13. yüzyıl Anadolu Türk mimarisinde çini malzemeli Kûfî kîtâbeler

(1)

T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

TÜRK SANATI ANABİLİM DALI

13. YÜZYIL ANADOLU TÜRK MİMARİSİNDE ÇİNİ MALZEMELİ KÛFÎ KİTÂBELER

YÜKSEK LİSANS TEZİ

SEYYİDE YILMAZ ÇELİK

İSTANBUL 2019

(2)

T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

TÜRK SANATI ANABİLİM DALI

13. YÜZYIL ANADOLU TÜRK MİMARİSİNDE ÇİNİ MALZEMELİ KÛFÎ KİTÂBELER

YÜKSEK LİSANS TEZİ

SEYYİDE YILMAZ ÇELİK

TEZ DANIŞMANI: DR. ÖĞR. ÜYESİ N. ÖZLEM ÇUHADAR

İSTANBUL 2019

(3)

MARMARA ÜNiVERS TÜRKiYAT ARAŞTlRMALARl ENST

Prof. Dr. sacit AçlKGÖZoĞLU

Mimar sinan Güzel sanatlar Üniversitesi

: Prof. Dr. Abdülhamit TÜFEKÇioĞLu Marmara Üniversitesi

TE Si

TüSü MÜDÜRLÜĞÜ

Yüksek Lisans öğrencisi Seyyide

ÇELiK'in

^13.

Yüzyıl Anadolu Türk

Mimarisinde _Çini Malzemeli

Kufi

Kitabeler konulu tez çalışması jürimiz tarafından Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans tezi olarak oy birliği

/

eyçekrı*ğu ile başarılı bulunmuştur.

Tez Danışmanı üniversitesi

üye

üniversitesi

üye

üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Nuriye Özlem ÇUHADAR Marmara Üniversitesi

oNAY

Yukarıda}i,jüri kararı Enstitü Yönetim Kurulu'nun .23...ü.O3...ü20.19 tarih ve 2a|3.1...)-J.-l1..sayılı kararıyla

onaylanmıştır. --''

. '. -'::a ^{.'- ,,}

ıs. { _ıı"f.'' al"

ı_'öıı, **\ _ı/

(4)

I İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER………I ÖNSÖZ………...VI ÖZET………...VIII ABSTRACT………...IX KISALTMALAR………....X FOTOĞRAF LİSTESİ………..…XI ÇİZİM LİSTESİ………..XVIII TABLO LİSTESİ………XXIII

1. GİRİŞ……….1

1.1. Konunun Çerçevesi………...1

1.2. Yöntem………..1

1.3. Araştırma ve Kaynaklar……….2

2. XIII. YÜZYIL ANADOLU TÜRK MİMARİSİNDE ÇİNİ KİTÂBELER……..5

2.1. XIII. Yüzyıl Anadolu Türk Mimarisinde Çini Kullanımı……….……5

2.2. Çini Kitâbelerde Yazı………..10

2.2.1. Kûfî………...10

2.2.1.1. Ma’kılî (Satrançlı Kûfî)………...10

2.2.1.2. Diğer Kûfî Çeşitleri……….11

2.2.2. Celî Sülüs………..13

2.3. Çini Kitâbelerde Tezyinat………13

2.3.1. Geometrik Süsleme………...14

2.3.2. Rumi………..16

2.3.3. Nebâti Süsleme ve Diğer Tezyini Unsurlar………...16

3. KATALOG………..17

3.1. Akşehir Ulu Cami Mihrabı Mukarnas Üstü Köşelikleri………..20

(5)

II

3.2. Akşehir Ulu Cami Mihrap Alınlığı………..23

3.3. Sivas Ulu Cami Minaresi Yazı Kuşakları 1……….24

3.4. Sivas Ulu Cami Minaresi Yazı Kuşakları 2……….25

3.5. Sivas Ulu Cami Minaresi, Kaide Kitâbeleri 1………..27

3.9. Aksaray Cıncıklı Mescid, Giriş Cephesi Kitâbeleri 1………..30

3.10. Aksaray Cıncıklı Mescid, Giriş Cephesi Kitâbeleri 2………30

3.11. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 1……….32

3.12. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 2………...35

3.13. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 3………..37

3.16. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 6………...43

3.17. Eski Malatya Ulu Cami Mihrabın Karşısındaki Bursa Kemerli Sağır Nişte Yer Alan Sanatkâr Kitâbesi……..………...45

3.18. Eski Malatya Ulu Cami Kubbe Kilit Taşı………..49

3.19. Eski Malatya Ulu Cami Eyvanı Sivri Beşik Tonozun Doğu Bölümü……..…...51

3.20. Eski Malatya Ulu Cami Eyvanı Sivri Beşik Tonozun Batı Bölümü…………...53

3.21. Eski Malatya Ulu Cami Eyvanının İç Kısmındaki Sivri Kemerin Köşelikleri, Sağ Kitâbe………55

3.22. Eski Malatya Ulu Cami Eyvanının İç Kısmındaki Sivri Kemerin Köşelikleri, Sol Kitâbe………55

3.23. Eski Malatya Ulu Cami Batı Revakının Kuzeyden İkinci Kemeri……….57

3.24. Eski Malatya Ulu Cami Batı Revakı Kemer Alınlıkları 1………..59

3.25. Eski Malatya Ulu Cami Batı Revakı Kemer Alınlıkları 2………59

(6)

III

3.28. Konya Alaaddin Camii Mihrap Alınlığı………...……….63

3.29. Tokat Ali Tûsî Türbesi Pencere Alınlıkları 1……….67

3.30. Tokat Ali Tûsî Türbesi Pencere Alınlıkları 2……….67

3.31. Konya Sırçalı Medrese Giriş Eyvan Tonozu Sağ Pafta………..70

3.32. Konya Sırçalı Medrese Giriş Eyvan Tonozu Sol Pafta………..70

3.33. Konya Sırçalı Medrese Ana Eyvan Kemerinin Alt Köşelerindeki Müsennâ Kitâbeler, Sağ Kitâbe………...………73

3.34. Konya Sırçalı Medrese Ana Eyvan Kemerinin Alt Köşelerindeki Müsennâ Kitâbeler, Sol Kitâbe………73

3.35. Konya Sırçalı Medrese Ana Eyvanın İki Yanındaki Pencere Alınlıkları, Sağ Kitâbe………...76

3.36. Konya Sırçalı Medrese Ana Eyvanın İki Yanındaki Pencere Alınlıkları, Sol Kitâbe………...76

3.37. Konya Sırçalı Medrese Ana Eyvan Tonozunun İç Yüzeyi……….79

3.38. Konya Beşarebey (Ferhuniye) Mescidi Kapı Yanı Kitâbeleri, Sağ Kitâbe……82

3.39. Konya Beşarebey (Ferhuniye) Mescidi Kapı Yanı Kitâbeleri, Sol Kitâbe…….82

3.40. Konya Karatay Medresesi Kubbe Yazı Kuşakları, Kubbe Eteğindeki Yazı Kuşağı………..84

3.41. Konya Karatay Medresesi Kubbe Yazı Kuşakları, Kubbe Açıklığının Altındaki Yazı Kuşağı………..84

3.42. Konya Karatay Medresesi Kubbeye Geçiş Üçgenleri 1………....89

3.43. Konya Karatay Medresesi Kubbeye Geçiş Üçgenleri 2…...………..89

3.46. Afyon Mısri Cami Mihrap Alınlığı………..102

3.47. Antalya Yivli Minare Gövdesinde Yer Alan Kare Kitâbe………...104

(7)

IV

3.48. Erzurum Çifte Minareli Medrese Kaide Kitâbeleri, Sağ Kitâbe……….105

3.49. Erzurum Çifte Minareli Medrese Kaide Kitâbeleri, Sol Kitâbe………...105

3.50. Konya Tahir ile Zühre (Sahip Ata) Mescidi Kubbe Kilit Taşı………..111

3.51. Konya Sahip Ata Cami Minare Kaideleri, Sağ Kitâbe……….114

3.52. Konya Sahip Ata Cami Minare Kaideleri, Sol Kitâbe………..114

3.53. Konya İnce Minareli Medrese Pencere Alınlıkları 1………118

3.62. Konya İnce Minareli Medrese Pencere Alınlıkları 10………..118

3.63. Konya İnce Minareli Medrese Kubbe Yazı Kuşağı……….141

3.64. Sivas Çifte Minareli Medrese Minare Gövdeleri 1………..144

3.65. Sivas Çifte Minareli Medrese Minare Gövdeleri 2………..144

3.66. Sivas Çifte Minareli Medrese Minare Kaidelerindeki Kitâbeler 1…………...147

3.67. Sivas Çifte Minareli Medrese Minare Kaidelerindeki Kitâbeler 2…………...147

3.68. Sivas Gök Medrese Mihrap Bordürü………...151

3.69. Sivas Gök Medrese Mihrap Alınlığı………151

3.70. Sivas Gök Medrese Yan Eyvan Tonozlarındaki Madalyonlar, Sol Madalyon………...151

3.71. Sivas Gök Medrese Yan Eyvan Tonozlarındaki Madalyonlar, Sağ Madalyon………...152

3.72. Afyon Çay Taş Medrese Mihrap Alınlığı………153

(8)

