B LG SAYAR-DESTEKL -YEN L KÇ L K ARA TIRMA PROF L

Türkay DEREL Gaziantep Üniversitesi

Koray ALTUN Gaziantep Üniversitesi

ÖZET

Günümüz mü terisi, ürünleri/hizmetleri tercih ederken daha hassas davranmakta ve satn alaca  ürünlerde/hizmetlerde kalite ve fiyat avantajlarnn yan sra daha yeni ve heyecan verici olan tercih etmektedir. Mü teri tercihlerindeki bu de i im, ürün ya am döngülerinin ksalmasna neden olmaktadr.

Ksalan ürün ya am döngüleri, yenilikçi olmayanlarn tutunamayaca  piyasa ko ullarn olu turmaktadr.

Yenilik ve de i im rüzgârna kaplmak ya da frtnay önceden sezip tedbir almak yerine bunu bizzat olu turmak ve yönlendirmek, büyük pasta dilimine sahip olmak için kaçnlmazdr. Bu durum ise, yenilikçilik ve de i imde hzl olmay zorunlu hale getirmektedir. Yenilikçilik sürecinde hzlanma ve daha iyi çözümler sunma, yaplan teorik çal malar ve bilgi teknolojilerindeki geli meler sayesinde, bilgisayar temelli uygulamalar ile gerçekle tirilebilir konuma gelmi tir. Son yllarda, “Bilgisayar Destekli Yenilikçilik (BDY)”, yenilikçilik sürecinde bilgisayar temelli uygulamalarn geli tirilmesine yönelik yaplan çal malar kapsayan yeni bir ara trma alan olarak kar mza çkm tr. Bu çal mada, BDY ara trma alan kapsamnda yaplan çal malar incelenmi ve BDY’nin ara trma profili çkarlm tr.

Anahtar Kelimeler: Bilgisayar Destekli Yenilikçilik, Yenilikçilik Süreci, Ara trma Profili Çkarma

RESEARCH PROFILE OF COMPUTER-AIDED-INNOVATION ABSTRACT

Nowadays, preference of customers is dissimilar from they had up to a few years ago. Innovativeness is getting important issue beside price and quality when making buying decisions. This change leads to shorten product life cycles. Shortened product life cycles compel companies to be innovative. Making and leading the wind of innovation rather than being possessed are almost inevitable to have a large slice of market pie.

To remain competitive and to survive in today’s business world, companies should also be efficient and effective in innovation process. Management of innovation process is getting easier and providing better solutions is being possible through computer-based applications with thanks to the theoretical studies and advances in information and communication technologies. As a result of this progress, development of a new category tools known as Computer Aided Innovation (CAI) has been an emerging domain. However, definition of the term CAI is still fuzzy. Therefore, this study presents research profile of the CAI to understand the scope of it and to show how perceived by the researchers.

Keywords: Computer Aided Innovation, Innovation Process, Research Profiling

1 G R

1.1. Güçlü Balk Zayf Bal  Yutar

Geleneksel bak açs rekabette büyük olmann avantaj sa lad  yönündeydi. Ne var ki, son yllarda ya anan ekonomik krizlerde hasar gören büyük firmalarn varl , bu bak açsn oldukça de i tirdi. Büyük balk küçük bal  yutar deyi inin yerini hzl balk yava bal  yutar deyi i ald.

Geli melere yenilikçilik penceresinden bakld nda, küçük bir firmann kaynaklaryla gerçekle tirmesine imkân bulamayaca  baz yenilik tiplerinin olmasna ra men, yenilik yapma konusundaki rekabette, firmann büyüklü ünün yan sra firmann yenilik yapma konusundaki hzll nn da ba ar üzerinde büyük etkisi oldu u söylenebilir. Büyüklük ve hzllk ölçütleri gücün bile enleri olarak dü ünüldü ünde güçlü balk zayf bal  yutar deyi i rekabette ba ar için önemli olan daha do ru açklar niteliktedir.

