Ozet I Abstract
Suhaym 'Abd Beni'l-Hashiis, Arap ~iir ta};ihinde onemli bir yere sabiptir. Bu !Vall~mada onun bayatJ, edebi ki~iligi ve ~iirleri iizerinde durulmu~tur. Onun ~iirleri, muhteva ve baz1 anlaum ozellikleri aytsmdan incelenmi~tir.
Anahtar Kelimeler: Suhaym, Muhadrarniln, Arap $iiri, Gaze!
SUHAYM 'ABD BANI'L-HASHAS AND HIS POEMS
Suhaym Abd Bani'l-Hashiis has a weighty place in history of Arabic poetry. In this study, it has been dealt with Suhaym's life, his literary personality and his poems. His diwan bas analyzed in terms of content and some of versification.
Key Words: Suhaym, Muhadramll.n, Arabic Poetry, Love Poetry
1- Hayatt
Kaynaklarda ~airin tam adt, Suhaym 'Abd Bem'l-Hashas b. Hind b. Sufyan b.
Gaddab b. Ka'b b. Sa'd b. Sa'lebe b. DUdan b. Esed b. Huzeyme bic;:iminde yer almaktadtr1. Aynca ~airin admm Hayye (yzlan) oldugu da soylenmi~tii. Suhaym sozcugu, siyah anlammdaki es-suhme kelimesinden tliremi§ olao esham ifadesinin ismi tasglridir ve siyahc;:tk anlarrundadtr. Bu sozcugun, bir agac;: ilirunu ifade eden saham kelimesinin ismi tasgiri olmast imkan dabiliode olsa da ilk ihtimal daha maotJ.khdu.
<;iinkU siyabc;:tk anlamt, siyah tenli Suhaym'e daha uygun dti§mektedir3.
Suhaym'in dogumuyla ilgili kaynaklarda bir tarih verilmemi§tir. el-Cumahl (0.232/846), onu, Oihiliyye donemioin onde gelen ~airlerinden saytp dokuzuncu tabakaya yerle~tirmi§tir. ez-Zebebl (0.748/1348), onu hem Cahiliyye donemini hem de islam! donemi gormu~ muhadram §airlerden saymt~tlr. ez-Zirikl1 (0.1396/1976) ise peygamberJik asnrun ba§lannda ooun dogdugunu soylemektedir. Buoa gore, Suhaym'in Cahiliyye doneminde dogdugu soylenebilir4.
• Yrd. DofV. Dr., Dicle Uruversitesi Edebiyat Fakiiltesi Arap Dili ve Edebiyatl Ana Bilim Dalt.
1 el-Cumahi, Muhammed b. Sellarn, Tabakfit Fuhuli'~-!ju'ara., ~erh. Mahmild Muhammed $akir, Matba'atu'l-Medeni, Kahire, 1974, I, 172; el-Bel§.zuri, Ahmed b. Yahya, EnsO.bu 'l-E~rO.f, tah. Suheyl Zek.Ur- Riyad Zirikll, Daru'l-Fikr, BeyrOt, 1417/1996, XI, 190; es-Sem'ilni, Ebfi Sa'd 'Abdulkertm b. Muhammed, el-EnsO.b, tab. 'Abdullah 'Umer el-Bilrildi, Daru'1-Cinan, BeyrOt, 1408/1988, II, 2 I 8.
2 el-isfabani, Ebfi'l-Ferec, el-EgO.nf, ~erh. 'Abd 'Ali Mehennii, Daru'l-Kutubi'l-'illniyye, Beyrfit, 1412/1992, XXII, 306; Ebfi 'Ubeyd el-Bekri el-Evnebi, Simtu '1-Le'O.lf fi !jerhi EmO.ll el-Kiilf, tab.
'Abdulaz)z el-Meymeni, Matba'a Lecneti't-Te'lif ve't-Terceme ve'n-Ne~r, Karure, 1354/1936, II, 721.
3 ibn Dureyd, Ebfi Bekr Muhammed b. el-Hasan, el-i~tikO.k, Gottingen, 1854, I, 209; el-Bagdadi, 'Abdullci.dir b. 'Umer, HizO.netu '1-Edeb ve Lubbu Luba.bi LisO.ni 'I-'Arab, tab. 'Abdusselam Muhammed Hariln, Mektebetu'l-Hanci, Kiihire, 1418/1997, II, 105-106.
4 el-Cumahi, a.g.e., I, 172, 187; ez-Zehebl, $emuddin Ebu 'Abdillah Muhammed b. Ahmed, Tiirfhu'l- is/O.m ve Vefeyiitu 'l-Me~O.hfri ve 'I-A 'lO.m, tab. Be~~ar Avviid Ma'rilf, Daru'l-Garbi'l-1s1iirni, Beyn1t,
1424/2003, II, 381; ez-Zirikli, Hayruddin, el-A 'lO.m, Daru'l-'illni li'l-Melayin, BeyrOt, 2002, III, 79.
SBArD Mart 2012, Sa}'ll9, sh. 81-107
Suhaym'den soz eden kaynaklann geneline gore o, Habe~li biridir. ibn Ma'sfun (o.1119/1707) ise onun acem astlll Nubiah bir kole oldugunu soylemi~tir. Onun, bugiin Sudan'm da is:inde yer aldJgt bolgeden gelmesi ve Habe~li biri olmamas1 daha manbkh goriinmektedir.
<;iinkii
ibn Kuteybe (o.276/889), ~airin boynunda yizgili kesikler bulundugunu soylemi~tir ki bu, Sudan halkmm adetiydi5.Suhaym siyah tenli bir koleydi. 0 da Arap toplumundaki her siyah tenli gibi bunun stkmt1sm1 ya~tyordu. Bu konuda s:ektikleriyle, 'Antere b. $eddad (o.600)'t akllm1Za getirmektedir. Siyah tenlilik, Arap toplumunda, kolelik alametlerinden biri
saytldJ~ is:in siyahi ~airier ondan kurtulmaya lall~IDJ~lar, onu ortecek b~ka
ozelliklerini one s:tka~lar ve onlarla oviinrn~lerdir . Suhaym da a~agtdaki beyitlerde, siyah tenliligini, viicudunu orten bir elbiseye benzetmi~ ve o elbisenin altmdaki viicudun daha onemli oldugunu soylemi~tir7: (Tavil)
Zararz yok Siyahlzgzm elbisemdir. Ben misk gibiyim. Miski koklayan onu unutmaz.
Siyah bir gomlek giymi§im. Onun altznda ise Kuhistan malz ve yakasz da beyaz olan ba§ka bir elbise var.
Suhaym, ~ag1daki beyitlerde ise ~airligiyle oviinm~iir. 0 kadar oviinmektedir ki koleligini ve siyabhgm1 arttk bir eksiklik olarak gormemektedir8: (Basit)
~;)I.J Y:...,.f.JI
rlh
,)illil ~ ~ c):.i Y"~l ~#:-
~~~~ '
I ~. -·J
<.r. ~, c;_,:,ill j_,;..,1 _;1l.:fi
! • •yo. Ic..>)'"
i~ ..:...:.s . u, !IBenu 'l-Hashas 'zn kolesine ait #irler, oviinme giiniinde, onun ir;in soy ve para yerine ger;mektedir.
Bir kole olsam da ruhum soylu olup ozgiirdiir. Rengim siyah olsa da ahlakzm beyazdzr.
s 'Abdub Bedevi, e~-$u 'arli 'u 's-Sud ve Hasliisuhum fi'~-$i 'ri'l- 'Arabf, el-Hey'etu'l-Mlsriyye ei-
•Amme li'l-Kutub, 1988, s. 87-88.
6 Hasan Cebbar ~-Semsi, ei-Gazel fi 'Asri Sadri'l-lsllim, Muessesetu'1-Verrak li'n-N~r vc't-Tevzi', 'Amman, 2002, s. 107.
7 Suhaym, 'Abd Beni'l-Hashas, Divan, tab. 'Abdulazlz el-Meymeni, Matba'a Dan'l-Kutubi'I- MISriyye, Kahire, 1369/1950, s. 69; el-isfabani, a.g.e., XXII, 306. Benzer ic;erildi ba~ka beyitler ivin bkz.: Suhaym, a.g.e., s. 54.