V

3.73. Konya Sahip Ata Hankâhı Kubbe Kuşak Yazısı………..155

3.74. Konya Sahip Ata Türbesi Ma’kılî Duvar Panosu……….157

3.75. Konya Sahip Ata Türbesi Kubbe Kilit Taşı……….160

3.76. Konya Sahip Ata Türbesi Kubbe Kuşağı……….162

3.77. Beyşehir Eşrefoğlu Camii Kubbe Kilit Taşı………...……….170

3.78. Kayseri Külük (Gülük) Camiİ Mihrap Alınlığı………...173

3.79. Konya Beyhekim Mescidi Mihrap Bordürü………177

3.80. Konya Beyhekim Mescidi Kubbe Kilit Taşı………179

3.81. Tokat Gök Medrese Portalindeki Altıgen Çini Kitâbe……….181

4. DEĞERLENDİRME………182

4.1. Malzeme ve Teknik………...187

4.1.1. Sırlı ve Sırsız Tuğla……….189

4.1.2. Çini Mozaik Tekniği………...190

4.1.3. Sır Kazıma Tekniği……….191

4.2. Kûfî-Desen İlişkisi………193

4.3. Çini Sanatkârları………195

4.3.1. Ahmed bin Bizlü’l Merendî……….………...195

4.3.2. Yakub bin Ebubekir el-Malatî……….196

4.3.3. Kerimüddin Erdişah………197

4.3.4. Muhammed ibn Muhammed ibn Osman el-Bennâ et-Tûsî………..198

4.3.5. Kâlûyân el-Konevi………..199

4.4. Kronolojik Gelişim ve Etkileşim………...199

5. SONUÇ………...205

BİBLİYOGRAFYA……….208

(9)

VI ÖNSÖZ

Türk-İslâm sanatlarında ayrı ayrı önemli yerlere sahip olan “Çini” ve “Hat”

branşlarını bir araya getiren “Çini Kitâbeler” konusu, yalnızca mimari dekorasyon açısından değil, döneminin sanat üslubunu birçok yönden yansıtması bakımından oldukça ehemmiyet arz etmektedir. Malzeme ve içerik itibariyle derin ve köklü olan bu iki konuyu harmanlayarak çalışmak hem mutluluk verici hem de oldukça zorlayıcı bir süreçti. Bu süreç zarfında bana her anlamda destek olan danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Nuriye Özlem Çuhadar’a sabrı, hoşgörüsü ve özverisi için teşekkürü bir borç bilirim.

Konu seçiminde bana fikir vererek, bu çalışmayı yapmama vesile olan ve çalışmalar süresince hiçbir sorumu yanıtsız bırakmayarak desteğini sürdüren sevgili hocam Prof. Dr. Ahmet Sacit Açıkgözoğlu’na çok teşekkür ederim.

Kitâbeler konusundaki uzmanlığı ile, özellikle başlangıç aşamasındaki literatür taramamı kolayca tamamlayabilmemi sağlayan, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi ile tanışmama vesile olan sayın Prof. Dr. Abdülhamit Tüfekçioğlu hocama minnettarım.

Saha çalışması sürecini tamamlayabilmek adına taraflarına bulunduğum maddi destek talebimi kabul eden ve araştırmaya dahil olan eserlerin hepsini yerinde görüp inceleyebilmemi sağlayan Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı’na sonsuz teşekkür ederim.

Düzenlenmesini sağladığı Atatürk Kültür Merkezi kültür gezileriyle mesleki açıdan gelişmemi, konum dahilinde doküman toplayabilmemi sağlayan, sanat tarihinde akademik bünyede çalışan birçok meslektaşımla ve kıymetli hocalarımızla tanışmama vesile olan, engin bilgilerine ve Anadolu Selçuklu sevgisine her daim hayran olduğum çok kıymetli Atatürk Kültür Merkezi Başkan Yardımcısı Şaban Abak hocama teşekkür ederim.

Araştırma sürecinde konu ile ilgili yayın ve kaynaklarını, bazı kitâbelerin ölçekli çizimlerini ve fotoğraflarını benimle paylaşan ve bu çalışmamda kullanmama izin veren değerli hocalarım Dr. Öğr. Üyesi Zekeriya Şimşir’e ve Halil İbrahim Kunt’a minnettarım.

Ölçülerine ulaşamadığım kitâbeler konusunda bana arşivlerini açan başta Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü mimarlar ekibi olmak üzere Kayseri, Sivas, Antalya ve Erzurum Vakıflar Bölge Müdürlükleri çalışanlarına çok teşekkür ederim.

(10)

VII Eğitim hayatım boyunca beni destekleyen ve ben olmamı sağlayan, hayattaki en önemli okulun “aile okulu” olduğunu anlamama vesile olan kıymetli annem Kadriye Yılmaz’a; okuma alışkanlığımı borçlu olduğum, üniversite yıllarıma kadar ev dışında araştırma yapmama gerek bırakmayacak kütüphanemizi kuran, dini ve ilmi anlamda hiçbir sorumu cevapsız bırakmadan engin bilgileriyle, her şeyi kaynağından okuyarak öğrenmenin doğruluğunu bana aşılayan, her ne pahasına olursa olsun hayatını dosdoğru bildiklerinden şaşmadan yaşayan rahmetli babam Nami Yılmaz’a, çocukluğumdan beri masal yerine anlattığı güçlü kadın hikayeleriyle akademik kariyer yapmam konusunda beni teşvik eden ve her zaman kendi ayaklarımın üstünde dimdik durmam gerektiğini bana öğreten canım anneannem Refiye Sultan’a, varlıkları ve sevgileri için canım kardeşlerim Seyfullah Nuri Yılmaz ve Dilara Nur Yılmaz’a en kalbi duygularımla teşekkür ederim.

Seyyide Yılmaz Çelik – İstanbul 2019

(11)

VIII ÖZET

“13. Yüzyıl Anadolu Türk Mimarisinde Çini Malzemeli Kûfî Kitâbeler” konusu kapsamında, bu tanımlamaya giren bütün kitâbeler detaylı olarak incelenmiştir.

Giriş kısmında konunun kapsamından ve araştırma yöntemlerinden bahsedilmiş, konuyla ilgili başlıca kaynaklar hakkında bilgi verilmiştir.

2. bölümde çini kitâbelerin genel özellikleri konu edilmiş ve kitâbelerde kullanılan yazı çeşitleri anlatılmıştır. Kûfî yazı ile ilgili daha detaylı açıklamalar yapılmıştır.

Tezin ana gövdesini oluşturan 3. bölümde “Katalog” başlığı altında, araştırmaya dahil olan bütün eserler hakkında detaylı bilgiler verilmiştir. Kitâbelerin fotoğraf ve çizimleri de bu bölüm içerisinde sunulmuştur.

4. bölümde araştırma ve incelemelerden edinilen verilerden hareketle, kitâbelerin ayrıntılı değerlendirmeleri yapılmış, yazı-desen ilişkilerinden bahsedilmiştir. 13. yüzyıl öncesi ve sonrası kûfî çini kitâbelerden bahsedilerek kronolojik gelişim ve etkileşim süreci anlatılmıştır. Bölüm, sonuç yazısı ile tamamlanmıştır.

(12)

IX ABSTRACT

Every epigraph under the name of " Kûfî Epigraphs with Tile Materials in Anatolian Turkish Arcitecture at 13th Century" are researched in details.

The subject in general, the ways of the research has been done and the main sources for the subject are given in the introduction.

2nd part is for general features of the tile epigraphs and the writing styles that have been used in them. Also there is more description about Kûfî caligraphy in this part.

3rd part is the part that can be called as the main body of this research and it has the informations about all the work of art in this research subject, under the name

"Catalog". The photographs and the drawings are also presented here.

At the 4th part, by the data from all the research and the exploration, every epigraph are examined in details and their caligraphy-pattern relations are analyzed. The chronologic progress and the interaction process about tile epigraphs, before and after 13th century are also mentioned. Review part is completed with the conclusion section.

