B, C ve D Olgular›nda Anti-HAV Total Prevalans›
Çi¤dem ATAMAN HAT‹PO⁄LU1, Sami KINIKLI1, Süda TEK‹N KORUK1, Nefle ATEfi ARICA1, Günay TUNCER ERTEM1, M. Arzu YETK‹N1, Necla TÜLEK2, Ali Pekcan DEM‹RÖZ1,
1 S.B. Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i, ANKARA
2 Ondokuz May›s Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, SAMSUN
ÖZET
Hepatit A virüsü (HAV) infeksiyonu tüm dünyada yayg›n olan bir sa¤l›k sorunudur, ancak nadiren fatal fulminan hepatite neden olur. Kronik karaci¤er hastal›¤› olanlarda HAV infeksiyonu sonucu fulminan hepatit ve ölüm oran›
daha yüksektir. Altta yatan kronik karaci¤er hastal›¤› olan ve anti-HAV antikoru negatif bulunan hastalar›n hepatit A’ya karfl› afl›lanmalar› önerilmektedir. Bu çal›flmada, toplam 780 hastaya (680 inaktif hepatit B tafl›y›c›s›, 62 kro- nik hepatit C, 34 kronik hepatit B, 4 kronik hepatit D) anti-HAV total tetkiki yap›lm›flt›r. Anti-HAV prevalans› %93.7 olarak tespit edilmifltir.
Anahtar Kelimeler: Hepatit A virüsü infeksiyonu, seroprevalans, kronik viral hepatit.
SUMMARY
Anti-HAV Total Prevalence in Inactive Hepatitis B Carriers and in Patients with Chronic Hepatitis B, C and D
Hepatitis A virus (HAV) infection is a worldwide health problem, but rarely causes fatal fulminan hepatitis. HAV in- fection in patients with chronic liver diseases is associated with increased rate of fulminan hepatitis and mortality.
Vaccination against HAV is recommended for patients with underlying chronic liver disease who are negative for anti-HAV antibody. In this study, a total of 780 patients (680 inactive hepatitis B virus carrier, 62 chronic hepatitis C, 34 chronic hepatitis B, 4 chronic hepatitis D) were tested for the presence of anti-HAV total antibody. Anti-HAV seroprevalence was found 93.7%.
Key Words: Hepatitis A virus infection, seroprevalence, chronic viral hepatitis.
l›k artmaktad›r. Bu durumda infeksiyon ile karfl›- laflma yafl› da daha ileri yafllara kaymaktad›r.
Eriflkin yafl grubunda HAV infeksiyonunun mor- bidite, mortalite ve tedavi maliyeti daha yüksek- tir (1,2).
Viral hepatit A’n›n en düflük insidans› ‹skandinav ülkelerinde görülürken, bu ülkeleri Japonya, Avustralya ve baz› Avrupa ülkeleri izlemektedir.
Akdeniz k›y›s›, Afrika ve baz› geliflmekte olan ül- kelerde ise hepatit A prevalans› yüksektir (2). Ül- kemizde hepatit A infeksiyonunun s›kl›¤› bölge- ye, yafla ve sosyo ekonomik düzeye göre de¤ifl- mektedir. Son y›llarda ülkemizdeki sosyo ekono- mik geliflmelerle birlikte virüs ile karfl›laflma ya- fl›n›n eriflkin yafllara kayd›¤› görülmektedir (3).
Akut hepatit A infeksiyonu nadiren fatal seyre- der, ancak altta yatan kronik karaci¤er hastal›¤›
olan olgularda fulminan seyir ve mortalite oran›
yüksektir; bu nedenle bu hasta grubunun hepatit A’ya karfl› afl›lanmalar› önerilmektedir (1,4,5).
Bu çal›flmada, inaktif hepatit B tafl›y›c›lar› ile kro- nik B, C ve D hepatitli olgularda anti-HAV total prevalans›n›n saptanmas› amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
S.B. Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹nfek- siyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Polikli- ni¤i’nde 2000-2004 y›llar› aras›nda takip edilen eriflkin yafl grubundaki 1249 inaktif hepatit B tafl›- y›c›s›, 35 kronik hepatit B (KHB), 131 kronik hepa-
mesleklerine ait bilgiler, hepatit A’ya yönelik afl›- lanma durumu ve anti-HAV total sonuçlar› olufltu- rulan formlara kaydedildi. ‹statistiksel de¤erlen- dirmeler SPSS 10 program›nda t-testi kullan›larak yap›ld›.
