Herkül, çok parlak yıldızlar içer-mese de, gökyüzündeki belirgin ta-kımyıldızlardan biridir. En parlak yıl-dızının 3 kadir parlaklıkta olması ne-deniyle, ışık kirliliğinin çok olduğu bölgelerde takımyıldızı seçmek zor olabilir. Adını Eski Yunan kahramanı Herkül’den alan takımyıldız, gökyü-zündeki en büyük beşinci takımyıl-dızdır.
Herkül, gökyüzünde baş aşağı duruyor gibidir; başı güney yönünde-dir. Takımyıldızı gökyüzünde bul-mak için, öncelikle onun gövdesini oluşturan dörtgeni bulmalısınız. Zeta (ζ), Eta (η), Epsilon (ε) ve Pi (π) Herkül yıldızlarının oluşturduğu bu dörtgeni bulmak için, gökyüzünün en parlak yıldızlarından Vega (Çalgı) ve Arcturus (Çoban) yardımcı olacak-tır size. Bu dörtgen, Vega’dan Arctu-rus’a giderken, yolun yaklaşık üçte birinde yer alır. Dörtgeni bulduktan sonra, haritanızın yardımıyla Her-kül’ün bacaklarını ve kollarını bula-bilirsiniz. Herkül’ün başı, Yılancı,
ba-caklarıysa Ejderha’nın başının yö-nündedir.
Alfa Herkül (Ras Algethi), bilinen en büyük yıldızlardan biridir. Ancak, bu yıldızın uzaklığı, buna bağlı olarak da mutlak parlaklığı tam olarak belir-lenebilmiş değildir. Yıldızın en azın-dan bizden 300 ışık yılı uzakta oldu-ğu tahmin ediliyor. Bir kırmızı dev olan Ras Algethi, Güneş’ten yaklaşık 1000 kez parlaktır. Çapınınsa, yakla-şık 500 Güneş çapında olduğu sanılı-yor. Yıldız, eğer Güneş’in yerinde bu-lunsaydı, bu haliyle Mars’ın yörünge-sini bile içine alırdı. Ras Algethi, par-laklığı 3,1’le 3,9 kadir arasında deği-şen bir değideği-şen yıldızdır. Bu değişi-mi, yıldızı benzer parlaklıktaki yıl-dızlarla karşılaştırdığınızda algılaya-bilirsiniz. Yıldızın değişim periyodu, ortalama 90 gündür.
Herkül Takımyıldızı, çift yıldız gözlemi için oldukça uygun bir böl-gedir. Burada bulunan çift yıldızlar-dan bazıları şunlardır: Delta (δ) Her-kül: Bu yıldızın, 8 kadir parlaklıkta
bir çifti vardır. 5 kadir parlaklıkta bir sarı dev olan Kappa (κ) Herkül’ün, 6 kadir parlaklıkta turuncu dev bir çifti vardır. Ro (ρ) Herkül, biri 5 öteki altı kadir parlaklıkta iki beyaz yıldızdan oluşur. 95 Herkül, biri altın öteki gü-müş renkli, beşer kadir parlaklıkta iki yıldızdan oluşan bir çifttir.
Yukarıda sözünü ettiğimiz çiftleri, bir dürbün yardımıyla ayırabilirsiniz. Ayrıca, bir dürbün ya da teleskop, yıl-dızları daha parlak göstereceğinden, onların renklerini daha iyi seçebilirsi-niz. Özellikle birbirine kontrast oluş-turan renklere sahip yıldızlardan olu-şan çiftler gerçekten çok güzel görü-nürler.
Herkül’ün gövdesini oluşturan dörtgenin yıldızlarından Eta (η) ve Zeta (ζ) Herkül’ün arasında, gökyü-zünün en görkemli küresel yıldız kü-mesi yer alır. Cherles Messier’in ka-taloğundaki 13. gökcismi olan bu kü-me, gökadamızın çevresine dağılmış 150 küresel kümelerden biridir. Her-kül kümesi olarak da adlandırılan M13, ideal gökyüzü koşullarında çıp-lak gözle silik bir ışık kümesi olarak görülebilir. Bu küme, yaklaşık 300 000 yıldızdan oluşur ve 100 ışık yılı çapındadır.
M13’e dürbünle bakarsanız, yak-laşık üçtebir dolunay çapında, ortası daha parlak, kenarlara doğru silikle-şen ışıktan bir küre görürsünüz. Kü-menin ortası parlaktır; çünkü, yıldız-lar burada yoğunlaşmıştır. Teleskop-la, yüksek büyültmelerde, kümenin noktacıklı yapısını seçmek olasıdır. Kümedeki bazı yıldızlar yaklaşık 1000 Güneş parlaklığındadır.