(13)

X KISALTMALAR

a.g.e. Adı geçen eser a.g.m. Adı geçen makale a.g.t. Adı geçen tez

AKM Atatürk Kültür Merkezi bkz. Bakınız

C. Cilt

cm. Santimetre H. Hicri s. Sayfa S. Sayı

TDV Türkiye Diyanet Vakfı VGM Vakıflar Genel Müdürlüğü

(14)

XI FOTOĞRAF LİSTESİ

Fotoğraf 2.1. Çini mozaik kompozisyonundaki yerine uygulanmak üzere tek renk sırlı çinilerden kesilmiş rumi şeklindeki parçalar, Konya Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi………...7 Fotoğraf 2.1.1. Konya Karatay Medresesi mozaik çinileri………..7 Fotoğraf 2.1.2. Sır kazıma tekniğiyle yapılmış rumili çini plaka örneği, Konya Sahip Ata Türbesi………...8 Fotoğraf 2.1.3. Lüster tekniğinde yapılmış Kubadabad Sarayı çinisi, Konya Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi……….8 Fotoğraf 2.1.4. Konya Karatay medresesi eyvan penceresinin tezyinatında kullanılan dört farklı çini mozaik rumi kompozisyonu………...9 Fotoğraf 2.1.5. Kubadabad Sarayı’nın sır altı tekniğinde yapılmış figürlü seramikleri, Konya Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi……….9 Fotoğraf 2.2.1.1. Konya Sahip Ata Türbesi, ma’kılî pano………...11 Fotoğraf 2.2.1.2. Tokat Ali Tûsî Türbesi, Sade kûfî yazılı kitâbe………12 Fotoğraf 2.2.1.3. Konya İnce Minareli Medrese, yazı-örgü-harf uzantısı dizilimli örgülü- çiçekli kûfî yazılı kitâbe………...12 Fotoğraf 2.2.1.4. Konya Karatay Medresesi, düğümleri farklı hizalarda olup harflerle iç içe geçen örgülü-çiçekli kûfî yazılı kitâbe………12 Fotoğraf 2.2.2. Konya Sahip Ata Türbesi, Celi Sülüs Yazı Kuşağı……….13 Fotoğraf 2.3.1. Akşehir Küçük Ayasofya Mescidi kubbe kuşağındaki kûfî yazıya benzetilen geometrik düzenleme………..14 Fotoğraf 2.3.1.1. Amasya Gök Medrese Türbesi çatısının altındaki kûfî yazıya benzeyen geometrik düzenleme………...15 Fotoğraf 2.3.1.2. Aksaray Kızıl Minare şerefesinin altındaki kûfî yazıya benzeyen geometrik düzenleme………...15 Fotoğraf 2.3.2. Zemin ve bordüründe yoğun rumi tezyinatı bulunan Kayseri Külük Cami mihrap alınlığı………..16 Fotoğraf 3. Niksar Kırkkızlar Kümbeti Sanatkâr Kitâbesi………...19

(15)

XII

Fotoğraf 3.1. Akşehir Ulu Cami mihrabı………...……..20

Fotoğraf 3.1.1. Akşehir Ulu Cami, Mukarnas üstü köşebentleri………..21

Fotoğraf 3.2. Akşehir Ulu Cami Mihrap Alınlığı ………23

Fotoğraf 3.3. Sivas Ulu Cami Minaresi………...24

Fotoğraf 3.3.1. Sivas Ulu Cami, Minare şerefesinin altındaki yazı kuşağı kalıntıları…..25

Fotoğraf 3.4. Sivas Ulu Cami, Minare gövdesinin ortasında yer alan yazı kuşağı……...26

Fotoğraf 3.5. Minare kaidesi 1. Kitâbe………27

Fotoğraf 3.6. Minare kaidesi 2. Kitâbe………28

Fotoğraf 3.7. Minare kaidesi 3. Kitâbe………...……….28

Fotoğraf 3.7.1. Minare kaidesindeki 3. kitâbenin üst bordürünün ortasındaki sır altı desenler………28

Fotoğraf 3.8. Sivas Ulu Cami Minare Kaidesi, Çinileri tamamen yok olmuş durumdaki 4. Kitâbe………...29

Fotoğraf 3.9. Aksaray Cıncıklı Mescid………...30

Fotoğraf 3.9.1. Kapı üstü kitâbesi………...31

Fotoğraf 3.10. Güney pafta…...………..31

Fotoğraf 3.11. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Türbesi……….32

Fotoğraf 3.11.1. Kitâbe 1………33

Fotoğraf 3.12. Kitâbe 2………...35

Fotoğraf 3.16.1. Kitâbe 6, Çini sanatkârı imzası sağ kısım………44

Fotoğraf 3.16.2. Kitâbe 6, Çini sanatkârı imzası sol kısım……….44

Fotoğraf 3.17. Eski Malatya Ulu Cami, Mimar-çini ustası kitâbesi……….45

Fotoğraf 3.17.1. Eski Malatya Ulu Cami, Hattat imzası………..45

(16)

XIII Fotoğraf 3.17.2. Eski Malatya Ulu Cami, mihrap önü kubbesi ve mihrabın karşısında yer

alan sanatkâr kitâbesi……….………..47

Fotoğraf 3.17.3. Eski Malatya Ulu Cami, mihrabın karşısındaki Bursa kemerli sağır nişte yer alan sanatkâr kitâbesi………….………48

Fotoğraf 3.18. Eski Malatya Ulu Cami, Kubbe kilit taşı (S. Yılmaz, 2019)………49

Fotoğraf 3.19. Sivri beşik tonozun doğu bölümü………..………...51

Fotoğraf 3.20. Sivri beşik tonozun batı bölümü………..……….53

Fotoğraf 3.21. Eski Malatya Ulu Cami, sivri kemer köşelikleri 1………56

Fotoğraf 3.22. Eski Malatya Ulu Cami, sivri kemer köşelikleri 2………56

Fotoğraf 3.23. Batı revakının kuzeyden ikinci kemeri……….57

Fotoğraf 3.23.1. Batı revakının kuzeyden ikinci kemerindeki kitâbeden detay………...58

Fotoğraf 3.23.2. Batı revakının kuzeyden ikinci kemerindeki kitâbenin sonunda yer alan “el-Azim” ibaresi ve rumili kompozisyon………58

Fotoğraf 3.24. Batı revakı kemer alınlıkları………59

Fotoğraf 3.24.1. Kuzeyden birinci kemer alınlığı………61

Fotoğraf 3.25. Kuzeyden ikinci kemer alınlığı………61

Fotoğraf 3.26. Kuzeyden üçüncü kemer alınlığı……….61

Fotoğraf 3.27. Kuzeyden dördüncü kemer alınlığı………..62

Fotoğraf 3.28. Konya Alaaddin Camii mihrabı……… ………64

Fotoğraf 3.28.1. Konya Alaaddin Camii, mihrap alınlığı………....65

Fotoğraf 3.28.2. Konya Alaaddin Camii, çini sanatkâr kitâbesi……….……….66

Fotoğraf 3.28.3. Çini sanatkâr kitâbesi detay……..………66

Fotoğraf 3.29. Tokat Ali Tûsî Türbesi……….67

Fotoğraf 3.29.1. Tokat Ali Tûsî Türbesi, sağ kitâbe………68

Fotoğraf 3.30. Tokat Ali Tûsî Türbesi, sol kitâbe………68

Fotoğraf 3.31. Konya Sırçalı Medrese, ana eyvan………...69

Fotoğraf 3.31.1. Konya Sırçalı Medrese, sanatkâr kitâbesi………..………...69

(17)

XIV

Fotoğraf 3.31.2. Giriş eyvan tonozunun sağ iç yüzeyi “Ali”………...70

Fotoğraf 3.32. Giriş eyvan tonozunun sol iç yüzeyi………72

Fotoğraf 3.33. Ana eyvan kemerinin sağ alt köşesindeki müsennâ kitâbe………...73

Fotoğraf 3.34. Ana eyvan kemerinin sol alt köşesindeki müsennâ kitâbe………74

Fotoğraf 3.35. Sağdaki pencere alınlığı………...77

Fotoğraf 3.36. Soldaki pencere alınlığı………...78

Fotoğraf 3.37. Sırçalı Medrese, ana eyvan tonozu sağ kısım………...80

Fotoğraf 3.37.1. Sırçalı Medrese, ana eyvan tonozu sol kısım……….80

Fotoğraf 3.38. Konya Beşarebey Mescidi kapısının sağında yer alan kûfî kitâbe………83

Fotoğraf 3.39. Konya Beşarebey Mescidi kapısının solunda yer alan kûfî kitâbe………83

Fotoğraf 3.40. Kubbe eteğindeki yazı kuşağı “Besmele”………85

Fotoğraf 3.41. Kubbe açıklığının altındaki yazı kuşağı………...86

Fotoğraf 3.41.1. Kubbe açıklığının altındaki yazı kuşağı detay………...86

Fotoğraf 3.46. Afyon Mısri Cami mihrabı……….102

Fotoğraf 3.46.1. Afyon Mısri Cami, mihrap alınlığı………..103

Fotoğraf 3.47. Antalya Yivli Minare, ma’kılî kitâbe kalıntıları……….104

Fotoğraf 3.48. Erzurum Çifte Minareli Medrese………...105

Fotoğraf 3.48.1. Erzurum Çifte Minareli Medrese, sağ kaide………107

Fotoğraf 3.49. Erzurum Çifte Minareli Medrese, sol kaide………..107

Fotoğraf 3.50. Konya Tahir ile Zühre Mescidi, kubbe kilit taşı……….112

Fotoğraf 3.50.1. Kubbe kilit taşındaki kalem işi tamamlamalar………112

Fotoğraf 3.51. Konya Sahip Ata Cami minare kaideleri………114

Fotoğraf 3.51.1. Konya Sahip Ata Cami, Sağ Kaide “Ebu Bekir”……….116

Fotoğraf 3.52. Konya Sahip Ata Cami, Sol Kaide “Ali”………117

Fotoğraf 3.53. Konya İnce Minareli Medrese, Kitâbe 1………121

(18)