1.2. Yenilikçilikte Ne Kadar Hzl Olmak Gerekir

Artk, i hayatnda ba ar için güçlü olmak yegâne arttr. Firmalarn gücünü, büyüklükleri ve hzlar

belirlemektedir. Hangi sektörde, ne ölçekte olundu u fark etmeksizin, ba arnn sürdürülebilirli i için hzl

olmaktan ba ka bir seçene in olmad n söylemek yanl olmayacaktr. Teknolojideki geli meler, de i en ya am tarzlar ve tüketim biçimleri her sektörde ürün ömrünün ksalmasna neden olmaktadr. Ürün ya am döngüsündeki ksalma, ürün evrim sürecinin hzlanmasn tetiklemektedir. Günümüz mü terisi, ürünleri/hizmetleri tercih ederken daha hassas davranmakta ve satn alaca  ürünlerde/hizmetlerde kalite ve fiyat avantajlarnn yan sra daha yeni ve heyecan verici olan tercih etmektedir (Kusiak, 2007). Ürün ya am döngüsündeki ksalma ve günümüz mü teri beklentileri, firmalar yenilikçi olmaya ve buna ek olarak yenilikçilikte hzl olmaya zorlamaktadr. “Yenilikçilikte ne kadar hzl olmak gerekir?” Yenilikçilik sürecindeki hz miktarnn alt snrn ku kusuz rakip firmalarn hz belirleyecektir (bknz ekil 1). Yaplan yenili in içerdi i örtük bilgi (tacit knowledge) ve karma klk ile rakip firmalarn yaplan yenili i taklit etme süresi arasnda pozitif ili ki oldu u söylenebilir. Mü terilerin yenili i alglama ve adapte olma hz ise yenilikçilikte hzn üst snrn belirlemektedir (bknz ekil 1). Bilindi i üzere dünyada bilgi eskisine nazaran çok daha hzl hareket etmektedir. Bu de i im sebebiyle, yaplan bir yenilik üzerinden uzun süre kar sa lamak pek mümkün de ildir. Bu nedenle, yenilikçilik kültürü olu turulmal ve süreklili i sa lanmaldr.

ekil 1. Yenilikçilikte ne kadar hzl olmak gerekir?

1.3. Yenilikçilik Süreci ve Bilgisayar Destekli Yenilikçilik

Yenilikçilik süreci, yenilikçi bir fikri ticari bir ürüne dönü türme sürecidir. Bu süreç; bulank-ön-uç, yeni ürün geli tirme ve ticarile tirme olmak üzere üç a amadan olu ur (bknz Runhua, 2009). Bulank-ön-uç, yenilikçilik sürecinin ilk a amasdr. Yenilikçilik için fikirlerin geli tirilmesi, frsatlarn tanmlanmas ve de erlendirilmesi, stratejinin belirlenmesi ve projenin planlanmas vb. faaliyetler bu a amada gerçekle tirilir.

Yeni ürün geli tirme a amas; ürün tasarm, üretim süreçleri vb. faaliyetleri kapsar. Ticarile tirme ise yenilikçilik sürecinin son a amasdr. Bu a amada, yeni ürün geli tirme a amasndan elde edilen çkt(lar) sayesinde irketlerin kar etmesi amaçlanr. Yenilikçilik sürecinde hzlanma ve daha iyi çözümler sunma, yaplan teorik çal malar ve bilgi teknolojilerindeki geli meler sayesinde bilgisayar temelli uygulamalar ile

sürecinde bilgisayar temelli uygulamalarn geli tirilmesine yönelik yaplan çal malar kapsayan yeni bir ara trma alan olarak kar mza çkm tr. Her ey bir ihtiyaçtan do ar. “BDY hangi ihtiyaçlar

kar lamaktadr?” BDY’nin yenilikçilikte hz, daha iyi çözümler sunma ve yenilikçilik maliyetlerinin azaltlmas ihtiyaçlarn kar lamay amaçlad  söylenebilir.

Bu çal mada, BDY konusunda yaplan çal malar incelenmi , metin madencili i ve bilgi görselle tirme araçlar kullanlarak “ara trma profili çkarma” olarak isimlendirilen zenginle tirilmi yazn taramas

yaplm tr. Çal mann ikinci bölümünde BDY’nin ara trma profili, üçüncü bölümünde ise tart ma ve sonuçlar sunulmu tur.

