İ n g i I t e re d e Ş eh

Ş e h i r c i l i k :

İ n g i I t e r e d e Ş e h

İngilterenin Sheffield şehri Yorkshire şehrinin cenubu garbi kısmı dışında kâindir. Şehrin içinde, garp cihetine doğru Pennin dağlarının alçak batak-lıkları uzanır. Şark istikametinde d e böyledir ve he-men de inkitasız olarak şark sahiline k a d a r temadi eder. Bu sebeple şehirde büyük irtifa farkları vardır ki şehrin etrafında 27,4-45 7 arasında, merkezinde ise 39-103 metre arasında bir tehalüf gösterir.

Şehrin ismi Sheaf ismindeki nehire izafe edilmiş olup b u nehir diğer dört nehirle birlikte b u .sahayı sulamaktadır. Bu nehirlerden en büyüğü olan D o n nehri şimali garbî cihetinden gelerek şehre girer, ce-nubu şarkî istikametinden şehrin merkezine k a d a r ilerliyerek merkezde kaim bir zaviye ile şimali şar-kiye doğru kıvrılır.

Sheaf nehri ise şehirin içinde yer altından v e şimal istikametinde akar, sonra eski şatonun şima-linde Wigante civarında D o n nehri ile birleşir.

Her ne k a d a r Sheffield şehrinin büyük bir kısmı, Yorkshire ve Nottinghamshire şehirleri sahasını ihti-va eden kömür mıntakasmm eskiden işlenmiş ve gün artık metrûk hale gelmiş arazisi içinde kâin bu-lunmakta ise d e b u şehir tam manasiyle bir k ö m ü r şehri değildir. Çünkü, bidayette k ö m ü r istihsalâtiyle geçinmiş olan bu Sheffield şehrinde bugün artık

kö-i r c kö-i l kö-i k f a a l kö-i y e t kö-i

Sheffield şehri ingilterenin beşinci büyük şehri olmakla beraber en büyük sanayi şehridir. Nüfusu takriben ( 5 1 8 . 0 0 0 ) kişi olup amelenin en büyük kısmı şehrin esas sanayii olan bıçak ve çelik fabrika-larında çalışmaktadır; yani şehirde gerek hafif ge-rekse ağır sanayi vardır. Ağır sanayi bilhassa çelik zırh lâvhaları, demiryol rayları vesaire imal etmek-tedir.

D a h a o n beşinci asırda bile Sheffield'de imal edilen çakı ve bıçaklar bütün İngilterede maruf idi-ler. ( 1 6 2 4 ) senesinde ilk mühim şirketler kurulmağa başlanmış, sonra on yedinci asır içinde şehrin büyük endüstriyel gelişimi kendini göstermiştir. İşte c za-m a n d a n b e r i Sheffield ingilterenin en büyük sanayi şehirleri arasında yer almış bulunuyor. Bu tarihler-den evvel mezkûr şehrin şöhretini Don ve Sheaf ne-hirlerinin birleştiği noktada kâin bulunan şato temin etmekte idi. Şatonun mevkii, şehrin tarihî plânında merkez kısmının şimali şarkî h u d u d u n d a görülür.

mevkii ise Don nehrinin cenubunda ve Sheaf nehri-nin garbında bulunan mürtefi saha olup şehrin en büyük olan öz kısmı burasıdır. (15.800) hektarlık bütün şehir sahası için şimdi umumî bir imar plânı yapılmış bulunuyor. Tasvib edildikten sonra muhte-lif kısımların plânlarının hazırlanmasına esas teşkil edecektir. Şehrin merkez kısımlarındaki inşaî inki-şafa engel olmamak için, şehir komitesi, modernleş-tirilmiş mahallelerin imarı ve müteaddit resmî bina-ların inşası derpiş edilmekte bulunan yerler için,

«derhal tatbik edilecek plân» isminde bir plân hazır-lamıştır. Şehrin merkezine taallûk eden bu kısım, faaliyetin yanlış bir tarzda ilerlemesine engel ola-caktır.

Belediye binasını ve sair resmî binaları ihtiva etmekte olup tadil plânına dahil bulunan saha tak-riben 284 hektar büyüklüğündedir ve hemen hemen mustatil şeklinde bir mil murabbı manzarası arzeder, bu sahada 13-14 bin ev vardır ki bunlardan ( 9 5 8 7 ) tanesi tedricen ve 197 kısma bölünmek suretiyle ta-dil eta-dilmesi derpiş eta-dilen, binaenaleyh yıkılmaları mukarrer olan binalardan ibarettir. Tadilen imar ve ıslâh edilecek sahalar adeden çok olmakla beraber ekserisi küçüktür ve birbirleriyle rabıtasızdır.