XV

Fotoğraf 3.62. Konya İnce Minareli Medrese, Kitâbe 10………..139

Fotoğraf 3.63. İnce Minareli Medrese, kubbe yazı kuşağı……….141

Fotoğraf 3.63.1. Kubbe yazı kuşağı detay……….142

Fotoğraf 3.64. Sivas Çifte Minareli Medrese Minareleri………...144

Fotoğraf 3.65. Sivas Çifte Minareli Medrese Minareleri Detay………146

Fotoğraf 3. 66. Minare Kaidelerindeki Kitâbeler………..147

Fotoğraf 3.66.1. Sivas Çifte Minareli Medrese, Sağ minare kaidesi………..148

Fotoğraf 3.67. Sivas Çifte Minareli Medrese, Sol minare kaidesi……….148

Fotoğraf 3.70. Sivas Gök Medrese, sol taraftaki eyvan tonozu………..152

Fotoğraf 3.70.1. Sol taraftaki eyvan tonozunun tepe madalyonu………...152

Fotoğraf 3.72. Çay Taş Medrese mihrabı………..153

Fotoğraf 3.72.1. Afyon Çay Taş Medrese, mihrap alınlığı………154

Fotoğraf 3.73. Konya Sahip Ata Hankâhı, Kubbedeki mükerrer yazı kuşağından bir kesit………155

Fotoğraf 3.74. Konya Sahip Ata Türbesi, ma’kılî duvar panosu………158

Fotoğraf 3.75. Konya Sahip Ata Türbesi, kubbe kilit taşı………..160

Fotoğraf 3.76. Konya Sahip Ata Türbesi Kubbe kuşağı, Besmele……….162

Fotoğraf 3.76.1. Âl- i İmrân Sûresi 18. âyet 1. Kısım………163

(19)

XVI

Fotoğraf 3.76.4. Âl- i İmrân Sûresi 19. âyetin ilk durak yerine kadar olan kısmı……...164

Fotoğraf 3.76.5. Âl- i İmrân Sûresi 26. âyet 1. Kısım………..164

Fotoğraf 3.77. Beyşehir Eşrefoğlu Camii, Mihrap önü kubbesi………...………170

Fotoğraf 3.77.1. Beyşehir Eşrefoğlu Camii, Kubbe kilit taşı (Z. Şimşir)……….171

Fotoğraf 3.78. Kayseri Külük Cami mihrabı………174

Fotoğraf 3.78.1. Kayseri Külük Cami mihrap alınlığı………..175

Fotoğraf 3.79. Konya Beyhekim Mescidi, reprodüksiyon mihrabı………..177

Fotoğraf 3.79.1. Konya Beyhekim Mescidi Mihrabı………...178

Fotoğraf 3.80. Konya Beyhekim Mescidi, kubbe kilit taşı………...179

Fotoğraf 3.81. Tokat Gök Medrese, Portalde bulunan altıgen ma’kılî kitâbe………..181

Fotoğraf 4.1.3. Eski Malatya Ulu Cami, Sır kazıma tekniğinde sanatkâr kitâbesi…...192

Fotoğraf 4.1.3.1. Konya Beyhekim Mescidi, Sır kazıma tekniğinde kilit taşı bordür detayı……….192

(20)

XVII Fotoğraf 4.1.3.2. Beyşehir Eşrefoğlu Camii, Sır kazıma tekniğinde kubbe kilit taşı

bordür detayı………..192

Fotoğraf 4.2. Eski Malatya Ulu Cami Batı Revakı, Kuzeyden dördüncü kemer alınlığı………194

Fotoğraf 4.3.1. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Sanatkâr Kitâbesi………..………195

Fotoğraf 4.3.2. Eski Malatya Ulu Cami, Mimar-Çini Sanatkârı Kitâbesi………196

Fotoğraf 4.3.3. Konya Alaaddin Camii, Çini Sanatkârı Kitâbesi…………...………..197

Fotoğraf 4.3.4. Konya Sırçalı Medrese, Çini Sanatkâr Kitâbesi………..………198

Fotoğraf 4.4. Edirne Muradiye Cami Mihrabı Detay………...203

Fotoğraf 4.4.1. Bursa Yeşil Cami, Kûfîli Kitâbe………..203

Fotoğraf 4.4.2. Edirne Üç Şerefeli Cami, Kûfîli Kitâbe………...204

(21)

XVIII ÇİZİM LİSTESİ

Çizim 3.1. Akşehir Ulu Cami Mihrabı, Köşebentlerdeki “Ali” isminin dizilim

modülleri………..22

Çizim 3.4. Sivas Ulu Cami Minaresi, Orta kısımdaki yazı kuşağından düğüm örnekleri………...26

Çizim 3.11. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Türbesi, Kitâbe 1 “Muhammed” istifleri……..33

Çizim 3.11.1. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Türbesi, Kitâbe 1………...34

Çizim 3.12. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Türbesi, Kitâbe 2………..36

Çizim 3.18. Eski Malatya Ulu Cami, kubbe kilit taşı………...50

Çizim 3.19. Eski Malatya Ulu Cami, sivri beşik tonozunun doğu bölümündeki “Allah” lafzının tekli, dörtlü ve onaltılı kompozisyon birimleri………52

Çizim 3.20. Eski Malatya Ulu Cami, sivri beşik tonozunun batı bölümündeki “Muhammed” kelimesinin tekli, dörtlü ve onaltılı kompozisyon birimleri………..54

Çizim 3.21. Akşehir Ulu Cami ve Eski Malatya Ulu Cami eyvanlarında yer alan, tekli ve üçlü “Ali” düzenlemeleri………..55

Çizim 3.22. Eski Malatya Ulu Cami, Üçlü “Ali” düzenlemesinin tekrarlanma şekli…...56

Çizim 3.31. Konya Sırçalı Medrese, giriş eyvan tonozundaki tekli – dörtlü – onaltılı “Ali” istifleri………..71

Çizim 3.32. Giriş eyvan tonozunun sol iç yüzeyindeki Kitâbenin restitüsyonu “Ebu Bekir” (H. Kunt)……….………..72

Çizim 3.33. Konya Sırçalı Medrese, ana eyvan kemerinin alt köşelerindeki müsennâ Kitâbeler………...………...75

Çizim 3.35. Konya Sırçalı Medrese, pencere alınlıklarındaki geometrik geçmeler………...76

(22)

XIX Çizim 3.35.1. Konya Sırçalı Medrese, ana eyvanın sağındaki pencere alınlığı “El- azametü lillah” (H. Kunt)……….77 Çizim 3.36. Konya Sırçalı Medrese, ana eyvanın solundaki pencere alınlığı “Eş -şükrü lillah” (Z. Şimşir)……….78 Çizim 3.37. Konya Sırçalı Medrese, ana eyvan tonozundaki “Allahu rabbi ve Muhammedü’n nebi” istifinin bir birimi ve kelimelerine ayrılmış hali………79 Çizim 3.37.1. Konya Sırçalı Medrese, ana eyvan tonozundaki “Allahu rabbi ve Muhammedü’n nebi” istifi 4 birim………...80 Çizim 3.37.2. Konya Sırçalı Medrese, Ana Eyvan Tonozu (H. Kunt)………..81 Çizim 3.41. Karatay Medresesi, Kubbe açıklığının altındaki yazı kuşağı (H. Kunt.)…...87 Çizim 3.41.1. Kubbe açıklığının altındaki yazı kuşağı detay (H. Kunt.)………..87 Çizim 3.41.2. Kubbe açıklığının altındaki yazı kuşağından bir kesit………...88 Çizim 3.42. Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki üç farklı

“Muhammed” yazımı………...89 Çizim 3.42.1. Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki “Musa” isminin yazımı………..89 Çizim 3.42.3. Konya Karatay Medresesi, eyvanın sağındaki üçgenler………90 Çizim 3.43. Konya Karatay Medresesi, eyvanın solundaki üçgenler………...91 Çizim 3.44. Konya Karatay Medresesi, eyvanın karşısında sağdaki üçgenler………….92 Çizim 3.45. Konya Karatay Medresesi, eyvanın karşısında soldaki üçgenler…………..93 Çizim 3.45.1 Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki “İsa” yazımının tekli, dörtlü ve onaltılı istifleri………..94 Çizim 3.45.2. Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki 1. Tip

“Muhammed” yazımının tekli, dörtlü ve onaltılı istifleri………..95 Çizim 3.45.3. Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki 2. Tip

“Muhammed” yazımının tekli ve çoklu istifleri………...96 Çizim 3.45.4. Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki 3. Tip

“Muhammed” yazımının tekli dörtlü ve onaltılı istifleri………...97

(23)

