Semantik Bilgi Yönetimi

(1)

Semantik Bilgi Yönetimi

Ya Ya ş ş ar ar Tonta Tonta

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/

(2)

Plan

• Memex’ten Semantik Web’e. . .

• Semantik Bilgi Yönetimi

• Sorunlar

(3)

Memex, bağıntılı dizinleme, 1945

Memex

(4)

Bilgi erişim ve dil, 1985

• “ACCIDENT”

• “event”

• “incident”

• “situation”

• “problem”

• “difficulty”

• “unfortunate situation”

• “the subject of your last letter”

• “what happened last week was…”

• “Mr. A: We all know

why we are here.”

(5)

Gizli anlam dizinleme, 1990

• eş anlamlı sözcükler

• birden fazla anlama

gelen sözcükler

(6)

Semantik Web, 2001

"Semantik Web ayrı bir Web değil ama

şimdikinin bir

uzantısıdır. Semantik Web bilgiye iyi

tanımlanmış anlam verilerek

bilgisayarlarla insanların daha iyi

işbirliği yaparak çalışmasını sağlar.”

- Tim Berners-Lee, James Hendler and Ora Lassila; Scientific

American, May 2001

(7)

Semantik Web Mimarisi–Tim Berners-Lee

Kaynak: http://www.w3c.org/2000/Talks/1206-xml2k-tbl/

(8)

Semantik Bilgi Yönetimi

• Mevcut bilgilerin

%20’si yapısal,

%80’i yapısal olmayan metin halinde

• Mevcut bilgilerin tanımları sınırlı

• Makinece işlenebilir

tanımlar gerekli

(ör., RDF, OWL,

XML)

(9)

Kaynak: Madnick ve Zhu, 2006, s. 462, 466

Veri kalitesi ve yorum sorunları

• Veri

kalitesiyle

ilgili semantik farklılıklar

• Yorum sorunları (metrik

sistem, “yıl” -

son 12 ay,

takvim yılı,

mali yıl…)

(10)

Semantik Bilgi Yönetimi - 2

• Ontoloji yönetimi

• Bilgi keşfi

• Dil teknolojisi

(11)

Ontoloji Yönetimi

• Ontoloji: “kavramsallaştırmanın tanımlanması”

(Thomas Gruber)

• Ontolojinin temel amacı bilgi paylaşımı

• Ontoloji: “paylaşılan kavramsallaştırmanın tanımlanması” (Warren, 2006, s. 54)

• Ontolojinin işlevi belgeleri sınıflamak ve tanımlamak

• “Ontolojiler birlikte çalışabilirlik ve veri, bilgi ve süreçlerin bütünleştirilmesinde anahtar teknoloji”

(Davies, Grobelnic ve Mladenic, 2009)

• RDF, OWL, XML

(12)

Ontoloji Tasarım Süreci

• Alan katmanı: Bir alanın ortak bilgisini tutan

kavramsallaştırma

• Semantik katman:

Kavramsallaştırma sonucu yaratılan ontoloji modeli (kavramları, kavramlar arasındaki ilişkileri ve sınırlılıkları tanımlar)

• Metadata katmanı: Modelin

makinece anlaşılabilir resmi

tanımı

(13)

Ontoloji Aracılığıyla Bilgi Bütünleştirmesi

Kaynak: Warren ve Davies, 2007, s. 182

(14)

Ontoloji Yönetim Sistemi Mimarisi

(15)

Ontoloji Araçları

• Ontoloji geliştirme araçları

• Ontoloji birleştirme ve bütünleştirme araçları

• Ontoloji değerlendirme araçları

• Ontoloji tabanlı açıklama (annotation araçları

• Ontoloji sorgulama dilleri ve araçları

• Ontololi kütüphane sistemleri

• Ontoloji öğrenme araçları

(16)

Bilgi Keşfi

• Bilgi keşfi büyük veri tabanlarından ilginç bilgi çıkarmayı amaçlayan süreç

• Bilgi keşfinde kullanılan teknikler:

– makine öğrenme – veri madenlemesi

– gizli anlam dizinleme – KMeans kümeleme

• Ontoloji inşa etme ve yönetmeyi destekler

• Araçlar: OntoClassify, OntoGen, vd.

(17)

Dil teknolojisi

• Bilgi çıkarma: girdi olarak bir metni alıp bundan sabit formatta, belirgin veri çıktısı üretme

• Metin mühendisliği

• Semantik açıklama: semantik modellerin ve doğal dilin birleştirilmesi, ontolojilerle yapısal olmayan ya da yarı yapısal belgeler arasında dinamik olarak çift yönlü ilişkiler yaratılması

• Ontoloji dilleri: RDF, RDFS, DAML+OIL, OWL

Kaynak: Davies, Grobelnic ve Mladenic, 2009, s. 37

(18)

Sorunlar

• Sorgu oluşturma

– Eş anlamlı sözcükler (“çöp teorisi”)

• Semantik yokluğu

– “Telekom şirketi Türkiye Nebi Fışkın Müdür”

– “10 Mayıstaki toplantısında İstanbul’da yerleşik Mobilfon yönetim kurulu Nebi Fışkın’ı CEO olarak atadı”

• Bağlam yokluğu

– Kullanıcının hangi bağlamda bilgi aradığı – COntext INterchange (COIN)

• Sonuçların sunulması

– Kullanıcılar ilk ekrandan sonrasına bakmıyorlar

Kaynak: Warren ve Davies, 2007, s. 179-181

(19)

Sorunlar - 2

• Semantik bilgi yönetiminin kurulması

– Ontoloji modellemek ve metadata yaratmak çaba gerektirir.

– Öğrenen ontolojiler geliştirme ve metadata çıkarma için yarı otomatik araçların tasarlanması temel

araştırma konusu

• Semantik bilgi yönetiminin işletilmesi

– Teknolojik, insani ve örgütsel etkileri

– Temel ya da stratejik önemi olan iş süreçlerinin bilgi ile desteklenmesi

– Bilgi yönetim yazılımının diğer işletme yazılımlarıyla bütünleştirilmesi

Kaynak: Warren, 2006, s. 58

(20)

Semantik Bilgi Yönetimi

Ya Ya ş ş ar ar Tonta Tonta

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/