Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(1): 28-31
28
Kronik Hepatit B Olgular›nda ve HBV Tafl›y›c›lar›nda Alfa-Fetoprotein Düzeyleri
Ayten KADANALI1, Fatma KACAR1, Serpil EROL1, Mustafa ERTEK1, Kemalettin ÖZDEN1
1Atatürk Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, ERZURUM
ÖZET
Bu çal›flmada, 30 kronik hepatit B’li, 68 asemptomatik hepatit B tafl›y›c›s› (toplam 98 olgu) ile kontrol grubu olarak hepatit B virüsü (HBV) ile ilgili serolojik göstergeleri negatif olan, gebe olmayan 46 sa¤l›kl› bireyde alfa-fetoprotein (AFP) düzeyi kemiluminesans yöntemi ile araflt›r›lm›flt›r. Çal›flman›n sonucunda kontrol grubunda yer alan 46 kiflinin tümünde AFP düzeyleri normal s›n›rlar olan 0-5.5 U/L (ortalama 2.3 ± 1.3) aras›nda saptan›rken, kronik hepatit B’li yedi, hepatit B tafl›y›c›s› alt› kiflide yüksek bulunmufltur. AFP düzeyi kronik hepatit B’li olgularda 6.1 ± 13.1 U/L, he- patit B tafl›y›c›lar›nda 3.0 ± 1.8 U/L idi. ‹statistiksel analizler için varyans analizi (Dunnett testi) kullan›lm›flt›r. AFP düzeyleri için kronik hepatit B olgular› ile tafl›y›c›lar aras›nda fark istatistiksel olarak anlaml› de¤ilken (p= 0.07), kontrol grubu ile aras›ndaki fark anlaml› bulundu (p= 0.02). Asemptomatik hepatit B tafl›y›c›lar› ile kontrol grubu ara- s›ndaki fark da anlaml› de¤ildi (p= 1). Hasta grubumuza ilave olarak karaci¤er ultrasonografisi (USG) de istendi, ol- gular›n hiçbirinde karaci¤er USG’de hepatoselüler karsinoma lehine bulgu saptanmad›.
Anahtar Kelimeler: Asemptomatik HBsAg tafl›y›c›l›¤›, kronik hepatit B, alfa-fetoprotein.
SUMMARY
Evaluation of Serum Alpha-Fetoprotein Levels in Chronic Hepatitis B Cases and HBV Carriers
This study was conducted to evaluate the serum alpha-fetoprotein (AFP) levels by chemiluminescence method in 30 patients with chronic hepatitis B, 68 patients asymptomatic hepatitis B carriage and 46 healthy non-pregnant pe- ople with negative hepatitis markers. The results of the study were revealed normal serum AFP levels as 0-5.5 U/L (average 2.3 ± 1.3) in 46 healthy subjects, but elevated serum AFP levels in seven of chronic hepatitis B patients and six of hepatitis B carriers. Mean serum AFP levels were 6.1 ± 13.1 U/L in chronic hepatitis B and 3.0 ± 1.8 U/L in chronic hepatitis B carriers. Stastistical analyses were done by using variance analysis (Dunett test). The diffe- rence between chronic hepatitis B and hepatitis B carriers was insignificant (p= 0.07), whereas there was a signi- ficant difference between chronic hepatitis B and control group (p= 0.02). Again, no significant difference was de- tected between chronic B carriers and control group (p= 1). Ultrasonographic evaluation of liver was done in pati- ents group, no signs of hepatocellular carcinoma were detected ultrasonographically.
Key Words: Asymptomatic HBsAg carriage, chronic hepatitis B, alpha-fetoprotein.
