eğitimi, okul ve öğretmenin sivil toplumla işbirliği için iyi bir şans oluşturur. Bu durumda onun değişik sefer- berlikleri ders sürecinin yararına yönelik fonksiyona sokulabilir. Burada, insan, çocuk ve başka hakların korunmasıyla görevli örgütlerle yapıla- bilecek işbirliği akla gelir, bunların konuları ise çocuk ve kadın tacir- liğinin, örgütlü suç olaylarının v.b.önlenmesine aittir.

Kısa ifadelerle (sözlerle) yurttaş eğitiminin yaratıcı öğretmeni, onun bir nehirin kaynağı olduğunu ve kaynaktan ne kadar fazla uzaklaşır ise, giderek daha da genişlediğini ve kendi akıntısına çeşitli kenar kaynakları dahil ederek beraberce başlangıç içeriğinin hacminin büyüdüğünü hayal etmelidir.

Tarihle aynı yönde, Yurttaş eğitimi nerdeyse tüm kategori ve alt kategorilerle kesişerek ve tarihi malzemeleri tanıdığından yararlanarak, çağdaş Kosova toplumunun günlük yurttaş sorunlarına daha büyük bir rahatlıkla ve kolaylıkla yönlenebilmiş olacaktır. Söz gelişi insan hakları, daha önceleri ve bugün; söz özgürlüğü ve verbal suç bir daha önceleri ve bugün; Bu durumda yurttaş değerleri ve ideallerine karşı elde edilen ilerlemeyi ve yurttaş sorumluluğunun altını devamlı çizmeli.

Coğrafya: Alan gibi açılar, onların planlanması ve yönetimi ve bu süreçlere yurttaşların katılımı, yurttaş eğitimi içinde çok yararlı olan müfredatlar arası noktalardır.

Resim sanatları: Etkin bir katılım fonksiyonu ve daha iyi bir yöne- tim doğrultusunda, demokratik bir yurttaşın bilinçleşmesi için, gösteriş malzemeleri, posterler ve diğer göze hitab eden efekt yapılması. Bu olgu ayrıca seçimlerle olduğu gibi,oy kullanmayla, çevrenin düzenlenmesiyle, v.b. örenğin: “ Kosova benim evim“ - Girişimi olarak kullanılabilir..

Ana dili: Söz gelişi '' Ben kimim ve nasıl bir toplumda yaşıyorum'' gibi konular üzere değinen kompozisyon ve yazılar, bundan sonra basın- yayın eğitimle ilgili sorunlar ve analizler, bu durumda günlük gelişme- lerle ilgili gazete ve yazılar kullanmalı.

Haberleşme ve bilgisayar:Yurttaşlık eğitimine dair çeşit konular üzere okul dergisinin yayınlanması, internet bağları ve haber almaya ait çok kaynaklar, öğrencinin devamli bir şekilde her iki dersle aynı zaman- da bağ kurmasını sağlar.

Matematik: Yurttaşlık eğitimine dair güncel konularla ilgili istatistiklerin kullanımı olduğu gibi, bilgilerin sunulması ve sosyal sorun- ların çözümüyle bağlı olan alternatiflerin sunulması, dersler arası yak- laşıma olanak sağlar v.b.

7. ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

Bu eğitim dersine ait ders programının gerçekleştirilmesi amacıyla, insanlarla görüşmelerin örgütlenmesi gerekir, bunun yanısıra değişik kaynakların kullanılması ve seçimlere ait durumların canlandırılması gerekir:

· İnsanlarla görüşmeler (gözetleme, demeçler, anketler, ortak tartışmalar, uzmanlarla danışma v.b.)

· Yayımlar (gazete, haber bültenleri, metinler, videobantlar, drama sahneleri, posterler v.b.)

· Canlandırmalar (rollerle oyunlar, değişik kamu dallarındaki tartışma durumlarının canlandırılması v.b.).

Geleneksel yöntemler yanısıra,Yurttaş eğitimi dersinde çoğu durum- larda ROLLERLE OYUNLAR uygulanabilir. Bu çalışma şeklinin yürür- lüğe koyulabilmesi için bir olayın CANLANDIRILMASININ yapılması gerekir. Öğrenciler rollerle üstlenirler örneğin :savcı, hakim, avukat, sanık. Bu durumda öğretmen koordinatör rölüyle üstlenirken,sınıfın tüm öğrencileri bu sürece etkin bir şekilde katılırlar. Onlar tekrar gruplara da ayrılabilirler örneğin: Avukatlar grubu, savcılar v.b. Onlar tekrar gruplara ayrılabilirler, örneğin iktidar ve mualefet, parlamento başkanı v.b. Onlar bütün ders boyunca‚ ’karar aldıkları’’ sorunun çözüm şekli üzere tartış- malarda bulunabilirler.

Çalışma metodolojisinde özellikle aktif çalışma metodlarına özen verilmiş olacaktır, mesela:

- Proje çalışma dersi, - Sorunlar dersi

- İşbirliğiyle öğrenme dersi - Araştırma ve ders konuşması

- Dışarıda çalışma (karar alan değişik örgütler )v.b.