8 Subaym, a.g.e., s. 55; el-lsfaharu, a.g.e., XXII, 306; el-Bagdadi, a.g.e., n, 102; Ebfi isbak el-Husri el- Kayrevlini, Zehru'l-Adab ve Semeru'I-Eiblib, tah. Zekl Mubarek, el-Matba'atu'r-Rahmaniyye, Mlstr, 1350/1931, II, 53; el-Muzaffer b. el-Fadl el-'Alevl, Nadretu '1-lgrfdfi Nusrati'l-Karfd, tab. Nubli •Arif el-Hasan, el-Mecma'u '1-'ilmi el- 'Arabi, Dima~k, 1396/1976, s. 294.
ibn Kuteybe, Suhaym'in 9irkin yiizlii bir kole oldugunu soylemi~tir. Nitekim Suhaym'in kendisi de ~ag1daki beyitlerde, 9irkin yiizlii biri olmaktan yakmmi~ttr. Bu beyitler, onun dMimoda, ooa atfedilen ve menhUl b~hg1 altmda toplanan beyitler arasmda yer almaktadrr9: (Tavll)
~ ..>P
.. .
~ :&1 ~ly ~-•. Jt -J·!'-""4~J~ ~) ' •• G...il ~~ ~~~
- -.
..>P .. ·~ C;l!;. u, :I ~_,:l Y:-., ~~ ~_,
-4k
1.,? ·,"\& ·.:t.; .Allah 'zn giizel yaratmadzgz bir suratla el-Harisflerin kadmlarznzn yanzna vardzm.
Beni bir kopege benzettiler. Ben de bir kOpekten ustiin degildim. Azz sayzlmazsa, ondan ll$agz da degildim.
Suhaym'in bayatJ ile ilgili kaynaklardaki ilk bilgi, Hz. Osman balife olmadan once, bir kole olarak Suhaym'in ona satllmak istenmesi hakkrndadtr. Rivayete gore, Hz.
Osman'a becerikli bir kole getirilmi~ti. 0 kole, Suhaym'm kendisiydi. Hz. Osman onu
begenmi~ ve satm almaya niyetlenm.i~ti. Ancak koleyi satmaya 9ah~an ki~i, satm almaya Hz. Osman'1 te~vik etmek iizere, kolenin aynca bir ~air oldugunu soyleyioce Hz. Osman vazge9er. "Benim ona ihtiyactm yoktur. Kole ~air i9in mahrem diye bir ~ey olmaz.
Kam1 tok oluoca hanedeki kadmlarla ilgili gazeller soyler. A9 kahnca da bicveder'' diyerek onu satm almaz10.
Hz. Osman satm almaymca Suhaym'in yeni efendisi Cendel b. Ma'bed olm~tu11• Rivayete gore, Suhaym, onuola birlikte bir yolculuga 9Iknu~t1. Cendel b.
Ma'bed, klzm1ozlemi~ ve yolda ilerlerken y~ti:. 2...~
0!
t~J ~~ yanm beytini okuyup tekrarbyordu. Ancak bu yamn beytio devammt getirem.iyor ve onu nasll tamamlayacag1m bilmiyordu. Bunun iizerine Suhaym'den yamn beytin devarmm getirmesini ister. Bu istek, efendisinin k.tz1 'Umeyre'ye sevdalanm1~ olan Suhaym'in i9indeki gizli sevdaYJ co~turur ve o yarrm beyti ~u ~ekilde tamamlar: (Tavll)Eger erkenden gitmeye hazzrlanmz~san 'Umeyre 'ye veda et. Ya~lzlzk ve Miislumanlzk, (eglenceden) uzaklll$tzrmak ir;in ki§iye yeterlidir.
Suhaym daha sonra bu beyit tizerine b~ka beyitler eklemi~ ve bu beyitler bir kasideyi meydana getirmi~tir. Bu kasidenin a~agtdaki beyitlerinde, Suhaym, miistehcen ifadeler kullanm1~ttr: (Tavll)
9 Suhaym, a.g.e., s. 69; el-isfahiini, a.g.e., XXII, 308; ibn Kuteybe, Ebii Muhammed 'Adullah b.
Muslim, e~-$i'r ve'~-$u 'ani, tab. 'Umer et-Tabbil', Dilru'l-Erkam b. Eb\''1-Erkam, 141811997, s. 291.
10
ibn Kuteybe, a.g.e., s. 291; el-Cumahi, a.g.e., I, 187; el-Harilitt, Muhammed b. Ca'fer, i'tillilu'l- Kuliib, tah. Hamdt ed-Demird~, Mektebe Nizilr Mustaffi el-Bilz, Riyild, 2000/1420, s. 322; ibn 'Abdilberr, Ebii 'Umer Yiisuf b. 'Abdillah, Behcetu'l-Mecalis ve Unsu '1-Mucalis, tah. Muhammed Mursi el-Hiili, Dilru'l-Kutubi'l-'ilmiyye, Beyriit, tsz., IT, 789.
II Ebii 'Ubeyd el-Bekrl el-Evnebl, a.g.e., s. rr, 721.
83
SBArD Mart 2012, SaYJ 19, sh. 81- 107
~~ (~yl ~~~~ ~j ~we ~l t:.I~L:.._, lli,· ,J
t:U1' ' ~ ~ •:: ..
~
'.
.t:.~us
·"· .. ~--.J.J .) IJ~.J ~ ~.J ~J....-"
Yastzklarzmzz 'alaciine agaczna ve riizgarlarm savurarak olu~turdugu kzvrzmlz kum y1gmma dogruydu.
Avucunu ba~zmm altzna yastzk yapryor, bilegini iizerime egiyor ve ayaklarryla arkamdan kavrzyordu.
Yukandak:i beyitler iizerine, efendisi Suhaym'i Medine'ye gottirup ba~kasma
satar. Yeni efendisiyle yola koyulan Suhaym ise ~u beyitleri okur: (Tavil)
~~
u.
; ~~ "jl:.. 1S1 •.·
·i~• ~. -
.Y.C-1•': c)~
t!l.:, \j~l, .
~ U.t:.l ~1 jl.:,. -.
1.,1}" !{! ~1lsll....
~~a
. L:..J~ ~~
1.}4S rS-~te.:;
~
<SJ'-·
.lS.. 0:-.J
~"jj~
~.;:..:, rs.~' '1
-
(Satzlmamm) iizerinden bir gece dz~mda zaman ge9memi§ken ne o? (Kavmimi) ozliiyor muyum? Peki, binekler bizi bir aylzk uzaga gotiiriince ne olacak halim?
Sifm tiiketip elinde para kalmasa bile bir $ey kar~zllgmda sahibimin beni satacagz aklzma gelmemi~ti.
Karde§iniz ve malmzzm sornmlusu olan, aramzda biiyiiyen, i9inizde oturan ve uzun bir zaman aramzda ya§ayan (biriydim).
Yukandaki beyitlerden haberdar olan Suhaym'in eski sahipleri ona ac1r ve onu yenidcn satm alular. Ancak Suhaym, yerinde durmaz ve Hz. Osman't yine hakh ylkarrr.
Kabilenin kadmJanna gazeller soyleme~e ba~lar. Meseta, kabile reisinin basta klz karde~i ile ilgili a~agtdaki beyitJeri sayler 2: (Munserih)
, ,:,
~-'! -~
:JS ~
~ f~l~
l.lt:.&'
' .. ~, tall t} :..1 t:.1 ~t.;..;, ~- '\..:.. .:.
...
t:.~ ~
·-
. ) . ~I iait• ~I ~ ~) lA~j ~jl
.
.. iJ!t ; .J ~ ~
I • •
~ ~I I t:.1 lA :..1 ~ i-1~1 .
·-
0\!;. jlt;?-.J ... ; 0.J.l ~
12 el-isfabani, a.g.e., XXJl, 308-309; es-Safcdi, SaHibuddin Haltl b. Aybek, el-Viiji bi'l-Vefeyiit, tah.
Ahmed el-Amaut- Turk1 Mustafa, Daru ihyai't-Turasi'l-'Arabt, Beyri\t, 1420/2000, XV, 77; ibnu'l- Cevzi, Ebu'l-Ferec 'Abdurrahman b. 'Ali, el-Muntazam ji Tarihi'l-Muliiki ve'l-Umem, tah.
Muhammed 'Abdulkadir 'Ala - Mustafa 'Abdulkadir 'Ala, Daru'l-Kutubi'l-'i.Lmiyye, Beyrfit, 1412/1992, v, 141-142.