XX Çizim 3.45.5. Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki, aynı birim içinde iki farklı şekilde okunabilen “Ebu Bekir” yazımının tekli, dörtlü ve onaltılı istifleri………..98 Çizim 3.45.6. Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki “Ömer”

yazımının tekli, dörtlü ve onaltılı istifleri……….99 Çizim 3.45.7. Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki “Osman”

yazımının tekli, dörtlü ve sekizli istifleri………100 Çizim 3.45.8. Konya Karatay Medresesi, kubbeye geçiş üçgenlerindeki “Ali” yazımının tekli, dörtlü ve onaltılı istifleri………101 Çizim 3.48. Erzurum Çifte Minareli Medrese, Sağ minarenin kaide kitâbesi…………108 Çizim 3.49. Erzurum Çifte Minareli Medrese, Sol minarenin kaide kitâbesi………….109 Çizim 3.49.1. Erzurum Çifte Minareli Medrese, Kaide kitâbelerinin köşebent ve bordür detayları……….110 Çizim 3.50. Konya Tahir ile Zühre Mescidi, kubbe kilit taşı………...113 Çizim 3.50.1. Konya Tahir ile Zühre Mescidi, kubbe kilit taşında Selçuklu sülüsü ile yazılan kısımlar………..113 Çizim 3.51. Konya Sahip Ata Cami, kaide Kitâbeleri detay………...115 Çizim 3.51.1. Konya Sahip Ata Cami, Sağ Kaide “Ebu Bekir”………..116 Çizim 3.52. Konya Sahip Ata Cami, Sol Kaide “Ali”………117 Çizim 3.53. Konya İnce Minareli Medrese, Pencere Alınlıklarının Yerleşimi (H. Kunt’tan işlenerek)………...118 Çizim 3.53.1. Kitâbelerdeki iki farklı geometrik düzenleme……….119 Çizim 3.53.2. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 1………..122 Çizim 3.54. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 2………..124 Çizim 3.55. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 3……….126 Çizim 3.56. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 4……….128 Çizim 3.57. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 5………..130 Çizim 3.58. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 6………..132

(24)

XXI Çizim 3.59. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 7………..134 Çizim 3.60. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 8………..136 Çizim 3.61. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 9………..138 Çizim 3.62. Konya İnce Minareli Medrese Kitâbe 10………140 Çizim 3.63. Konya İnce Minareli Medrese, kubbe yazı kuşağı 1 pafta “el-Mülkü li’llâh………...………...142 Çizim 3.63.1. Konya İnce Minareli Medrese, kubbe yazı kuşağı………...143 Çizim 3.64. Sivas Çifte Minareli Medrese, minare gövdelerindeki “Muhammed” isminin tekli, dörtlü, onaltılı istifleri………...145 Çizim 3.66. Sivas Çifte Minareli Medrese, Sağ Kaide Kitâbesi……….149 Çizim 3.67. Sivas Çifte Minareli Medrese, Sol Kaide Kitâbesi………..150 Çizim 3.73. Konya Sahip Ata Hankâhı, kubbe kuşak yazısı analizi………...156 Çizim 3.74. Konya Sahip Ata Türbesi, ma’kılî duvar panosu detay………...158 Çizim 3.74.1. Konya Sahip Ata Türbesi, ma’kılî duvar panosu……….159 Çizim 3.75. Konya Sahip Ata Türbesi, kubbe kilit taşı………..161 Çizim 3.76. Konya Sahip Ata Türbesi, kubbe yazı kuşağının geometrik örgüsü, tek birim………...169 Çizim 3.76.1. Konya Sahip Ata Türbesi, kubbe yazı kuşağının geometrik örgü dizilimi………...169 Çizim 3.76.2. Konya Sahip Ata Türbesi, kubbe yazı kuşağı bordür detayı………169 Çizim 3.77. Beyşehir Eşrefoğlu Camii, kubbe kilit taşı…………..………...172 Çizim 3.77.1. Beyşehir Eşrefoğlu Camii, kubbe kilit taşı bordür detayı………172 Çizim 3.78. Kayseri Külük Cami, mihrap alınlığı zeminindeki rumi ve tepelik motiflerinden örnekler………...175 Çizim 3.78.1. Kayseri Külük Cami, mihrap alınlığındaki Kitâbenin harf uzantılarındaki geometrik geçmeler………175 Çizim 3.78.2. Kayseri Külük Cami mihrap alınlığı yazısı………..176 Çizim 3.80. Konya Beyhekim Mescidi kubbe kilit taşı………..180

(25)

XXII Çizim 3.80.1. Konya Beyhekim Mescidi, kubbe kilit taşı bordür detayı………180 Çizim 4. Kûfî çini Kitâbeli 13. yüzyıl yapılarının bulunduğu Anadolu şehirleri...…….183

(26)

XXIII TABLO LİSTESİ

Tablo 4. Kitâbelerin Şehirlere Göre Dağılımı………184 Tablo 4.1. Kitâbelerin Yapılara Göre Dağılımı………184 Tablo 4.1.1 Dikdörtgen formundaki kûfî kitâbeler………185 Tablo 4.1.2. Üçgen formdaki kûfî kitâbeler………..185 Tablo 4.1.3. Dairesel formdaki kûfî kitâbeler………186 Tablo 4.1.4. Kuşak formundaki kûfî kitâbeler………...186 Tablo 4.1.5. Diğer formlardaki kûfî kitâbeler………186 Tablo 4.1.6. Kitâbe İçerikleri……….187 Tablo 4.1.7. Kitâbelerin yazı türü ve yapım teknikleri açısından sınıflandırılmaları….188

(27)

1 1.GİRİŞ

1.1. Konunun Çerçevesi

11. yüzyılın sonundan 14. yüzyılın başına dek hüküm süren Anadolu Selçuklu Devleti mimari açıdan en parlak dönemi olan 13. yüzyıl boyunca, başkent Konya olmak üzere birçok Anadolu şehrinde eşsiz eserler bırakmıştır. Bu yapılardan birçoğunun süslemesinde çini malzeme kullanılmıştır. Sırlı tuğlalar, çini karolar, çini çanaklar, yoğunlukla da mozaik çinilerle yapılar yoğun bir şekilde bezenmiştir. Bu malzemelerden sırlı tuğla ve kesme mozaik çinilerle, yazı kompozisyonları oluşturulmuş, geometrik ve bitkisel desenlerle yazı harmanlanarak çini kitâbeler meydana getirilmiştir. Yapıların iç ve dış yüzeylerindeki birçok alanda (minare, kubbe, eyvan, tonoz, kemer vb.) kullanılan bu kitâbelerin çoğunluğu Arapça, bir kısmı da Farsça olarak yazılmıştır.

Yapılan araştırmalar sonucunda, “Anadolu Türk Mimarisinde Çini Kitâbeler”

konusunda kapsamlı bir çalışma yapılmadığı görülmüştür. Bu kitâbeleri bütün özellikleri ile araştırmacıların hizmetine sunacak bir katalog çalışması yapılması amacıyla,

“Anadolu Selçuklu’da Çini Kitâbeler” başlığı ile yola çıkılmıştır. Ancak, konu bütün olarak ele alındığında, coğrafyanın büyüklüğü ve eser sayısının fazlalığı nedeniyle, tez süresi de dikkate alınarak bir kısıtlama gerektirmiştir. Öncelikle, kitâbelerin üzerinde yer alan yazı türüne göre sınıflandırılmasına karar verilmiştir. Anadolu Selçuklu mimarisi çini kitâbelerinde kullanılan iki yazı türü olan Kûfî ve Celi Sülüs arasından İslâm yazısının tarihsel gelişimi açısından kronolojik olarak ilk sırada bulunduğu düşünülen Kûfî yazı ele alınmıştır. “Anadolu Selçuklu Çinisinde Kûfî Kitâbeler” adı altında başlanılan tez çalışmasının verilen süre içerisinde tamamlanamaması üzerine, yüzyıl sınırlaması yapılarak (Beylikler Dönemi eserleri de dahil edilerek) “13. Yüzyıl Anadolu Türk Mimarisinde Çini Malzemeli Kûfî Kitâbeler” başlığı altında çalışma tamamlanmıştır.

Tez çalışması kapsamında, 13. Yüzyılda Anadolu’da inşa edilen Selçuklu ve Beylikler dönemi yapılarında yer alan kûfî yazılı çini kitâbelerin tamamını kronolojik bir katalog içerisinde toplayarak fotoğraf, çizim, tercüme ve transkripsiyonlarıyla birlikte sunmak hedeflemiştir

1.2. Yöntem

Tez çalışmasına öncelikle 13. yüzyıl Anadolu Türk mimarisini ve bu mimari yapıların süslemesini, tuğla ve çinilerini, kitâbelerini inceleyen kaynakların taranmasıyla

(28)

2 başlanmıştır. Yapılan taramalar sonucu, kûfî çini kitâbeler tespit edilerek bir liste oluşturulmuş ve bu listede yer alan yapıların hepsi yerinde incelenerek, ölçme ve fotoğraflama yapılmıştır. Konumu itibari ile bireysel imkanlarla ölçü almaya müsait olmayan kitâbelerin (kubbe ve minare kuşak yazıları vb.) ölçüleri, yapıların bağlı bulunduğu Vakıflar Bölge Müdürlükleri arşivlerindeki (varsa) rölöveler üzerinden alıntılanmıştır.