BULGULAR
‹naktif hepatit B tafl›y›c›s› 682 olgudan hepatit A afl›s› yap›lm›fl olan iki olgu çal›flma d›fl› b›rak›ld›.
Alt›yüzsekseni inaktif hepatit B tafl›y›c›s›, 34’ü KHB, dördü KHD ve 62’si KHC olgusu olmak üze- re toplam 780 olgu çal›flmaya al›nd›. Olgular›n 395 (%51)’i erkek, 385 (%49)’i kad›n, yafl aral›¤› 15-80, yafl ortalamalar› 37.26 ± 13.16 y›l idi.
Olgular›n anti-HAV total pozitiflik oranlar› Tablo 1’de görülmektedir.
Toplam 780 olguda anti-HAV total prevalans›
%93.7 olarak saptand›. Anti-HAV total pozitif ve negatif olarak saptanan olgular›n yafl ortalamala- r› Tablo 2’de görülmektedir.
Anti-HAV total pozitif ve negatif olgular yafl orta- lamalar› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›klar›nda aralar›n- da bir fark saptanmad› (p= 0.15). Olgular›n yafl aral›klar›na göre anti-HAV total pozitiflik oranlar›
Tablo 3’te görülmektedir.
Altm›flbefl yafl›na kadar yafl artt›kça anti-HAV to- tal pozitifli¤inin de artt›¤› saptand›. Altm›flbefl yafl üzerinde de ortalama prevalans de¤erinin (%93.7) üzerinde bir pozitiflik oran› (%94.1) tes- pit edildi.
Tablo 1. Olgular›n anti-HAV total pozitiflik oranlar›.
Olgu sayısı Anti-HAV total pozitifliği
Sayı % Sayı %
İnaktif hepatit B taşıyıcısı 680 87.2 635 93.4
Kronik hepatit B 34 4.4 33 97.0
Kronik hepatit C 62 8.0 59 95.1
Kronik hepatit D 4 0.4 4 100
Toplam 780 100 731 93.7
Anti-HAV total pozitif olan olgular›n mesleklerine göre da¤›l›m› Tablo 4’te görülmektedir.
Meslek gruplar› aras›nda anti-HAV seroprevalans›
aç›s›ndan bir fark saptanmad› (p= 0.27).
TARTIfiMA
HAV infeksiyonu tüm dünyada yayg›n olmakla birlikte, geliflmekte olan ülkelerde daha s›k görü- lür. Hepatit A seroprevalans› Suriye’de %89, Su- udi Arabistan’da %86, ‹spanya’da %41.5, Alman- ya’da %46.5 olarak saptanm›flt›r (6-9). Hindis- tan’da yap›lan bir çal›flmada, anti-HAV antikor po- zitifli¤i çocuk yafl grubunda %93.2, kronik karaci-
¤er hastal›¤› bulunan eriflkin yafl grubunda %97.6 olarak bulunmufltur (10).
Ülkemizde hepatit A prevalans› yafla ve bölgeye göre de¤ifliklikler göstermektedir. Konya’da yap›- lan bir çal›flmada, anti-HAV seroprevalans› flehir merkezinde %25.8 olarak tespit edilirken, k›rsal kesimde bu oran %67.8 olarak saptanm›flt›r (11).
Ankara, ‹stanbul ve Kayseri’de eriflkin yafl grupla- r›nda yap›lan çal›flmalarda, anti-HAV seropreva- lans› s›ras›yla %87.4, %94.8 ve %97.3 olarak sap- tanm›flt›r (12-14). Bizim çal›flmam›zda, eriflkin yafl grubundaki 780 olguda anti-HAV prevalans› %93.7 olarak tespit edilmifltir.
Tablo 3. Olgular›n yafl aral›klar›na göre anti-HAV total pozitiflik durumlar›.
Anti-HAV total pozitif olgular Yaş aralığı Olgu sayısı Sayı %
15-24 126 115 91.0
25-34 251 234 93.2
35-44 202 190 94.0
45-54 110 105 95.4
55-64 57 55 96.4
≥ 65 34 32 94.1
Toplam 780 731 93.7
Tablo 2. Anti-HAV total pozitif ve negatif olgular›n yafl ortalamalar›.
