Memeliler s›n›f›ndan olan sumay-munlar› bugün dünyada tek bir cinsle, Myocastor ile temsil ediliyor. Bu su-maymular›n›n anavatan› Güney Ameri-ka’n›n güneyindeki Patagonya bölgesi-dir. Sumaymunu (Myocastor coypus) yar›-sucul bir yaflama uyum sa¤lam›fl, büyük bir kemiricidir. S›çan›nkine benzeyen, silindir fleklinde ve uca do¤-ru sivrilen bir kuydo¤-ru¤u vard›r. Kafas› büyüktür. Kürkü, uzun k›ll› ve sar›ms› kahve renkli ya da parlak kahve renk-lidir. A¤›z çevresi ve çenesi beyaz k›l-larla kapl›d›r. A¤z›nda portakal renkli iki kesici difl yer al›r. A¤z› kapal› olsa bile bu kesici difller görünür. Ön ayak-lar› beden büyüklü¤üyle karfl›laflt›r›ld›-¤›nda çok küçüktür. Ön ayaklar›nda befl parma¤› vard›r ama yaln›zca dört parmak t›rnakl›d›r; beflinci parmak
kü-çülmüfltür. T›rnaklar kafl›nma, kökleri, rizomlar› kaz›p ç›kartma, yuva kazma ve beslenme için kullan›l›r. Arka ayak-larda dördü perdeli ve güçlü t›rnakl›, biri de perdesiz befl parmak bulunur. Arka ayaklar ön ayaklara göre daha uzundur.
Sumaymunlar›n›n görüflü güçlü de¤ildir. Tehlikeleri daha çok duyarak
hisseder ve genellikle de havay› kokla-yarak s›narlar. Sumaymunu karada yü-rürken bedeninin önü, arkaya göre da-ha afla¤›dad›r. Bu da da-hayvan›n kambur görünmesine neden olur. Karada han-tal görünmelerine karfl›n rahats›z edil-diklerinde flafl›rt›c› bir h›zla hareket ederler. Korktuklar›nda suya girer ve korunmak için su alt›nda yüzerler ya da dalarak bir süre dipte kal›rlar.
Sumaymunlar›n›n belli bir üreme dönemi yoktur. Y›l›n her ay›nda üreme e¤ilimindedirler. Üreme kapasiteleri çok yüksektir (her bat›nda 3-5 yavru dünyaya gelir). De¤erli kürklerinden yararlanmak için 20. yüzy›l›n bafl›nda orijinal yay›l›fl alan›ndan al›narak çift-liklerde yetifltirilmeye bafllanm›flt›r. Çiftliklerden kaçan sumaymunlar› do-¤ada istilac› popülasyonlar
oluflturmufl-Güney Amerika’dan Gelen Konuk
Sumaymunu
68 Nisan 2008 B‹L‹MveTEKN‹K
tur. Çiftliklerden kaçarak (ya da planl› bir flekilde getirilerek) ‹ngiltere, Alman-ya, Fransa, Rusya (Kafkasya ve Güney Türkistan), Türkiye ve Japonya gibi ül-kelere yerleflmifltir. Türkiye‘de sumay-munu popülasyonlar›na ilk kez Erme-nistan ve ‹ran s›n›rlar›ndaki Karasu, Aral›k ve Arpaçay’da rastlanm›flt›r. Bu tür, Kafkasya’da ve Suriye-‹srail s›n›r›n-da s›n›r›n-da görülmüfltür. Sumaymununun varl›¤› Trakya’da da saptanm›flt›r.
2007’nin Nisan ile Aral›k aylar› ara-s›nda I¤d›r’›n Karakoyunlu ve Aral›k il-çeleri içinde kalan Karasu mevkiinde sumaymununa yönelik arazi gözlemle-ri yap›lm›fl, kamera ve dijital foto¤raf makinesiyle düzenli kay›tlar al›nm›flt›r. Birçok yuva gözlenmifl ve yuvalardaki bireylerin davran›fllar› izlenmifltir. Po-pülasyonu oluflturan bireylerin say›s› saptanmaya çal›fl›lm›fl; çiftleflme davra-n›fllar›n›n yan›nda suda ve karada bes-lenme davran›fllar› da gözlenmifltir. Ge-ce ve gündüz etkinlikleri belirli aral›k-larla izlenmifltir. Böylece sumaymunla-r›n›n bu bölgede uzun bir süreden son-ra varl›¤›n› gösteren ilk bulgular elde edilmifltir.
Ayr›ca I¤d›r’›n Taflburun beldesine ba¤l› Bulakbafl›, Yukar› Aktafl, ‹slam-köy, Yazl›k ve Karasu köyleri aras›nda kalan, yaklafl›k 135 hektar sazl›k alana yay›lm›fl sumaymunu gruplar› saptan-m›flt›r. Bölgedeki popülasyonun bü-yüklü¤ü tam olarak anlafl›lamam›fl ol-mas›na karfl›n araflt›rma s›ras›nda gruplar›n 2-9 aras›nda bireyden olufltu-¤u belirlenmifltir.
