el-Mülk (ü li’llâh) Mülk (Allah’ındır)
Fotoğraf 3.9.1. Kapı üstü kitâbesi (S. Yılmaz, 2015) …
لله ةمظعلا لله …
… li’llâh el-Azametü li’llâh… …Allah’ındır. Büyüklük Allah’ındır…
32 Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi
Yapım Yılı – Sanatkârı: 614 H. (1217) yılında, sanatkâr Ahmed bin Bizlü’l-Merendî tarafından yapılmıştır. Sanatkârın ismini veren çini kitâbe bu cephenin sağ pencere üstünde yer alır.
33 Katalog No: 3.11. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 1 Ölçü – Form: Kitâbe, 318 x 662 cm ölçülerindedir. Sivri kemer açıklığında yüzey kaplaması olarak yer almaktadır. Yüzeyde kullanılan tuğlalar üç farklı ölçüde olup, 6 x 6 cm – 6 x 13 cm – 6 x 20 cm boyutlarındadırlar. Kitâbeyi çerçeveleyen sırsız tuğla şeridi ise 5 cm genişliğindedir
Malzeme – Teknik – Renk: Kitâbe, turkuaz sırlı kare tuğlalar, açık ve kızıl kahverengi farklı ebatlarda sırsız tuğlalarla harmanlanarak oluşturulmuştur.
Motif ve Kompozisyon: Ma’kılî olarak yazılan “Muhammed” ismi çapraz olarak yerleştirilmiş ve 90 derecelik açılarla döndürülerek istiflenmiştir. Kızıl kahve sırsız tuğladan bir şeritle çerçevelenmiştir.
Çizim 3.11. Kitâbe 1 “Muhammed” istifleri (S. Yılmaz, 2019) Transkripsiyon-Tercüme:
دمحم Muhammed
34 Ç iz im 3.11.1. Si vas I. İz ze dd in Ke ykâvus Tü rbe si, Kitâbe 1 ( S. Yılm az , 2019 )
35 Katalog No: 3.12. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 2 Ölçü – Form: Kitâbe, 91,5 x 111,5 cm ölçülerinde, dikdörtgen formundadır.
Malzeme – Teknik – Renk: Beyaz alçı zemin üzerine turkuaz renkli çinilerle ve sırsız tuğladan şeritlerle mozaik tekniğinde yapılmıştır. Kitâbenin sağ tarafından ve alt kısmından yine sırsız tuğladan kahverengi bir şerit geçmektedir.
Motif ve Kompozisyon: Örgülü kûfî yazı ile yazılmıştır. Yazı sağdan sola yatay olarak
istiflenmiştir Harflerin üst uzantılarından geometrik bir geçme deseni oluşturulmuştur. Sırsız tuğladan şeritlerle güçlendirilen bu geçme, kitâbe boyunca 3 tam birim halinde tekrar edilmiştir. Geçme motifleri ortalarda altı köşeli yıldız formları meydana getirmektedir.
Transkripsiyon-Tercüme: Rahman Sûresi 26. âyet: ناَف اَهْيَلَع ْنَم لُك küllü men aleyhâ fân Her canlı yok olacaktır.
36 Çizim 3.12. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Türbesi, Kitâbe 2 (S. Yılmaz, 2019)
37 Katalog No: 3.13. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 3 Ölçü – Form: Kitâbe, 67,5 x 169 cm ölçülerinde, dikdörtgen formundadır.
Malzeme – Teknik – Renk: Beyaz alçı zemin üzerine turkuaz renkli çinilerle mozaik tekniğinde yapılmıştır. Kahverengi sırsız tuğladan bir şeritle, dört tarafından çerçevelenmiştir.
Motif ve Kompozisyon: Örgülü kûfî yazı ile yatay olarak istiflenen kitâbede harflerin
üst uzantıları 8 birim tekrar eden bir geometrik desen şeklindedir.
Transkripsiyon-Tercüme: Kitâbede Rahman Sûresinin 27. âyetinin bir kısmı yer almaktadır.
و ل َلََجْلا وُذ َك ب َر ُهْج َو ىٰقْبَي َو ve yebka vechu rabbike zülcelâli ve
Ancak azamet ve (ikram)52 sahibi rabbinin zâtı bâki kalacaktır.
Fotoğraf 3.13. Kitâbe 3 (S. Yılmaz, 2019)
52 Rahman Sûresi 27.âyetin sonunda yer alan ما َرْك ْلْا el’ikrâm (kerem sahibi) kelimesi bu kitâbede değil, türbe
38 Çiz im 3.13. S ivas I . İz ze d d in Keykâvu s T ü rb esi , Ki tâbe 3 (S. Yıl m az , 2 019)
39 Katalog No: 3.14. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 4 Ölçü – Form: Kitâbe, 88 x 110 cm ölçülerinde ve dikdörtgen formundadır.
Malzeme – Teknik – Renk: Beyaz alçı zemin üzerine turkuaz renkli çinilerle mozaik tekniğinde yapılmıştır. İki yanından ve alt kısmından kahverengi sırsız tuğladan bir şeritle çevrilmiştir.
Motif ve Kompozisyon: Örgülü kûfî yazı yatay olarak istiflenen kitâbede harflerin üst
uzantılarından meydana getirilen dikdörtgen ve yuvarlak formdaki geçme desenler iki birim halinde tekrar etmektedir.