Olgu sayısı
Sayı % Yaş ortalaması
Anti-HAV total pozitif 731 93.7 37.43 ± 13.14
Anti-HAV total negatif 49 6.3 34.67 ± 13.25
Tablo 4. Anti-HAV total pozitif olan olgular›n mesleklerine göre da¤›l›m›.
Anti-HAV total pozitif olgular
Meslek Olgu sayısı Sayı %
Ev hanımı 334 316 94.6
Memur 86 78 90.7
İşçi 56 52 92.8
Serbest meslek 185 174 94.0
Öğrenci 35 31 88.5
Sağlık sektörü 16 15 93.7
Gıda sektörü 4 3 75.0
Emekli 47 47 100.0
Çalışmıyor 17 15 88.2
Toplam 780 731 93.7
mada anti-HAV prevalans› s›ras›yla %4.4, %25,
%37.3 ve %43.2 olarak tespit edilmifl, yaflla bera- ber prevalans›n artt›¤› belirtilmifltir (17). Mani- sa’da 6 ay-17 yafl ve ‹stanbul’da 6 ay-15 yafl gru- bundaki çocuklarda yap›lan çal›flmalarda da ben- zer flekilde anti-HAV seroprevalans›n›n yaflla be- raber artt›¤› gösterilmifltir (18,19). Bizim çal›flma- m›zda eriflkin yafl grubunda anti-HAV prevalans›- n›n 65 yafl›na kadar yaflla beraber artt›¤›, 65 yafl üzerindeki prevalans de¤erinin de (%94.1) olgular- daki ortalama prevalans de¤erinin (%93.7) üzerin- de oldu¤u saptanm›flt›r. Anti-HAV total negatif ve pozitif olgular yafl ortalamalar› aç›s›ndan karfl›lafl- t›r›ld›klar›nda bir fark saptanmam›flt›r (p= 0.15).
Kalabal›k ve alt yap›s› yetersiz ortamlarda yafla- yanlar, özel bak›m gerektiren hastalar, yuva ve krefllerde bak›lan çocuklar, kanalizasyon iflçileri, damar içi uyuflturucu ba¤›ml›lar› ve eflcinseller hepatit A aç›s›ndan yüksek riskli olarak kabul edi- lir (2). Sa¤l›k çal›flanlar› ve ö¤rencileri de HAV in- feksiyonu aç›s›ndan riskli olan gruplar içinde sa- y›labilir (20). Polonya’da yap›lan bir çal›flmada, 40 yafl›n alt›ndaki sa¤l›k çal›flanlar›nda anti-HAV prevalans› %59.2 iken, bu oran›n 40 yafl üzerinde
%88.6 oldu¤u, 40 yafl›n alt›ndaki sa¤l›k çal›flanla- r›n›n mesleki olarak hepatit A infeksiyonuna aç›k olduklar› vurgulanm›flt›r (21). Ülkemizde Öncü ve arkadafllar›n›n yapt›¤› bir çal›flmada, hemflirelerin
%92.2’sinde, hemflirelik ö¤rencilerinin %57.5’inde anti-HAV IgG pozitif bulunmufltur (22). Bizim ça- l›flmam›zda, sa¤l›k sektöründe çal›flan 15 olguda anti-HAV total pozitifli¤i %93.7 olarak saptanm›fl- t›r. Çal›flmam›zda meslek gruplar› aras›nda anti- HAV seroprevalans› aç›s›ndan bir fark saptanma- m›flt›r (p= 0.27).
Literatürde kronik hepatitli olgularda yap›lm›fl hepatit A prevalans› çal›flmalar› bulunmaktad›r.
Hindistan’da yap›lan bir çal›flmada, kronik karaci-
¤er hastal›¤› olan 256 olgunun %97.6’s›nda anti- HAV antikoru pozitif olarak saptanm›flt›r (10).
Brezilya ve Polonya’da KHC olgular›nda yap›lan çal›flmalarda anti-HAV antikor prevalans› s›ras›y-
%100 olarak saptanm›flt›r.