Hastalzk, ay (yuzlii)den ne istiyor? Biitiin giizellikler, onun (giizel) yiiziinden sonra gelir!
Hastalzk ne istiyor? Hastalzk onun giizelliklerine zulmetmir (:irkinlerde hastahga geni$ bir yer yok muydu?
Hastalzk onun rengini degi~tirmi~, o:z.u czllzla~tzrmzr Yine de onda giizellik ve
e~sizlik artml$! -.-F·-
Hastalzk, kendini feda edecek birini arasaydz ona "Ey acz, i~te ben sevgilinin onunde ( duruyorum ve on a feda olmaya hazmm)!" diyecektim.
Esed Ogullannm bir kolu olan Hashas Ogullan arasmda buyiiyen Suhaym'in, Hz. Osman'm balifeliginin son giinlerine kadar y~adtgt bilinmektedir. Soyledigi baz1 miistehcen beyitler nedeniyle, 40/660 y1hnda oldtirilldtigu tahmin edilmektedir. Ollim bi<;imi ve bangi beyitlerinden dolaYI Subaym'in oldfulildiigu ile ilgili farkli rivayetler bulunmaktadrr. Rivayete gore, bir Yabudi, Hashas Ogullarmdan bir kadtru esir almi§ ve evine kapatmJ.~tJ. Bu durum Suhaym'in zoruna gitmi~ti. Suhaym, soz konusu Yabudinin evinin etrafinda dol~maya ba~lamt~, bir firsatmt bulup onu oldiirmu~ ve kadtm
kurtarmt~tl. Daba sonra o kadmt ailesine teslim etmi~ti. Bir giin o kadm, Suhaym'i yolda gormii~ ve ona: "Ey Suhaym, beni o Y ahudiden kurtardtgm i<;in ke~ke seni odullendirebilseydim!" demi~tir. Bunun iizerine Suhaym ona: "Bu Odiilli bana verebilirsin" kar~tltgmt vermi~ ve birlikte olma teklifinde bulunrnu~tur. Kadm ise utarup
uzakla~mt~trr. Ba~ka bir giin yine kar~ua~mt~lar, Subaym ona aym ~eyleri soylemi~ ve kadm bu kez onun teklifini kabul etmi~tir. Subaym arttk kadma a~tk olmu~ ve ona gazeller soylemeye ba~larru~trr. Adt Sumeyye olan bu kadmm yakmlan, durumdan haberdar olunca Subaym'i oldiirmu~lerdir13.
Ba$ka bir rivayete gore, Subaym'in efendisinin bakire bir lazt vard1. Subaym, k:tzt begenmi~ ve onun gtizelligine tutulmu~tu. Ktz da Subaym'i sevmi~ti. Bir gtin, Suhaym'den basta gibi davranmasllli istemi~ti. Subaym da ba~ma sargdar sarmt~ ve basta gibi goriinmeye ba~larm~t1. Bunun iizerine Jaz, babasma, Subaym'in basta oldugunu soylemi~ ve babasmdan develere <;obanlik yapmasmt istemi§ti. Baba da lazmm dedigini yaprm~ ve develere kendisi <;obanhk yapmaya ba~lamt~h. Boylece klz ve Suhaym giinlerce b~ ba~a kalma fusatlm yakalanu~lard1. Klzm babast bir giin Suhaym'e nastl oldugunu sormu~ ve iyi oldugu yamtm1 almi~ti. Bunun uzerine Suhaym'i develerin b~ma ge<;irip <;obanhk yapmaya gondermi~ti. Bunu goren ktz
"Bana gore sen bu gece develerini kaybettin.
<;unkii
onlan Ytlan (Suhaym)'a emanet ettin!" diyerek babastm uyarmt~tlr. Bu uyannm iizerine adam develerinin izini takipetmi~ ve onlan bulmu~tur. Subaym'i de bir agacm altinda strt iistti uzanrm~ ve $U beyitleri okurken yakalamt~ttr14: (Serl')
,J~I..:.JI ~ ~1.:; \A_:$~ -r=' -~t ~
.w
\.A ~.JS~ y·I.Alt
~ ~:hit
e
\l:..~
<ii;~4J
~ . w,:.:,-- LJS
~13 ibn Hacer el-'Askalanl, Ahmed b. 'Ali, el-isfibe fi Temyfzi's-Sahlibe, el-Matba'atu'l-'Arnire e~
~arkiyye, Mlstr, 1327, Ill, 163; el-Bagdadi, a.g.e., II, 103.
14 Suhayrn, a.g.e., s. 34.
85
SBArD Mart 2012, Sayt 19, sb. 81- 107
Geride btrakmr§ken, ah ne oluyor sana ki §imdi sen o hattrayz anzyorsun?
Genr; devenin yerinde dunnayan hOrgiicii gibi ... . olan beyaz tenli kadmm (hattrasmz amyorsun)!
r
Adam ters giden bir durumun oldugunu anlaiDI~ ve donmi.i~tiir. Kavmine, Subaym'in kendilerini rezil etti~i{li. soylemi~ ve yukandaki beyitleri okumu~tur.
Kavmin ileri gelenleri de ona: 'cSubaym'i oldfu. Biz emrindeyiz" demi~lerdir. Olan bitenden habersiz olan Subaym daha sonra kavmin yaruna donmi.i~. Kavmin fertleri, onu gori.ir gormez, soylediklerini mutlaka yaprru~sm diyerek ona saldmnt~lar ve oldiirmeye
<;ah~IDI~lar. Bunun i.izerine Suhaym onlardan yarma kadar kendisine mi.ihlet vermelerini , .
isterni~. Onlar da istedigi siireyi ona vermi~ler. Zaman doldugunda Subaym'i altp oldurmeye gotfuiirlerken Suhaym oradakilere ~oyle seslenmi~tir: "Falan kadm hari<;
sizden her kadmla mutlaka birlikte olm~um. 0 kadmla da randevum vardt!" Aynca ~u
beyitleri ok.umu~tur15: (K.amil)
~I w..b'
0 ·- - '
Kolenin ipini szkz tutun. Sakzn kar;maszn. $iiphesiz hayat oliime yakzndzr.
Genr; kzzlarznzzzn almndan ter ve ho§ koku yatagzn iizerine akm1~tt.
Suhaym oldiiriilmek iizcre gotiiruliirken, bir zarnanlar sevdigi ancak daba sonra aralan bozulmu~ olan bir kadm onun haline gi.iler. Bunun iizerine o kadma bak:tp ~u
beyti okur16: (Tavil)
15 es-Safedl, a.g.e., XV, 77; Muhammed b. $akir b. Ahmed el-Kutubl, Feviitu '1-Vefeyiit, Matba'a BUJak, Mtsrr, 1283, 1, 213-214. tkinci beyte benzer i~erikte bir b~ka beyit iyin bkz.: Suhaym, a.g.e., s. 60.
tkinci beytin farkh bir rivayeti olan a~agtdak:i bcyitte ~air giizel bir kinaye sanatma ba~vurmu~tur:
UJ.,-
0 --.J r-::---:--~-:...:~
Birinizin kerimesinin alnmdan ter ve ho~ koku, yatagm iizerine akmt§tl.
$air bu beytinde "baztlai1Jl1Z1.Il kerimesini" diyerek butiin kabileyi tohmet altmda b~rakmt~tu. Bu
"kerimc" ki~inin e~i, loz1 veya loz kardc~i de olabilir. $ayet birisini belirtseydi boyle bir genelleme oi.mazdJ. Aynca birlikte olmay1 aolanrken bunu k:inaye yoluyla ifade etmi~tir. Burada mustehccnlik dozu yill<sek olsa da kinayc sanatJm giizel yaptJ~1 soylcnebilir. (ei-Hiilidiyyan, Ebu Bekr Muhammed ve Ebfi 'Usmlin Sa'id ibncy Hli§im, el-E~·biih ve'n-Naziiir min E~"ari'l-Mulakaddimfn ve'l-Ciihiliyye ve'l-M11hadramfn, tah. Muhammed Yilsuf, Lecnetu't-Te'lifvc't-Terceme vc'n-N~r. Klihire, 1965, U, 25-26).
