Jüpiter
Neredesin?
V
enüs geçişi kadar ender olmasa da bu ayda ilginç bir gök olayı var. Başlıktan da an-laşılacağı gibi, Ay ve Jüpiter gökyüzünde buluşu-yor. Buluşmanın bir aşamasında yaklaşık bir saat süresince Jüpiter gözden kaybolacak. Çünkü Ay onun önünden geçecek.
Bir cisim diğerinin önünden geçerken onu tamamen örtebiliyorsa bu olaya “örtme” deniyor. Bize görece çok yakın olduğundan örten cisim genelde Ay olur. Ay ve gezegenler gökyüzünde “tutulum çemberi” denen belli bir hat üzerinde bulunduğundan Ay-gezegen ya da gezegen-ge-zegen yakınlaşmaları da sık olur. Daha ender ol-makla birlikte Ay gezegenleri örtebilir de.
Gezgenlerin, Ay’ın ve Güneş’in tutulum çem-beri denen bant üzerinde dolanması yörünge-lerle ilgili. Bazı sapmalar olmakla birlikte geze-genlerin ve Ay’ın yörüngeleri aynı düzlemdedir. Elinizde toplardan oluşan bir Güneş Sistemi mo-deli olduğunu hayal edin. Güneş’i temsil eden topu masanın ortasına koyar, gezegenleri de çevresine yerleştirip gezegenleri Güneş’in çevre-sinde dolandırırsak, hepsi aynı düzlemde (masa-da) dolanmış olur.
Gezegenlerin yörünge düzlemi mükemmel olsaydı örtülmeleri çok sık görürdük. Ne var ki yörüngeler birbirleriyle küçük açılar yapar. Bu nedenle gezegenler ve Ay sık sık yakın görün-seler de örtülmeler çok sık olmaz. Ay ve Güneş
tutulmalarının da sık olmayışının nedeni budur. Eğer yörüngeler tam olarak aynı düzlemde ol-saydı her ay bir Ay bir de Güneş tutulması olurdu. Jüpiter örtülmesinin ilginç yanlarından biri de örtülme başlangıcında uydularının birer birer Ay’ın arkasında kaybolmasını, örtülme biterken yine birer birer belirmelerini izlemek. Özellik-le örtülmenin sonunda Jüpiter ve uyduları Ay’ın karanlık tarafından çıkacakları için bunu izlemek daha ilginç olacak.
Sırasıyla Europa, Io, Jüpiter, Ganymede ve Callisto Ay’ın arkasında birkaç dakika arayla kay-bolacak. Bundan yaklaşık bir saat sonra yine aynı sırayla ama aralıklar biraz değişmiş olarak belire-cekler.
Bildiğiniz gibi, Jüpiter’in dört büyük uydusu var ve bunları basit bir dürbünle görmek müm-kün. Eğer bir dürbününüz varsa uyduların örtül-mesini ve belirörtül-mesini izleyebilirsiniz.
Örtülmenin bitişi sırasında hava iyice aydın-lanmış, Güneş doğmak üzere olacak. Bu nedenle Jüpiter’in Ay’ın arkasından çıkışını görmek biraz daha zor olacak. Ama bu, Jüpiter’i gündüz gök-yüzünde görmek için bir fırsat. Eğer nereye ba-kacağınızı tam olarak bilirseniz Jüpiter’i Güneş gökyüzündeyken bile görebilirsiniz. Örtülme-nin ardından Ay’la olan yakınlığı sayesinde Jüpi-ter gündüz gökyüzünde görülebilir. Yine bir dür-bünle gözlem yaparsanız gezegeni çok daha ko-lay görebilirsiniz. Yalnız uydularını seçmek pek mümkün olmaz.
Jüpiter Ankara’da sabah saat 04:13’te kaybo-lacak, 5:19’da belirecek. Zamanlar gözlem yeri-nize göre birkaç dakika oynayacak. Örtülme za-manları ülkemizin güneyinde birkaç dakika daha erken, kuzeyindeyse daha geç olacak.
88
17 Temmuz’daki Jüpiter örtülmesinin başlangıç ve bitiş anlarını gösteren çizimler. Örtülme biterken hava iyice aydınlanmış olacak. 22 Mayıs 2007’de Ankara’dan çekilen bu fotoğrafta
Satürn Ay’ın arkasından çıkarken görülüyor. 18 Haziran 2007’de Venüs örtülmesinden önce gündüz gökyüzünde Ay ve Venüs.
5 Temmuz
Yer Güneş’e en uzak
noktada (151,2 km)
9 Temmuz
Venüs ile Aldebaran çok
yakın görünümde
15 Temmuz
Ay Jüpiter’i örtecek
(04:13 - 05:19)
24 Temmuz
Mars, Satürn, Ay ve
Spika yakın görünümde
25 Temmuz
Satürn ve Ay yakın
görünümde
1 Temmuz 22.00
15 Temmuz 21.00
31 Temmuz 20.00
alp.akoglu@tubitak.gov.trBilim ve Teknik Temmuz 2012
89 Merkür, ufuktan pek yükselmese
de ayın ilk günleri gözlenebilir. Gezegen ilerleyen günlerde ufka iyice yakınlaşacağından gözlem için uygun durumda olmayacak.
Geçtiğimiz ay Güneş’in önünden geçen
Venüs artık sabah gökyüzünde. Giderek
Güneş’ten uzaklaşan Venüs ay boyunca Güneş doğmadan önce doğu ufkunda Jüpiter’le birlikte görülecek. Gezegen ay sonuna doğru 3 saate kadar gözlenebilecek ve parlaklığının zirvesinde olacak.
Mars, hava karardıktan sonra batı
yönünde yaklaşık iki saat süreyle görülebilecek. Gezegeni sarı rengi sayesinde tanımak kolay. 24 Temmuz akşamı Ay, Satürn ve Spika ile yakın olacak.
Gökyüzünün Venüs’ten sonraki en parlak gezegeni olan Jüpiter sabah gökyüzünde, Venüs’e yakın konumda. Gezegen, geceyarısından yaklaşık 3 saat
sonra doğuyor. Jüpiter 15 Temmuz’da Ay tarafından örtülecek.
Satürn, akşam hava karardıktan sonra
güneybatı ufku üzerinde Mars’ın sol üstünde görülebilir. Mars ve Satürn ay boyunca birbirlerine yaklaşacak. Satürn’ün
gözlenebileceği süre ay sonunda iki saate düşecek.
Ay, 3 Temmuz’da dolunay, 11
Temmuz’da sondördün, 19 Temmuz’da yeniay, 26 Temmuz’da ilkdördün hallerinde olacak.
Temmuz’da Gezegenler ve Ay
1 Temmuz 23:00 15 Temmuz 22:00 31 Temmuz 21:00 Kraliçe Oğlak Andromeda Kanatlı At Kral Büyük Ayı Çoban Berenices’in Saçı Kuzeytacı Yılancı Yılan Yay Kalkan Kartal Yunus Herkül Kuğu Lir Akrep Erboğa Terazi Küçük Ayı KU ZEY GÜNEY BA TI D O Ğ U Ejderha Zürafa Vaşak Aslan Başak Karga Kutupyıldızı Spika Arkturus Antares Altair Deneb Vega Satürn Mars Venüs Aldebaran Ülker Jüpiter9 Temmuz sabahı doğu ufku 15 Temmuz sabahı doğu ufku
Venüs Ülker Aldebaran Ay Jüpiter (Ay’ın arkasında)