2. ARA TIRMA PROF L 2.1. Ara trma Profili Çkarma

Ara trma konusunun yapsnn anla lmas ve konu ile ilgili önemli de i kenlerin ke fedilmesi ara trma profili çkarma çal malarnn odak noktasn olu turmaktadr. Ara trma profili çkarma çal malarnn temelinde bibliyometrik çal malar ve metin madencili i çal malar yer almaktadr. Ara trma konusu ile ilgili daha önceki çal malar bir bütün olarak ele alnmakta ve konu ile ilgili büyük resim çizilmeye çal lmaktadr. Ara trma profili çkarma çal malar, yazn taramas çal malarnn yerini almay

de il aksine yazn taramas çal malarnn zenginle tirilmesini amaçlamaktadr (Porter vd., 2002).

ekil 2. BDY yayn istatistikleri

2.2. Yayn statistikleri

Çal ma kapsamndaki akademik nitelik ta yan yazl materyaller, ISI-Web of Science/Knowledge (WoS/K), ScienceDirect, SpringerLink, Informaworld ve IEEE Xplore veritabanlarna ba vurularak elde edilmi tir. Veri tabanlar tarih snrlamas olmakszn ba lk, özet veya anahtar kelimelerinde bilgisayar destekli yenilikçilik (computer-aided-innovation) geçen yaynlar için taranm tr. Sonuç olarak, konu

hakknda yaynlanm 49 bilimsel çal ma oldu u saptanm tr. Bu çal malarn 29 adedi konferans bildirisi iken 20 adedi dergi makalesidir ( ekil 2).

Genellikle bir fikirle, filizlenme a amasnda ise konferanslarda bildiri olarak, olgunlu a eri ti i zaman ise dergilerde makale olarak kar la lr. Konferans bildirilerinin saysnn dergi makaleleri saysndan daha fazla olmas BDY konusunun filizlenme a amasnda oldu unu göstermektedir. 2009 ylnda makale saysnn daha fazla olmas özellikle bilgisayar destekli yenilikçilik konusuna adanm ilgili konferanslarn iki ylda bir düzenlenmesinin bir sonucudur. 20 adet dergi makalesinin 16’s Computers in Industry adl dergide BDY için düzenlenen iki özel sayda baslm tr.

2.3. Anahtar Sözcüklerin Analizi

“Görselle tirme” metotlar, büyük hacimli veri setlerinden kullan l bilgi(ler) çkarmnda veri setleri üzerinde çal an analistlere yardmc olan güçlü araçlardr (Mckim, 1980). Haritalar, a lar vb. görselle tirme metotlar analistlere üzerinde çal tklar veriler arasndaki genel ili kileri anlamalarnda büyük kolaylklar sa lamaktadr.

Bir bilimsel çal mann anahtar sözcükleri o çal mann içeri i hakknda bilgi sahibi olmamza yardmc

olur. ekil 3’de BDY çal malarnn konumu hakknda önemli bilgiler çkarmna yardmc olacak ilgili çal malarn anahtar sözcükleri arasndaki ili ki a  gösterilmektedir. Bu a üzerinden önemli bilgilere ula mak mümkündür. Örne in, BDY anahtar sözcü ü ile birlikte kullanlan anahtar sözcükler ve kullanlma sklklar ekil 4’de verilmi tir. Bu ekilden anla laca  gibi BDY ve “Yaratc Problem Çözme Teorisi (TRIZ)” arasnda yakn ili ki vardr. BDY’nin kapsamn daha iyi anlamak için TRIZ ile arasndaki ili ki incelenmelidir.

2.4. BDY – TRIZ ili kisi

BDY metotlar ve araçlar; us haritalar (mind maps), beyin frtnas, TRIZ vb. yenilikçi çözümleri bulmay amaçlayan metotlardan esinlenilerek geli tirilmi tir (Leon, 2009). ekil 4’den anla laca  gibi, BDY çal malarnda TRIZ yo unlukla çal lm tr.

Altshuller 1946 ylnda patentleri inceleyerek teknik problemlere yaratc çözüm üretecek bir yöntem olan Yaratc Problem Çözme Teorisi (TRIZ)’ni geli tirdiler (Savransky, 2000). TRIZ, yenilikçi ve yaratc

çözümlerin üretimi için geli tirilen nicel bir yöntemdir (Baykaso lu ve Dereli, 2006). Yakla k iki milyon patentin incelenmesi ve ortak özelliklerine göre snflandrlmas ile geli tirilen bir metottur. TRIZ teorisinde rutin ve yaratc olmak üzere problemler ikiye ayrlmaktadr. Yaratc problemlerin rutin problemlerden fark