Yapılan belgeleme çalışması sonucunda 25 yapıda toplam 81 adet kûfî yazılı çini kitâbe tespit edilmiştir. Bu Kitâbelerden restorasyon aşamasında olan Sivas Gök Medrese’nin mihrap bölümü ve Konya Beyhekim Mescidi’nin yurtdışına kaçırılan mihrabı dışında bütün kitâbeler fotoğraflanmıştır. Çekilen fotoğraflar arasından Beyşehir Eşrefoğlu Camii’nin kubbe kilit taşında yer alan kitâbesinin fotoğrafı basıma ve çizime uygun netlikte olmadığı için katalog kısmında Dr. Öğr. Üyesi Zekeriya Şimşir’in arşivinden alınmış olan fotoğrafı kullanılmıştır. Tez süresinin kısıtlı olması nedeniyle bütün kitâbelerin çizimi yapılmamış, farklı türde örnekler vermeye gayret edilmiştir. 81 kitâbeden 51 tanesinin fotoğraf ve ölçülendirmelerden (tahrip olan ve okunamayan kısımlar için, mevcutsa eski kaynaklardaki görsellerden) yararlanılarak dijital ortamda vektörel olarak çizimi yapılmıştır. Toplamda 87 parça çizim yapılmış olup bunların 58’i detay çizimi, 29’u kitâbeyi bütün olarak belgeleyen çizimlerdir.

Yazılı kaynakların ışığında kitâbeler çözümlenerek Arapçadan Türkçeye tercüme edilmiştir. Âyet içeren kitâbelerin transkripsiyon ve tercümeleri Diyanet İşleri Başkanlığı’nın resmi internet sitesinde yer alan mealli Kur’an-ı Kerim üzerinden yapılmıştır.

Kitâbeler malzeme-teknik, motif-kompozisyon (tezyinat) açılarından detaylı olarak incelenmiş, kaynaklardaki bilgiler ve eserlerin güncel durumları arasında kıyaslamalarda, (çini sanatı hakkında sahip olunan lisans bilgisi ve saha tecrübesi yardımıyla) tahlil ve tespitlerde bulunulmuştur. Bu tespitler katalog bölümündeki maddelerin açıklamalarında ve çalışmanın sonunda yer alan değerlendirme-sonuç bölümünde ifade edilmiştir.

1.3. Araştırma ve Kaynaklar

Anadolu Türk mimarisindeki kûfî yazılı çini kitâbelerin tespiti için yapılan araştırmaların başlangıcında Abdülhamit Tüfekçioğlu ve Kemal Özkurt’un Literatür

(29)

3 Dergisinde yer alan “Türk İslâm Sanatında Kitâbeler”¹ başlıklı ortak makaleleri, konu ile ilgili başlıca kaynakları bir arada sunması dolayısı ile yol gösterici olmuştur. Recep Gün’ün “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazı Kullanımı”² isimli doktora çalışması, kitâbelerin bulunduğu yapıların tespiti açısından yararlanılan başlıca kaynaklardan biridir. Kazım Küçükköroğlu’nun “Alâeddin Keykubad 1 Dönemi Camilerinde Çini Kullanımı”³ isimli tez çalışması yapılar ve kitâbelerle ilgili önemli tespitlerde bulunan bir diğer kaynaktır.

Eserlerin önemli kısmının yer aldığı Konya’daki kitâbelerin tespiti, okumaları ile ilgili bilgi ve kıyaslamalar için Tahsin Hancıoğlu’nun “Konya’daki Selçuklu Çini Dekorasyonunda Yazı Sanatı”⁴ isimli doktora tezinden, Zekeriya Şimşir’in “Konya’daki Selçuklu Çini Dekorasyonunda Kûfî ve Ma’kılî Yazı”⁵ başlıklı makalesinden istifade edilmiştir. Yine kitâbelerin tespiti, malzeme-teknik ve motif-kompozisyon anlamında değerlendirmeleri esnasında sıkça başvurulan en önemli kaynaklardan biri de Şerare Yetkin’in “Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi”⁶ isimli eseridir.

Araştırma, tespit ve değerlendirme kısmında başvurulan diğer mühim kaynaklar:

Metin Şahinoğlu’nun “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazının Dekoratif Eleman olarak Kullanılışı”⁷ isimli çalışması, Ömür Bakırer’in “Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrabları”⁸ isimli eseri, Hakkı Önkal’ın “Anadolu Selçuklu Türbeleri”⁹ kitabı ve Zeki Sönmez’in “Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslâm Mimarisinde Sanatçılar”¹⁰ kitabıdır.

1 Abdülhamit Tüfekçioğlu, Kemal Özkurt, “Türk-İslâm Sanatında Kitâbeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C: 7, S: 14 (2009), s. 275-295.

2 Recep Gün, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazı Kullanımı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Samsun 1999.

3 Kazım Küçükköroğlu, Alâeddin Keykubad 1 Dönemi Camilerinde Çini Kullanımı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2003.

4 Tahsin Hancıoğlu, Konya’daki Selçuklu Çini Dekorasyonunda Yazı Sanatı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya 1986.

5 Zekeriya Şimşir, “Konya’daki Selçuklu Çini Dekorasyonunda Kûfî ve Ma’kılî Yazı”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, C: 11., Selçuklu Araştırmaları Merkezi, Konya 2001. s. 311-331.

6 Şerare Yetkin, Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, (Genişletilmiş 2. Baskı), İstanbul 1986.

7 Metin Şahinoğlu, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazının Dekoratif Eleman Olarak Kullanılışı, Türk Eğitim Vakfı, İstanbul 1977.

8 Ömür Bakırer, Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrabları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.

9 Hakkı Önkal, Anadolu Selçuklu Türbeleri, AKM Yayınları, İkinci Basım, Ankara 2015.

10 Zeki Sönmez, Anadolu Türk-İslâm Mimarisinde Sanatçılar, Ankara 1995.

(30)

4 Belirli yapıları çalışırken, konu edindikleri yapı ve kitâbeleri hakkında önemli detaylar veren; Yaşar Erdemir’in “Sırçalı Medrese”¹¹, “İnce Minareli Medrese”¹²,

“Alâeddin Camii ve Türbeleri”¹³, “Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi”¹⁴ kitapları;

Karatay Medresesi’nin bütün yazılarını ayrıntılı bir şekilde inceleyip sistematik olarak çözümlemiş olan Mehmet Eminoğlu’nun “Konya Karatay Medresesi Yazı İncileri”¹⁵ kitabı araştırmalarımıza mühim ölçüde ışık tutmuştur.

Değerlendirme bölümünde incelenen Erken Osmanlı dönemi eserlerindeki kûfî ve ma’kılî yazılı çini kitâbelerin tespitinde Abdülhamit Tüfekçioğlu’nun “Erken Osmanlı Mimarisinde Yazı”¹⁶ isimli kitabından faydalanılmıştır.

11 Yaşar Erdemir, Sırçalı Medrese Mezar Anıtları Müzesi, T.C. Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Konya 2002.

12 Yaşar Erdemir, İnce Minareli Medrese Taş ve Ahşap Eserler Müzesi, T.C. Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Konya 2007.

13 Yaşar Erdemir, Alâeddin Cami ve Türbeleri, T.C. Konya Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Konya 2015.

14 Yaşar Erdemir, Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi, T.C. Konya Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Konya 2015.

15 Mehmet Eminoğlu, Konya Karatay Medresesi Yazı İncileri, T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Konya 2012.

16 Abdülhamit Tüfekçioğlu, Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.

(31)

5 2. XIII. YÜZYIL ANADOLU TÜRK MİMARİSİNDE ÇİNİ KİTÂBELER

Yapılarında yüksek oranda çini bezemeye ehemmiyet veren Anadolu Selçuklu Devleti ve Anadolu Beylikleri, kitâbelerini taşa olduğu kadar, çini yüzeylerine de sıkça işlemişlerdir. Minare gövdelerinde yüzey kaplaması, kaidelerinde dikdörtgen ve yuvarlak pano, kubbe kasnaklarında kuşak yazısı, yine kubbelerin merkezlerinde kilit taşı, pencere ve kapıların üst kısımlarında alınlık, mihraplarda bordür ve alınlık olarak karşımıza çıkan bu çini kitâbelerde farklı yazı türleri kullanılmıştır. Yazıyla birlikte geometrik ve bitkisel tezyinatın da yer aldığı, döneminin sanat üslubunu güçlü bir şekilde yansıtan bu kitâbelerin tahlillerini yapabilmek için öncelikle 13. yüzyıl Anadolu Türk mimarisinde çini kullanımını irdelemek gerekmektedir.