Transkripsiyon-Tercüme: Türbe kapısının üstten ikinci kitâbesinden başlayan Rahman Sûresinin 27. âyeti burada devam eder. Kitâbe bu âyetin son kelimesi olan “el-ikram” ibaresi ile başlar. Burada âyet sonlanmış olur ve kitâbe “sadaka’llâh” ifadesi ile tamamlanır
ِما َراكِ اﻻا el-ikrâm (kerem sahibi)
ُٰاللّ َقَدَص sadaka’llâh (Allah doğruyu söylemiştir.)
40 Çizim 3.14. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Türbesi, Kitâbe 4 (S. Yılmaz, 2019)
41 Katalog No: 3.15. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 5 Ölçü – Form: Kitâbe, 49 x 93,5 cm ölçülerinde ve dikdörtgen formundadır.
Malzeme – Teknik – Renk: Beyaz alçı zemin üzerine turkuaz renkli çinilerle mozaik tekniğinde yapılmıştır. Sağ, sol ve alt kısmından sırsız tuğladan kahverengi bir şeritle üç taraflı çerçevelenmiştir.
Motif ve Kompozisyon: Örgülü kûfî yazı ile yazılmıştır. Harflerin uzantılarının düğüm
ve madalyonlara dönüştürülmesiyle, yazı kendi içerisinde geometrik unsurlarla bezenmiştir. Sol taraftaki madalyon yazıdan bağımsız bir süsleme unsurudur. Sağdan sola yatay bir şekilde istiflenen yazının son üç harfi aşağıdan yukarıya dikey olarak yerleştirilmiştir. Bazı kaynaklarda “kitâbeye sığmayan harflerin dikey olarak istiflenmesi” şeklinde açıklanan bu yerleşimin “dönmek” anlamına gelen “râciûn / َنوُع جا َر ” kelimesi için uygulanmış olması, bu işlemin kısıtlı alan nedeni ile yapılan zaruri bir uygulama olmadığını, aksine anlam-tasarım boyutunda bir nüans olduğunu düşündürmektedir53.
Transkripsiyon-Tercüme: Bakara Sûresi 156. âyet: َنوُع جا َر هْيَل ا آَّ ن ا َو ٰ لِل ا ن ا
innâ lillâhi ve innâ ileyhi râciûn
Biz şüphesiz Allah'a aidiz ve şüphesiz O'na döneceğiz.
Fotoğraf 3.15. Kitâbe 5 (S. Yılmaz, 2019)
42 Çiz im 3.15. S iv as I. İzz ed d in K eyk âv u s T ü rb esi , K itâb e 5 (S . Yıl m az, 2 01 9)
43 Katalog No: 3.16. Sivas I. İzzedddin Keykâvus Şifâhânesi Türbe Cephesi, Kitâbe 6 Ölçü – Form: Kitâbeler altı kenarlı çokgen formundadırlar. Sağ taraftaki kitâbe 8,5 cm yüksekliğinde, 16 cm genişliğindedir. Sol taraftaki kitâbe ise 8,5 cm yüksekliğinde 17 cm genişliğindedir.
Malzeme – Teknik – Renk: Sır kazıma tekniğiyle yapılmışlardır. Alçı zemine gömülü çini plakalar turkuaz rengi ile sırlanmıştır. Sırlama sonrası harfler ve kenar bordürleri sırlı bırakılarak kalan zeminde sır kazınmış, böylelikle çini karoya mozaik görünümü verilmiştir.
Motif ve Kompozisyon: Altı kenarlı çokgen formdaki çini plakaların içerisinde sade kûfî
yazı yer almaktadır. Restorasyonlarda boya ile canlandırma yapılmış olan kitâbede harflerin özgün formlarını yitirdiği gözlenmektedir.
Transkripsiyon-Tercüme:
ىدنرملالذبنبدمحا لمع Amelü Ahmed bin Bizlü’l-Merendî
44 Fotoğraf 3.16.1. Kitâbe 6, Çini sanatkârı imzası sağ kısım (S. Yılmaz, 2019)
45 Eski Malatya Ulu Cami
Yapım Yılı – Sanatkârı: Yapının inşa tarihi ile ilgili birçok farklı görüş olmakla beraber çini tezyinatı açısından incelendiğinde I. İzzeddin Keykâvus (1210-1219) döneminde yapılmış olduğu görüşü ağır basmaktadır54. Çiniler, sanatkâr imzalarına göre Malatyalı Ebubekir oğlu Yâkub ve Yâkub oğlu Ahmed55 isimlerinde baba oğul tarafından yapılmıştır. İsminin başındaki “Ketebe” ibaresinden ötürü, Yâkub oğlu Ahmed’in hattat olduğu, babası Ebubekir oğlu Yâkub adının ise “Amelü / el-Bennâ” ibareleriyle yazılmasından dolayı caminin ilk mimarı ve çini sanatkârı olduğu düşünülmektedir. Yapının batı kapısındaki 645 H. (1247) tarihli inşa kitâbesinde ve doğu portalindeki 672 H. (1274) tarihli tamir kitâbesinde Hüsrev isminde bir sanatkârın daha adı geçmektedir56.
Fotoğraf 3.17. Mimar-çini ustası kitâbesi (S. Yılmaz, 2019)