16 el-isfahlini, a.g.e., .XX:U. 312; el-Bagdadi, a.g.e., II, 105; el-MerzUki, Ebu 'All Ahmed b. Muhammed, Emiilf'l-Merz11kf, tah. Yahya Vehlb ei-Cubun, Daru'I-Garbi'l-lslarnl, Beyrilt, 1995, s. 387-388.
Eger bana giiliiyorsan (buna hakkm yok. Utanmalzszn.) Nice gece var ki onlarda seni geni~ (delikli) bir elbise gibi terk edip bzrakmz~zm.
Oldiiriilmeye gotiiriiliirken Suhaym'in okudugu beyitle ilgili ba~ka bir rivayet de vard1r. Bu rivayete gore, Suhaym'in sevgilisi olarak adt 91km1~ bir kadm, olduriilmeye gotiiriilen Suhaym'i goriip aglamaya b~lamt§. Bunun iizerine Suhaym, a§agHlaki beyitleri okumu~tur17: (Baslt) . «'"
UWI
Siimeyye 'nin gozy~larz mz akzyor? Ke~ke bugiinden once bu senden bilinseydi!
Mal sizin malznzz. Kole sizin ko/eniz. Bugiin senin (yiiziinden gorecegim) cezadan, (bu gozya~larzn sayesinde) vazge<;ilecek mi?
Suhaym'in oldiiriilmesiyle ilglli b~ka bir rivayete gore, Suhaym, Benu Subayr b. Yerbu' kavminden bazt kadmlarla birlikte oturuyordu. Bu kadmlar gazel dinlemek i9in
bu:
~raya geldiklerinde elbiseleriuin us:lanyla h~ o~uyorlar ve iiizelliklerini te~hiretrnek Iyill firsat kolluyorlard1. Suhaym onlara ~u beyttlen okumu~tu 1 : (Tavll)
~lS:JI -} ~~1 ~ ~~ ~ _
..
~~)!~ ,11 (:;IS.
r-.>:
·t.e ., ill (.;:. ~. J ~J -~ J :l:l.) 1m;~.
..
~SY':' .;:c ~Y. ~ ~ ~
Y't'i J•": illS e. ~1J.:i .,!..,
~Y.it,> ~ .. ";.
..
' ~~":. 1~1Y.C o-'=' t;9Y. '-""" :Jy '-""" '
Benu Subayrlz kzzlar, bize geldikleri gun, yaz szcagzndan korunmak iizere girdikleri szgznaklarda boyunlarzm egip biikmii~ ceylanlar gibiydiler.
Narin ve ya~larz biiyiik olmayan (o) kzzlarzn iizerinde bulunan i~lemeli elbise ve pe<;eleri defalarca yzrtm~tzk.
Elbise yzrtzlznca onunla birlikt~ ve pe~i szra pe<;e de yzrtzlzyordu. Oyle ki hepimiz elbisesiz kalzyorduk.
Suhaym'in yukandaki ~iirinden haberdar olan efendisi ondan ku§kulanmi~,
Suhaym s:obanhk yaparken geceleri uyudugu yerin yakmmda da onu gozetlemeye ba~lam1~t1. Bir giin, Suhaym'in uzand1gllll ve derin bir nefes aldtktan sonra ~ Lo ~j;~ y
~\..OJ1 -} ifadesiyle ba~layan beyitleri19 okudugunu gonnii~tiir. Bu beyitleri duyduktan sonra, sakland1g1 yerden 91killl§ ve "Neyin var?" diyerek Suhaym'e 900~m1~t:Ir.
Suhaym'in kekelemesi iizerine de ku~kulanmakta hakh oldugunu gormii~ ve onu
17 ez-Zehebl, a.g.e., II, 382.
18 Suhayrn, a.g.e., s. 15-16; ez-Zeccaci', Ebil'l-Kasun 'Abdurrah.man b. ishiik, Emiilf'z-Zecciicf, tab.
'AbsusselamHariln, Daru'l-C\'1, Beyrut, 1407/1987, s. 130-131.
19 Subayrn, a.g.e., s. 34.
87
SBArD Mart 2012, Sayt 19, sh. 81 - 107
oldiirmeye karar vermj~fi?0• Suhaym'in oldfuiilmesi ile ilgili verilen karan ogrenen sevgilisi, gitmi~ bunu ona haber vermi~tir. Suhaym, haberi getiren sevgilisiyle oturup
ho~ vakit ge9irdikten sonra kalkml~, iistiinii ba~m1 silkelemi~, kendisini Oldiirmek isteyenlere, ivinde a~a~daki beyitlerin de oldugu bir ~iirle meydan okumu~tul1: (Tavtl)
4-i;J!;,
(:izgili jistanznz suriikleyerek insanlann arasma katzlan senin gibi (soylu) nicesini, annesinin r;adzrmdan dz~an (}Zkanm~zm.
Ailesi (kijtU ~eyler) soyleyecek diye endi~elenen ve 9adzrmdan 91kzp ordek gibi yiiriiyen nice kzzm pe~ine takzlmz~zm.
Yukandaki beyitlere gore Suhaym yigit bir sava~91 vc cesur bir ki~iydi. 0 kadar cesurdu ki sevdigi klzlann pe~inden gitmekte tereddiit etmez ve bu konuda engel tawmazdi22. Rivayete gore, ok ve yaymt yamndan eksik etmeyen Suhaym'i oldiirmek istcyenler, onu sarho~ etmek zorunda kalrru~lardt. ~araph bir toplantl diizenlemi~ler ve onu davet etmi~lerdi. Davete icabet eden Suhaym sarho~ olmaya b~laymca onu hemen yakalaytp dovmii~ler ve oldiirmek iizere iplerlc sJ.lo bir ~ekilde baglarru~lardt23. Ba§ka bir rivayete gore ise Suhaym sarho~ halde bir yere gotiiriilm~ ve birlikte olmas1 ic;:in ona kadmlar takdim edilmi~tir. Bu kadmlarm arasmda, Suhaym'in daha once birlikte oldugunu zannettikleri kadm da varmt~. Suhaym, o kadtru sc9mi~ ve ona meyletrneye ba~lamt~ttr. Boylece SUylulugu ortaya vtkml§ ve oldiirillmii~tiir24.
Subaym, miistehccn manzumeleri nedeniyle, Hz. Orner tarafindan da tehdit edilmi~tir. Rivayete gore,
f).J
~~ ifadesiyle ba~layan beytint25 okuyan Suhaym'e, Hz.Orner: "Boyle ~iirler nazmetmeye devam edcrsen seni Odiillendirecegim" demi~tir.
Ancak, bu ilk beyitten sonra gelen diger beyitler, Hz. Orner' in istedigi i9erikte degildir.
Bunlarda miistebcen tasvirler vardrr. Suhaym, kasidesine devam edip G1~1;.., ~j ifadeleriyle ba~layan beyitleri26 de okuyunca Hz. Orner ona: "Yaztklar olsun! Sen artik Oliisiin."
demi~tir
27. Ba~ka
bir rivayete gore, Hz. Orner bu sozii, a§ag1daki beyitlerij
i~itince soylemi~til8: (Tavil)
20 el-lsfahiini, a.g.e., XXII, 310.
21 Suhaym, a.g.e., s. 34-35; el-isfahilni, a.g.e., XXII, 311.
22 'Abduh Bedevi, a.g.e., s. 90. Suhaym, bazt beyitlerde, kendisini kmruz1 bir asian olarak nitelemi~ ve oviinmii~tiir. Bu beyiUer i~in bkz.: Suhaym, a.g.e., s. 57, 66.
23 el-Halidiyyan, a.g.e., II, 25-26.
24 el-Cumahi, a.g.e., 1, 188. Rivayete gore, soz konusu kadtn, baglt Mldeki Suhaym'in yanmdan ge~mi~.
Suhaym da ona el ko1 i~aretleri yapou~. Bunun iizerine Suhaym, orada bulunanlar tarafindan kotii bir bi~imde doviilmii~tiir. Diiviildiigu i~in Suhaym baz1 incitici beyitler soylemi§tir. Bu bcyitlcr i~in bkz.:
Suhaym, a.g.e., s. 59.
25 Suhaym, a.g.e., s. 16.
26 Aym eser, s. 19-20.
27 Aynz eser, I, 188; el-isfabani, a.g.e., XXII, 308.
28 ez-Zemab~eri, Mahmiid b. 'Umer, Rebl'u'I-Ebrdr ve Nusfisu'I-AhbO.r, tah. 'Abdulemir Mebn8.
