Kutup ışıkları ya da "aurora"lar, in- sanları en çok etkileyen gök olayları a r a s ı n d a d ı r. Bu doğal ışık gösterisi, binlerce yıldır insanları merak içerisin- de bırakmıştır. Bilimin gelişmeye baş- lamasıyla, bu ışıkların, kutup buzulla- rından ya da havadaki buz kristallerin- den yansıyan güneş ışığından kaynak- landıkları gibi çeşitli kuramlar üretil- miş. Günümüzde, kutup ışıklarının nasıl oluştukları biliniyor.
Güneş’i, kendi kendine oluşmuş bir nükleer reaktöre benzetebiliriz. Bu dev reaktör, uzayda her yöne elektrik yüklü parçacıklar yayar. Dünya’nın manyetik alanı doğal bir kalkan oluş- turarak, aslında canlılar için çok tehli- keli olan bu parçacıkların atmosfere girmesini büyük oranda engeller. An- cak, bu parçacıkların bir bölümü at- mosfere ulaşır. O zaman zaman radyo ve radar yayınları etkilenir.
Yüklü parçacıklar, manyetik alan içerisinde, Van Allen Kuşakları olarak adlandırılan katmanlarda yakalanırlar.
Dünya’nın manyetik alan çizgileri, do- layısıyla da Van Allen Kuşakları kutup- larda atmosfere girer. Manyetik alanda yakalanmış parçacıklar, kutuplar üze- rinde atmosferin üst katmanlarıyla et-
kileşime gire rek, buradaki gazların iyonlaşmasına, yani elektriksel olarak ayrışmasına neden olurlar. Enerji soğu - rarak iyonlaşan atomlar, daha sonra bu enerjiyi ışık biçiminde serbest bıra- kırlar. Her atom, belli bir renkte ışık y a y a r. Atmosferin üst katmanlarında (300 km ve yukarısı) iyonlaşan oksijen atomları kırmızı, alt katmanlarda bulu- nanlarsa sarı-yeşil renkte parlar. İyoni- ze azot atomlarıysa, mavi renkte ışık yayar. Kutup ışıklarındaki baskın renk
genellikle sarı-yeşildir. Kutup ışıkları- nın kuzey yarıkürede görülenlerine ku- zey şafağı anlamına gelen "aurora bore- alis", güney yarıkürede görülenlereyse güney şafağı, yani "aurora australis" de- nir. Kutup ışıkları manyetik kutuplara yakın bölgelerde gözlenebilir. Kuzey ışıkları Alaska, Kanada ve bazı Kuzey Avrupa ülkelerinde izlenebilmektedir.
Ülkemizden izlenemeyen bu gösteri- nin fotoğraflarını sunuyoruz sizlere.
Alp Akoğlu
Ocak 1999