G‹R‹fi
Alfa-fetoprotein (AFP) fetal yolk-sac, karaci¤er ve ba¤›rsakta sentezlenen, gebeli¤in 12-15. haftalar›
aras›nda en yüksek seviyesine ulaflan, 16. hafta- dan sonra seviyesi giderek düflen, sa¤l›kl› kifliler- de hayat›n birinci y›l›nda ve sonras›nda serumda belirlenemeyen, 70 kDa a¤›rl›¤›nda bir glikoprote- indir. Yolk-sac kökenli AFP kankavalin-A’ya ba¤la- n›rken karaci¤er kökenli olan ba¤lanmaz. Hepato- selüler karsinoma (HSK), testis ve overin embri- yoner hücreli tümörleri ve teratokarsinomlar›n- da, ekstragonadal germ hücreli tümörlerde %75 vakada yüksektir. Serum düzeyi ve tedavi sonras›
düflme h›z› prognoz ve tedavi etkisini belirleme- de yard›mc›d›r. Yükselen seviyeler tümör prog- resyonunu gösterir (1). AFP, akut ve kronik viral hepatit gibi benign karaci¤er hastal›klar› ve tok- sik karaci¤er hasarlanmalar›nda da yükselmekle birlikte, belirgin yüksek de¤erler HSK tan›s› aç›- s›ndan anlaml›d›r (2). Sensitivitesi HSK insidans›- n›n yüksek oldu¤u toplumlarda %80-90, düflük ol- du¤u toplumlarda %50-70 aras›ndad›r (3,4).
Sa¤l›kl› yetiflkinlerde akut hepatit B virüsü (HBV) infeksiyonundan sonra kronikleflme riski %5 civa- r›ndad›r. Bunlar›n önemli bir bölümünün siroza dönüfltü¤ü, sirozlu olgularda da HSK geliflme riski- nin oldukça yüksek oldu¤u bilinmektedir (5). HSK uzun dönemde kronik hepatit B’nin en belirgin ve korkulan sonucudur. Yap›lan çal›flmalar HSK’l› ol- gularda s›kl›kla AFP düzeyinin yükseldi¤ini göster- mektedir (1-3). Bu çal›flmada, asemptomatik HBsAg tafl›y›c›s› ve kronik hepatit B’li hastalarda AFP düzeylerini araflt›rmay› amaçlad›k.
MATERYAL ve METOD
Atatürk Üniversitesi T›p Fakültesi Klinik Bakteri- yoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Poliklini¤i’nin ta- kibinde olan, 30 kronik hepatit B’li (serumda HBsAg alt› aydan daha uzun süre saptanan, se- rum transaminazlar›nda normalin iki kat›ndan daha fazla yükseklik, karaci¤er biyopsisinde kro- nik hepatit bulgular› olan), 68 asemptomatik he-
patit B tafl›y›c›s› (serumda HBsAg alt› aydan daha uzun süre saptanan ve serum transaminaz de¤er- leri normal olan) toplam 98 olgu ve kontrol grubu olarak da HBV ile ilgili serolojik göstergeleri nega- tif olan, gebe olmayan 46 sa¤l›kl› bireyde AFP dü- zeyi kemiluminesans (Immulite AFP, Eu- ro/DPC,UK) yöntemi ile araflt›r›lm›flt›r. 0-5.5 U/L aras›ndaki de¤erler normal olarak kabul edilmifl- tir. Sonuçlar›n istatistiksel de¤erlendirilmesinde varyans analizi (Dunnett testi) kullan›lm›flt›r. Has- ta grubumuza ilave olarak karaci¤er ultrasonog- rafisi (USG) uygulanm›flt›r.
BULGULAR
Çal›flma grubunda yer alan 30 kronik hepatit B’li hastan›n yafllar› 22-47 aras›nda de¤iflmekte olup, yafl ortalamas› 31.9 ± 7.5; 68 asemptomatik hepa- tit B tafl›y›c›s›n›n yafllar› 21-58 aras›nda de¤ifl- mekte olup, yafl ortalamalar› 32.7 ± 7.8; kontrol grubunda yer alan olgular›n yafllar› 17-44 aras›n- da de¤iflmekte olup, yafl ortalamalar› 24.5 ± 6 idi.