Sheffield şehri büyük milli bir şose üzerinde değildir. Büyük şimal şosesi şehrin 18 mil şarkında bulunan Trent - Tal vadisinden geçer. Şehirden ge-çen en mühim bölge şosesi Liverpool - Lincoln şose-sidir. Fakat Don vadisindeki diğer yollarda müna-kalât daha fazladır. (Sheffield) de seyrüsefer mese-lesi daha ziyade şehrin kendisini alâkadar eden bir mahiyet gösterir, çünkü bir taraftan şehrin asıl iş mahallesi olan merkezinin karakteristiği pek eski bir tarz gösterir, diğer cihetten de, şehrin içini çıkış şo-selerine bağlamak müşkül bir keyfiyet teşkil etmek-tedir.

Şehrin tekâmülünün tarihî plânı bize, umumi-yetle yolların mevcut plâna istinad edilerek

yapılma-dığını gösteriyor. Şehirdeki yollar şunlardır:

a) Şehirden geçen ve birkaç yüz senelik olan ana yollar,

b) Anayolları birbirleriyle bağlıyan arzanî yol-lar ve bina adayol-ları arasından geçerek bu adayol-lara gi-diş gelişi temin eden, ayni zamanda şehrin merkezi etrafındaki eski ikamet mahallelerini bağlıyan sayı-sız yollar. Bu eski mahalleler artık yıkılmayı hak et-miş derecede haraptırlar.

Yeni yol plânı için şu basit esaslar tesbit edil-miştir :

a) Münakalâtı fazla olmakla beraber genişle-tilmeleri imkânsız bulunan yerlerde müvazi caddeler yapılacaktır.

b) Muhtelif münakale yolları yalnız nizam va-zetmek suretile değil ayni zamanda bir takım ko-laylıklar vazedilmek suretiyle ayrılacaktır.

c) Umumî ve fazla münakalâta mahsus yollar ayrılacaktır.

d) İcabeden ve masrafı göze almağa değecek olan yerlerde yeni caddeler açılacaktır.

e) Yeni duraklar tesis etmek ve böylelikle bü-tün cadde genişliğinin münakalâta tahsis edilmesini mümkün kılmak üzere caddelerdeki duraklar kaldı-rılacaktır.

Yeni plânın en mühim noktası, şehrin içinde bu-lunan halka şeklindeki caddedir. Bu cadde, şehrin merkezine girmek istemiyenler için mühim olduğu gibi, şehrin merkezindeki kalabalık iş sokaklarından geçmeye lüzum olmadan, az bir mesafeyi aksi isti-kamette gitmek bahasına bile olsa, rahatça halka caddeye varmak istiyen otomobiller için dahi mü-himdir.

Şehrin içindeki halka caddenin bir takım harap mahalleleri yıkmak suretile tesisi temin edilmiştir.

Şehirlerdeki metrûk, müstahkem ve kale mev-kilerinin caddeye tahvili suretiyle ekseriya parklı caddeler yapmak kabil olabildiği halde bu şehirde böyle bir imkân yoktu. Ancak kifayet edebilecek ge-nişlikte, iyi bir cadde tesis edilebilmiştir; çünkü da-ha geniş yapılması için yer mevcut değildi. İçerideki halka caddenin şehrin iç kısmı ile irtibatını temin için daha bir takım kutranî caddeler tesis veya bazı caddelerin genişletilmesi derpiş edilmiştir. Mevcut caddelerdeki münakale kesafetini tam manasiyle hafifletmek maksadiyle, yeni caddeler seyrüseferin en kesif bulunduğu noktalardan geçirilmektedir. Me-selâ istasyon, fabrikalar, otobüs istasyonu, mevcut ve yapılacak binalar, şimdi üzerinde eski binalar bu-lunup da ileride açılacak olan sahalar bu gibi sey-rüsefer kesafeti bakımından göz önünde tutulmuştur.

ter-tip edilmesi münasip görülmüştür. Bu arsalar bele-diye tarafından münasip fiatlarla taliplere kiraya ve-rilecek ve onlar buralarda belediyenin göstereceği şekil ve irtifada binalar kuracaklardır.