Muesscsetu'l-A'lcmi li'l-Matbil'at, Beyriit, 1412/1992, ll, 400.
I
~IS;.J \A~y ~I ' c,_,_,., .s 'i.J
-·-
~Y.!PI
/Y,) ' Ul ~. J -~4 ~yil ~
--
~1 ~ ~- <).;;.31u-ll
~~ ~ ~ t.j~Y. Jl)w
, ...
(Ustiimiizde) abasmdan ve hzrkamdan ba~ka elbise bulunmazken, iizerimizde soguk kuzey riizgarlan esiyordu.
Benim hzrkam, onun elbisesinin ho~ kokusunu, elbise t;iiriiyene kadar bir yzl hep
ta§ldl.
Diger bir rivayete gore, Hz. Omer'in Suhaym'i oliimle tehdit etmesi, ~ .lill ifadesiyle b~layan beyti sebebiyle olmu~1:tl?9. Ancak, oli.imle tehdit etmesine ragmen, Hz. Orner Suhaym'i oldiirtmemi~tir. Suhaym'i oldiirenler onun kabilesinin fertleri
olmu~tur. Suhaym'in nasll oldiiriildiigu, rivayetlerde farkh anlattlmi~tir. Bir rivayete gore, kadmlara gazeller soyledigi i9in Suhaym bir 9ukurun i9ine attbp yalalmi~ttr30. Canl1 olarak m1 yoksa oldiiriildiikten sonra rot yalalm1~ttr konusuna rivayetlerde a91khk
getirilmemi~tir. Ancak, Simtu'l-Le'iilf'yi tahkik eden 'Abdul'az1z el-Meymeni, ilgili yerde, oldiiriildiikten sonra Suhaym'in yaktld1g1 notunu dii~mii~tiir31• Suhaym'in, kabilesinden gordiigii bu muamele ba~ka bir ~airin manzumesine ~u beyitle yans1mi~tlr32: (Kamil)
Ona sevdam nedeniyle, kabilesi Benu 'l-Hashas 'tan Suhaym 'in bile goremedigi (kotiiliikler), benim ba~zma geldi.
II-Edebi Ki~iligi
Suhaym, Arap ~iir tarihinde onemli bir yere sahiptir. el-Cumahi, onu, Cahiliyye doneminin biiyiik (fuhUl) ~airleri arasma katm1~ttr33. ibn Kuteybe, Suhaym'in iyi bir ~air oldugunu soylemekte ve tj.J ~~ sozleriyle ba~layan kasideyi, onun iyi ~iirlerinden
29 el-Cumahi, a.g.e., 1, 188.
30 el-isfahani, a.g.e., XXII, 312; ibnu'l-Cevzi, a.g.e., V, 141-142; el-Bagdadl, a.g.e:, IT, 104; ez-Zirikli, a.g.e., ID, 79. Yaktlma ile ilgili Suhaym'in siiyledigi bazt beyitleri iyin bkz.: Suhaym, a.g.e., s. 64-65.
31 Ebu 'Ubeyd ei-Bekri ei-Evnebi, a.g.e., IT, 721.
32 ibn Bessam, Ebu'I-Hasan 'Ali, ez-Zahfrefi Mehdsini Ehli'l-Cezfre, tah.thsan 'Abbas, Dil.ru's-Sekilfe, Beyriit, 1417/1997, IV, 375. Suhaym'in ya~adtgt y!llarda, gazelleri nedeniyle Oldiiriilen tek ~air o
olmamt~ttr. Bu ytllarda, Subaym gibi acem as1llt olup gazelleriyle one vt.knu~ iki ~airin daba iildiiriildiigu giiriilmektedir. Bunlardan biri Vaddil.hu'1-Yemen, digeri ise Yesar b. el-Keva'ib'tir. Bu iki ~air, dillerinden kadmlan korumak ivin iildiiriilmii~lerdir. Ancak oldiirmek, siiylenen yirkin gazelleri daha da yaygmla§tmr endi§esiyle ~airi iildiirmeye yana~mayan ki~iler de olmu~tur. Mesela, Mu'aviye b. Ebi Sufyil.n, lazt ile ilgili gazeller siiyleyen 'Abdurrahman b. Hassan b. Sabit (ii.l04/722)'e dokunmamt~ttr. Haccac da klz karde~i Zeynep ivin gazeller siiyleyen ibn Numeyr (ii.90/708)'i iildiirtmerni~tir (bkz. ibnu'l-Cevzi, Cemaluddin EbU'l-Ferec 'Abdurrahman, Ahbaru 'n- Nisd, tah. Ihil.b Kerim, Daru'n-Nedim, Beyriit, 1991, s. 80-81).
33 el-Curnahi, a.g.e., I, 187.
89
SBArD Mart 2012, Sayt19, sh. 81- 107
saymaktadt~4• el-Mufaddal ed-Dabbi' (6.1681784), acem as1ll1 siyah bir kale olmasma ragmen Suhaym'in ~iirinin iyi oldugunu, kaba ve birbiriyle uyumsuz sozciikleri ~airin
kullanmad1gmt soylemektedir35. Suhaym'in kendisi de iyi bir ~air oldugunun farkmdadrr. Nitekim ~airligiyle oviindiigu goriilmektedir36.
Suhaym, ba~mt Cahiliyye doneminde imru'u'l-Kays (6.545), Emevi' doneminde ise 'Umer b. Ebi' Rebi''a (6.93/Jl~J've el-'Arci' (6.120/738)'nin c;:ektigi, miistehcen ve
a~k maceralanrun c;:ekinmeksizin anlatJldt~ gazel aktmmm onderlerindendir. Suhaym, imru'u'l-Kays'm gazellerinden etkilendigi gibi ba~?ta 'Umer b. Ebi' Rebi'a ve ibnu'r- Rfimi (6.283/896) olmak iizere kendisinden sonra gelen ~?airleri de etkilemi~?tir37. Suhaym'in etkisi, 'Umer b. Ebi' Rebi'a iizerinde daha c;:ok goriilmektedir. Hz. Osman'a Suhaym'i satm almastm oneren ki~i, rivayetlere gore, 'Umer b. Ebi' Rebi''a'mn babast 'Abdullah b. Ebt Reb1'a'ydi. Bu da Suhaym'in 'Umer b. Ebi Rebi'a'yt tamdtgliD, onunla ilgilendigini ve gazelde ona hocahk yaptlgliD gostermektedir38. 'Umer b. Eb1 Reb!' a iizerinde Suhaym'in etkili olu~una a~agtdaki beyit omek verilebilir39: (Tavll)
Taraglyla i§aret etti ve ya§ztma: "Benu '1-Hashiis 'm kolesi mi beyitler dizmekte? " dedi.
Suhaym'in yukandaki beytinden etkilenen 'Umer b. Eb1 Rebl'a, kendisine atfedilen bir beyitte ~oyle demi~tir40: (Tavll)
Taragzyla iyaret etti ve ya§ztzna: (el-Mugfre b. 'Abdilliih b. 'Umer b. Mahzum 'un torunu) el-Mugfrf dedikleri kiyi bu mu?
Suhaym'in soz konusu beytinden etkilenen Ebu Dehbel (6.63/682) de ~u beyti nazmetmi~tir41: (Tavi'l)
Taragzyla i§aret etti ve bana doniip baktz. iki ya§ztzna: "Yammda durun" dedi.
34 ibn Kuteybe, a.g.e., s. 291; es-Sem'ani, a.g.e., II, 218.
35 el-Halidiyyan, a.g.e., II, 20.
36 es-Safedi, a.g.e., XV, 76.
37 Nec'ib Muhammed el-Behbltl, Tiirihu ·~-$i 'ri 'I-'Arab! hattii Ahiri'l-Karni 's-Siilisi'l-Hicrf, Daru'l- Kutubi'I-Mtsriyye, K.ahire, 1950, s. 152; 'Abduh Bedevi, a.g.e., s. 97.
38 Nectb Muhammed el-Behblti, a.g.e., s. 155.
39 Suhaym, a.g.e., s. 25.
40 Sadruddin 'Ali b. Ebi'l-Ferec b. el-Hasan el-Basri, el-Hamiisetu'l-Basriyye, tah. 'Adil Suleyman Cerna!, Kahire, 1408/1987, II, 524.
41 el-Halidiyyan, a.g.e., II, 22.