Çal›flman›n sonucunda AFP de¤eri kronik hepatit B’li olgularda ortalama 6.1 ± 13.1 U/L, hepatit B tafl›y›c›lar›nda 3.0 ± 1.8 U/L, kontrol grubunda ise 2.3 ± 1.3 olarak bulunmufltur. AFP düzeyi kronik hepatit B’li 7 (%23.3), asemptomatik hepatit B ta- fl›y›c›s› 6 (%8.8) kiflide yüksek (6-73.5 U/L) bulu- nurken, kontrol grubunda yer alan 46 kiflinin tü- münde normal de¤erlerde bulunmufltur. AFP dü- zeyleri için kronik hepatit B olgular› ile tafl›y›c›lar aras›nda fark istatistiksel olarak anlaml› de¤ilken (p= 0.07), kontrol grubu ile aras›ndaki fark anlam- l› bulunmufltur (p= 0.02). Asemptomatik hepatit B tafl›y›c›lar› ile kontrol grubu aras›ndaki fark da anlaml› de¤ildi (p= 1). Çal›flma gruplar›n›n özellik- leri ve AFP düzeyleri Tablo 1’de gösterilmifltir.
Hasta grubumuza yap›lan karaci¤er USG’de HSK lehine bulgu saptanmam›flt›r.
TARTIfiMA
Serumda HBsAg’nin alt› aydan daha uzun süre saptanmas› tafl›y›c›l›¤› ifade eder. Serum transa- minaz de¤erleri normal olan ve karaci¤er hastal›- Kronik Hepatit B Olgular›nda ve HBV Tafl›y›c›lar›nda Alfa-Fetoprotein Düzeyleri
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(1): 28-31 29
Tablo 1. Çal›flma gruplar›n›n özellikleri ve AFP düzeyleri.
Olgular Sayı Yaşlar (ortalama ± SD) AFP düzeyi (U/L)
Kronik hepatit 30 22-47 (31.9 ± 7.5) 6.1 ± 13.1
Asemptomatik taşıyıcı 68 21-58 (32.7 ± 7.8) 3.0 ± 1.8
Kontrol grubu 46 17-44 (24.5 ± 6) 2.3 ± 1.3
¤›n›n di¤er belirtileri olmayan HBsAg pozitif kifli- ler için asemptomatik tafl›y›c› terimi kullan›lmak- tad›r. Hastal›¤›n kronikleflmesi karaci¤erde viral replikasyonun devam etmesine ve hastan›n im- münolojik durumuna ba¤l›d›r. Virüsün temizlene- memesi muhtemelen HBV antijenini tan›yan spe- sifik T-hücre yetmezli¤i ile iliflkilidir. E¤er kona¤›n immün cevab› zay›f ise, karaci¤er hasar› oluflmak- s›z›n normal karaci¤er fonksiyonu ile birlikte virüs ço¤almaya devam eder. Böyle hastalar asemptomatik tafl›y›c›d›r. Hücresel immün cevab›
biraz daha iyi olan hastalarda hepatoselüler nek- roz devam eder fakat, hücresel cevap virüsü te- mizlemede yetersiz oldu¤undan hastal›k kronik hepatitle sonuçlan›r. Kronik hepatit s›kl›kla sessiz bir hastal›kt›r. Ço¤u hasta akut bir hastal›k döne- mi geçirdi¤ini hat›rlamaz. Teflhis genellikle donör olarak kan verme esnas›nda veya rutin kan tara- mas› s›ras›nda HBsAg pozitif bulundu¤u ve se- rum transaminazlar›nda orta derecede yükseklik tespit edildi¤i zaman konabilir. Semptomlar kara- ci¤er hasar›n›n ciddiyeti ile korele de¤ildir (6).
HSK’n›n görülme s›kl›¤› bölgeden bölgeye de¤ifl- mektedir. Ülkemizde yap›lan bir çal›flmada hasta- lar›n %90’›n›n zemininde siroz varl›¤› gösterilmifl- tir (7). HSK belli boyutlara ulafl›ncaya kadar ken- disine ait belirtiler ortaya ç›kmaz. Belirti ve bul- gular kendinden çok temelinde yatan kronik kara- ci¤er hastal›¤›na aittir. Ülkemizde hastalar daha çok siroza ba¤l› ortaya ç›kan yak›nmalarla baflvu- rur (8). HSK riski tafl›yan hastalar› erken evrede yakalayabilmek için di¤er incelemelerle birlikte AFP takibinin de yap›lmas› önerilmektedir (2,9,10).
