Kış ayının habercisi olan takım-yıldızlar nihayet gökyüzünde yük-selmeye başladı. Bunlar, pek çoğu-muzun heyecanla beklediği kış ta-kımyıldızları. Bunlar arasında en ün-lüleri Boğa, Avcı, Büyük Köpek ve Küçük Köpek takımyıldızları. Bu takımyıldızlar dışında, kış gökyüzü-nün en belirgin şekillerinden biri, Akyıldız (Sirius), Procyon ve Betel-geuse’un oluşturduğu Kış Üçgeni hiç kuşkusuz. Bu ay, gökyüzü köşe-sinde, Kış Üçgeni’nin güneydoğu-sunda yer alan ve Messier’in katalo-ğuna aldığı birkaç güzel açık yıldız kümesini inceleyeceğiz. M41: Küme, gökyüzünün en parlak yıl-dızı olan Ak-yıldız’ın 4º g ü n e y i n d e yer alıyor. Bir dürbünle ba-karsanız, Akyıldız’ı ve M41’i aynı anda görebilirsiniz. Yaklaşık 100 yıl-dız içeren küme, pek çok kırmızı ya da turuncu dev yıldıza ev sahipliği yapıyor. Bu yıldızlardan en parlak olanı, yaklaşık 6.9 kadir parlaklıkta ve Güneş’ten 700 kez daha parlak. M41, dürbünlü gözlemler için kolay ve güzel bir hedef.
M50: Tekboynuz Takımyıldızı sınırları içinde yer alan ve pek iyi ta-nınmayan; ancak, bulunması kolay olan bir açık yıldız kümesidir. Akyıl-dız’la Procyon’un arasına bir çizgi çi-zerseniz, küme yaklaşık olarak bu-nun üzerinde yer alır. Kümeyi daha kolay bulabilmek için, Akyıldız’dan Büyük Kö-pek’in bur-nunu oluştu-ran yıldıza (θ Büyük Kö-pek) kadar olan uzaklı-ğın iki katı
kadar ilerlediğinizde ona ulaşabilir-siniz. Bir dürbünle, kümenin yakla-şık 20 yıldızını görebilirsiniz. 3000 ışık yılı ötede yer alan kümenin yak-laşık 200 yıldızdan oluştuğu sanılı-yor.
M47: Bir dürbün ya da küçük bir teleskopla 20-25 yıldızı görülebi-len bu küme, Pupa Takımyıldı-zı’nda yer alır. Düzensiz bir yapıya sahip olan küme, gökyüzünde kü-çük bir alanı kaplar. Bu nedenle te-leskoplu gözlemler için uygun. Orta büyüklükteki teleskoplarla, yakla-şık 50 yıldızı görmek olası. M47’yi gökyüzünde kolayca bulmak için, yine Büyük Köpek’in yıldızlarından yararlanabi-lirsiniz. Mir-zam’dan Ak-yıldız’a doğru ç i z e c e ğ i n i z doğruyu, bu uzaklığın iki katından
bi-raz fazla uza-t ı r s a n ı z , M47’nin he-men kuzeyi-ne ulaşırsı-nız. M46: Kü-me, M47’nin
sadece 1.3º doğu-güneydoğu yönün-de yer alıyor. Yaklaşık 500 yıldız içe-ren küme, M47’ye göre daha uzakta yer alıyor. Küçük bir teleskopla ba-kıldığında, yüzden fazla yıldızı gö-rülebiliyor. Kümenin teleskoplu gözlemcilere bir de sürprizi var. Kü-menin kuzeydoğusunda NGC 2438 adlı bir gezegenimsi bulutsu yer alı-yor. Bu bu-lutsunun kü-menin içinde yer alıp alma-dığı tartışma konusu. Ön-ceden, bulut-sunun
küme-26 Bilim ve Teknik
Kış Üçgeni ve Açık Yıldız Kümeleri
K I fi Ü Ç G E N ‹ Aky›ld›z (Sirius) Mirzam θ Betelgeuse Procyon AVCI M50 M47 M41 M42 M46 M93 BÜYÜKKÖPEK KÜÇÜK KÖPEK M50 M47 M93 M46 M41
nin önünde yer aldığı dü-şünülüyordu. Ancak son gözlemler, onun kümenin içinde yer alıyor olabileceği-ni gösteriyor. M93: Kü-çük; ancak parlak sayıla-bilecek bir küme. Bir dürbünle ba-k ı l d ı ğ ı n d a k ü m e n i n şekli bir üç-geni andırır. Küçük bir te-leskopla bakıl-dığında, çok sa-yıda yıldızını gör-mek olası. Dürbün-lü gözlemler için gü-zel bir hedef.