2.1. XIII. Yüzyıl Anadolu Türk Mimarisinde Çini Kullanımı

Başkent Konya merkez olmak üzere birçok Anadolu şehrinde abidevi yapılar inşa eden Anadolu Selçukluları, bu yapıların tezyinatında çiniye önemli derecede yer vermiştir. Bilindiği gibi Osmanlı mimarisine nazaran Anadolu Selçuklular, yalnızca iç dekorasyonda (kubbe içi, mihrap, pencere üstleri, geçiş üniteleri vb.) değil, yapının dışında da (minare gövde ve kaidelerinde) çini bezemeyi kullanmışlardır. Hatta bu nedenle Sivas, Amasya ve Tokat’taki önemli medreselerin, çinilerinin oluşturduğu masmavi görünümleri sebebiyle “Gök Medrese” diye isimlendirildikleri bilinmektedir.

Ağırlıklı olarak turkuaz renginin kullanıldığı Anadolu Selçuklu çinilerinde diğer önemli renkler mor, siyah ve laciverttir (kobalt mavisi). Teknik anlamda ise; renkli sırlı mozaik – sırlı tuğla en çok kullanılan yöntemler olmuştur¹⁷. Tek renk sırlı çini karolardan kesilen parçaların desen ve komposizyona göre yüzeye yerleştirilmesi şeklinde uygulanan mozaik tekniğinin çoğunlukla kullanılmasının nedeni; mimari ile organik bir bağ kurması ve farklı türlerdeki yüzeylere uygulanabilirliği olabilir¹⁸ (Bkz. Fotoğraf 2.1.). Ayrıca tonoz ve kubbe gibi eğimli alanları kaplayabilmeyi mümkün kılması, tercih edilirliğinin en önemli sebeplerindendir¹⁹ (Bkz. Fotoğraf 2.1.1.). Mozaik tekniğinin yanı sıra sıkça bu teknikle karıştırılan sır kazıma tekniği de bir Selçuklu buluşu olarak ehemmiyet arz etmektedir. Tek renk sırla kaplanan çini plakaların desenli olacak kısımları sırlı bırakılıp, zemindeki sırlar kazınır, bu şekilde çini plakanın beyaz zemin rengi alçı görüntüsü

17 Gönül Öney, İslâm Mimarisinde Çini, Ada Yayınları, İstanbul 1987. s. 46.

18 Şerare Yetkin, a.g.e., s. 159.

19 Şerare Yetkin, a.g.e., 162.

(32)

6 verirken, sırlı bırakılan kısımlar mozaik tekniğiyle kesilip yerleştirilmiş gibi dururlar²⁰ (Bkz. Fotoğraf 2.1.2.). Renkli sırlı çinilerle yapılan mozaik tekniğinin ve sırlı tuğla kullanımının dışında yapılardaki çini karolarda sır altı ve farklı sır üstü teknikleri de kullanılmıştır. Sıraltı tekniğinde; çini hamuruna istenilen şekil verildikten sonra düşük bir ısıda fırınlanır, bisküvi denilen bu malzemenin üzerine metal oksit boyalarla desenler işlenir, şeffaf sırla sırlanan çini karolar 900 derecenin üzerinde fırınlanarak son halini alır.

Lüster tekniğinde; gümüş ve bakır oksitlerle sırlı çini yüzeyine uygulanan desenler düşük ısıda ikinci kez fırınlanarak parlak bir görünüm elde edilir (Bkz. Fotoğraf 2.1.3.). Minai tekniğinde ise; kobalt, turkuaz, yeşil renklerin sır altına uygulanıp fırınlanmasından sonra, siyah, beyaz, kırmızı ve kahverengi boyalar sır üstüne uygulanarak ikinci kez fırınlanır.

Sır altı, lüster ve minai tekniklerindeki bu çiniler daha çok saray mimarisinde görülür.

Anadolu Selçuklu mimarisinde kullanılan çiniler desen ve kompozisyon açısından incelendiğinde 13. yüzyılın ortalarına kadar daha hafif ve geometrik tasarım ağırlıklı desenlerin kullanıldığı gözlemlenir. Daha ileriki dönemlerde bitkisel öğeler ve rumiler bolca kullanmıştır²¹. Rumi desenleri hem tekil kompozisyonlarla ve bordür düzenlemeleri içerisinde, hem de yazı ile bütünleşmiş şekilde kitâbeler üzerinde görülmektedir (Bkz.

Fotoğraf 2.1.4.). Kitâbelerde harflerin uç kısımları rumi şeklinde bitirilirken yazı kompozisyonlarında harflerden kalan boşluklar kıvrım dallar üzerine yerleştirilen rumilerle doldurulmuştur. Dini mimaride kompozisyonlar bu yönde ilerlerken, saray mimarisinde figüratif kullanımlar dikkat çekmektedir (Bkz. Fotoğraf 2.1.5.). Günümüzde Konya Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi’nde sergilenmekte olan Kubadabad Sarayı çinileri insan ve hayvan figürleri kullanımı ve farklı teknik uygulamaları ile dini mimarideki örneklerden ayrılır. Sekiz köşeli yıldız formundaki bu çiniler Anadolu Selçuklu sanatının, İslâm öncesi Türk sanatının önemli unsurları olan hayvan üslubuyla ve Uygur resim sanatıyla olan bağlantısını güçlü bir şekilde gözler önüne sermektedir²². Bu figürlü seramikler aynı zamanda günlük yaşam ve dönemin kıyafetleri hakkında bilgi sahibi olmamız açısından da büyük önem teşkil etmektedir.

20 Sır kazıma tekniği hakkında detaylı bilgi için bkz.; Nevin Ayduslu, “Bir Selçuklu Tekniği; Sır Kazıma”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 30 (2013), s. 9-18.

21 Gönül Öney, a.g.e., s. 264.

22 Kubadabad Sarayı çinileri hakkında detaylı bilgi için bkz.: Oluş Arık, Rüçhan Arık, Anadolu Toprağının Hazinesi Çini, Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, Kale Grubu Kütahya Yayını, İstanbul 2007

(33)

7 Fotoğraf 2.1. Çini mozaik kompozisyonundaki yerine uygulanmak üzere tek renk

sırlı çinilerden kesilmiş rumi şeklindeki parçalar, Konya Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi (S. Yılmaz, 2015)

Fotoğraf 2.1.1. Konya Karatay Medresesi mozaik çinileri (S. Yılmaz, 2015)

(34)

8 Fotoğraf 2.1.2. Sır kazıma tekniğiyle yapılmış rumili çini plaka örneği, Konya

Sahip Ata Türbesi (S. Yılmaz, 2016)

Fotoğraf 2.1.3. Lüster tekniğinde yapılmış Kubadabad Sarayı çinisi, Konya Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi (S. Yılmaz, 2016)

(35)

9 Fotoğraf 2.1.4. Konya Karatay medresesi eyvan penceresinin tezyinatında

kullanılan dört farklı çini mozaik rumi kompozisyonu (S. Yılmaz, 2019)

Fotoğraf 2.1.5. Kubadabad Sarayı’nın sır altı tekniğinde yapılmış figürlü seramikleri, Konya Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi (S. Yılmaz, 2017)

(36)

10 2.2. Çini Kitâbelerde Yazı

Türk Sanatında en eski hat örneklerine Selçuklu döneminde rastlanmaktadır²³. Kûfî yazı ile başlayan mimaride yazı kullanımı “kitâbe” adı altında incelenir. En yaygın tanımı ile kitâbe: Binaların iç ve dış duvarlarında mermer, taş, ahşap, çini, maden gibi maddeler üzerine oymak veya kabartmak suretiyle işlenmiş yazıdır²⁴. Yapıların kimliklerine benzetilen ve mimari öğelerde tezyinatlı kullanımlarıyla dönemlerinin sanatını birçok açıdan yansıtan kitâbelerde, hat sanatının gelişim sürecinde birçok farklı kola ayrılmış olan yazı türleri bulunur. 13. Yüzyıl Anadolu Türk mimarisinde bulunan kitâbelerde en çok rastladığımız iki yazı türü sülüs ve kûfîdir.

2.2.1. Kûfî

İslâm yazısının kaynağı olduğu düşünülen Nebati yazıdan gelişen ve en önemli gelişimini Kûfe şehrinde yaşayan yazı türü, bu şehre ithafen “Kûfî” ismini almıştır²⁵. Yazma ve yapma kûfî olarak ikiye ayrılır. Mimaride en fazla yapma kûfî uygulamaları görülür²⁶. Düz ve sathi karakterler taşıyan bu yazı türü mimariyle doğal bir uyum içerisinde kullanılmış, geometrik ve bitkisel bezeme unsurlarıyla beslenerek kitâbelere uygulanmıştır. Bu süsleme unsurlarından hareketle farklı şekillerde isimlendirilmiştir.

13. Yüzyıl Anadolu Türk mimarisinde kullanılan kûfî yazılar “ma’kılî, sade, örgülü, çiçekli” şeklinde tasnif edilebilir²⁷.