Çal›flmam›zda AFP kronik hepatit B’li yedi, hepa- tit B tafl›y›c›s› alt› kiflide yüksek bulunurken, kontrol grubunda yer alan 46 kiflinin tümünde normal s›n›rlarda saptand›. AFP düzeyleri için kronik hepatit B olgular› ile tafl›y›c›lar aras›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml› de¤ilken (p= 0.07), kontrol grubu ile aras›ndaki fark anlaml› bulundu (p= 0.02). Asemptomatik hepatit B tafl›y›c›lar› ile kontrol grubu aras›ndaki fark da anlaml› de¤ildi (p= 1). Hastalar›m›z›n karaci¤er USG’lerinde HSK lehine bir bulgu saptanmad›.
Lee ve arkadafllar›, özellikle HBsAg pozitif hasta- larda AFP yüksekli¤inin HSK geliflme riskinin önemli bir belirteci oldu¤unu vurgulam›fllard›r (11). McMahon ve arkadafllar› 16 y›ll›k prospektif bir çal›flmada, HBsAg tafl›y›c›lar›n›n HSK gelifltir- me s›kl›¤›n› AFP düzeyi takibi ile yapm›fllard›r (12). Bu çal›flmada 1487 HBsAg tafl›y›c›s›n›n alt›
ayda bir AFP tayini yap›lm›fl ve yüksek AFP sevi- yeli erkekler ve hamile olmayan kad›nlar USG ile HSK varl›¤› aç›s›ndan incelenmifller ve bunun re- zektabl dönemde tümörlerin saptanmas› ve daha uzun sürvi sa¤lanmas›nda etkili oldu¤unu rapor etmifllerdir. Vajro ve arkadafllar›, kronik hepatit B’li 39, asemptomatik HBsAg tafl›y›c›s› 11 ve kont- rol grubu olarak da 35 sa¤l›kl› çocukta 17 ± 12 ay süresince y›lda iki veya üç kez serum AFP düzeyi- ne bakt›klar› çal›flmalar›nda kontrol ve hasta gru- bu aras›nda istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k bulmufllard›r (13). Frukava ve arkadafllar›, 49’u HBsAg pozitif toplam 119 sirozlu hastay› ortala- ma 4.3 y›l izlemifller ve AFP düzeylerine göre üç grup oluflturmufllard›r (14). AFP seviyesi 20 ng/mL üzerinde dalgalanmalar gözlenen grupta HSK insidans›n› belirgin olarak yüksek saptam›fl- lard›r. Ülkemizde Tosun ve arkadafllar›, 186 kro- nik HBV’li hasta ve 40 kiflilik kontrol grubunda AFP düzeyini araflt›rd›klar› çal›flmalar›nda kont- rol grubunun tamam›nda AFP düzeylerini normal s›n›rlarda saptarken, çal›flma grubunda 24 olguda normal düzeylerin üzerinde saptam›fllard›r (15).
HSK’n›n tan›s›nda AFP’nin diagnostik de¤eri ile il- gili çok k›s›tl› veri vard›r. Bu veriler Asya ve Avru- pa çal›flmalar›ndan gelmekte olup, sonuçlar çelifl- kilidir (16). HSK’da viral etyolojinin AFP üzerine et- kilerini inceleyen bir çal›flmada; AFP’nin serum se- viyelerinin HBV veya HCV’den etkilenmedi¤i iddia edilmifltir (17).
Sonuç olarak; biz çal›flma grubumuzda, AFP düze- yi yüksek olan hastalar›n hiçbirinde HSK’ya ait USG bulgular› saptamam›fl olmam›za ra¤men, bu hastalar›n yüksek risk alt›nda olmalar› nedeniyle uzun vadeli izlenimlerinin gerekli oldu¤unu dü- flünmekteyiz.
KAYNAKLAR
1. Güler N. Tümör belirleyicileri. İliçin G, Ünal S, Biberoğlu K, Akal›n S, Süleymanlar G (editörler).
Temel İç Hastal›klar›. 1. Bask›. Ankara: Güneş Kitabevi, 1996: 1406.