Suhaym, edeb1 degeri yi.iksek olan ~iirler nazmettigi is;in onun manzumeleriyle pek .yok ki~inin ilgilendigi goriilmektedir. Rivayetlere gore, Hz. Peygamber de onun
~iirini omek vermi~tir. Hz. Peygamber, Suhaym'in t~.J ~.:»J:. ifadesiyle ba~layan beytinip ikinci lostnlill aslma ve vezne uygun olmayarak ~oyle telaffuz etmi~ti-: · ~
~u ~.·i:•.u.:; ~1Lt. Bunun iizerine Hz. Ebu B~~ir, o yanm beyti ~u ~A
f-'X...j1.J
<'.·i~~.\1 ~~eklinde diizeltmi~ti. Ancak Hz. Ebu ·Betlir, o yanm beytin diizeltilmi~ Mlini, Hz.
Peygamber'in telaffuz edemedigini goriince, "$ehadet ederim ki sen Allah'm Resuliisiin" demi~ ve :.J ~
t:.:,
~~ ~UA1ct:.:,
"Biz ona (Muhammed'e) $iir ogretmedik,~iir ona yakz$maz da" (Yasin, 69) ayetini okumu~tur42.
Ba~ka bir rivayete gore, Suhaym'e atfedilen bir beyitle ilgili olarak Hz.
Peygamber ~oyle buyurmu~tur: "(Suhaym) iyi ve dogru soylerni~. Allah boyle bir sozii
ka~1bJmz btrakmaz. Eger dogruyu bulur ve giizel sozler soylerse cennet hallondan olur." Suhaym'e dayandmlan o beyit a~ag1dakiydi43: (Bas1t) ·
:.j -~,
t -
~IAllah' a sonsuz hamd olsun. Nitekim onun bize yaptzgz iyilikler de sonsuzdur.
Hz. Orner de Suhaym'in ~iirlerini degerlendirrni~tir. Rivayete gore, <' .• j:~.\1 ~
~u ~A
f-'X...jl:,
beytini okuyan Suhayrn'e Hz. Orner: "Boyle soylersen seni i:idiillendirecegim" demi~tir44. Ba~ka bir rivayette "<' .. j\1\ sozciigiinden once (.~jl sozciigunii getirseydin seni odiillendirecektim" derni~tir 45.Kur'an'1 tefsir eden bilginler de Suhayrn'in ~iirleriyle il~ilenmi~lerdir. Mesela et-Taberi (o.310/923), Bakara 226. a;xetin tefsirinde, 1~t! 1.,lli§1 ~y.ll ~ <,;J~\1.
0l.J
~I;.! ~l ~~ ~ ~ ~~~~lli
tSJlYI
~ ~~l ~ 0~1•6i}:·
"Eger inananlardan iki grup vuru$urlarsa on/arm arasznz diizeltin; $ayet biri otekine saldzrzrsa Allah 'zn buyruguna doniinceye kadar sa/dzran tarajla VUru$Un." (Hucurat, 9) ayetine atlfta bulunarak, buradaki&.!>
sozciiguniin kokii olan .. ~, kelimesinin bir halden ba~ka bir bale donmek anlammda oldugunu soylerni~tir. Kelimenin bu anlarmna delil olarak da Suhayrn'in ~ag1daki beytini gostermi~tir46: (Tavil)Dondii ve (giderilmesi) iqin pe$inden gittigi ihtiyacmz gideremedi. jnsanzn kimi ihtiyaqlarz da giderilememektedir.
42 e1-isfahfull, a.g.e., XXII, 305-306.
43 ibn Racer el-'Aska1ant, a.g.e., m, 163-164; e1-Bagdlidi, a.g.e., II, 103.
44 e1-isfahani, a.g.e., XXII, 307; e1-Bakilllinl, Ebfi Bekr Muhammed b. et-Tayyib, j'ciizu'l-Kur'O.n, tah.
es-Seyyid Ahmed es-Sakar, Dliru'1-Me'arif, M1S1r, tsz., s. 172-173. .
45 ei-Cahiz, Ebfi 'Usman 'Amr b. Bahr, el-BeyO.n ve't-Tebyfn, tah. Dervi~ Cuveydi, Beyrfit, 1420/1999, I, 54; tbn Racer e1-'Askalani, a.g.e., ill, 163; el-Muberred, Ebu'l-'Abbas Muhammed b. Yezid, el-KO.mil fi'l-Lugati ve'l-Edeb, Muessesetu'l-Me'lirif, Beyrfit, tsz, II, 241.
46 et-Taberi, Muhammed b. Cerir, Ciimi'u'l-Beyiinfi Te'vfli'l-Kur'iin, tah. Ahmed Muhammed ~akir, Muessesetu'r-Risa1e, 1420/2000, IV, 465.
91
SBArD Mart2012, Sayt19, sh. 81-107
t-T b A 'I" '• .~~t-
L.: \'.'·
!·~ '·l ~-All .I..• ! - ' ~ :I ._,Gsjt.,q
\.J •f. "D ki· Ee a en, ~
*""
~ J . .J':" ~.J"+' U" U". ~ uc U.J ~ •. • U"' _ (.)" e . yKitap ehli, ger9ege tamk oldugunuz halde, ni9in Allah 'm yolunu egn gostermege yeltenerek, inanmak isteyenleri Allah yolundan 9evirmege r:;all$lyorsunuz?" (Al-i imran, 99) ayetindeki ~#. sozciigiine anlam verirken, yine Suhaym'in ~iirinden faydalanmJ~ttr. Bu anlam iyin de onun a~agtdaki beytini delil olarak getirmi~tir47:
- J
(Tav11)
Seni aramt$ (ve bulmamz$1). (rysa sen onu arar aramaz, diin ona randevu vermi$
gibi buluverirsin.
m-~iirleri
Suhaym, yok ~iir nazmetrni~ ~airlerden degildir. Ona ait ilk ~iir, kaynaklara gore,
a~agtdaki beyittir. Rivayete gore, Suhaym'in kavmi, onu gozcii olarak dt~an gondermi~ti. Suhaym, gorevini bitirip onlann yamna donerken ~u beyti okuyordu:
(Recez)
• . ~: • .:.. ile::
c.r:-:-- ~I
Geli#p yerden bitmesi giizel olan otu oviiyorum. 0, etrqfim kzzlan sarml$ bir Habe§li gibidir.
Suhaym'i yukandaki beyti okurken gorenler "Vallahi o bir ~airdir" derler.
$airligini ortaya ytkaran bu olaydan sonra Suhaym ~iir nazmetrneye b~larru~ttr. Ancak yukandaki beyit, ~airin divamnda, ona atfedilmi~ beyitler arasmda gosterilmi~tir48.
Suhaym'a ait ~iirler, Niftaveyh Ebu 'Abdillah ibrahim b. Muhammed b. 'Arafe el-Ezdi (o.323/935) tarafindan, her varala 15 sattrdan olu~an ve 45 varaktan ibaret olan bir yazrnada derlenmi~tir. Beyaztt Devlet Kiitiiphanesi'nde bulunan bu yazma niishayt,
47 Aym eser, VI, 53. ei-Bahm'I-Muhit ve et-Tahrfr ve't-Tenvir'in miiellifleri de Suhaym'in ~iirine ba~vuran tefsir bilginlerindendir. Mcsela bkz.: Ebu Hayyan el-Endelusl, el-Bahru 'l-Muhft, tab. 'Adil Ahmed 'Abdulmevciid ve digerlcri, Dllru'1-Kutubi 'I-'hmiyye, Beyrut, 141.3/1993, ill, 272; tbn 'A~iir, Muhammed et-Tahir, et-Tahdr ve'-Tenvfr, ed-Daru't-TUnisiyye li'n-Ne~r, 1984, I, 656; ll, 218; XIX, 178; XXIX, 385. Tarih~iler de Suhaym'in ~iirine ilgi duymu~lardtr. Mesela bkz.: tbn Hi~am, es- Siretu 'n-Nebeviyye, Daru's-Sahabe, Tanta, 1416/1995, ill, 239-240. Dil bilginleri ve edebiyat elc~tinnenleri de sozcilklerin anlamlanm verirken veya edcbi terimleri a~tl<larken, Suhaym'in
~iirlcrine miiracaat e~lerdir. Mescla bkz.: ibn Manzfu, Lisanu 'I- 'Arab, tash. Emin Muhammed 'Abdulvahhllb- Muhammed es-Sad•k el-'Ubeydl, Dllm lhyai't-Turllsi'l-'Arabi, Beyriit, 1419/1999, VII, 454; X, 86; XTI, 131; ez-Zem~erl, Carullah MahmQd b. 'Umer, Esasu'l-Belt!iga, talt Muhammed Basil 'Uy(inu's-SOd, Daru'1-Kutubi'l-'ilmiyye, Beyriit, 1419/1998, I, 303; el-Ma'arri, EbO'I-'AHI, Risiiletu's-Sahil ve'~-$ahic, tah. 'Ai~e 'Abdurrahman bint e~-$ati', Daru'l-Me'llrif, Kahire, 1404/1984, s. 274; Risaletu'I-Melaike, tah. Muhammed Selim ei-Cundi, Dar Sadtr, Beyr(lt, 1412/1992, s. 32. et-Tenillli, el-Kadi Ebii Ya'la 'Abdulblli 'Abdullah b. el-Muhassln, ei-Kavafi, tah.