Dairevî cadde pek mühimdir. Çünkü ikamet ma-hallelerinden, sanayi mahallelerinden ve iş mahalle-lerinden geçer. Şehrin içindeki halka caddenin şeh-rin merkezine tesadüf eden bazı kısımları genişletile-cek ve bazı yerlerinde yeni caddeler açılacaktır, ki şehir ve bölge plânında 3, 7, 8, 12, 13. 14 numara-larla gösterilmiştir. Şehir içindeki halka caddenin diğer caddelerle tekatu ettiği bütün noktalarda sey-rüsefer dairevî şekilde ceryan edecektir. Tekatu nok-talarında bu dairevî seyrüsefer sistemini temin ede-cek meydanların kutru ( 6 7 , 0 5 ) metre, caddenin ge-nişliği ise ( 2 7 , 4 3 ) metre olacak ve bu suretle yan-yana (6) otomobil geçebilecektir.

(Estates Surveyor) tarafından yapılan bir tah-mine göre yeni inşa edilecek caddelerin masrafı garisafî olarak ( 4 . 2 7 8 . 4 5 6 ) , safî olarak ( 2 . 9 0 4 . 5 8 6 ) İngiliz lirası tutacaktır. Caddelerin yalnız inşaat mas-rafı ( 5 . 0 0 0 . 0 0 0 ) ingiliz lirasıdır ve münakalât vekâ-letinin vereceği tahsisat bu meyanda dahildir. Komi-te, derhal faaliyete geçilmesini ve işin muayyen bir-kaç sene içinde bitirilmesini tavsiye etmiştir. Bu me-yanda en mühim olan caddeler başta gelmektedir. Bu işlerin nasıl bir sıra gözetilerek icra olunacağı «Caddeler ve İcraat Mıntakaları» plânında gösteril-miştir.

Ana mıntakaların tesbiti uzun ve itinalı tetkik-lerden ve alâkadarlarla istişaretetkik-lerden sonra yapıl-mıştır. Mıntakaların intihap ve tahdidini kolaylaştır-mak üzere mükemmel bir «istifade edilecek satıhlar» plânı vücude getirilmiş olup (26) muhtelif istifade tarzı göstermektedir.

Mıntakaların karakteristiği ve mikdarı ve hu-dutlarının tesbiti uzun müzakerelere mevzu teşkil etmiştir. Hususî ve teferruatlı meseleleri bu kadar çok olan bir şehir daha yoktur diyebiliriz. Bazı şehir-lerde muhtelif sanayi çeşitlerinin birbirinden ayırt edilmesi kolaydır. Sheffield için ise bunu söylemek kabil değildir. Bu şehirde birçok hafif sanayi vardır ki sıhhat vekâleti tarafından neşredilen Third Sche-dul of the Model elouse) ismindeki kitapta (Hususî Sanayi», yani mevzuumuza taallûk edince, sıhhate muzır sanayi olarak tavsif edilmiştir. Bu sanayi şeh-rin bütün sahası üzeşeh-rine dağılmış olup bunların bu-lunmadığı hiç bir kısım yoktur.

Şehrin iç kısmının tadilinde ( 5 ) mıntakaya tak-simi derpiş edilmiş olup bu taksim asgarî olarak ka-bul edilmiştir.

ikamet sahası ( 4 ) kısma ayrılmış olup şehir merkezinin etrafındadır ve iş ve sanayi mahallelerin-den ayrıdır. Bunlar tam manasiyle ikametgâhlar sa-hası oldukları cihetle (Public Health Act) denilen nizamnameye uygun bulunduklarından bu saha için

(Model Clauses) ahkâmından inhiraf eden hususî bir nizamname konmamıştır.

Umumî iş mahallesi, merkezden garp istikame-tinde ayrılan iki caddeyi takip ediyor. Burada muay-yen bir mikdarda sanayi işletmelerine, bilhassa bir ticarethane ile iltisakı olanlarına, müsaade etmek

za-rureti vardır. Bu gibi sanayi işletmeleri ekseriya ya-zıhane ve dükkânları ihtiva eden hafif sanayi mü-esseseleridir. Ancak bunlara müsaade edilip edile-miyeceği ileride her biri için ayrı ayrı tetkik edilecek-tir. Şimdiki halde bu mmtaka, dükkânlardan, yazı-hanelerden ve iş mahallerinden ibarettir. Bu sahada ikametgâh kurabilmek için mutlaka belediyeden izin almak şartı derpiş edilmiştir.

«Special Business Zone» denilen hususî iş mın-takasında ise ikametgâh tesisine hiç izin verilir: iye-cektir. Bu saha oldukça derin ve alçak bir vaziyette bulunduğundan fabrika dumanları burasını daima kaplamaktadır ve bu sebeple ikametgâh kurulması için hiç elverişli değildir. Muhtelit mıntakalarda hem ikametgâhlar, hem de fabrikalar bulunacaktır. Bu gibi binaların burada kurulması yasak edilmiye.cek-tir. Sanayi mıntakası dahi (4) kısma ayrılmış olup bu kısımlar umumî iş ve hususî iş mahallelerinden ayrı-dırlar. Burada tesisine cevaz verilmiş olan sanayi dolayısiyle bu kısımda ikametgâh memnudur.