2.2.1.1. Ma’kılî (Satrançlı Kûfî)

Hatt-ı Satrancılî, satrançlı kûfî²⁸, el-Kûfîyyü’l murabba’²⁹, kûfî-i bennâi gibi farklı isimlerle anılan ma’kılî yazı, yuvarlak hareketlerden tamamen bağımsız bir şekilde düz ve köşeli hatlarla icra edilir³⁰. “Süsleme içermeyen, dikdörtgen ve kare şeklindeki harflerle yazılan sade kûfî” şeklinde tanımlanmaktadır³¹. 13. Yüzyıl Anadolu Türk mimarisinde bilhassa geniş yüzeylerin kaplamalarında ma’kılî yazıdan faydalanılmıştır.

Çoğunlukla sırlı ve sırsız tuğla ile mozaik tekniğinde işlenen ma’kılî yazılı kitâbeler,

23 M. Uğur Derman, Türk Hat Sanatından Seçmeler, AKM Yayınları, İstanbul 2017, s. 43.

24 Ali Arpaslan, “Kitâbe”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXVI, s. 76-81.

25 Zekeriya Şimşir, a.g.m., s. 312.

26 Abdülhamit Tüfekçioğlu, a.g.e., s. 8.

27 Detaylı tanımlamalar için bkz.; Zekeriya Şimşir, a.g.m., s. 315.

28 Uğur Derman, “Hat”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul 1997, s. 427-437.

29 Muhittin Serin, Yûsuf Zennûn, “Kûfî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara 2002, s. 342-345.

30 Mahmud Bedreddin Yazır, Medeniyet Aleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli, 2. Baskı (I-II.

Kitap), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1981, s. 66.

31 Ali Alparslan, “İslam Yazıları”, Hat ve Tezhip Sanatı, 3. Baskı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2015, s. 30.

(37)

11 minare gövdelerinde ve kaidelerinde, eyvan tonozlarında, kubbeye geçiş üçgenlerinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır.

Fotoğraf 2.2.1.1. Konya Sahip Ata Türbesi, ma’kılî pano (S. Yılmaz, 2015)

2.2.1.2. Diğer Kûfî Çeşitleri

13. Yüzyıl Anadolu Türk mimarisinde yer alan kûfî kitâbelerde ma’kılînin yanında sade, örgülü ve çiçekli olmak üzere üç tür kûfî yazımı daha gözlenmektedir.

Sade Kûfî: Süslemesiz, yalın kûfîye verilen isimdir. Harflerinin üzerinde ve uzantılarında herhangi bir tezyini unsur bulunmaz (Bkz. Fotoğraf 2.2.1.2.).

Örgülü Kûfî: Basit veya karmaşık geçmeler (düğüm) içeren kûfî türüdür. Satır hizasında sıralanan harflerin dikey olanları ( ﻻ ل ك ظ ط ا )³² kompozisyon içerisine yerleştirilen düğüm motiflerine bağlanmaktadır. Alttan üste doğru yazı-düğümler-harflerin uç (zülfe) kısımları şeklinde istiflenen (Bkz. Fotoğraf 2.2.1.3.) kompozisyonların yanı sıra, düğümlerin farklı hizalarda olduğu, yazı ile tezyinatın iç içe geçtiği örnekler de mevcuttur (Bkz. Fotoğraf 2.2.1.4.). Örgülü kûfî, genellikle çiçekli kûfî ile bir arada kullanılmıştır.

Çiçekli Kûfî: Harflerin uçlarında ve yazı kompozisyonunda harflerden kalan boşluklarda rumi, tepelik, çiçek, yaprak, damla, gibi motifler bulunan kûfî türüdür.

32 Zekeriya Şimşir, a.g.m., s. 315.

(38)

12 Fotoğraf 2.2.1.2. Tokat Ali Tûsî Türbesi, Sade kûfî yazılı kitâbe

(S. Yılmaz, 2017)

Fotoğraf 2.2.1.3. Konya İnce Minareli Medrese, yazı-örgü-harf uzantısı dizilimli örgülü-çiçekli kûfî yazılı kitâbe (S. Yılmaz, 2016)

Fotoğraf 2.2.1.4. Konya Karatay Medresesi, düğümleri farklı hizalarda olup harflerle iç içe geçen örgülü-çiçekli kûfî yazılı kitâbe (S. Yılmaz, 2019)

(39)

13 2.2.2. Celî Sülüs

Kelime anlamı “üçte bir” olan Sülüs yazı Aklâm-ı Sitte³³ denilen altı yazı çeşidinden biridir³⁴. Hat sanatındaki yazıların büyük, iri formda yazılanlarına “celî”

denmesi sebebi ile mimarideki kullanımları “Celî Sülüs” şeklinde ifade edilmektedir.

Sülüs yazı 13. yüzyıl Anadolu Türk mimarisinde taştan çiniye birçok yüzeye uygulanmıştır. Kıvrımlı ve yumuşak hatlara sahip olması itibari ile farklı tasarım alanlarına rahatlıkla kompoze edilebilmiş, kûfî yazının tercih edilirliğini giderek azaltarak mimaride en yaygın³⁵ kullanılan yazı türü haline gelmiştir. Selçuklu mimarisinde kullanılan sülüs yazı literatürde “Selçuklu Sülüsü” olarak da tanımlanmaktadır.

Fotoğraf 2.2.2. Konya Sahip Ata Türbesi, Celi Sülüs Yazı Kuşağı (S. Yılmaz, 2019) 2.3. Çini Kitâbelerde Tezyinat

13. Yüzyıl Anadolu Türk mimarisinde kullanılan kûfî hatlı çini kitâbelerde, yazıyla birlikte sıkça bitkisel ve geometrik süsleme öğelerine de yer verilmiştir.

Harflerden kalan boşluklarda, harflerin uç kısımlarında ve üst uzantılarında, yazının zemininde, kitâbelerin bordürlerinde rumi motifleri ve geometrik düğümler kullanılmıştır.

33 Sözlük anlamı “Altı Kalem” olan Aklâm-ı Sitte “Sülüs, Nesih, Tevkî, Rikâ, Muhakkak ve Reyhâni” yazı türlerini ifade etmek için kullanılan bir tanımlamadır.

34 Muhittin Serin, “Sülüs”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul 2010, s. 128-130.

35 Abdülhamit Tüfekçioğlu, a.g.e., s. 458.

(40)

14 2.3.1. Geometrik Süsleme

Geometrik bezemenin Anadolu’ya Türkler tarafından Azerbaycan ve İran üzerinden getirildiği bilinmektedir. Sözü edilen süsleme malzeme, teknik ve üslupsal açıdan en önemli gelişimini Anadolu’da göstermiştir³⁶. Formu itibari ile geometrik süsleme ile mükemmel bir uyum yakalayan kûfî yazılı kitâbelerde, harflerin üst uzantılarının farklı geometrik örgülere dönüştüğüne şahit oluruz. Yazıdan çıkan harflerin üst kısımda oluşturduğu bu geometrik düzen, yazı ile o kadar iç içe geçmiştir ki, sanat tarihçiler yer yer geometrik süslemeleri kûfî yazıyla, yazıları da geometrik süslemeyle karıştırmışlar ve yanlış tanımlamalar yapmışlardır³⁷. Geometrik düğümlerle harflerin kaynaştığı ve adeta kendine özel bir alfabesi olan Karatay Medresesi kubbe kuşağındaki kûfî kitâbe bu bezeme tarzına örnek olarak verilebilecek en mühim eserlerden biridir (Bkz. Katalog No: 3.40.). Kitâbelerdeki geometrik süslemeler yalnız yazıdan çıkan uzantıların oluşturduğu örgüler şeklinde değil, bağımsız süsleme birimler olarak da görülmektedir³⁸.

Fotoğraf 2.3.1. Akşehir Küçük Ayasofya Mescidi kubbe kuşağındaki kûfî yazıya benzetilen geometrik düzenleme (S. Yılmaz, 2015)

36 Selçuk Mülayim, Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler -Selçuklu Çağı-, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982, s. 93.

37 Akşehir Küçük Ayasofya Mescidi kubbe kuşağı, Amasya Gök Medrese Cami türbesinin çatısının altındaki kuşak, Aksaray Kızıl Minare şerefesinin altındaki kuşak, Konya Sadreddin Konevi Cami mihrap alınlığı kûfî yazı ile karıştırılan geometrik düzenlemelerdir.

38 Geometrik çizim teknikleri ile ilgili detaylı bilgi için bkz.; Yıldız Demiriz, İslam Sanatında Geometrik Süsleme, Yorum Sanat ve Yayımcılık, İkinci Basım, İstanbul 2004.

(41)

15 Fotoğraf 2.3.1.1. Amasya Gök Medrese Türbesi çatısının altındaki kûfî yazıya

benzeyen geometrik düzenleme (S. Yılmaz, 2015)

Fotoğraf 2.3.1.2. Aksaray Kızıl Minare şerefesinin altındaki kûfî yazıya benzeyen geometrik düzenleme (S. Yılmaz, 2015)