Çalışma şekilleri olarak, öğretmenlere sınıftaki çalışmanın çiftlerle yada gruplarla yapılması önerilir. Öğrencilerin çiftlere ve gruplara ayrıl- maları, öğrencilere işbirlik olanaklarından yararlanmalarını sağlar. Böyle durumlarda çiftlerde ve gruplardaki öğrencilere karar almaları için 5-er

dakikalık bir zaman tanınır örneğin: Bir kimsenin öldürülmesi doğrudur

’’Bu tüm sınıfın tartışmalara katılmasından önce sağlanabilir. Öğrencile- re, sorunun çözümlenmesi için gereken zaman açıklanır. Onlar gruplara yada çiftlere ayrılırlar, oysa öğretmen denetleyici göreviyle üstlenerek, ihtiyaçlarına göre öneri ve açıklamalarda bulunur. Dersin tamamlan- masına doğru çiftler yada gruplar, sınıfın tüm öğrencileri önünde rapor- larını sunarlar. Her grup, sınıf önünde rapor sunacak yöneticisine sahip olmalıdır.

8. DEĞERLENDİRME

Yurttaşlık eğitimi dersinde öğrencinin değerlendirilmesi daimi olma- lıdır. Bu değerlendirmenin çok çeşit amacı vardır:

- Değerlendirmeler sayesinde öğrencinin ilerlemesine ait bilgiler sağlanır.

- Öğrenciler kendi sonuçlarını beklenen standartlarla kıyaslamak için yetiştirilir. Bu şekilde öğrenci öğrenmeyi başardığı şeylerin öz değerlendirmesini de yapabilir.

- Değerlendirme, öğrenciyi gelecek çalışmalar için teşvik etme amacını da taşır.

- Değerlendirme hedeflerin gerçekleştirilmesini de sağlar.

Değerlendirme tipleri (şekilleri)

Tüm dersler için bir sürü değerlendirme tipleri mevcuttur. Yurttaş eğitimi dersinde değerlendirmeye ait bir çok şeklin uygulanması gerekir.

Bu şekillerden hepsinin belirli değerlendirme amacı vardır. Şu tip (şekil) değerlendirmeleri öneriyoruz:

- Normlara dayalı değerlendirme – Her değerlendirme normlara dayalı olmalıdır örneğin: belirli bir hedefin ancak 20 oranına varması geçerli not alınabilmesi için yeterli değildir. 20-den 40 oranına kadar öğrenci yeter notuyla notlanacak. 40-tan 60 kadar öğrenciye iyi not verilir, 60-tan 80 kadar çok iyi notu verilirken, 80 - in üzerinde de öğrenciye pek iyi not verilir. Bu değerlendirme belirli testler sayesinde gerçekleşir.

- Kriterlere dayalı değerlendirme - Bu değerlendirme öğrencilerin karşılaştıkları zorlukların belirlenmesini ve onların atlatılması

konusundaki yardımı etkiliyecek bilgileri sağlar. Bu değerlendirme testler sayesinde gerçekleşir.

- Nihai değerlendirme – Genelde belirli bir dönemin sonunda, yarı yılın sonunda ve özellikle de okul yılının bitiminde yapılır.

Derslerdeki değerlendirmeden (beş dakikalık değerlendirme) başlaya- rak, resmi testler sayesinde ki değerlendirmeye kadar, değerlendirmenin daimi olması gerekir. Sınıfta, ders esansında şu değerlendirmeler yapı- labilir:

· Dersin değişik bölümlerindeki sıralı değerlendirme

· Ev ödevlerinin değerlendirilmesi

· Öğretmen tarafından saptanan testlerin değerlendirilmesi.

Davranışlar

Öğrencinin:

· Yönetimin bir kaç temel fonksiyonunu hatırlaması, açıklaması, kazanç ve iktidarın kanunileştirmeye ait uygulama yolları;

· Yurttaşların bazı ihtiyaç ve isteklerinin yerine getirilmesi için kullanması gereken mekanizmayı belirleyip açıklaması.

· Birlik ve bölünmüşlük güçleri arasındaki çatışmalara ulusların ve değişik örgütlerin nasıl yanıt verdiklerini açıklaması ve analizini yapması;

· Çatışmalarda olduğu gibi uluslar içinde ve arasındaki işbirliğine yardımcı olan şartları, etkinlikleri ve motifleri değerlendirmesi;

· Değişik konular ve toplumsal sorunların görüşülmesi için siyasi bilimlere dair araştırma şekillerini açıklama ve uygulaması.

· Yönetim şekillerini, açıklar ve analiz etmesi: yasal iktidarı, icra iktidarı ve mahkeme iktidarı hatırlama, açıklama ve

· Başkanlık rolünü, bakanlar nasihatlarını açıklaması

· Devletin ve onun icra organlarının nasıl çalıştığını açıklaması

· Merkezi yönetimi yerel yönetimden fark etmesi ve onların yönetim hizmetlerini kavraması

· Özgürlük, eşitlik ve adalet gibi çağdaş toplumun değerlerini belirlemesi ve açıklaması

· Devlet kanunlarını analiz etmesi ve örgütlü suç ile insan tacirliği arasında fark yapması

· Sivil hukuk ve mülkiyet hukuk arasındaki ilişkiyi açıklar ve analiz etmesi

· Basın- yayının rölünü açıklaması ve analiz etmesi (yazılı ve elektronik) basın özgürlüğünü ve onların tacizci rölünden çocukların korunması.

9. KAYNAKÇA VE DERS ARAÇLARI

1. Bardhyl Musai, Metodologjıa e mësimdhënies, Tiran, 2003 2. Bardhyl Musai, Psikologjia e edukimit, Tiran, 2000

3. www.dadalos.org