Herkül, M13 kadar ünlü olmasa da bir başka küresel kümeyi daha ba-rındırır. M92, M13’den daha küçük-tür ve yaklaşık onun yarısı parlaklık-tadır. Buna karşın, bu kümeyi de kü-çük bir dürbün yardımıyla gözlemek olasıdır. M92’yi, M13’le karşılaştırdı-ğınızda, M92’nin merkezinin daha parlak olduğunu görürsünüz. Bunun nedeni, M92’deki yıldızların birbiri-ne daha yakın olmasıdır.
24 Bilim ve Teknik HERKÜL ÇALGI YILANCI YILAN KUZEY TACI π ε δ γ κ α(Ras Algethi) 95 M92 M13 Vega µ ν λ ο φ η ζ
Herkül Takımyıldızı
Ayın Gök
Olayları
Bu ay gözleyebi-leceğimiz geze-genler arasında Venüs ve Mars en iyi konum-dalar. Geçtiği-miz ay, Gü-neş’e yakın-lıkları nede-niyle pek iyi gözleyemedi-ğimiz Jüpiter ve Satürn, ar-tık daha erken doğuyor. V e n ü s : Ay’dan sonra gece gökyüzünün en parlak gökcismi Ve-nüs, ay boyunca parlak-lığını artırarak, ay sonunda yaklaşık –4,5 kadir parlaklığa ulaşıyor. Kuzey-kuzeybatı yö-nünde yer alan gezegen, Güneş bat-tıktan yaklaşık üç saat sonra batıyor. Eğer doğru yöne bakarsanız, Venüs’ü gündüz bile görmeniz olasıdır.Mars: 1 Mayıs’taki Dünya’ya en yakın geçişinden sonra gezegen artık bizden uzaklaşıyor. Uzaklaşma nede-niyle, gezegen diski de küçülmeye
başlıyor. Ancak, bu küçülme henüz pek kayda değer değil. Yani, teles-koplu gözlemler için Mars, en iyi he-deflerden biri olma özelliğini koruyor.
Mars, ay boyunca, Başak Takımyıldızı’nın en parlak yıldızı Spi-ca’yla yan yana ola-cak. Ayın başın-da, aralarındaki uzaklık sadece 2° olacak. Ayın sonları-na doğru, bu uzaklık arta-rak 5°’ye ka-dar artacak. Her iki du-rumda da, Mars ve Spi-ca’yı, dürbün-le aynı görüş alanında gör-mek olası. Merkür: Haziran’ın ikinci haftasından itibaren batı-kuzeybatı ufku üzerinde gözlenebi-lecek. Gezegen yaklaşık Mars kadar parlak olacak. Ayın sonlarına doğru, iyice yükseleceğin-den Güneş battıktan yaklaşık bir bu-çuk saat sonrasına değin gözlenebi-lecek.
Jüpiter ve Satürn: Her iki geze-gen de sabah Güneş doğmadan bi-raz önce doğu ufkundan yükseliyor. Jüpiter, Satürn’e oranla 10 kez daha parlak ve ondan 45 dakika önce do-ğuyor.
Ay: 7 Haziran’da son dördün, 13 Haziran’da yeniay, 20 Haziran’da ilk dördün, 28 Haziran’da dolunay ev-relerinde olacak.
Alp Akoğlu
Şubat 1999 25
15 Haziran 1999 Saat 2200’de gökyüzünün genel görünüşü Kraliçe Kral Kuğu Çalgı Yunus Kertenkele Kalkan Kartal Yılancı Yılan Terazi Akrep Erboğa Yay Suyılanı Suyılanı Pompa Kupa Karga Kuzey Tacı Arabacı Capella Arcturus Spica Vega Deneb Altair Çoban Başak Aslan Yengeç İkizler Büyük Ayı Vaşak Küçük Ayı KUZEY GÜNEY BA TI DOĞU Ejderha Herkül Zürafa Regulus Kutup Yıldızı Mars Venüs
Haziran ayında Jüpiter’in uyduları: Jüpi-ter’in “Galileo Uyduları” olarak adlandırı-lan dört büyük uydusu, bir dürbün yardı-mıyla bile gözlenebilmektedir. Yandaki çizim, ay boyunca, bu uyduların konum-larını göstermektedir. Bu çizelgenin üzeri-ne, (gözleminizi yapacağınız günün ve yaklaşık olarak saatin üzerine) boydan boya bir çizgi çizerek, uyduların o andaki konumlarını bulabilirsiniz.
22 Haziran gecesi Mars, Spica ve Ay 16 Haziran akşamı Ay ve Venüs
Gökbilim tartışma listemize üye olmak için: majordomo@biltek.tubitak.gov.tr adresine, “subscribe gokbilim” yazan bir ileti gönderebilirsiniz.
Io Europa Ganymede Callisto
1 3 5 7 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 9 Ay Mars Spica Venüs B Ay