'Avfi 'Abdu'-Ra'ilf, Mektebetu'I-Hanci, M•srr, 1978, s. 63-64, 106.
48 Subaym, a.g.e., s. 68; cl-isfahani, a.g.e., XXII, 306-307.
Hindistan Aligarh Universitesi'nde Arap Dili ve Edebiyan Boli.im Ba~karu olan 'Abdulazlz el-Meymeru tahkik ederek yaymlam1~hr. ei-Meymeni bu yah~masmda,
yazma niishada gorillen ve beyitler arasmda bulunan rivayet ve aytklamalara da yer
vermi~tir. Suhaym'n ~iirleri, aynca, Ebil'l-'Abbas Muhammed b. el-Ahval ve ibn Cinnl (6.392/1 002) tarafindan da rivayet edilmi~tir. cl-Meymenl'ye gore, bu iki ravi, Suhaym'in ~iirlerini, ilk ravi olan Ebil '.,Ub'eyde Ma'mer b. el-Musenna (o.209/824)'dan rivayct etmi~ler. el-Meymeni, soz konusu 9ah~masmda, bu rivayetleri de
degcrlendirmi~tir.
el-Meymeni'nin yaymlad1g1 divan, 69 sayfadan ibarettir. Bunun ilk 15 sayfasmda, Emln Murs1 Kandil'e ait "Takdim"in dt~mda, cl-Meymenl'nin haruladtgt
"Ahbar Subaym ve Tercemetuh" ba~hg1 altmda bir boliim bulunmaktadtr. el-Meymeru, bu boliimde, ~airin hayatma yer vermekte ve divanm yazma niishalanru tamtmaktadt.r.
K§.hire'de, Daru'l-Kutubi'l-Mtsriyye Matbaasmda, 1950 yllmda yaytnlanan bu divanda toplam 262 beyit ve 3 yanm beyit bulunmaktadrr. Bunlarm dt~mda, divanm son iki sayfasmda, "el-Menhlll" b~bgt altmda, ~aire dayandlhlan 6 beyite yer verilmi~tir.
Kaside ve maktii'a olarak, divanda, beyit sa)'lSl 8 ile 69 arasmda degi~en 9 kaside, 1 ile 6 arasmda degi~en 21 maktfi'a goriilmektedir.
1- ~iirlerinin Muhtevasi
Suhaym, 90k ~iir nazmeden ~airlerden olmadtgt gibi biitiin klasik ~iir tiirlerinde manzumeler de nazmetmemi~tir. Onun ~iirlerini, muhteva itibariyle, ~ag1daki b~bklar
altmda inceleyebiliriz.
a- Gazel
Suhaym'in ~iirleri biiyiik bir boli.imii itibariyle gazel i9eriklidir. Bu itibarla onun onde gelen bir gazel ~airi oldugu soylenebilir. Onun divanmda, el-Mufaddal ed- Dabbl'nin "ed-Dlbacu'l-Husravan1" (Acem ipegi) adtm verdigi en uzun kaside de gazel i9eriklidir49. Dlvanda 69 beyjtten ibaret olan bu kasidenin beyit sa)'lSl kaynaklarda farkh verilmi~tir. Bu kasidenin ilk beyti, t~.J ~~ ifadesiylc ba~lamaktad1r. Bundan sonra
~air, 'Umeyre'yi ovmeye ba~lamakta ve a~agtdaki beyitlerde ondan ne kadar ho~nut
kald1gm1 soylemektedrrs0: (Tavll)
Uw.\
- -
..) ' ~.Jf.C. ;;:.
tr.YJ •::.- 'jjj ~~\l. c--'..
~ u,J :I-tJW
y ~ £.::. u, :\!~~ ~.,. # J \j\) .::.Sj) •-::-: ,.,
<,SUJI ~ :.
...
y~ 0;-:,
0~ JsS O.lJ ~
('Umeyre 'nin yanma) oturursan (ondan) usanmazsm. (Yanznda) oglen yemegine kalacak o/san yiyecek bir §ey bulursun ve ho§nut olarak ondan (aynllp) donersin.
Uzaklardayken sevdasz devam etmeyenler olsa da 'Umeyre, sonsuza dek devam edecek bir (sevda) azzgz vermektedir.
49 el-Halidiyyful, a.g.e., 11, 18.
so Suhaym, a.g.e., s. 18.
93
SBArD Mart 2012, Sayx 19, sh. 81-107
islami donem ~airlerinin gazellerinde r,:ok elr,:inin bulunmast ve bunlann aracxhg-J.yla sevgililere gonderilen mesajlara r,:ok yer verilmesi, ~Jiirde dikkat r,:eken bir yeniliktir51. Suhaym'in bu kasidesinde de bu yenilik goriilmektedir. ~airier, elr,:ilerle mesaj gonderirken, bu mesajm kendilerine ait oldugunu gosteren ve sadece sevgilileriyle kendileri arasmda str olan bir hususu kamt olarak ekleyip gonderiyorlardt.
A~jagtdaki beyitte Suhaym'in de<katUf'iyla birlikte bir mesaj yolladtgt goriilmektedir52:
(Tavtl)
u:.ll -'
Yemin ederim (§unu yapacakszn.) Ey delikanlz, onun bize salznarak geli§ini (anlatzp) kanzt (yaparak) benden ona bir mesaj ilet.
~air, yukandaki beyitlerden sonra gelen beyitlerde, kendisi ve sevgilisi arasmda
ya~anan ve kimse tarafindan bilinmeyen bir hadiseyi, kantt olarak anlatmaya devam etmektedir. Bu hadise, ~air ve sevgilisi arasmda bir vadide ya~anan birlikte olmadrr. ~air
bu birlikte olmayt miistehcen bir bir,:imde tasvir etmektedir. Suhaym, bunu kamt yaparak gonderdigi elr,:i aracthgtyla sevgilisine seslenmekte, ona meydan okumakta ve sevdigine kul kole olmu~ birine donii~jmedigini soylemektedir53: (Tavll)
~~ ~ ~l YA~l (j~ U,J :I'
<tiL ...
; ~l:l:,i4 ~
U, :~t.:il'' -- .JA ~~ ..~c.F"' . ">
U:: rl
ISl ~~- .JA -· foJ~ <.F ~~~ rn
Sevda ile gelirsen ben de misliyle gelirim. Szrt <;evirirsen ben de eski halime donerim.
Bir §eyin bir §eye uymamasz durumunda, inadzna devam ettirecegimi bilmiyor musun?
Hadari gaze! (§ehir gazeli) tiirii nazmeden ~airlerin manzumelerinde, kadmm genelde ikinci planda oldugu goriilmektedir. Suhaym ir,:in de kadm ikinci plandadrr ve bir zevk aractdtr. Nitekim bu manzumede de kadmlar, Suhaym'in pe~inde ko~maktadrrlar, en uzaktaki r,:adrrda otursalar bile her tehlikeyi goze alarak onun yamna gelip oturmaktadrrlar. Diger hadar! gazellerde goriildiigu gibi bu manzumede de kadm sevgili, ~airin yamna gelmektedir ve ~airin yanmda diger kadtn dostlan vardtr.