getirilen çözümlerin birbirleri ile çeli mesi aralarnda bir trade-off’un bulunmasdr. Altshuller yapt  incelemelerde yaratc patentlerin çeli kileri ortadan kaldrmaya yönelik çözüm önerileri içerdi ini gözlemlemi tir. Altshuller kar la lan problemlerin ço unlu unun 40 temel yaratc prensibe dayand  gözleminde bulunmu tur (bknz Savransky, 2000). Altshuller yapt  incelemeler sonucunda çeli kiye neden olan 39 faktör belirlemi tir. Sonrasnda, her bir çeli kide hangi yaratc prensiplerin kullanlabilece ini gösteren 39x39 boyutunda olan çeli ki matrisini geli tirmi tir. Geli tirilen çeli ki matrisi ve önerilen temel prensipler TRIZ teorisinin temel araçlardr. Runhua (2009), “TRIZ yalnzca yenilikçilik için özel bir teknoloji de il, ayn zamanda BDY araçlarn geli tirmek için gerekli olan teknolojidir” eklinde bir tanmlama yapmaktadr. Bu tanmlama BDY ile TRIZ arasndaki ili kiyi açklar niteliktedir.

2.5. BDY Teknolojik Yenilikçili i Destekler

Yenilikçilik, teknolojik yenilikçilik ve teknolojik olmayan yenilikçilik olmak üzere iki gruba ayrlmaktadr. Teknolojik yenilikçilik, tamamen yeni ya da özellikleri de i tirilmi /geli tirilmi bir mal veya hizmetin pazara sunulmas olarak tanmlanan ürün yenilikçili i ile tamamen yeni ya da özellikleri de i tirilmi /geli tirilmi üretim ya da da tm yönteminin uygulanmas olarak tanmlanan süreç yenilikçili ini içermektedir. Teknolojik olmayan yenilikçilik ise ürün için yeni bir pazarlama yönteminin (yeni tasarm, paket, promosyon, fiyatlandrma vb.) uygulanmas olarak tanmlanan pazarlama yenilikçili i ile firmann yeni bir organizasyon (yeni i uygulamalar, i yeri organizasyonu, d ili kiler vb.) uygulamas

olarak tanmlanan organizasyon yenilikçili ini içermektedir (bknz Oslo Klavuzu, 2006). TRIZ teknolojik yenilikçili i desteklemektedir (Baykaso lu ve Dereli, 2006). BDY ve TRIZ arasnda yo un ili ki vardr.

Dolaysyla, BDY’nin de teknolojik yenilikçili i desteklemeyi amaçlad n söylemek yanl olmayacaktr.

Yaplan bilimsel çal malar incelendi inde BDY konusunun teknolojik yenilikçili e odakland n, özellikle BDY’nin odak noktasn ürün yenilikçili i sürecinde destek sa lama olu turdu u gözlenmektedir.

2.6. BDY Çal malar Yenilikçilik Sürecinin Bulank-Ön-Uç A amasna Yo unla m tr

Yenilikçi fikirlerin üretilmesi, teknolojik yenilikçilik sürecinin anahtar a amasdr. TRIZ temelli BDY metot ve araçlar özellikle bu a amay destekler niteliktedir. Yaplan kapsaml bir market analizi sonucunda belirlenen 150 adet BDY arac incelenmi ve geli tirilen BDY araçlarnn %46’snn fikir yönetiminde,

%33’ünün strateji yönetiminde, %17’sinin patent yönetiminde ve %4 ünün ise bütünsel çözümlerde kullanclarn destekledi i gözlemlenmi tir (Hüsig ve Kohn, 2009). Fikir yönetimi için geli tirilmi BDY araçlar yenilikçilik sürecinin bulank-ön-uç a amasnn yönetimi ile do rudan ili kilidirler. Patent yönetimi için geli tirilmi BDY araçlarnda genelde patent verileri yaratcl  ve nihayetinde yenilikçili i arttrmak için kullanlmaktadr. Dolaysyla, bu araçlarda yenilikçilik sürecinin bulank-ön-uç a amasn destekler niteliktedir. BDY araçlarnn yakla k %63’ ü yenilikçilik sürecinin bulank-ön-uç a amasn

desteklemektedir ( ekil 6). Bu nedenle, BDY çal malarnn bulank-ön-uç a amasna yo unla t  söylenebilir.