Kronik karaci¤er hastal›¤› olan olgularda HAV in- feksiyonu a¤›r seyreder. Bu olgularda fulminan he- patit ve mortalite oran› da daha yüksek bulunmufl- tur (1,4,5,25,26). ‹talya’da yap›lan bir çal›flmada, 163 KHB olgusunun 10’unda, 432 KHC olgusunun ise 17’sinde hepatit A süperinfeksiyonu geliflti¤i, KHC’li 17 olgunun yedisinde fulminan karaci¤er yetmezli¤i görüldü¤ü bildirilmifltir (4). Tayland’da yap›lan bir çal›flmada, HAV infeksiyonunun HBV ve HCV’ye ba¤l› kronik hepatit olgular›nda %33, HBsAg tafl›y›c›lar›nda ise %55 oran›nda fulminan seyretti¤i bildirilmifltir (1). Kanada’da yap›lan bir çal›flmada ise kronik karaci¤er hastal›¤› olan üç ol- guda HAV infeksiyonuna ba¤l› fulminan seyir sap- tanm›flt›r (27). Karaci¤erin ikinci bir hepatit virüsü ile etkilenmesi yetmezli¤i artt›racakt›r (1); bu ne- denle hepatit A’ya karfl› ba¤›fl›kl›¤› olmayan kronik hepatit olgular›n›n afl›lanmas› önerilmektedir (1,4,5,25,26). Karaci¤er hastal›¤› ilerledikçe afl›ya immün cevap da azalaca¤› için olgular›n erken dö- nemde, kronik karaci¤er hastal›¤› tan›s› konulur konulmaz afl›lanmalar› önemlidir (25).
Bizim çal›flmam›zda KHB, KHC ve KHD’li olgu gru- bunda yüksek oranda (%93.7) anti-HAV total pozi- tifli¤i saptand›. Negatif olarak bulunan az say›da- ki olgu (%6.3) hepatit A afl›lama program›na al›n- d› ve alt› ay ara ile iki doz inaktif hepatit A afl›s›
uyguland›. Akut hepatit A’n›n kronik karaci¤er hastalar›nda daha a¤›r infeksiyon tablosuna ve fulminan hepatite neden olabilece¤inin unutul- mamas› gerekti¤ini, kronik viral hepatiti olan ve hepatit A aç›s›ndan seronegatif bulunan olgular›n saptanmas›n›n ve afl›lanmalar›n›n gerekli oldu¤u- nu düflünmekteyiz.
KAYNAKLAR
1. Pramoolsinsap C, Poovorawan Y, Hirsch P, Bu- sagorn N, Attamas›r›kul K. Acute, hepatitis-A su- per-infection in HBV carriers, or chronic liver di- sease related to HBV or HCV. Ann Trop Med Pa- rasitol 1999; 93: 745-51.
2. Akbulut A. HAV infeksiyonu. Tekeli E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit 2003. 1. Bask›. Ankara:
Viral Hepatitle Savaş›m Derneği Yay›n›, 2003:
58-84.
3. Öncü S, Ertuğrul B, Çağatay A, Eraksoy H, Özsüt H, Çalangu S. Erişkin hastalarda akut viral hepa- tit epidemiyolojisi değişiyor mu? Viral Hepatit Dergisi 2002; 8: 20-4.
4. Vento S, Garofano T, Renzini C, et al. Fulminant hepatitis associated with hepatitis A virus supe- rinfection in patients with chronic hepatitis C. N Engl J Med 1998; 338: 286-90.
5. Devalle S, de Paula VS, de Oliveira JM, Niel C, Gaspar AM. Hepatitis A virus infection in hepati- tis C Brazilian patients. J Infect 2003; 47: 125-8.
6. Antaki N, Kebbewar MK. Hepatitis A seropreva- lance rate in Syria. Trop Doct 2000; 30: 99-101.
7. Fathalla SE, Al-Jama AA, Al-Sheikh IH, Islam SI.
Seroprevalance of hepatitis A virus markers in Eastern Saudi Arabia. Saudi Med J 2000; 21:
945-9.
8. Junquera S, Mateos M, Lasa E, Chacon J, Baqu- ero F. Seroepidemiologic study of hepatitis A in the community of Madrid during the year 2002.
Enferm Infecc Microbiol Clin 2004; 22: 448-51.
