VATANDAŞLIK
9. HAFTA:
1982 TARİHLİ TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI
BU HAFTA NELER ÖĞRENECEĞİZ?
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİĞİ
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI
GENEL SINIRLAMA
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KÖTÜYE KULLANILMASI
TEMEL HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLERİN KULLANILMASININ DURDURULMASI
TEMEL HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER AÇISINDA YABANCILARIN DURUMU
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
1982 Anayasası’nın 12. maddesine göre herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez, temel haklara ve özgürlüklere sahiptir.
Temel haklar ve özgürlükler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da içerir.
1982 Anayasası, Alman hukukçu Jellinek’in sınıflamasını benimseyerek temel hakları ve ödevleri üç bölümde ele almıştır:
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
Kişinin Temel Hak ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları) 1)Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı
2)Zorla çalıştırma yasağı 3)Kişi hürriyeti ve güvenliği
4)Özel hayatın gizliliği ve korunması (Özel hayatın gizliliği - Konut dokunulmazlığı - Haberleşme hürriyeti)
5)Yerleşme ve seyahat hürriyeti 6)Din ve vicdan hürriyeti
7)Düşünce ve kanaat hürriyeti
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
Kişinin Temel Hak ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları) 8)Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti
9)Bilim ve sanat hürriyeti
10)Basın yayınla ilgili hükümler (Basın hürriyeti - Süreli ve süresiz yayın hakkı - Basın araçlarının korunması - Kamu tüzel kişiliklerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı - Düzeltme ve cevap hakkı)
11)Toplantı hak ve hürriyetleri (Dernek kurma hürriyeti - Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı)
12)Mülkiyet hakkı
13)Hakların korunması ile ilgili hükümler (Hak arama hürriyeti - Kanuni hâkim güvencesi - Suç ve cezalara ilişkin esaslar)
14)İspat hakkı
15)Temel hak ve hürriyetlerin korunması
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları) 1)Ailenin korunması
2)Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi
3)Kamu yararı (Kıyılardan yararlanma - Toprak mülkiyeti - Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması – Kamulaştırma - Devletleştirme ve özelleştirme)
4)Çalışma ve sözleşme hürriyeti
5)Çalışma ile ilgili hükümler (Çalışma hakkı ve ödevi - Çalışma şartları ve dinlenme hakkı - Sendika kurma hakkı - Sendikal faaliyette bulunma hakkı)
6)Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt (Toplu iş sözleşmesi hakkı - Grev hakkı ve lokavt)
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları) 7)Ücrette adalet sağlanması
8)Sağlık, çevre ve konut (Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması - Konut hakkı) 9)Gençlik ve spor (Gençliğin korunması - Sporun geliştirilmesi)
10)Sosyal güvenlik hakları (Sosyal güvenlik hakkı - Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gere kenler - Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları) 11)Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması
12)Sanatın ve sanatçının korunması
13)Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerin sınırları
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
Siyasi Haklar ve Ödevler (Aktif Statü Hakları) 1)Türk vatandaşlığı
2)Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları
3)Siyasi partilerle ilgili hükümler (Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma - Siyasi partilerin uyacakları esaslar)
4)Kamu hizmetlerine girme hakkı (Hizmete girme - Mal bildirimi) 5)Vatan hizmeti
6)Vergi ödevi 7)Dilekçe hakkı
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI Genel Sınırlama
Anayasa’nın 13. maddesi ile genel bir sınırlama öngörülmüştür. Buna göre, temel hak ve özgürlükler, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, milli egemenliğin, cumhuriyetin, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel asayişin, kamu yararının, genel ahlakın ve genel sağlığın korunması amacıyla, anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak, ancak yasa ile sınırlanabilir.
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI Temel Haklar ve Özgürlerin Kötüye Kullanılmaması
1982 Anayasası, temel hak ve özgürlüklerin kötüye kullanılmamasını md.
14’de düzenlemiştir.
Her özgürlük, anayasada hakkında hiçbir sınırlayıcı hüküm bulunmasa bile, ancak hak ve özgürlüklerin kendi doğalarından kaynaklanan somut sınırlar içerisinde kullanılabilir.
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI Temel Haklar ve Özgürlerin Kullanılmasının Durdurulması
Anayasa’nın 15. maddesine göre
«Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.»
TEMEL HAKLARIN VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİKLERİ
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI Temel Haklar ve Özgürler Açısından Yabancıların Durumu
Anayasa’nın 16. maddesine göre,
«Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.»
YARARLANILAN KAYNAK:
PROF.DR. YASEMİN KARAMAN KEPENEKCİ (2014). EĞİTİMCİLER İÇİN İNSAN HAKLARI VE VATANDAŞLIK. ANKARA: SİYASAL KİTABEVİ
TEŞEKKÜRLER
