1 9 2 5 P a r i s sergisinde y e n i s a n a t ı n tebellüğ e d e n estetiğini g ö r m ü ş t ü k . D e d i k o d u başladı.
C e m i y e t e , h a y a t a u y m a k için s a n a t ı n b u ç e v i r m e h e r e k e t i n e y ü z l e r c e m a k a l e l e r yazıldı; k i t a p l a r basıldı, i ç l e r i n d e o k a d a r ileri g i d e n l a r v a r d ı ki m a z i y e b i r hiç n a z a r i l e b a k a n l a r türedi.
B ö y l e o l d u ğ u gibi yeni h a y a t ı n gayesini m a k s a t , ifade, ihtiyaç gibi ü ç esas ü z e r i n d e t o p - lıyan y e n i v e b u g ü n ü n mimarisini d e g ö r m e k is- temıiyenler d e b a ş g ö s t e r d i .
Birincisi g e n ç l e r d e g ö r ü n ü y o r d u . İkinci z ü m - reyi i h t i y a r l a r teşkil e t m e k t e d i r .
Bize kalırsa o r t a d a yalnız bir ( m i m a r l ı k anlayışı) v a r d ı r , \ e n i l i k v e eskilik h a y a t t a v e d e - v i r d e d i r . G e ç m i ş t e v e g ü n ü m ü z d e çalışan s a n a t - k â r ı n g ö r e c e ğ i i m k â n l a r m e v c u t t u r . D ü n ü n v e b u g ü n ü n m i m a r l ı ğ ı n d a g ö r ü n e n k a r a k t e r değişik- liği i p t i d a î v e m e d e n î iki d e v r i n f a r k ı d ı r l a r .
B ü t ü n gözel s a n a t l a r d a o l d u ğ u gibi m i m a r -
lıkta d a d e ğ i ş e n şey ( p r e n s i p ) 1er d e ğ i l d i r ; vası- ta v e ç a r e l e r d i r .
B u g ü n k ü m e d e n i y e t i n i m k â n l a r ı n a malik ol- m ı y a n geçmişin eserlerine b a k ı n ı z ; Bir Y u n a n m a b e d i , T ü r k camisi, evi, bir Mısır e h r a m ı v e bir A y a s o f y a h a m a m ı m i m a r l ı k h a y a t ı n ı n en güzel e s e r l e r i n d e n d i r . . Y a l n ı z d ü n ü n eseri din i n a n m a - larına g ö r e v ü c u t b u l m u ş ; b u g ü n ü n eseri m ü s b e t i n a n ı ş l a r a g ö r e v ü c u t b u l u y o r .
B u n u n için eski m i m a r l ı k k o r k u l u v e a n l a - şılmaz, b u g ü n ü n açık v e sevinçlidir. Ş e k i l d e k i g ö - r ü n e n değişiklik b u r a d a n d ı r . A c a b a k ı y m e t ve r u h itibarile hangisi ü s t ü n d ü r ? b i l m i y o r u z .
R u h l a b o r a t u a r ı n d a çalışan d ü ş ü n ü r l e r he- nüz k a r a n l ı k t a u ğ r a ş m a k t a d ı r l a r .
Y e n i v e eski m i m a r l ı k d e ğ i l ; m e d e n î v e d a h a i p t i d a î ç a r e l e r v a r . .
Yenileştirmeye bir misal... Az bir masraf ile hayata yakınlaşan, istifadeli şekle giren eski eser
M e m l e k e t i m i z b a ş t a n b a ş a e s k i g ü z e l e s e r - l e r l e d o l u d u r . B a k ı m s ı z l ı k v e b i l g i s i z l i k t e n h a r a p o l u y o r l a r . Y e n i l i k o l s u n d i y e e s k i c e m i y e t e s e r i - d i r d i y e y ı k t ı r ı l a n ç o k k ı y m e t l i e s e r l e r b i l i y o r u z .
H a l b u k i b i r c e m i y e t g e ç m i ş t e k i b ü y ü k l ü k - l e r d e öğünütr. Y a r ı n için m e m l e k e t i n t a r i h i n i , iç- t i m a i y a t ı n ı y a z a c a k l a r a v e s i k a v e m e n b a v a z i f e - sini g ö r e c e k b u g i b i e s e r l e r i i y i m u h a f a h e r k e s i n b o r c u d u r . E s k i y e h ü r m e t , m u h a f a z a b a ş k a . . E s - k i y i t e k r a r e t m e k b a ş k a . . . T e k r a r t a r i h i n h o ş l a n - m a d ı ğ ı b i r ş e y d i r . T e k r a r a v e t a k l i d e o n u n s a - h i f e l e r i n d e y e r y o k t u r . H e r y e n i ş e y ise m u t l a k a i h t i y a ç t a n d o ğ a r . Bir h u s u s î d e v i r a ç a r , t a r i h o - lur.