ekil 3. Anahtar Sözcüklerin Birlikte Kullanmn Gösteren li ki A 

ekil 4. BDY Anahtar Sözcü ü Ile Birlikte Kullanlma Skl n Gösteren Ili ki A 

ekil 5. BDY-TRIZ-* Anahtar Sözcükleri le Di er Anahtar Sözcükler Arasndaki li ki A 

ekil 6. Yenilikçilik Süreci ve BDY Araçlar

Yenilikçilik sürecinin bulank-ön-uç a amasnda sa lanan destekler ile yaratclk artrlmaya çal lmaktadr. Yeni ürün geli tirme a amasnda, etkinlik ve etkililik önem arz etmektedir. Bu nedenle, bu a amada sa lanan destekler ile etkinlik ve etkililik artrlmaya çal lmaktadr. Yenilikçilik sürecinin son a amas olan ticarile tirme a amasnda ise yaplan yenili in mü teri tarafndan alglanmas ve mü terilerden alnan geri-beslemeler ile uygunlu un artrlmasnn önem arz etti i dü ünülmektedir. Bu sebeple, bu a amada sa lanan destekler ile alglanma ve uygunlu un artrlmas amaçlanmaktadr. BDY çal malarnn bulank-ön-uç a amasna yo unla mas, yenilikçilik sürecinde “yaratcl n artrlmas” amac güden BDY çal malarnn yo unlukla çal ld nn bir göstergesidir.

2.7. BDY Penceresinden “yenilikçilik”

BDY-TRIZ-* anahtar sözcükleri ili ki a  ( ekil 5), BDY çal malarnn “Tasarm” (bilgisayar destekli tasarm, konsept tasarm vb.), “Problem Çözme Tekni i” (TRIZ, standart çözümler vb.) ve “Optimizasyon”

(evrimsel algoritmalar, genetik algoritmalar vb.) ayaklar üzerinde konumland n göstermektedir. Buradan, BDY çal malar kapsamnda kullanlan “yenilikçilik” kavramnn; tasarmda var olan problemlerin a lmas

ile ürünlerde katma de er yaratacak de i iklik ve yeniliklerin gerçekle tirilmesi, ürünün performansnn artrlmas olarak algland  çkarm yaplabilir.

3. TARTI MA VE SONUÇLAR

Bu çal mada; yenilikçilik sürecinde destek sa lama amacyla bilgisayar temelli uygulamalarn geli tirilmesine yönelik yaplan çal malar kapsayan “Bilgisayar Destekli Yenilikçilik (BDY)” konusunun ara trma profili çkarlm tr.

Yayn istatistikleri dikkate alnd nda, BDY’nin henüz filizlenme a amasnda oldu u söylenebilir.

lgili yaynlara ait anahtar sözcüklerin kullanmyla çizilen BDY anahtar sözcü ü ile kullanlma skl  a  ( ekil 4) ise bizlere bu konunun TRIZ ile yakn ili ki içerisinde oldu unu göstermektedir. TRIZ’in teknolojik yenilikçili i destekledi i bilindi inde, bu ili kiden yola çklarak BDY’nin de teknolojik yenilikçili i destekledi i söylenebilir.

Yaplan çal ma sayesinde tanm halen belirsizlikler ta yan BDY konusunun yaznda nasl bir profil çizdi i ortaya çkarlm tr. Özellikle çizilen anahtar sözcükler arasndaki ili ki a  ( ekil 3) BDY çal malarnn yaylmn gözler önüne sermesi nedeniyle BDY konusunda ileriki çal malar için rehber niteli i ta maktadr.

KAYNAKÇA

Baykaso lu, A., Dereli, T., “Üretimde Bilgi Teknolojisi Yöntemleri,” Krmz yaynlar, stanbul, 2006, ss. 191-208.

Hüsig, S., Kohn, S., “Computer aided innovation--State of the art from a new product development perspective,” Computers in Industry, vol. 60, Eki. 2009, ss. 551-562.

Kusiak, A., “Innovation science: a primer,” Int. J. Computer Application in Technology, 2007, Say:

28.

Leon, N., “The future of computer-aided innovation,” Computers in Industry, vol. 60, Eki. 2009, ss.

539-550.

Mckim, R.H., “Experiences in visual thinking,” Boston, MA: PWS Engineering, 1980 OECD, “Oslo Klavuzu: Yenilik verilerinin toplanmas ve yorumlanmas için ilkeler”, 2006.

Porter, A., Kongthon, A., Lu, J.C., “Research profiling: Improving the literature review,”

Scientometrics, 2002, Say: 53, ss. 351-370.

Runhua, T., “A Macro Process Model for Product Innovation Using TRIZ,” 8th World Conference on Integrated Design and Process Technology, 2009.

Savransky, S.D., “Engineering of Creativity: Introduction to TRIZ methodology of inventive problem solving”, CRC pres, New York, 2001. ISBN 0-8493-2255-3.