9. Thierfelder W, Hellenbrand W, Meisel H, Schre- ier E, Dortschy R. Prevalence of markers for he- patitis A, B and C in the German population. Re- sults of the German National Health Interview and Examination Survey 1998. Eur J Epidemiol 2001; 17: 429-35.
10. Acharya SK, Batra Y, Bhatkal B, et al. Seroepide- miology of hepatitis A virus infection among school children in Delhi and North Indian pati- ents with chronic liver disease: Implications for HAV vaccination. J Gastroenterol Hepatol 2003;
18: 822-7.
11. Atabek ME, Fyndyk D, Gulyuz A, Erkul I. Preva- lence of anti-HAV and anti-HEV antibodies in Konya, Turkey. Health Policy 2004; 67: 265-9.
12. Cesur S, Akin K, Doganoglu I, Birengel S, Balik I.
Hepatitis A and hepatitis B seroprevalance in adults in the Ankara area. Mikrobiol Bul 2002;
36: 79-83.
13. Aldeniz C, Çavuşlu Ş, Altunay H ve ark. İstan- bul’da A ve E hepatitlerin seroprevalans›. Viral Hepatit Dergisi 1998; 4: 31-6.
14. K›l›ç H, Şahin İ, Y›ld›r›m MS, Koç AN, Ar›nç H.
HAV seroprevalans›n›n yaş ve mevsimsel analizi.
Viral Hepatit Dergisi 1996; 2: 70-2.
15. Ratanasuwan W, Sonji A, Tiengrim S, Techasathit W, Suwanagool S. Serological survey of viral he- patitis A, B, and C at Thai Central Region and Bangkok: A population base study. Southeast Asi- an J Trop Med Public Health 2004; 35: 416-20.
16. Wong KH, Liu YM, Ng PS, Young BW, Lee SS.
fection and their determinants in adult Chinese community in Hong Kong. J Med Virol 2004; 72:
538-44.
17. Erdogan MS, Oktun M, Tatman-Otkun M, Akata F, Ture M. The epidemiology of hepatitis a virus infection in children, in Edirne, Turkey. Eur J Epidemiol 2004; 19: 267-73.
18. Tosun S, Ertan P, Kasirga E, Atman U. Changes in seroprevalance of hepatitis Ain children and adolescents in Manisa, Turkey. Pediatr Int 2004;
46: 669-72.
19. Sidal M, Unuvar E, Oguz F, Cihan C, Onel D, Ba- dur S. Age specific seroepidemiology of hepatitis A, B, and E infections among children in Istanbul, Turkey. Eur J Epidemiol 2001; 17: 141-4.
20. Hofmann F, Wehrle G, Berthold H, Koster D. He- patitis A as an occupational hazard. Vaccine 1992; 10: 82-4.
21. Grzeszczuk A, Sokolewicz-Bobrowska E, Chla- bicz S. Occupational risk of hepatitis A infection among health care providers in northeastern Po- land. Med Sci Monit 2003; 9: 11-4.
22. Öncü S, Öztürk B, Aydemir M, Sakarya S. Sağl›k çal›şanlar› ve öğrencilerinde anti-HAV IgG pre- valans›. Viral Hepatit Dergisi 2004; 9: 162-5.
23. Chlabicz S, Grzeszczuk A, Panasiuk A, Prokopo- wicz D. Does previous hepatitis A infection affect the clinicopathological status of chronic hepatitis C? Hepatogastroenterology 2003; 50: 1066-8.
24. Kumbasar H, Tabak F, Özaras R, Kocazeybek B, Mert A, Şentürk H. Kronik hepatitli hastalarda hepatit A virüsü seroprevalans›. Viral Hepatit Dergisi 2004; 9: 152-5.
25. Koff RS. Risks associated with hepatitis A and he- patitis B in patients with hepatitis C. J Clin Gast- roenterol 2001; 33: 20-6.
26. Keeffe EB. Is hepatitis A more severe in patients with chronic hepatitis B and other chronic liver diseases? Am J Gastroentorol 1995; 90: 201-5.
27. Lefilliatre P, Villeneuve JP. Fulminant hepatitis A in patients with chronic liver disease. Can J Pub- lic Health 2000; 91: 168-70.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Çi¤dem ATAMAN HAT‹PO⁄LU S.B. Ankara E¤itim ve
Araflt›rma Hastanesi
‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i ANKARA
e-mail: cigdemhatip@yahoo.com