Sanayi mıntakasında ikametgâh bulunması u-mumiyetle menedilmiştir. Ancak, bu memnuiyet ted-ricen yerine getirilecek ve bu hususta kısmen ıslâh a-meliyelerinin ve kısmen de fabrikaların tabiî istilâsı-nın rolü olacaktır.

Derin ve alçak vaziyette bulunan bütün saha-lardan ikametgâhları kaldırmak tecrübesine de gi-rilmiş idi, çünkü bu yerleri duman kaplamaktadır. Mıntakalar umumiyetle bugün mevcut olan ahval ve şeraite uygun bir surette tertip edilmiş olduğundan istifade edilecek sahalarda ehemmiyetli tadilât yap-mak mecburiyeti yoktur ve böyle tadilât yapılması zarurî olan sahalar büyük sahalar değildir. Mıntaka-ların tertibi daha sıkı tutulmuş olsaydı, büyük mas-rafları mucip olacaktı ve elde edilecek neticeye karşı bu kadar büyük masrafları göze almak doğru olmı-yacaktı. Muhtelif mınatakalar arasında keskin bir tahdid yapmaktansa, tabiata, köy yerlere çıkılabile-cek elverişli yollar açmak, oyun yerlerine gidiş gelişi kolaylaştırmak çok daha mühim talâkki edilmiştir. Esasen bunu kolaylaştıran bir keyfiyet de vardır ki o da bu gibi yeşil sahalar ve boş meydanlar tesis için verilecek tazminatın indirilmiş bulunmasıdır.

Yeni plânlayış münasebetiyle halledilmesi lâ-zımgelen meseleler de vardır. Şöyle ki:

a ) Boş kalacak satıhların planlanması: İkametgâhlar sahasında çocuk bahçeleri ve o-yun yerleri kurulacaktır. İş mıntakasında halkın din-lenmesine, hava almasına ve asudeliğine mahsus ye-şil sahalar yapılacaktır. Esasen şehirlilerin esas ha-yatları bu mıntakada geçmektedir. Sanayi sahasında da öğle paydoslarında istifade edilebilecek istirahat ve yeşillik sahaları bırakılacaktır.

İkametgâhlar sahası ile sanayi sahası arasında imkân nisbetinde yeşil çayırlar tesis edilecektir,

b) Duraklar:

o-lunmuştur. Bu maksatla bilhassa tadilât sahalarından istifade olunacaktır. Hususî iş mıntakasında ise kâfi büyüklükte durak tesisi için yer olmadığından bu-rada bir veya iki katlı garaj binaları kurulması der-piş edilmektedir.

c) Muhtelif mıntakalarda bina ve nüfus kesa-fetinin, yani inşaat kesafetinin kontrolü:

Şimdiye kadar arsalara inşa edilen fabrika bi-nalarının sıklığı kontrol edilmiyordu ve bu yüzden birçok fabrikalar kâfi derecede ışık alamıyorlar. Harap ve fena binaların yıkılması suretiyle bu saha-larda biraz daha fazla aydınlık temin edilebilecektir. Hattâ geçende birkaç fabrika sahibi ıslâhı derpiş e-dilen bir sahayı tamamen satın almış ve böylece, hasıl olacak ışığı fabrikasına tahsis etmek endişesini göstermiştir. Fabrika ve iş binalarının önüne yapıla-cak binalar bundan sonra yüzde yetmiş beşden yük-seğe çıkamıyacaktır.

Şehrin içindeki ikametgâh binalarının sıklığı şimdilik beher ( 0 . 4 0 5 ) hektar başına (25) bina olmak üzere tesbit edilmiş olup bu meyanda asgarî arsa büyüklüğü ( 1 1 7 ) metre murabbaı olmak lâzım-dır. ikametgâhların adedi o kısımdaki nüfusun tak-ribi mikdarına göre tayin edilecektir. Üzerine bina kurulması caiz olan umum arsalar sathı tahdid edil-miştir. Bir acre yani ( 0 , 4 0 5 ) hektar satıh üzerinde

( 1 9 0 ) kişiden fazla oturamıyacaktır. Binaların cad-deye ve diğer binalara yakınlaşması nisbetinde bu mikdar ( 1 0 0 ) kişiye indirilmektedir. Azamî yüksek-lik olarak (5) kat kabul edilmiştir. ( 3 ) kattan faz-la ofaz-lan binafaz-lara asansör mecburîdir. Hangi mıııta-kada olursa olsun kat kat yapılacak binalar için be-lediyenin müsaadesi lâzımdır. Hususî iş mıntakası ile sanayi mıntakalarında bu binalara hiç müsaade edilmiyecektir.