B u r a d a t r a n s f o r m a t i o n m e s e l e s i n e d e d o - k u n m a k isteriz. T a r i h i v e m i m a r l ı k k ı y m e t i o l m ı - y a n e s e r l e r i t r a ş e t m e k , t e m i z l e m e k d e m e k o l a n b u a m e l i y e n i n b i r ç o k f a i d e l e r i v a r d ı r .
A z m a s r a f i l e m o d e r n b i r i h t i y a c a c e v a p v e - r e b i l e c e k ş e k i l l e r e l d e e t m e k e k o n o m i n o k t a s ı n - d a n d a e h e m m i y e t l i d i r .
B u , A v r u p a d a , A l m a n y a d a p e k ç o k y a p ı - l ı y o r . B u s a h i f e d e k i iki r e s i m d e b ö y l e b i r d e - ğ i ş t i r m e y i a ç ı k ç a g ö s t e r i y o r ,
A n k a r a d a b i r e c n e b i m i m a r ı n ı n d e ğ i ş t i r d i ğ i D i v a n ı M u h a s e b a t m e m l e k e t i m i z d e d e g ü z e l n e t i - c e l e r v e r e c e ğ i n i g ö s t e r d i .
E s k i v e s a n a t k ı y m e t i o l m ı y a n b i n a l a r d a n
b ö y l e i s t i f a d e e d i l e r e k m o d e r n ş e k l e k o n u l m a s ı y a b a n a a t ı l ı r f i k i r l e r d e n d e ğ i l d i r .
es»
Y e n i v e e s k i m i m a r l ı k d e ğ i l , m e d e n î v e d a - h a i p t i d a î ç a r e l e r v a r . . . M i m a r l ı k t a f i k i r l e r v e p r e n s i p l e r e s a s t ı r . Ş e k i l l e r l e u ğ r a ş ı l m a z . M i m a r l ı - ğ ı n t e s b i t e d i c i b i r ü s t ü n l ü ğ ü v a r . . G ü n ü n m i m a - r ı n ı n v a z i f e s i b u g ü n ü n h e y e c a n v e d u y g u l a r ı n ı g e l e c e k l e r için t e s p i t e t m e k t i r . B u n d a n b u g ü n ü n m i m a r l ı ğ ı b u g ü n k ü l â i k i n s a n l a r ı n m u v a f f a k o l a n m i m a r l ı ğ ı d ı r . M ı s ı r ı n k o r k u i ç i n d e g e ç e n v e e s r a r - lı h a y a t ı n m i m a r l ı ğ ı d a m u v a f f a k o l m u ş d e m e k t i r .
B i z o n l a r a b u n u n için k ı y m e t v e r i r i z . M i m a r y ü k s e k d u y g u v e a r z u l a r ı n ı ö l m e z m a d d e l e!r e g e ç i r i r . M h l z e m / s n i n cinsi i f a d e ş e k l i - nin k u v v e t i n d e tesir y a p a r .
M o d e r n m i m a r l ı ğ ı n b a h t i y a r l ı ğ ı d e m i r v e b e t o n g i b i ç o k u y ğ u n b i r v a s ı t a y a s a h i p o l u ş u - d u r . D ü n ü n o d u n v e t a ş m i m a r l ı ğ ı nasıl içini d ı - ş ı n a v e r e n dilsiz b i r v e s i k a i s e b u g ü n ü n b e t o n a r - m e s i d e ö y l e . . B u g ü n k ü m i m a r l ı k s e r b e s t i r .
N u r u l l a h A t a y ı d i n l e y i n i z : « Y e n i s a n a t h ü r r i y e t i k e n d i k e n d i l e r i n d e n ç ı k m a k t a b u l a c a k a d a m l a r ı n e s e r i d i r . A ç ı k p e n c e r e , a ç ı k r u h . . . D o ğ r u s u b u d a b i r e s a r e t t i r ; f a k a t h ü r r i y e t e s k i p e ş i n h ü k ü m l e r i y ı k m a k t a n b a ş k a b i r ş e y d e ğ i l d i r . H e r i t i k a t , y e n i ç ı k t ı ğ ı z a m a n l a r d a h ü r r i y e t i t e m - sil e d e r . A n c a k y e r l e ş t i k t e n s o n r a e s a r e t o l u r . »
h a k i k a t e n eski m i m a r l a r m a l z e m e n i n v e tekniğin V e n i v e eski değil, m e d e n i v e d a h a i p t i d a î e l i n d e esir çalışıyorlardı. B u g ü n k ü s a n a t h ü r r i y e - ç a r e l e r v a r . . V a z i f e l e r i m i z b u g ü n l e r i geltecekl'ere te ermiştir. a n l a t m a k t ı r .