2. Kreczko S, Liska A, Wysocka J. Alpha-fetoprote- in: Diagnostic value in hepatic disorders. Pol Merkuriusz Lek 2000; 8: 420-3 (abstract).
3. Dolar E. Karaciğer tümörleri. Dolar E (editör).
Klinik Karaciğer Hastal›klar›. 1. Bask›. Bursa:
Nobel & Güneş Kitabevi, 2002: 580.
4. Sato Y, Nakata K, Kato Y, et al. Early recognati- on of hepatocellular carcinoma based on altered profiles on alpha-fetoprotein. N Engl J Med 1993; 328: 1802-6.
Kadanal› A ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(1): 28-31
30
Kronik Hepatit B Olgular›nda ve HBV Tafl›y›c›lar›nda Alfa-Fetoprotein Düzeyleri
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(1): 28-31 31
5. Taşyaran MA. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi.
Tekeli E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit 2003.
Birinci Bask›. Ankara: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2003: 121.
6. Kurt H. Hepatit B virüs infeksiyonu. Tekeli E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit 2003. 1. Bask›.
Ankara: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2003:
129.
7. Bayraktar Y, Balkanc› F, Kayhan B, et al. A com- parison of chemoembolization with conventionel chemotherapy and symptomatic treatment in cir- rotic patients with hepatocellular carcinoma. He- pato-Gastroenterol 1996; 43: 681-7.
8. Bayraktar Y. Viral hepatitler ve hepatoselüler karsinoma. Tekeli E, Bal›k İ (editörler). Viral He- patit 2003. 1. Bask›. Ankara: Viral Hepatitle Sa- vaş›m Derneği, 2003: 419.
9. Stransy J, Zichova M, Vodak M. Assessment of alpha-fetoprotein in chronic HBsAg carriers and HBsAg negative cirrhosis of the liver. Sb Lek 1993; 94: 311-5 (abstract).
10. Piantino P, Arrigoni A, Brunetto MR, Gindro T. Al- pa-fetoprotein in hepatic pathology and hepatocar- cinoma. Nucl Med Allied Sci 1998; 33 (Suppl 3):
34-8 (abstract).
11. Lee HS, Chung YH, Kim CY. Spesificities of se- rum alpha-fetoprotein in HBsAg+ and HBsAg- patients in the diagnosis of hepatocellular carci- noma. Hepatology 1991; 14: 68-72.
12. McMahon BJ, Bulkow L, Harpster A, et al. Scre- ening for hepatocellular carcinoma in Alaska na- tives with chronic hepatitis B: A 16 year popula- tion based study. Hepatology 2000; 32: 842-6.
13. Vajro P, Fontanellea A, De Vincenzo A, et al. Mo- nitoring of serum alpha-fetoprotein levels in children with chronic hepatitis B virus infection.
J Pediatr Gastroenterol Nutr 1991; 12: 27-32.
14. Furukawa R, Tajima H, Nakata K, et al. Clinical significance of serum alpha-fetoprotein in patients with liver cirrhosis. Tumor Biol 1984; 5: 327-8.
15. Tosun SY, Kas›rga E, Atman Ü. Kronik hepatitli olgularda alfa-fetoprotein düzeyinin araşt›r›lma- s›. X. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastal›klar› Kongre Kitab›. 2001: 351.
16. Nguyen MH, Garcia RT, Sipson PW, Wright TL, Keeffe EB. Racial differences in effectivenes of alpha-fetoprotein for diagnosis of hepatocellular carcinoma in hepatitis C virus cirrhosis. Hepato- logy 2002; 36: 410-7.
17. Cedrone A, Covino M, Caturelli E, et al. Utility of alpha-fetoprotein (AFP) in the screening of pati- ents virus-related chronic liver disease: Does dif- ferent viral etiology influence AFP levels in HCC? A study in 350 western patients. Hepato- gastroenterology 2000; 47: 1654-8.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Ayten KADANALI
Atatürk Üniversitesi T›p Fakültesi Klinik Bakteriyoloji ve
‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›
ERZURUM
e-mail: kadanali@atauni.edu.tr