(Civic Centre) denilen şehrin iç merkez kısmı cadde ve mıntakalar plânının hemen hemen ortasın-da olup takriben ( 2 7 4 ) metre kutrunortasın-da bir ortasın-daire teşkil eder ve ayni büyüklükte bir boş meydanı çev-relemektedir. Burası hususî mahiyette bir saha olup bunun tertibi plânda tesbit edilen Civic Centre na-zarı itibara alınarak mevcut Belediye sarayı, kütüp-hane, resim galerisi, şehir toplantı binası ve mektep binalarına göre yapılacaktır. Yeni olarak da asliye mahkemesi, emniyet müdürlüğü, belediye sarayına yapılacak ilâve, bir tezyini san'atlar ve san'atlar mektebi, sıhhiye ve süt damlası enstitüleri ve elektrik fabrikalarına ait sergi binaları kurulacaktır.

İstasyon binasının nereye kurulacağı hakkında birçok tavsiyeler bulundu. L. M. S. istasyonu şehrin içine en yakın olan istasyondur. Fakat bu istasyona giden yol şehrin şerefine uymıyacak bir haldedir.

(Howard Street) denilen bu cadde ( 2 1 ) metre ge-nişletilecektir. Genişletilecek olan kısım belediye sa-rayına ilâve edilecek bina ile istasyon arasına tesadüf eden kısımdır. Bu genişletilecek caddeye mimarî kıy-meti olan binalar yapılması düşünülmektedir. Bu caddede resmî dairelere ait binalar yapılmıyacaktır. Çünkü resmî binaların seyrüseferi canlı ve hareketli olan iş caddelerinde kurulması hoş görülmüyor. Res-mî binalar caddenin bir kenarında bir gurup halin-de tesis edilecek ve bu kısım Surry Street halin-denilen caddede kolayca işliyebilecek bir mevki teşkil ede-cektir. Surry Street caddesinden bakınca nihayette mahkeme binası görülecektir bu bina Civic Centre denilen şehir merkez kısmının en muhteşem binası olacaktır. Mahkeme binasının şarkındaki daha alçak sahada çarşı holü ve istasyon kurulacaktır. Bu iki bi-nanın arasındaki bahçeler bunları birbirinden ayı-racaktır. Bu alçak sahanın etrafındaki caddeler şun-lardır: Sheaf Street (No. 12), Pond Street (No. 2 5 ) , Exchange Street. Bu meyanda zahire borsasını say-mak da lâzımgelir. İşbu kısım hususî iş mıntakası içindedir. Bu sebeple otobüs istasyonunun buraya yapılması pek elverişlidir.

Civic Centre denilen kısım merkezî inşaat plâ-nının itmam edici parçası olup şehir ve iş hayatının merkez noktasını teşkil edecektir. Bu sebeple banli-yölerde imkân dairesinde işbu merkez noktasiyle ir-tibatlı ve buna benzer merkezler vücude getirilmesi derpiş edilmiştir.

Bugün mevcut olan tadil ve ıslâha elverişli fır-sat ve imkânlardan birçokları ileride ele geçmiyecek nevidendir. Yeni caddeler açabileceğimiz veya eski-leri düzeltebileceğimiz ve böylece muntazam ve bir-biriyle irtibatlı bina gurupları vücude getirebileceği-miz ıslâha muhtaç mahalleler ileride mevcut olmıya-caktır. Netekim şimdi bile, ıslâha muhtaç mahalle-lerde vücude getirlmiş bazı yeni binalar tadil ve imar hareketlerine, yeni caddeler açılmasına mühim birer engel mahiyetinde durmaktadırlar. Tadil sahaların-da yeniden ikametgâhlar inşa etmek lüzumu her za-man için kendini gösterecek ise de, şehir inşacıları bakımından (Strajedik) ehemmiyeti haiz olan yer-lerde bö:yle binalar kurulması varid olmıyacaktır. Yeni plân, fırsat zuhur ettikçe tatbik ve icra edilmek üzere yapılmıştır. Plânın ihzarında şehrin ileride alacağı inkişaf imkânları da mantık ve tahmin nisbetinde gözetilmiştir. Buna rağmen plânda ile-ride tam surette tatbik edilmesi uzun senelere muh-taç bir iştir ve bu zaman içinde bir takım değişiklik-ler yapmak icabederse bunun kimseyi hayrete dü-şürmemesi icabeder.