Ayın Gök
Olayları
Gökyüzünün en parlak gezegeni Venüs, Aralık ayı boyunca da yük-selmeyi sürdürecek. Gezegen, ay başında Güneş’ten yaklaşık 3 saat sonra batıyor. Ay sonunda bu süre
ar-tarak 4 saate yaklaşacak. Venüs, 29 Aralık akşamı Ay’la 3 derece kadar yakınlaşacak.
İki dev gezegen Satürn ve Jüpi-ter, Güneş battığında doğmuş olu-yor. İki gezegen de neredeyse tüm gece boyunca gözlenebilir durumda. Satürn ve Jüpiter aynı zamanda bize yakın ve bu nedenle de biraz daha parlak olacaklar. Eğer teleskopunuz
varsa, onu bu iki gezege-ne çevirmek için iyi bir dönem. Dünya’ya biraz daha yakın ol-dukları içindaha fazla ayrıntı gör-mek olası. Mars, ayın başlarında ge-ce yarısından sonra saat 2:30 suların-da doğuyor. G e z e g e n , i l e r l e y e n günlerde bi-raz daha erken doğmaya başla-yacak. Ay so-nunda gezegen, saat 2:00 sularında doğacak. Mars, ayın ortasında, Başak Ta-kımyıldızı’nın en parlak yıldızı olan Spica’nın yakla-şık 3 derece kuzeyinde olacak. Turuncu Mars ve mavi-beyaz Spica, benzer parlaklıkta olduklarından, güzel bir ikili oluşturacaklar.
Ayın başında sabah gökyüzünde bulunan Merkür’ü görmek zor. Ge-zegen, oldukça alçakta bulunuyor. Merkür, ilerleyen günlerde iyice al-çalacağı için tamamen gözden kay-bolacak.
Ay, 4 Aralık’ta yeniay, 11 Ara-lık’ta ilkdördün, 11 AraAra-lık’ta dolu-nay, 18 Aralık’ta son dördün, 25 Ara-lık’ta bir kere daha yeniay evresinde olacak.
Aralık ayının önemli gök olayla-rından biri de İkizler (Geminid) Göktaşı Yağmuru. Ancak, Aslan (Leonid) Göktaşı yağmurunda oldu-ğu gibi yine Ay’lı bir göktaşı yağmu-ru olacak. İkizler göktaşı yağmuyağmu-ru sı-rasında, karanlık bir gecede saatte yaklaşık 120 göktaşı görülebiliyor.
21 Aralık saat 13:37’de gökbilim-sel olarak kış mevsimi başlıyor. 21 Aralık, en kısa gündüzün, en uzun gecenin yaşandığı gün.
31 Aralık, resmi olarak 2. binyılın son günü.
Alp Akoğlu
Kasım 2000 27
1 Aralık 2000 Saat 2200; 15 Aralık 2000 Saat 2100;
30 Aralık 2000 Saat 2000de gökyüzünün genel görünüşü
Kraliçe Kral Çalgı Kuğu Yunus Andromeda Balıklar Balina Pompa Kova Kanatlı At Kertenkele Vega Aldebaran Rigel Kapella Satürn Ülker Jüpiter Deneb Fomalhaut Büyük Ayı Küçük Ayı KUZEY GÜNEY BA TI DOĞU Ejderha Zürafa Arabacı Boğa Koç Üçgen Vaşak Yengeç İkizler Küçük Köpek Büyük Köpek Avcı Irmak Irmak Tavşan Perseus Kutup Yıldızı
Aralık ayında Jüpiter’in “Galileo Uyduları” olarak da bilinen dört büyük uydusunun gezegene göre konumları.
Io Europa Ganymede Callisto
1 3 5 7 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 9
Geçen sayımızda yayımladığımız Algol projesi için adreslerimiz: Adres: Gökyüzü Köşesi,
TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Atatürk Bulvarı 221 06100 Kavaklıdere Ankara e-posta: algol@biltek.tubitak.gov.tr Betelgeuse Akyıldız (Sirius) Procyon Tekboynuz
8-10 Aralık tarihleri arası Ay ve gezegenler Ay (10 Aralık) Jüpiter Satürn Ülker Aldebaran Ay (9 Aralık) Ay (8 Aralık)