Sumaymunu yuvalar› genellikle ka-nallar›n suya bakan iç kesimlerinde yer al›r. Girifl deli¤inin neredeyse yar›-s› suyun içindedir. Dinlenme yuvalar›y-sa ortamdaki bitkilerin üst üste y›¤›l-mas›yla oluflturulmufl, su düzeyinden yüksekte, sazlar›n içinde ya da hemen kenar›nda bulunur. Dinlenme yuvalar› temizlenme, beslenme ve çiftleflme için kullan›l›r.
Gruplar bask›n bir erkek, birçok di-fli ve yavrulardan oluflur. Yavrular grup bireylerince ortaklafla bak›l›r. Su-maymunlar› suda ve karada beslenir. Suda baz› yumuflakça ve bal›klar›, ka-radaysa baz› bitkilerin toprak üstü ba-z› bitkilerin de toprakalt› bölümlerini yerler. Ayr›ca kültür bitkilerini yedikle-ri, kanal kenarlar›ndaki yonca ekili alanlarda beslendikleri de bu araflt›r-mada gözlenmifltir.
Aile gruplar› birlikte beslenir ve birlikte dinlenir. Yavrular kendi baflla-r›na bir aile kurana kadar grupta kal›r. (Resim 5) De¤iflik yay›l›fl alanlar›nda davran›fllar›nda baz› farklar ortaya ç›-kabilir. Bu araflt›rmada k›fl uykusuna (hibernasyon) yatmad›klar› saptanm›fl-t›r.
Literatüre göre gece etkindirler ama araflt›rma alan›nda yap›lan göz-lemlerde gündüz de etkin olduklar› saptanm›flt›r. Bunun yan›nda uygun ol-mayan hava koflullar›nda (ya¤›fl, s›cak-l›k, vs.) yuvada kald›klar› gözlenmifltir. Örne¤in, havan›n çok s›cak oldu¤u temmuz ve a¤ustos aylar›nda gece, s›-cakl›¤›n görece düflük oldu¤u nisan, may›s ve haziran aylar›ndaysa gündüz etkinlik göstermifllerdir. Çok ya¤murlu ve s›cak bir a¤ustos gününde sumay-munlar›n›n hiçbir etkinlik göstermedi-¤i ancak ya¤murun dinmesi ve
hava-n›n serinlemesiyle birlikte yuvalar›n-dan ç›kt›¤› gözlenmifltir.
Ülkemizdeki biyolojik çeflitlilik için önemli olan sumaymunu, faunam›z aç›s›ndan egzotik bir türdür. Buna karfl›n, Karasu gibi dar ve s›n›rl› bir alanda da olsa yay›l›fl göstermifltir. (Re-sim 6) Ancak do¤al yaflam alanlar›n›n yok edilmesi nedeniyle sumaymunlar›-n›n birkaç bölgenin d›fl›nda yay›l›fl› çok s›n›rl›d›r. Dere, çay, ›rmak ve göllerin durgun bölümlerinde yaflayan sumay-munlar› afl›r› tahribat (sazlar›n sürekli kesilmesi) ve kirlilik sonucunda bu alanlardaki s›n›rl› popülasyonlar› da zaman içinde ortadan kalkabilir. Ayr›-ca tafl›d›¤› nitelikli kürkü ve sazl›k alanlara zarar vermesi, kaçak olarak avlanmas›na yol açmaktad›r.
Güney Amerika’dan ülkemize ko-nuk olarak gelip daha sonra buray› se-verek Karasu ve baflka birkaç alana da-ha yerleflen sumaymununa geleneksel konukseverli¤imizi göstermeli ve yafla-d›¤› alanlar›n koruma alt›na al›nmas›n› sa¤lamal›y›z.
Ayflegül ‹liker Yrd. Doç. Dr. Nahit Pamuko¤lu
K›r›kkale Üniv. Fen-Edb. Fak. Biyoloji Böl. ayseguliliker@hotmail.com pamukoglu2003@yahoo.com
Kaynaklar
Agsa L. 1975. Coypu, Av dergisi 8: 3-4.
Kumerloeve, H.,1975a. Die Säugetiere (Mammalia) der Türkei. Ve-röff. Zool. Staatssammlung. München. 18: 69-158. Kumerloeve H.,1975b. Die Säugetiere (Mammalia) Syriens und des
Libanon. Veröff. Zool. Staatssammlung. München. 18: 159-225. Mursalo¤lu B. 1973. New records for Turkish rodents (Mammalia).
Commun. Fac. Sci. Univ. Ankara, Ser. C 17: 213-219. Özkan B. and Kurtonur C. 1994. First record of Myocastor coypus
(Molina, 1972) (Rodentia,
Mammalia) from the European part of Turkey. Proc. 12th Natl. Biol. Cong. Edirne, Zoology Section, 7: 273-276
Özkan, B. 1999. Invasive coypus, Myocastor coypus (Molina, 1782). In the Europen Part of Turkey. Israel Journel of Zoo 45:289-291.
Wereschtschagin N.K. 1967: The mammals of the Caucasus: A his-tory of the evolution of fauna. Israel Program for Scientific Translations, Jerusalem.
69
Nisan 2008 B‹L‹MveTEKN‹K
Beslenme platformu ve dinlenmek için kullan›lan adac›kta birey, kanal kenar›nda bir yuva girifli.
Yavrular› ile gezinen bir grup