A~jagtdaki beyitlerde bu durum anlahlmaktadu54: (Tavil)
51 Bekkar, Yfisuf Huseyn, itticaha.tu'l-Gazel fi'l-Karni's-Sani el-Hicri, Daru'l-Eodelus, 1401/1981, s.
53-54; Hasan Cebbar ~-$ems!, a.g.e., s. 104, 114; Melhas, Sureyya 'Abdulfettab, Medhal ila Edebi'l- 'Asri'l-Emevi, e~-$eriketu'l-'Alemiyye li'l-Kitab, Beyrfit, 1989, s. 91-93.
52 Suhaym, a.ge., s. 19.
53 Aym eser, s. 22.
54 Aym eser, s. 23; el-isfabam, a.g.e., XXII, 313; Hasan Cebbar ~-$emsi, a.g.e., s. 112.
~~
0hS .
~ 'hi~ - JJ ' ' ~..)J
- ·t-
~~ ~ e, .. :. ~ -: .,. .. :;:;~
l:UI' ~ J~
r1
~~~ ~~ r..;jl ~~.
~~---.>':'
e --
~ J~l:l ~I .:,ill ~ '.
·-
~I \11 ~~l:l .. • $ .. <> ~.,Yo ~' J !'* ~ ()\
Sekizi tamamlayana kadar, her taraftan, birer, ih;er ve dorder olarak toplandzlar.
Gogusleri tomurcuklanml§ ve benden ba~ka birini tanzmamz~ o kzzlar, en uzak r;adzrlardan gelip beni ziyaret ediyorlardz.
Hastalzgzna kendilerinin sebep oldugu hastayz ziyaret ediyorlardz. (Etsinler.
Nitekim) bazz ziyaretr;iler ilaczmdz.
Suhaym'e gore ~k bir tiir hastahktrr. Bu hastahga yakalanchgt ic;:in onun sevgilileri onu ziyarete geliyorlard1. Bu manzumede kadmlan pe~inde ko~turan Suhaym, daha sonra, . e~ine az rastlamr bir ~ekilde, onlara beddua etmi~tir. Ancak, meydan okumasma ve yapt1g1 bedduaya ragmen, ~air, tedirginligini ve aynhlctan dogacak tzdtdibt saklayamamaktadu. Kendisini sevgililerin hie;: terk etmeyecegini dii~i.inen ;;air, hazen end~elendigi ve mubatabma ~u beyitlerle seslendigi gori.ilmektedir55: (Tavll)
~~\:,f. tSJ.J~
~
~ ~c.;:
··W:. ~ tSY ~-·
~ ~.. -·
\;!! \~ .ll
. .
~ll. 01~ ~IS:, ~ Zfi'J;::, i..ljl ~~ -'-- -
Dostum, bakzver. $erevra 'nm iki tarafindan erkenden gor; eden kadznlan goriiyor musun?
Onlar, benim sar;zmz bzrakzp b~kalannzn sar;znz tanyorlar. Benim ir;in bu, apar;zk bir zillettir.
Yukandaki beyitlerden sonra, ~air yine kendisini one c;:tkarmaktadu. Siyah tenli biri olmasma ragmen kendisinden kachnlann vazgec;:emediklerini soylemekte, kendisini ovmekte ve kachnlarla ya~adtklanru tasvir etmektedir. A~a~daki beyitte de kadmlar onun misvakmt almakta ve hatlra olarak ona altln yiiziikler hediye etmektedirler. Bu ise her ~eye ragmen Suhaym'in kibar bir ki~ilige sahip oldu~u gostermektedir56: (Tavil)
Misvakzmz elden ele dola~tzrzp birbirlerine veriyorlar. (Onun yerine) sol kUr;iik parmagzma altzn bir yiiziik bzrakzyorlar.
ss Suhaym, a.g.e., s. 24-25. Suhaym, b~ka gazellerinde de sevgilisinin aynhp kendisini terk edeceginden ~ikiiyet etmektedir. Mesela bkz.: Aynz eser, s. 42 vd.
56 Aynz eser, s. 26; 'Abduh Bedev:i, a.g.e., s. 90.
95
SBArD Mart2012, Sayt19, sb. 81- 107
1;lair daha sonra, a~k maceralanru anlatmayt bir kenara buakarak, gii9lii bir okiizden ve onun oniinden ka91~an kopeklerden soz etmeye ba~lamaktadtr. Subaym, soguktan ve yagmurdan korunrnak iizere bir agacm dibinde bir stgmak kazmaktayken, biri, onun iizerine kopeklerini saldlrtmaktadrr. $air, Sttdan uzakla~tmlmak istenen
susarru~ bir devcnin direni~i gibi o kopeklere kar~1 koymak.tadtr. Bu arada, ~airin cinsel susuzluktan stk stk soz ettigi goruifnektedir. Ardmdan, ~im~ekten ve dogum sanctsi ycken deveye benzettigi buluttan bahsetmektedir. $alr, oki.izii anlatuken, kendisinden soz cdiyor gibidir. Buluttan, gok giiriiltiisiinden, ~im~ektcn, bunlann i9 i9e girmesinden ve daha sonra topraga kan~masmdan soz eden ~air, kendi ~k macerasllll anlahyor gibidir. Suhaym, yaphklarmm aymsnn doganm da yaptJ~tru, biitiin bunlarla sanki anlatmak istiyor. $air, bu kasidesini ~u beyitle bitirmektedir5 : (Tavil)
'i_:::i~
~
Okiizler boguldu. Temfm 'in kadmlarz da boynuzlan toplamaya ba§ladzlar.
UZU11 olmasma ragmen Suhaym'in bu ~iirinin yine de klasik kaside bi9imini almadlg1 goriilmektedir. i9erik itibariyle sadece gazelden ibarettir. $airin divamndaki diger gazeller de klasik kaside ~eklinde degildir.
Subaym'in gazellerinin, miistehcen (ibahi) tiirden gazeller oldugu soylenebilir.
Nitekim bu gazeller sadece bir kadlnla Silllrh kaiiDl~ degildir. $air, kendi kavmindeki kadtnlar i9in de gazeller soylemi~tir. Suhaym, siyah tenli bir kolc oldugu i9in onunla sevgilileri arasmda hep sosyal engeller olmu~tur. Bu yiizden gazellerindc hi9bir ablaki kurala riayet etmemi~tir. Aynca, miistehcenlik banndrran gazelleri, scvgiliye actmaktan veya ona saygt gostermekten uzak kaliDl~tlr58. Onun gazelleri, o kadar miistchcendir ki cinsel organlar o gazellerde a9Ik9a adlanyla zikredilmi~tir59.
Suhaym'in gazelleri gostermektedir ki degerinin farkmda olmayan ve dengesini bulamayan bir ki~iyle kar~1 kar~tyayiz. 0 ki~i, siyah tenliliginin yerine, beyaz dedigi ahlaktm koymakta ve biiyiik ~airleri kutsayan topluma kar~t ~iirdeki iistiinliiguyle oviinmektedir. 0, kadmdan mahrum kah~mt, koleligini de unutturan rniistehcen gazcllcrle gidermeye yah~tyor gibidir. Bu gazeller, toplum i9inde kendini baskt altmda hissedip bundan kurtulmaya_ yah~an ve varhg.m ispat etmek i9in kadmdan ba~kasmt
bulamayan ki~inin gazellerine benzemektedir. Bu ki~i, kendisinin de toplum\lll bir ferdi olduguna, insanlan, bu gazellerle sanki inand1rmaya yab~maktadrr. Buna gore, kadm bu
ki~i i9in bir kurtul~ aractdrr. Kadmm giizelliklerini Subaym'in tasvir etmemesi, kadlmn ahlakmdan ve duygularmdan soz etmemesi de bunu gosteriyor60.
Bazt ~iir ele~tirmenleri, miistehcen gazellerin de iyinde yer aldtgt hadari gaze!
tiiriinde, ashnda bir sevgilinin bulundugunu, sevgilileri 90galtarak gerc;;ek sevgilisinin adtru ~airin gizlemeye 9ah~tlgrm soylemi~lerdir. Bu ele~tirmenlere gore, Araplar
~ereflerini ayaklar altlna alacak bi9imde klzlanrun admm 9Ikmastm
51 'Abduh Bedevl, a.g.e., s. 92.
58 Hasan Ccbbar ~-~ems!, a.g.e., s. 107.
59 Bkz. Suhaym, a.g.e., s. 34.
60 Hassan Cebbar e~-~emsi, a.g.e., s. 110-111.
